Ang Kausaban sa mga Sukdanan, Dinuyogan sa Pagbudhi

Sa mga adlaw ni Haring Henry I sa Inglaterra (1100-1135), ang usa ka yarda giisip nga mao “ang distansiya gikan sa tumoy sa ilong sa Hari ngadto sa tumoy sa iyang gituy-od nga kumagko.” Unsa ka tukma ang mga yardahan sa mga sakop ni Haring Henry? Ang personal nga pagduaw sa hari morag mao ang bugtong paagi nga makaseguro.

ANG mga sukod karon mas tukmang gihubit may kalabotan sa mga sukdanan. Busa, ang metros gihubit ingong distansiya sa pagpanaw sa kahayag diha sa usa ka luna nga gikuhaag hangin sulod sa usa ka segundo nga bahinon sa 299,792,458. Sa eksakto, kining maong kahayag dunay tinong wavelength ug gipatungha sa usa ka linaing matang sa laser. Kon duna silay kasangkapan nga mohimog hulad sa sukdanan, matino sa mga tawo bisan asa nga ang ilang sukod sa gitas-on sama sa sukod sa uban.

Ang mga kausaban sa mga sukdanan maylabot sa sukod, bisag gamay ra kaayo, makapatungha ug pagduhaduha, ug gipaningkamotan pag-ayo nga mapanalipdan ang mga sukdanan. Pananglitan, sa Britanya ang sukdanan sa gibug-aton mao ang usa ka baretang sinubong nga platinum ug iridium nga motimbang ug usa ka kilo. Kining maong bareta gihiposan diha sa National Physical Laboratory. Ang polusyon sa hangin gikan sa trapiko ug sa molabay nga ayroplano makadugang sa gibug-aton sa sukdanan sa kilo kada adlaw. Kining metal nga bareta, o silindro, hinunoa, maoy hulad sa tibuok-kalibotang sukdanan nga gihiposan ilalom sa tulo ka bildong sudlanan nga pormag kampana diha sa tipiganan sa ilawom sa yuta sa International Bureau of Weights and Measures sa Sèvres, Pransiya. Apan bisan ang gibug-aton niining butanga mag-usab-usab ingong resulta sa hugaw nga makita lamang ilalom sa mikroskopyo. Hangtod karon, ang mga eksperto sa kalibotan maylabot sa mga sukdanan wala pa makaimbento ug mas pihong sukdanan.

Bisan tuod ang gagmay kaayong mga kausaban morag dili hinungdanon sa ordinaryong tawo, ang bug-os nga kausaban sa sukdanan makapahinabog kalibog. Sa Britanya, ang kausaban gikan sa Britanikong sukod sa gibug-aton (libras ug onsas) ngadto sa metriko (kilos ug gramos) nagpatunghag igong pagduhaduha—ug dunay lig-ong rason. Gipahimudsan sa ubang way-prinsipyong mga tag-iyag tindahan ang pagkadili-sinati sa kadaghanang tawo sa bag-ong sistema aron makabentaha sa ilang mga suki.

Mga Sukdanan sa Pamilya ug sa Moral

Komosta ang mga kausaban sa mga sukdanan sa pamilya ug sa moral? Ang epekto sa maong mga kausaban mahimong mas makadaot pa. Ang di pa dugayng mga taho bahin sa pagkabungkag sa pamilya, mahilayong seksuwal nga panggawi, ug kaylap nga pag-abuso sa bata nakapakurat sa daghang tawo ug nagpamatuod nga kita nagkinabuhi sa panahon sa nagakaus-os nga mga sukdanan. Ang usa ray ginikanan nga mga pamilya, mga anak nga gimatuto sa “mga ginikanan” nga homoseksuwal, ug ang makalilisang nga seksuwal nga pag-abuso sa mga bata nga ilalom sa pagbantay sa lokal nga mga awtoridad ngatanan maoy mga resulta sa pagsalikway sa mga tawo sa gidawat nga mga sukdanan. Ang mga tawo nagkaanam ka “mahigugmaon sa ilang kaugalingon, . . . walay kinaiyanhong pagbati, . . . walay gugma sa pagkamaayo, . . . mahigugmaon sa kalipayan inay nga mahigugmaon sa Diyos,” sumala sa gitagna sa Bibliya mga duha ka libo ka tuig kanhi.—2 Timoteo 3:1-4.

Ang pag-us-os sa moral nga mga sukdanan nalangkit pag-ayo sa walay-pagbati nga pagbudhi. Di pa dugay, ang dayag kaayo nga pagtipas gikan sa taas nga mga sukdanan sa medikal nga propesyon nayagyag sa Hyde, usa ka lungsod sa amihanang Inglaterra, diin ang mga molupyo misugid sa ilang mga sekreto sa “tinahod ug sinaligan” nga mga doktor sa pamilya. Apan ikasubo nga sila gibudhian. Sa unsang paagi? Ang mga taho bahin sa husay nagpadayag nga ang usa ka doktor aktuwal nga maoy nakaingon sa kamatayon sa labing menos 15 sa iyang mga pasyenteng babaye. Gani, kinahanglang susihon pag-usab sa mga polis ang kapin sa 130 ka uban pang mga kamatayon nga nalambigit sa maong doktor. Ang gilapdon sa pagbudhi gipasiugda sa dihang ang doktor nahukmang sad-an ug nasentensiyahan nga mabilanggo. Duha ka polis sa bilanggoan kansang inahan lagmit nga gipatay niining doktora gihatagan ug ubang mga katungdanan aron dili sila mapugos sa pag-atiman sa daotag-dungog nga binilanggo. Dili ikatingala nga usa ka balita bahin sa maong kaso diha sa The Daily Telegraph naghubit sa sad-an nga doktor ingong “‘Yawa’ nga doktor.”

Tungod sa mausab-usab ug nagakadaot nga mga sukdanan diha sa daghan kaayong bahin sa kinabuhi, kang kinsa ka lamang makasalig? Asa nimo makaplagi ang dili-mag-usab-usab nga mga sukdanan, nga gipaluyohan sa usa ka awtoridad nga adunay gahom sa pagtuboy niana? Tubagon sa sunod nga artikulo kining mga pangutanaha.