Nahibalo Ka Ba?

Gawas sa Bibliya, unsa pay laing ebidensiya nga ang mga Israelinhon naulipon sa Ehipto?

Ang Bibliya nag-ingon nga human dad-a sa mga Midianhon si Jose ngadto sa Ehipto, ang patriarkang si Jacob ug ang iyang pamilya namalhin gikan sa Canaan ngadto sa Ehipto. Namuyo sila sa Gosen, duol sa baba sa Suba sa Nilo. (Gen. 47:1, 6) Ang mga Israelinhon “midaghan pag-ayo ug nag-anam ka lig-on.” Busa, ang mga Ehiptohanon nangahadlok sa mga Israelinhon ug gipugos sila nga mahimong ulipon.​—Ex. 1:7-14.

Gipakamenos sa pipila ka kritiko karon ang maong asoy sa Bibliya, nga nagtawag niana nga inimbento lang. Pero dunay ebidensiya nga nagpakita nga ang mga Semihanona nagpuyo ingong mga ulipon sa karaang Ehipto.

Pananglitan, nakubkoban sa mga arkeologo ang nahibilin sa karaang mga komunidad sa amihanang Ehipto. Si Dr. John Bimson mireport nga dunay ebidensiya sa 20 o kapin pa ka Semihanong mga komunidad nianang lugara sa amihanang Ehipto. Dugang pa, ang eksperto sa kasaysayan sa Ehipto nga si James K. Hoffmeier miingon: “Sa mga 1800 hangtod 1540 B.C., daghang nagsultig Semihanon sa kasadpang Asia ang ganahang mopuyo sa Ehipto.” Siya midugang: “Kini nga yugto motakdo sa ‘Panahon sa mga Patriarka’ ug busa mohaom sa yugto ug kahimtang nga gihisgotan sa Genesis.”

Dunay dugang nga ebidensiya gikan sa habagatang Ehipto. Ang usa ka papiro nga gisulat tali sa mga 2000 hangtod sa mga 1600 B.C.E. dunay ngalan sa mga ulipon nga nagtrabaho sa usa ka panimalay sa habagatang Ehipto. Kapig 40 sa maong mga ngalan maoy Semihanon. Kini nga mga ulipon, o sulugoon, nagtrabaho ingong mga kosinero, tighablon (weaver), ug mamumuo. Si Hoffmeier miingon: “Kay kapig 40 ka Semihanon ang nagtrabaho sa usa lang ka panimalay sa Thebaid [habagatang Ehipto], lagmit daghan gyod ang mga Semihanon sa tibuok Ehipto, ilabina duol sa baba sa Suba sa Nilo.”

Ang arkeologo nga si David Rohl misulat nga ang pipila ka ngalan sa mga ulipon nga nalista “medyo parehas sa mga ngalan nga mabasa sa Bibliya.” Pananglitan, ang mga tipik dunay mga ngalan nga susama sa mga ngalang Isacar, Aser, ug Sipra. (Ex. 1:3, 4, 15) “Pamatuod gyod ni nga ang mga Israelinhon naulipon sa Ehipto,” mihinapos si Rohl.

Si Dr. Bimson miingon: “Ang estorya sa Bibliya bahin sa pagkaulipon sa Ehipto ug paggawas sa mga Israelinhon sa Ehipto gipamatud-an gyod sa kasaysayan.”