Mini nga Higala

Sukad sa batan-on ka pa, “higala” na nimo siya. Gipabati niya kanimo nga ikaw hamtong ug gitabangan ka niya nga dili malahi sa ubang batan-on. Kon duna kay problema, siya andam “mohupay” kanimo. Gani, pila na ka higayon nga ikaw misalig kaniya.

Apan kadugayan migawas ang iyang daotang kinaiya. Mamugos siya nga kanunay mong mag-uban bisan sa mga lugar nga dili mo pwedeng magkuyog. Tinuod, gipabati ka niya nga hamtong, apan gidaot niya ang imong panglawas. Ang nakapait pa gyod kay iyang gikawat ang uban nimong kinitaan.

Karon, gusto na nimong makigbulag kaniya, apan dili siya mosugot. Mora na ka niyag ulipon ug nagmahay ka nga nakaila nimo siya.

INGON niana ang kahimtang sa daghang hinabako. Si Earline, nga usa ka babayeng hinabako sulod sa 50 ka tuig, miingon: “Mas gusto pa nakong ikauban ang sigarilyo kay sa akong suod nga higala—usahay ang sigarilyo lang ang akong bugtong higala.” Apan nakaamgo si Earline nga ang sigarilyo maoy mini ug peligrosong higala. Bisan pag ang kahimtang ni Earline nahisama sa gihisgotan sa ibabaw, siya mihunong sa pagpanigarilyo sa dihang iyang nakat-onan nga kana dulumtanan sa Diyos kay makahugaw sa lawas.—2 Corinto 7:1.

Si Frank mihunong usab pagpanigarilyo aron iyang mapahimut-an ang Diyos. Apan mga usa pa lang ka adlaw ang milabay human niya kana hunongi, pwerte niyang suong-suong sa silong sa ilang balay aron mangitag nangahulog nga upos. “Mao kadto ang higayon nga midesisyon ko nga ihunong na ang pagpanigarilyo,” miingon si Frank. “Gilainan ko kay mora kog buang nga nagkamang-kamang ug nangukay sa among silong aron lang mangitag upos. Sukad niadto wala na gyod ko manigarilyo.”

Nganong lisod man kaayong hunongon ang pagpanigarilyo? May pipila ka hinungdan nga nadiskobrehan ang mga tigdukiduki: (1) Ang tabako makaadik sama sa droga. (2) Ang gihanggab nga nikotina makaabot sa utok sulod lang sa pito ka segundo. (3) Nabatasan sa uban nga manigarilyo sa dihang mokaon, moinom, makig-estorya, dunay problema ug uban pa.

Apan sama sa gihimo ni Earline ug Frank, posible ang paghunong niini nga bisyo. Kon ikaw hinabako ug gustong mohunong, makatabang kanimo ang mosunod nga mga artikulo.

Lig-ona ang Imong Determinasyon

“Ang lig-ong determinasyon maoy pangunang nakatabang niadtong mga nagmalamposon sa paghunong pagpanigarilyo.”—“Stop Smoking Now!”

KON buot kang mohunong pagpanigarilyo, kinahanglan gayod nga ikaw determinado. Unsay makapalig-on sa imong determinasyon? Tagda ang mga benepisyo kon ikaw mohunong pagpanigarilyo.

Makadaginot kag kuwarta. Ang usa ka pakete matag adlaw mahimong mokantidad ug linibo kon tigomon sa usa ka tuig. “Wala ko magtuo nga daghan diay kog nausik nga kuwarta sa sigarilyo.”—Gyanu, Nepal.

Mas malipayon ang imong kinabuhi. “Maayo na ang kahimtang sa akong kinabuhi sa dihang mihunong ko pagpanigarilyo.” (Regina, South Africa) Sa dihang ang usa mohunong pagpanigarilyo, ang iyang panilaw ug panimaho moalibyo, ug sagad mas piskay siya ug sanag ang iyang panagway.

Mohimsog ang imong panglawas. “Ang tanan nga mihunong pagpanigarilyo nakasinati dayog maayong epekto diha sa ilang panglawas.”—The U.S. Centers for Disease Control and Prevention.

Motaas ang imong pagsalig sa kaugalingon. “Ako mihunong pagpanigarilyo kay dili ko gustong maulipon niana. Gusto nako nga ako ang magbuot sa akong lawas.”—Henning, Denmark.

Makabenepisyo ang imong pamilya ug mga higala. “Ang aso sa imong sigarilyo . . . makadaot sa mga tawo nga makahanggab niana. . . . Gipakita diha sa mga panukiduki nga linibo ang mamatay matag tuig tungod sa kanser sa baga ug sakit sa kasingkasing ingong resulta sa aso nga ilang mahanggab gikan sa nanigarilyo.”—American Cancer Society.

Mapahimut-an nimo ang imong Maglalalang. “Mga hinigugma, hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod.” (2 Corinto 7:1) ‘Itugyan ang inyong mga lawas nga balaan ug dalawaton sa Diyos.’—Roma 12:1.

“Sa dihang akong nasabtan nga dili uyonan sa Diyos ang mga butang nga makahugaw sa lawas, nakadesidir ko nga mohunong pagpanigarilyo.”—Sylvia, Spain.

Ugaling lang, ang pagkahimong determinado sagad dili igo. Kinahanglan usab nato ang tabang sa uban, lakip na sa pamilya ug mga higala. Sa unsang paagi sila makatabang?

Pangayog Tabang

“Kon ang usa ka tawo makabuntog sa usa nga nag-inusara, ang duha nga magkauban makabarog batok kaniya.”—Ecclesiastes 4:12.

KON pananglit duna kay kontra, mas sayon siyang buntogon kon dunay motabang kanimo. Busa kon buot nimong buntogon ang pagpanigarilyo, pangayog tabang sa imong pamilya ug mga higala—o kang bisan kinsa nga andam motabang kanimo ug dili daling mosurender.

Pangayog tabang niadtong mga nakabuntog na sa maong bisyo, kay sila makasabot sa imong kahimtang ug makatabang usab kanimo. “Dakog natabang kanako ang uban,” miingon si Torben nga usa ka Kristohanong taga-Denmark. Si Abraham nga taga-India miingon: “Ang tinuod nga gugma nga gipakita kanako sa akong pamilya ug isigka-Kristohanon nakatabang kanako nga mabuntog ang pagpanigarilyo.” Apan usahay labaw pa ang gikinahanglan kay sa tabang gikan sa pamilya ug mga higala.

“Bayente-siyete ka tuig kong nanigarilyo,” miingon si Bhagwandas, “apan dihang nakat-onan nako ang giingon sa Bibliya bahin sa mahugawng mga bisyo, midesisyon ko nga mohunong. Akong gisulayan sa primero nga anam-anamon kana paghunong. Nangita kog laing mga higala ug mikonsulta ko sa mga magtatambag. Apan kining tanan wala mosaler. Hangtod nga usa ka gabii niana, nangaliyupo ko kang Jehova nga Diyos nga iya kong tabangan nga makahunong. Sa kataposan nabuntog ra gayod nako kini!”

Makatabang usab kanimo ang pagpangandam sa mga babag nga lagmit motungha. Unsa kana? Isaysay kana sa mosunod nga artikulo.

[Kahon sa panid 5]

KINAHANGLAN KA BANG MAGPATAMBAL?

Ang lainlaing paagi sa pagtambal, sama sa nicotine patch, nakatabang sa mga hinabako sa paghunong ug nahimo kining dakong negosyo. Apan sa dili ka pa modesisyon sa pagpatambal, tagda kining mosunod nga mga pangutana:

Unsay mga kaayohan? Daghang paagi sa pagtambal ang makatabang aron dili kaayo grabe ang withdrawal symptoms. Apan dili pa segurado kon ang epekto niini nga pagtambal molungtad ba sa taas nga panahon.

Unsay mga kapeligrohan? Ang ubang paagi sa pagtambal lagmit may mga epekto sama sa pagkalipong, depresyon, ug paghunahunang maghikog. Hinumdomi usab nga ang pagtambal nga gigamitag nicotine makaadik gihapon ug makadaot sa lawas.

Unsay laing kapilian? Sa usa ka surbi, 88 porsiyento niadtong mihunong pagpanigarilyo miingon nga nakatabang kanila ang dihadiha nga paghunong nga walay gigamit nga tambal.

Pangandami ang mga Babag

“Miundang ko pagpanigarilyo kay dili ko gustong madaot ang panglawas sa akong anak nga bag-o pang natawo. Busa nagpaskin kog ‘No Smoking’ sulod sa balay. Apan usa pa lang ka oras ang milabay, kasigarilyohon na sab ko. Busa nakadagkot gyod ko.”—Yoshimitsu, Japan.

SAMA kang Yoshimitsu, ang usa nga mohunong pagpanigarilyo makasinati gayod ug mga babag. Gipakita usab diha sa mga panukiduki nga halos 90 porsiyento niadtong misulay paghunong wala molampos ug mibalik sa ilang bisyo. Busa kon gusto kang mohunong pagpanigarilyo, kinahanglang imong pangandaman ang mga babag nga motungha. Unsa ang kasagarang mga babag?

Pagkaadik sa nikotina: Tulo ka adlaw human ka mohunong pagpanigarilyo, sagad maghigwaos ka kay kayupyopon na sab ka, apan mawala ra kana paglabay sa mga duha ka semana. Nianang panahona “mosugmat-sugmat ang maong pagbati,” matod pa sa usa nga mihunong pagpanabako. Apan bisag pila na ka tuig ang molabay, may panahon gihapon nga kalit ra kang mobati nga lami kaayong manigarilyo. Kon mahitabo kana, ayaw dayon pagdagkot kay paglabay sa mga lima ka minuto mawala ra kana.

Uban pang withdrawal symptoms: Sa primero ang uban kanunayng magduka, malisdan sa pag-concentrate, ug daling motambok. Tingali manakit o mangatol ang ilang lawas, grabeng maningot, ubhon, walay pailob, putong o makasinatig depresyon. Apan kadaghanang simtomas mawala ra paglabay sa upat ngadto sa unom ka semana.

Dunay pipila ka praktikal nga paagi nga pwede nimong himoon. Pananglitan makatabang ang mosunod:

● Eksaktong tulog.

● Pag-inom ug daghang tubig o juice ug pagkaon ug sustansiyadong pagkaon.

● Kasarangang ehersisyo.

● Pagginhawag lalom, ug paghanduraw nga imong gisudlag hinlong hangin ang imong baga.

Mga butang nga makapukaw sa imong gana: Kon pananglit nabatasan nimo nga manigarilyo sa dihang duna kay imnon, makatabang kon imnon dayon nimo kana sa dili ka pa makahunahuna nga manigarilyo. Sa ngadto-ngadto, makainom ka ra nga dili na magdali.

Ang pagbati nga kasigarilyohon ka sa dihang duna kay himoong usa ka butang magpabilin gihapon bisan pag wala nay nikotina ang imong lawas. “Wala na ko manigarilyo sulod sa 19 ka tuig,” matod ni Torben nga gikutlo ganina, “pero kasigarilyohon gihapon ko dihang mangape ko.” Hinuon, ang maong pagbati sagad mawala ra paglabay sa panahon.

Apan dili ingon niana kasayon kon bino ang nalangkit. Busa kon gusto kang mohunong pagpanigarilyo, basin makatabang kon dili na lang gyod ka moinom ug likayan ang mga lugar diin dunay gidalit nga bino. Daghan ang natental nga manigarilyo pag-usab sa dihang sila nakig-inom. Ngano man?

● Bisan ang diyutayng bino makapalami sa nikotina sa sigarilyo nga mayupyop.

● Sa dihang dunay mag-inom, sagad dili kalikayan nga dunay manigarilyo.

● Ang bino makadaot sa katakos sa pagdesisyon ug makapawala sa kaulaw. Husto ang giingon sa Bibliya: ‘Ang bino makadaot sa imong maayong motibo.’—Oseas 4:11.

Mga higala: Pilia ang imong higala. Pananglitan, ayaw pakigsuod sa mga tawong nanigarilyo o kaha motental kanimo. Likayi usab kadtong dili makatabang kanimo sa paghunong, sama niadtong kusog mangantiyaw.

Mga pagbati: Gipakita sa usa ka panukiduki nga mga 70 porsiyento niadtong mibalik pagpanigarilyo maoy tungod kay sila natensiyon o napungot. Kon dunay usa ka pagbati nga makatental kanimo nga manigarilyo, lingawa ang imong kaugalingon—sama sa pag-inom ug tubig, pag-usap ug bubble gum, o paglakaw-lakaw. Pun-a ang imong hunahuna sa positibong mga butang. Mahimo kang mag-ampo o kaha magbasag Bibliya.—Salmo 19:14.

Ayaw Pangitag Lusot

● Total usa ra bitaw ka yupyop.

Ang tinuod: Ang kas-a ra nga pagyupyop mosuhop na sa halos 50 porsiyento sa mga nicotine receptor diha sa imong utok sulod sa tulo ka oras. Busa sama rag mibalik ka pagpanigarilyo.

● Makapawala kini sa akong tensiyon.

Ang tinuod: Ang mga panukiduki nagpakita nga ang nikotina makapadaghan sa hormone nga mopatunghag tensiyon. Nagtuo ka nga nawala ang imong tensiyon, apan ang tinuod resulta lamang kana sa temporaryong pagkawala sa withdrawal symptoms.

● Maglisod ko paghunong kay dugay na kong nanigarilyo.

Ang tinuod: Ang pagkanegatibo makapaluya sa imong determinasyon. Ang Bibliya nag-ingon: “Naluya ka ba sa adlaw sa kasakit? Ang imong kusog diyutay ra.” (Proverbio 24:10) Ayaw paghunahuna nga dili ka molampos. Ang tanan nga desididong mohunong ug magpadapat sa praktikal nga mga tambag, sama sa gihisgotan niini nga magasin, magmalamposon.

● Dili nako maagwanta ang withdrawal symptoms.

Ang tinuod: Bisan pag grabe ang withdrawal symptoms, mawala ra kini paglabay sa pila ka semana. Busa ayawg surender! Kon paglabay sa pila ka bulan o tuig kasigarilyohon na pod ka, lagmit pila lang ka minuto mawala ra kana—basta ayaw lang gyod pagdagkot ug sigarilyo.

● Naa koy sakit sa pangisip.

Ang tinuod: Kon ikaw ginatambalan sa imong sakit sa pangisip sama sa depresyon o schizophrenia, sultihi ang imong doktor nga gusto kang mohunong pagpanigarilyo. Basin pa ganig suportahan ka niya pinaagi sa pagmonitor sa paagi sa pagtambal kanimo ug sa medisina nga imong ginatomar samtang ikaw naningkamot nga makahunong.

● Sa dihang matental ko pag-usab, mobati ko nga ako napakyas.

Ang tinuod: Kon natental ka na sab sa pagpanigarilyo—sama sa nahitabo sa daghang naningkamot sa paghunong—dili pa ulahi ang tanan. Kana wala magpasabot nga napakyas ka na. Busa ayawg surender. Paningkamot kay ngadto-ngadto ikaw magmalamposon!

Tagda ang kasinatian ni Romualdo, nga nanabako sulod sa 26 ka tuig ug kapin nag 30 ka tuig nga wala manigarilyo. “Dili nako maihap kon kapila ko natental,” siya nahinumdom. “Naguol kaayo ko matag higayon nga makapanigarilyo ko pag-usab. Apan sa dihang buot na nakong makabaton ug maayong relasyon kang Jehova nga Diyos ug kanunay kong mag-ampo alang sa iyang tabang, ako nagmalamposon.”

Sa mosunod nga artikulo, atong hisgotan ang pipila ka praktikal nga mga sugyot nga makatabang kanimo aron magmalamposon.

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

MAKAMATAY ANG TANANG MATANG SA TABAKO

Daghan ang paagi sa paggamit ug tabako. Ang ubang produkto sa tabako mapalit pa gani diha sa mga tindahan nga namaligyag sustansiyadong pagkaon ug mga herbal. Bisan pa niana, “ang tanang matang sa tabako makamatay,” miingon ang World Health Organization. Ang mga sakit nga makuha sa pagpanigarilyo, sama sa kanser o sakit sa kasingkasing, makamatay. Ang sigarilyo may daotang epekto usab ngadto sa bata nga gisabak. Unsa ang lainlaing paagi sa paggamit ug tabako?

Bidis: Kining gamay, ug gilikit nga mga tabako sagad makita sa mga lugar sa Asia. Mas daghan kinig tar, nikotina, ug carbon monoxide kon itandi sa ordinaryong sigarilyo.

Tinustos: Linikit kini nga tabako gamit ang dahon sa tabako o papel nga gama sa tabako. Dili kaayo kini acidic kon itandi sa ubang sigarilyo, maoy hinungdan nga mosuhop dayon ang nikotina diha sa baba bisag dili kini dagkotan.

Kretek, o clove cigarette: Ang 60 porsiyento niini maoy tabako ug 40 porsiyento maoy bulak sa kahoyng clove. Mas daghan kinig tar, nikotina, ug carbon monoxide kay sa ordinaryong sigarilyo.

Kwaku: Ang paggamit ug kwaku walay kalainan sa paggamit ug ordinaryong tabako kay kini makakanser usab ug makahatag ug uban pang sakit.

Tabakong dili yupyopon: Apil niini ang mga maskada nga galingon una hingoson, ug ang usapon nga gutkha nga may flavor nga maoy komon sa Southeast Asia. Ang nikotina mosagol sa imong dugo agi sa baba. Ang paggamit niini nga mga tabako sama ra ka peligroso sa pagpanigarilyo.

Bong, hookah, narghile, shisha: Mga instrumento kini diin ang aso moagi una sa tubo ug sa tubig ayha pa yupyopon. Ugaling lang, kini duna gihapoy makahilong sangkap ug uban pang substansiya nga mosulod sa baga ug makakanser.

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

PAGTABANG SA USA ARON MAKAHUNONG

● Magmapositibo. Mas epektibo ang paghatag ug komendasyon ug apresasyon kay sa pagpangasaba ug pagsermon. Ang pag-ingong “Ayawg surender kay molampos ka ra gayod” mas epektibo kay sa pag-ingong “Natental na sab ka?”

● Magmapinasayloon. Paningkamot nga dili motubay sa dihang masuko o malain kanimo ang usa nga gustong mohunong pagpanigarilyo. Makatabang ang mga pulong sama sa, “Dili sayon ang imong ginahimo maong nakadayeg gyod ko nimo.” Ayaw gayod pag-ingon, “Mas maayo pa man hinuon kag batasan niadtong nanigarilyo ka pa!”

● Ipakita nga ikaw tinuod nga higala. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang tinuod nga higala mahigugma sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga natawo alang sa panahon sa kasakit.” (Proverbio 17:17) “Sa tanang panahon” magmapailobon ug magmahigugmaon niadtong buot mohunong pagpanigarilyo bisan pag usahay sila sapoton.

Mabuntog Nimo ang Sigarilyo!

KINI na ang panahon nga ikaw ‘magmaisogon ug molihok.’ (1 Cronicas 28:10) Unsay imong himoon aron ikaw magmalamposon?

Pagtakdag petsa. Ang Department of Health and Human Services sa U.S. misugyot nga sa dihang makadesisyon ka nga mohunong pagpanigarilyo, pagtakda dayon ug adlaw ug ayaw na palabya ang duha ka semana. Nianang paagiha init pa ang imong determinasyon. Markahi ang maong petsa diha sa imong kalendaryo, sultihi ang imong mga higala, ug ayaw usba ang petsa bisag unsa pay kababagan nga motungha.

Paghimog “quit card.” Mahimong isulat nimo niini ang mga impormasyon sa ubos o ang bisan unsa nga makapalig-on sa imong determinasyon:

● Mga hinungdan sa imong paghunong

● Numero sa telepono niadtong mga tawong makatambag kanimo kon kasigarilyohon ka

● Makapadasig nga mga pulong nga makatabang kanimo o mga teksto sa Bibliya sama sa Galacia 5:22, 23

Dad-a kanunay ang imong quit card ug basaha kana sa makadaghan matag adlaw. Bisag wala na ka manigarilyo, basaha gihapon kana kon kasigarilyohon ka.

Usba ang mga rutina nga makatental kanimo. Sa wala pa ang imong gitakdang petsa sa paghunong, likayi ang mga rutina nga makatental kanimo nga manigarilyo. Pananglitan, kon nabatasan na nimo nga manigarilyo inigbangon, sulayi nga dili ka manigarilyo hangtod molabay ang usa ka oras o kapin pa. Kon manigarilyo ka samtang nagkaon o inighumag kaon, hunonga ang maong batasan. Likayi ang mga dapit diin daghag nanigarilyo. Tun-i kon unsaon pagbalibad, sama sa pag-ingon: “Sori ha, pero di na man gud ko manigarilyo.” Gawas nga kini nga mga lakang makaandam kanimo sa dihang moabot na ang adlaw nga imong gitakda, makapahinumdom usab kini kanimo nga sa dili madugay mahunong na gyod nimo ang pagpanigarilyo.

Pangandam. Samtang nagkaduol ang maong adlaw, palit daan ug mausap-usap sama sa karots, bubble gum, mani, ug uban pa. Pahinumdomi ang imong mga higala ug pamilya sa imong gitakda nga petsa sa paghunong ug kon sa unsang paagi sila makatabang kanimo. Una pa sa maong adlaw, idespatsar ang imong ashtray, lighter, ug uban pang butang nga makatental—sama sa mga sigarilyo sa imong bulsa, sa sulod sa balay, sa sakyanan, o sa trabahoan. Mas dali kang matental kon ang sigarilyo anaa lang sa hunos kay sa paliton nimo kini o pangayoon pa nimo sa imong higala! Pag-ampo kanunay sa Diyos nga kinasingkasing ilabina pag-abot sa imong gitakdang adlaw.—Lucas 11:13.

Daghan na ang “nakabulag” sa ilang mini ug traydor nga higala—ang sigarilyo. Makahimo ka usab niana ug maangkon nimo ang maayong panglawas ug tinuod nga kagawasan.

[Hulagway sa panid 9]

Dad-a kanunay ang imong quit card ug basaha kana sa makadaghan sa tibuok adlaw