Bisan tuod ang mga Cusihanon makaplagan sa Arabia, sa kadaghanang kahimtang ang ngalang Cus ingon sa paggamit sa Bibliya tin-awng nagtumong sa usa ka rehiyon sa Aprika, ug diin dayag ang kalangkitan, ang mga maghuhubad yanong naghubad sa “Cus” ingong “Etiopia.” Kini kanunay gilangkit sa Ehipto (Isa 20:3-5; 43:3; Jer 46:7-9) ug usab sa Libya. (2Cr 12:​2, 3; Dan 11:43; Nah 3:9) Gipakita sa Isaias 11:11 ang karaang mga ngalan sa dapit alang sa mga dibisyon sa rehiyon nga paingon sa habagatan gikan sa Delta sa Nilo: “Ehipto” (o “Mizraim,” dinhi, Ubos nga Ehipto), “Patros” (Ibabaw nga Ehipto), ug “Cus” (Nubia-Etiopia). Ang Ezequiel 29:10 naghisgot sa kalaglagan sa Ehipto “gikan sa Migdol ngadto sa Syene ug hangtod sa utlanan sa Etiopia [Cus].” Busa, ang Cus o karaang Etiopia mopatim-aw nga saylo pa sa Syene (modernong Aswan) ug, sumala sa arkeolohikanhong ebidensiya, nagpadayon sa H lagmit hangtod sa modernong Khartoum. Busa ang Cus naglangkob sa presenteng Sudan ug sa kinahabagatang bahin sa modernong Ehipto. Ang “mga suba sa Etiopia [Cus]” gituohan nga mao ang Asul ug Puti nga mga suba sa Nilo, nga nagtagbo didto sa Khartoum, ug usab sa Suba sa Atbara, nga miagos ngadto sa Nilo sa H sa ikalimang busay niini.​—Sof 3:10.

Ang “mga Arabo nga didto sa kiliran sa mga Etiopianhon [Ku·shimʹ]” (2Cr 21:16) lagmit mao ang mga tribo nga Arabo nga miokupar sa HK nga baybayon sa Peninsula sa Arabia ug busa nag-atubang sa Aprika atbang sa Pulang Dagat.

Ang dakong bahin sa yuta sa Cus dayag nga maoy uga nga desyerto. Ang “rehiyon sa mga suba sa Etiopia” gihubit ingong “ang yuta sa nagahadyong nga mga insektong pak-an” (Isa 18:1), tingali nagpunting sa mga dulon nga mihugpa sa Etiopia ug Ehipto; apan, ang pipila nag-ingon nga kini mga lamok, ug ang uban nag-ingon nga ang Hebreohanong pulong nga “nagahadyong” (tsela·tsalʹ) halos parehog paglitok sa ngalang gihatag sa langawng tsetse (tsaltsalya) sa Oromo nga mga tribo (usa ka Hamitikanhong katawhan nga nagpuyo sa modernong Etiopia). Ang garing, ebano, bulawan, bililhong mga bato, puthaw, ug mga pahumot maoy mga produkto sa maong yuta, ug ang Bibliya naghisgot sa “mga magpapatigayon sa Etiopia” (Isa 45:14) ug sa “topasyo sa Cus.”​—Job 28:19.

Ulahing Kasaysayan. Ang Cus o Etiopia nailalom sa pagmando sa Ehipto sa hapit na ang panahon sa Pagpanggula sa Israel gikan sa Ehipto, ug nagpadayon kini nga pagmando sulod sa mga 500 ka tuig. Usa ka gobernador nga nagpatuman niini nga pagmando ubos sa Paraon sa Ehipto nailhan sa titulong “Anak nga Lalaki sa Hari sa Kus.” Lagmit nga sa hinapos sa ikaduhang milenyo W.K.P., ang Etiopia nahigawas gikan sa pagkontrolar sa Ehipto. Human niadto ang kaulohan sa Etiopia unang nahimutang sa Napata, duol sa ikaupat nga busay, ug sa ulahi sa Meroë, mga 210 km (130 mi) sa AAS sa Khartoum.

Ang mga manggugubat sa Etiopia nahimong bahin sa kasundalohan ni Paraon Sisak nga miatake sa Juda sa ikalimang tuig ni Rehoboam (993 W.K.P.). (2Cr 12:​2, 3) Human sa ikanapulong tuig ni Haring Asa, o sa mga 967 W.K.P., ang Etiopianhong si Zera misulong batok sa Juda uban sa usa ka milyong kasundalohan apan nakaagom ug bug-os nga kapildihan didto sa Maresah.​—2Cr 14:​1, 9-15; 16:8.

Ang sekular nga kasaysayan nagpakita nga sa ulahing bahin sa ikawalong siglo W.K.P. ang Etiopia nagsakop sa Ehipto ug nagdominar niini sulod sa mga 60 ka tuig. Kini maoy sa panahon sa “Ikakawhaag-lima nga (Etiopianhong) Dinastiya,” nga apil sa mga magmamando niini mao si Haring Taharqa, gitawag ug Tirhaka diha sa Bibliya. Kini nga hari mitungas batok sa kasundalohan ni Senakerib sa panahon sa ilang pagsulong sa Juda (732 W.K.P.) apan, sumala sa Asiryanhong mga inskripsiyon, napildi didto sa Elteke(h).​—2Ha 19:9; Isa 37:​8, 9.

Ang Asiryanhong mga emperador nga si Esar-hadon ug Ashurbanipal misulong sa Ehipto sa panahon mismo sa ilang paghari, ug ang kalaglagan sa Thebes didto sa Ibabaw nga Ehipto (gitawag ug No-amon sa Nah 3:8-10) pinaagi ni Ashurbanipal (mga 684 W.K.P.) bug-os nagsakop sa Ehipto ug nagtapos usab sa pagmando sa Etiopia sa walog sa Nilo. Kini nagtuman sa tagna nga gipahayag mga tunga sa siglo una pa niana pinaagi sa manalagnang si Isaias.​—Isa 20:3-6.

Sa gubat didto sa Carkemis niadtong 625 W.K.P., ang Etiopianhong kasundalohan nahimong bahin sa kasundalohan ni Paraon Neko, nga nakaagom ug kapildihan didto sa mga kamot ni Nabucodonosor. (Jer 46:​2, 9) Ang ulahing pagsulong ni Nabucodonosor sa Ehipto (lagmit niadtong 588 W.K.P.) nakapahinabo ug “grabeng kasakit” sa Cus ug ‘nagpakurog sa masaligon-sa-kaugalingon nga Etiopia [Cus].’​—Eze 29:19; 30:4-9.

Ang Persianhon nga si Haring Cambyses II (529-522 W.K.P.) nagsakop sa Ehipto sa mga adlaw ni Paraon Psamtik III, ug kini ang hinungdan nga ang Etiopia nailalom sa pagkontrolar sa Persia; busa, si Ahasuero (Jerjes I) ikaingon nga nagmando “gikan sa India hangtod sa Etiopia [Cus].” (Est 1:1; 8:9) Nagpamatuod niini, si Jerjes nag-ingon diha sa usa ka inskripsiyon: “Kini ang mga nasod​—dugang pa sa Persia​—nga ako nagmando ingong hari . . . India . . . (ug) Kus.”​—Ancient Near Eastern Texts, p. 316.

Ang mga destiyero sa Juda gitagna nga mobalik sa ilang yutang natawhan gikan sa halayong kayutaan, lakip ang Cus. (Isa 11:​11, 12; itandi ang Sof 3:10.) Gihubit sa tagna ni Daniel bahin sa “panahon sa kataposan” nga ang Etiopia ug Libya ‘mosunod sa mga lakang’ sa agresibong “hari sa amihanan,” buot ingnon, sila mosunod sa iyang direksiyon. (Dan 11:40-43) Ang Etiopia (Cus) usab maoy lakip sa daotang kasundalohan ni “Gog sa yuta sa Magog” sa dihang mapintas nga giatake niini ang mga natigom pag-usab nga katawhan ni Jehova “sa kaulahiang bahin sa mga tuig.” (Eze 38:2-5, 8) Apan ang salmista paborableng nagtagna nga ang Cus ilakip niadtong magdalag mga gasa ngadto sa Diyos.​—Sal 68:29-32.

Apan, sa panguna ang “Cusihanon” nagtumong sa mga Aprikano nga nagpuyo sa rehiyon nga gitawag kaniadto nga Etiopia. Dugang pa kang “Zera nga Etiopianhon [Cusihanon]” ug kang “Tirhaka nga hari sa Etiopia” (2Cr 14:9; 2Ha 19:9), ang ubang Cusihanon nga gihisgotan sa Bibliya mao si Ebed-melek (Jer 38:7-12; 39:16-18), ang Etiopianhong eunuko nga nahimong kinabig sa Kristiyanidad, ug ang rayna nga iyang gialagaran, si Candace. (Buh 8:​26, 27) Ang heneral nga si Joab mipilig wala-hinganli nga Cusihanong magdadagan (gitawag ug Cusi sa KJ) inay sa usa ka Israelinhon aron ibalita kang David ang kapildihan ug kamatayon sa iyang anak nga si Absalom.​—2Sa 18:19-32; tan-awa ang CUS Num. 2.