PENTATEUKO

Kining Gregong pulong nga gihimong Cebuano (nagkahulogang “lima ka linukot” o “lima ka tomo”) nagtumong sa unang lima ka basahon sa Bibliya​—Genesis, Exodo, Levitico, Numeros, ug Deuteronomio.

Mga Kaundan. Ang Pentateuko maoy usa ka hinungdanon kaayong bahin sa sinulat nga Pulong sa Diyos, nga nagtaganag lig-ong pasukaranan nga diha niana daghan sa mga misunod nga basahon lig-ong gipasukad. Ang unang basahon niini, ang Genesis, naghatag kanato sa inspiradong asoy bahin sa paglalang ug usab nagsubay sa kasaysayan sa tawo sukad sa Eden hangtod sa dakong bahin sa panahon sa mga patriarka ug hangtod sa kamatayon ni Jose (“sa sinugdan” hangtod sa 1657 W.K.P.). Ang ikaduhang basahon, ang Exodo, nagsugod sa pagkamatay ni Jose ug nagsaysay bahin sa pagkatawo ni Moises sa panahon sa pagkaulipon, sa pagpahigawas sa katawhan sa Diyos gikan sa pagkaulipon sa Ehipto, ug sa inagurasyon sa pakigsaad sa Balaod didto sa Sinai; kini naglakip sa mga detalye sa pagtukod sa pangunang estruktura alang sa pagsimba, nga mao, ang tabernakulo didto sa kamingawan (makasaysayanhong mga panghitabo sukad sa 1657 hangtod sa 1512 W.K.P.). Ang Levitico, ang ikatulong basahon, nga nagkobre lamang sa yugto nga mga usa ka bulan (1512 W.K.P.), naghatag ug bililhong impormasyon bahin sa Levihanong pagkasaserdote, sa ordinasyon niini, ug sa mga buluhaton niini, ingon man sa mga balaod ug mga regulasyon nga naglatid sa obligadong pagsuporta sa kongregasyon alang sa pagsimba kang Jehova. Ang ikaupat nga basahon, ang Numeros, ingon sa gipasabot sa ngalan niini, nagsaysay sa mga pagsenso nga gihimo sa hapit nang magsugod ug matapos ang pagpanaw sa kamingawan. Kini naghatag usab kanato ug daghang detalye labot sa 40-ka-tuig nga paglatagaw (hangtod sa 1473 W.K.P.) ug naglakip sa daghang balaod sulod sa gambalay sa nasodnong pakigsaad. Ang kataposang basahon, ang Deuteronomio, nagkobre sa yugto nga mga duha ka bulan (1473 W.K.P.); kini nagpatin-aw sa pipila ka bahin sa pakigsaad sa Balaod ug nagtaganag daghang ordinansa nga gikinahanglan alang sa bag-ong kaliwatan sa mga Israelinhon nga anaa sa Kapatagan sa Moab, nga andam na sa pagsulong ug pag-okupar sa Yutang Saad. Ang paniklop nga mga kapitulo nagsaysay sa pagtudlo kang Josue ingong pangulo ug usab sa kamatayon ni Moises.

Magsusulat. Walay teksto nga nag-ingong gisulat ni Moises ang tibuok Pentateuko, apan diha sa lainlaing bahin niini adunay dayag nga mga pahayag nga susama ra niana ang gipasabot. (Ex 17:14; 24:4; 34:27; Num 33:2; Deu 31:​9, 19, 22, 24-26) Adunay daghan usab nga mga seksiyon diin ang mga pulong direktang nagpasidungog kang Moises, sugod sa iyang unang natala nga pagpakigsulti (Ex 2:​13, 14), hangtod sa iyang kataposang pagpanalangin sa katawhan (Deu 33:1-29), ug lakip sa pipila sa iyang tag-as nga mga pakigpulong (Deu 1:1; 5:1; 27:1; 29:2; 31:1) ug makaiikag nga mga awit. (Ex 15:1-19; Deu 31:30–​32:43) Ang pangbukas nga mga bersikulo sa 20 ka kapitulo sa 27 ka kapitulo sa Levitico nag-ingon kanato nga ang mosunod mao ang mga pulong ni Jehova nga gisulti ngadto kang Moises mao nga siya, sa baylo, makapahibalo niini sa katawhan. Ingon usab niini diha sa kapin sa 50 ka higayon diha sa basahon sa Numeros. Busa, gawas lamang sa kataposang mga bersikulo sa Deuteronomio, ang ebidensiya sulod sa Pentateuko mismo nagpakita nga si Moises gayod ang magsusulat niini.

Daghang ubang mga teksto sa Bibliya nagpamatuod nga ang Pentateuko maoy sinulat ni Moises. (Jos 1:7; Huk 3:4; 2Ha 18:6; Mal 4:4) Ang mga tawo sama kang David (1Ha 2:1-3), Daniel (9:11), Esdras (6:18), Nehemias (8:1), Jesus (Mar 12:26; Luc 16:29; Ju 7:19), Lucas (24:27), ug Juan (1:17) naghisgot niini nga sinulat ingong iya ni Moises. Mas direkta pa gayod, si Jesus miila nga si Moises mao ang magsusulat (Mar 10:3-5; Ju 5:​46, 47), sama usab sa pag-ila sa mga Saduseo.​—Mar 12:​18, 19.