[Chart sa panids 114-116]

TALAGSAONG MGA PETSA Panahon sa Yugto sa mga Hari sa Juda ug sa Israel

MATIKDI: Kini nga tsart gihimo aron sa pagtaganag mapuslanong laraw sa dagkong mga panghitabo maylabot sa mga hari sa Juda ug sa Israel. Ang rekord sa Bibliya bahin sa mga tuig nga nagmando ang mga hari sa Juda nahimong giya sa pagtino sa ubang mga petsa. Ang mga petsa sa pagmando sa Judeanhong mga hari nagsugod sa tingpamulak sa gihisgotang tuig hangtod sa tingpamulak sa mosunod nga tuig. Ang mga petsa sa paghari sa mga hari sa gingharian sa Israel gitakdo sa mga petsa sa paghari nianang sa Juda. Adunay daghang kronolohikanhong mga pagpasibo nga gitagana sa Bibliya, ug kini gikonsiderar sa pagpiho niini nga mga petsa.

Gitala dinhi ang hataas nga mga saserdote ug ang mga manalagna nga ginganlan sa rekord sa Bibliya maylabot sa nagkalainlaing mga hari. Apan kini nga talaan dili gayod kompleto. Ang Aaronikong pagkasaserdote nga unang nag-alagad didto sa tabernakulo ug dayon didto sa templo dayag nga wala maputol hangtod sa panahon sa pagkadestiyero sa Babilonya. Ug gipaila sa Bibliya nga, dugang pa sa mga manalagna nga ginganlan, daghan pa ang nag-alagad niining sagradong katungdanan.​​—1Ha 18:4; 2Cr 36:​15, 16.

ANG NAPULOG-DUHA KA TRIBO NGA GINGHARIAN

Petsa W.K.P.

SI SAUL misugod sa pagmando ingong hari ibabaw sa tanang 12 ka tribo (40 ka tuig)

1117

Manalagna: Samuel

Hataas nga mga saserdote: Ahias, Ahimelek

Pagkatawo ni David

1107

Natapos ni Samuel ang basahon sa Mga Maghuhukom

m. 1100

Natapos ni Samuel ang basahon ni Ruth

m. 1090

Basahon sa 1 Samuel natapos

m. 1078

SI DAVID misugod sa pagmando ingong hari sa Juda didto sa Hebron (40)

1077

Mga manalagna: Natan, Gad, Zadok

Hataas nga saserdote: Abiatar

Si David nahimong hari sa tibuok Israel; gihimo ang Jerusalem nga iyang kaulohan

1070

Natapos ni Gad ug Natan ang 2 Samuel

m. 1040

SI SOLOMON misugod sa pagmando ingong hari (40)

1037

Mga manalagna: Natan, Ahias, Ido

Hataas nga mga saserdote: Abiatar, Zadok

Gisugdan ang pagtukod sa templo ni Solomon

1034

Nahuman ang templo nga gitukod ni Solomon sa Jerusalem

1027

Gisulat ni Solomon ang Awit ni Solomon

m. 1020

eGisulat ni Solomon ang basahon sa Ecclesiastes

u. 1000

GINGHARIAN SA JUDA

Petsa W.K.P.

GINGHARIAN SA ISRAEL

SI REHOBOAM misugod sa pagmando ingong hari (17 ka tuig); ang nasod nasip-ak sa duha ka gingharian

Mga manalagna: Semaias, Ido

997

SI JEROBOAM misugod sa pagmando ingong hari ibabaw sa amihanang 10 ka tribo, lagmit nga una gikan sa Sekem, dayon gikan sa Tirza (22 ka tuig)

Manalagna: Ahias

Si Sisak sa Ehipto misulong sa Juda ug nagkuha sa mga bahandi sa templo sa Jerusalem

993

SI ABIAS (ABIAM) misugod sa pagmando ingong hari (3)

Manalagna: Ido

980

SI ASA dayag nga misugod sa pagmando (41), apan ang iyang unang tuig sa paghari nagsugod sa 977

Mga manalagna: Azarias, Oded, Hanani

978

m. 976

SI NADAB misugod sa pagmando ingong hari (2)

m. 975

SI BAASA nagpatay kang Nadab ug dayon misugod sa pagmando ingong hari (24)

Manalagna: Jehu (anak nga lalaki ni Hanani)

Si Zera nga Etiopianhon misulong sa Juda sa pagpakiggubat

967

m. 952

SI ELAH misugod sa pagmando ingong hari (2)

m. 951

SI ZIMRI, usa ka pangulo sa kasundalohan, nagpatay kang Elah ug dayon nagmando ingong hari (7 ka adlaw)

m. 951

SI OMRI, nga pangulo sa kasundalohan, misugod sa pagmando ingong hari (12)

m. 951

Si Tibni nahimong hari ibabaw sa usa ka bahin sa katawhan, nga nakapabahin pa gayod sa nasod

m. 947

Gibuntog ni Omri ang pagsupak ni Tibni ug nahimong bugtong magmamando sa Israel

m. 945

Gipalit ni Omri ang bukid sa Samaria ug gitukod ang iyang kaulohan didto

m. 940

SI AHAB misugod sa pagmando ingong hari (22)

Mga manalagna: Elias, Micaias

SI JEHOSAPAT dayag nga misugod sa pagmando (25), apan ang iyang unang tuig sa paghari nagsugod sa 936

937

Mga manalagna: Jehu (anak nga lalaki ni Hanani), Eliezer, Jahaziel

Hataas nga saserdote: Amarias

m. 920

SI AHAZIAS, nga anak nga lalaki ni Ahab, ‘nahimong hari’ (2); dayag nga ang iyang amahan buhi pa;

Lagmit nga ang mga tuig sa pagmando ni Ahazias nagsugod sa m. 919

Manalagna: Elias

Si Jehoram nga anak nga lalaki ni Jehosapat nakig-uban sa usa ka paagi sa iyang amahan diha sa kagamhanan

m. 919

m. 917

SI JEHORAM, nga anak nga lalaki ni Ahab, misugod sa pagmando ingong bugtong nga hari sa Israel (12); apan labing menos diha sa usa ka teksto ang mubong paghari sa iyang igsoong lalaki nga si Ahazias, kinsa namatay nga walay anak, lagmit gipasidungog usab ngadto kang Jehoram

Manalagna: Eliseo

SI JEHORAM nahimong opisyal nga kaubang magmamando ni Jehosapat, nga sa maong panahon ang paghari ni Jehoram lagmit nagsugod (8)

913

Manalagna: Elias

Si Jehosapat namatay ug si Jehoram nahimong bugtong nga magmamando

m. 911

SI AHAZIAS, nga anak nga lalaki ni Jehoram, misugod sa pagmando (1), bisan tuod tingali gidihogan sa pagkahari sa m. 907

m. 906

Hataas nga saserdote: Jehoiada

SI ATALIA miilog sa trono (6)

m. 905

SI JEHU, usa ka pangulo sa kasundalohan, mipatay kang Jehoram ug dayon misugod sa pagmando (28); apan mopatim-awng ang iyang katuigan sa paghari nagsugod sa m. 904

Manalagna: Eliseo

SI JEHOAS, nga anak nga lalaki ni Ahazias, misugod sa pagmando ingong hari (40)

898

Hataas nga saserdote: Jehoiada

876

SI JEHOAHAZ misugod sa pagmando ingong hari (17)

m. 862

Si Jehoas dayag nga nakig-uban sa paghari sa iyang amahan nga si Jehoahaz

m. 859

SI JEHOAS, nga anak nga lalaki ni Jehoahaz, misugod sa pagmando ingong bugtong nga hari sa Israel (16)

Manalagna: Eliseo

SI AMAZIAS misugod sa pagmando ingong hari (29)

858

Si Jehoas sa Israel nagdakop kang Amazias, naggawang sa paril sa Jerusalem, ug nagkuha sa mga bahandi sa templo

h. 858

m. 844

SI JEROBOAM II misugod sa pagmando ingong hari (41)

Mga manalagna: Jonas, Oseas, Amos

Basahon ni Jonas gisulat

SI UZZIAS (AZARIAS) misugod sa pagmando ingong hari (52)

829

Mga manalagna: Oseas, Joel (?), Isaias

Hataas nga saserdote: Azarias (II)

Basahon ni Joel lagmit gisulat

m. 820

Si Uzzias ‘nahimong hari’ sa linain nga diwa, lagmit niini nga higayon gawasnon na gikan sa pagdominar ni Jeroboam II

m. 818

Basahon ni Amos gisulat

m. 804

m. 803

SI ZACARIAS ‘misugod sa paghari’ sa usa ka diwa, apan dayag nga ang pagkahari wala sa bug-os makompirmar ingong iyaha hangtod sa m. 792 (6 ka bulan)

m. 791

SI SALUM nagpatay kang Zacarias ug dayon nagmando ingong hari (1 ka bulan)

m. 791

SI MENAHEM nagpatay kang Salum ug dayon misugod sa pagmando, apan mopatim-awng ang iyang katuigan sa paghari nagsugod sa m. 790 (10)

m. 780

SI PEKAHIAS misugod sa pagmando ingong hari (2)

m. 778

SI PEKA nagpatay kang Pekahias ug dayon misugod sa pagmando ingong hari (20)

Manalagna: Oded

SI JOTAM misugod sa pagmando ingong hari (16)

777

Mga manalagna: Miqueas, Oseas, Isaias

SI AHAZ dayag nga misugod sa pagmando (16), apan ang iyang unang tuig sa paghari nagsugod sa 761

762

Mga manalagna: Miqueas, Oseas, Isaias

Hataas nga saserdote: Uriyas (?)

Si Ahaz dayag nga nahimong tighatag ug tributo kang Tiglat-pileser III sa Asirya

m. 759

m. 758

SI OSEAS nagpatay kang Peka ug dayon ‘misugod sa paghari’ puli kaniya, apan mopatim-awng ang iyang pagmando bug-os naestablisar o lagmit nga iyang nadawat ang pagpaluyo sa Asiryanhong monarko nga si Tiglat-pileser III niadtong m. 748 (9 ka tuig)

SI EZEQUIAS dayag nga misugod sa pagmando (29), apan ang iyang unang tuig sa paghari nagsugod sa 745

746

Mga manalagna: Miqueas, Oseas, Isaias

Hataas nga saserdote: Azarias (II o III)

h. 745

Basahon ni Oseas natapos

742

Asiryanhong kasundalohan nagsugod sa paglikos sa Samaria

740

Giilog sa Asirya ang Samaria, gisakop ang Israel; ang amihanang gingharian natapos

Si Senakerib misulong sa Juda

732

Basahon ni Isaias natapos

h. 732

Basahon ni Miqueas natapos

u. 717

Paghipos sa Mga Proverbio natapos

m. 717

SI MANASES misugod sa pagmando ingong hari (55)

716

SI AMON misugod sa pagmando ingong hari (2)

661

SI JOSIAS misugod sa pagmando ingong hari (31)

659

Mga manalagna: Sofonias, Jeremias, ang babayeng manalagna nga si Hulda

Hataas nga saserdote: Hilkias

Basahon ni Sofonias gisulat

u. 648

Basahon ni Nahum gisulat

u. 632

SI JEHOAHAZ nagmando ingong hari (3 ka bulan)

628

SI JEHOIAKIM misugod sa pagmando ingong hari, nga tighatag ug tributo sa Ehipto (11)

628

Mga manalagna: Habacuc (?), Jeremias

Basahon ni Habacuc lagmit gisulat

m. 628

Gihimo ni Nabucodonosor II si Jehoiakim nga tighatag ug tributo sa Babilonya

620

SI JEHOIAKIN misugod sa pagmando ingong hari (3 ka bulan 10 ka adlaw)

618

Si Nabucodonosor II nagdala sa binihag nga mga Hudiyo ug sa mga bahandi sa templo ngadto sa Babilonya

617

SI ZEDEKIAS misugod sa pagmando ingong hari (11)

617

Mga manalagna: Jeremias, Ezequiel

Hataas nga saserdote: Seraias

Si Nabucodonosor II misulong pag-usab sa Juda; nagsugod ang paglikos sa Jerusalem

609

Mga paril sa Jerusalem nagawangan sa ika-9 nga adlaw sa ika-4 nga bulan

607

Ang Jerusalem ug ang templo gisunog sa ika-10 nga adlaw sa ika-5 nga bulan

607

Nahibiling mga Hudiyo mibiya sa Juda sa mga tungatunga sa ika-7 nga bulan

607

Gisulat ni Jeremias ang basahon sa Lamentaciones

607

Basahon ni Abdias gisulat

m. 607

MATIKDI: Human mailog ang Samaria, ang napulo ka tribo sa gingharian sa Israel gidestiyero. Apan ang yuta wala himoang biniyaan, sama sa nahitabo sa Juda human sa kalaglagan sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P. Ang hari sa Asirya nagpabalhin ug mga tawo gikan sa Babilonya, Cuta, Ava, Hamat, ug Separvaim ngadto sa mga siyudad sa Israel aron sa pagpuyo didto. Ang ilang mga kaliwat didto pa gihapon sa dihang ang mga Hudiyo mibalik sa Jerusalem niadtong 537 W.K.P. aron sa pagtukod pag-usab sa templo.​—2Ha 17:​6, 24; Esd 4:​1, 2.

Sukad sa 997 W.K.P. hangtod sa pagkalaglag sa Jerusalem. Ang usa ka dakong tabang sa katibuk-ang gidugayon niining yugtoa sa mga hari makaplagan sa Ezequiel 4:1-7 diha sa mahulagwayong paglikos sa Jerusalem nga gihimo ni manalagnang Ezequiel ubos sa sugo sa Diyos. Si Ezequiel kinahanglang mohigda sa iyang wala nga kilid sulod sa 390 ka adlaw aron “magapas-an sa kasaypanan sa balay sa Israel,” ug sa iyang tuo nga kilid sulod sa 40 ka adlaw aron “magapas-an sa kasaypanan sa balay sa Juda,” ug ang matag adlaw gipakita nga naghawas sa usa ka tuig. Busa ang duha ka yugto (nga 390 ka tuig ug 40 ka tuig) nga gisimbolohan dayag nga naghawas sa gitas-on sa pasensiya ni Jehova sa duha ka gingharian maylabot sa ilang idolatrosong buhat. Ang pagsabot sa mga Hudiyo bahin niini nga tagna, ingon sa gibutyag sa Soncino Books of the Bible (komentaryo sa Ezequiel, pp. 20, 21) mao: “Ang pagkasad-an sa Amihanang Gingharian miabot sa yugtong 390 ka tuig ([sumala sa] Seder Olam [ang kinaunahang asoy human sa pagkadestiyero nga napreserbar diha sa Hebreohanong pinulongan, [ug ni Rabbi] Rashi ug Ibn Ezra). Si Abarbanel, nga gikutlo ni Malbim, nagkuwenta sa yugto sa pagkasad-an sa Samaria gikan sa panahon sa dihang ang pagkasip-ak nahitabo ilalom ni Rehoboam . . . hangtod sa pagkapukan sa Jerusalem. . . . Ang tuo [nga kilid, diin mihigda si Ezequiel] nagpaila sa habagatan, nga mao, ang Gingharian sa Juda nga nahimutang sa habagatan o sa tuo. . . . Ang pagkadaotan sa Juda miabot ug kap-atan ka tuig nga nagsugod gilayon human sa pagkapukan sa Samaria. Matod ni Malbim, ang panahon gikuwenta gikan sa ikanapulog-tulo ka tuig sa paghari ni Josias . . . sa dihang si Jeremias misugod sa iyang ministeryo. (Jer. i. 2).”​—Giedit ni A. Cohen, London, 1950.

Gikan sa pagkabahin sa gingharian niadtong 997 W.K.P. hangtod sa pagkapukan sa Jerusalem sa 607 W.K.P. maoy 390 ka tuig. Bisan pag tinuod nga ang Samaria, ang kaulohan sa amihanang gingharian, napukan na sa Asirya niadtong 740 W.K.P., sa ikaunom nga tuig ni Ezequias (2Ha 18:​9, 10), malagmit nga ang uban sa katawhan mikalagiw sa habagatang gingharian sa wala pa mosulong ang mga Asiryanhon. (Matikdi usab ang kahimtang sa Juda human sa pagkabahin sa gingharian ingon sa gihubit sa 2Cr 10:​16, 17.) Apan, labi pang hinungdanon, ang padayon nga pagtagad ni Jehova nga Diyos sa nadestiyerong mga Israelinhon sa amihanang gingharian, kay ang mga mensahe sa iyang mga manalagna padayon man nga naglakip kanila bisan pag dugay nang napukan ang Samaria, nagpakita nga ang ilang intereses girepresentahan gihapon sa kaulohang siyudad sa Jerusalem ug nga ang pagkalaglag niini niadtong 607 W.K.P. maoy kapahayagan sa paghukom ni Jehova dili lamang batok sa Juda kondili sa nasod sa Israel sa katibuk-an. (Jer 3:11-22; 11:10-12, 17; Eze 9:​9, 10) Sa dihang napukan ang siyudad, ang mga paglaom sa nasod sa katibuk-an (gawas sa pipila nga nagpabilin sa matuod nga pagtuo) nahugno.​—Eze 37:11-14, 21, 22.

Sa tsart nga mosunod, kining 390-ka-tuig nga yugto giisip ingong usa ka maayong kronolohikanhong giya. Ang katibuk-ang gidaghanon sa mga tuig nga gitala alang sa tanang paghari sa mga hari sa Juda gikan kang Rehoboam hangtod kang Zedekias maoy 393 ka tuig. Bisan tuod ang ubang mga kronologo sa Bibliya naningkamot sa pagpasibo sa mga impormasyon mahitungod sa mga hari pinaagi sa daghang magkauban nga mga pagmando ug “mga kal-ang sa duha ka yugto sa panahon nga walay naghari” sa Juda, daw hinungdanon nga ipakita ang usa lamang ka magkauban nga pagmando. Kini mao ang kahimtang ni Jehoram, kinsa giingon (lagmit diha sa Masoretikong teksto ug sa pipila ka labing karaang mga manuskrito sa Bibliya) nga nahimong hari “samtang si Jehosapat maoy hari sa Juda,” sa ingon naghatag ug pasukaranan sa pagpangagpas nga dihay magkauban nga pagmando. (2Ha 8:16) Niining paagiha ang katibuk-ang yugto nahisulod lamang sa 390 ka tuig.

Kini nga tsart wala himoa aron isipong usa ka hingpit nga kronolohiya kondili, hinuon, ingong usa ka sugyot aron ilarawan ang mga pagmando sa duha ka gingharian. Ang karaang inspiradong mga magsusulat naghisgot sa mga kamatuoran ug mga kuwentada nga sinati kaayo nila ug sa katawhang Hudiyo nianang panahona, ug ang magkalahing panglantaw nga gisagop sa mga magsusulat bahin sa pipila ka punto wala makapatunghag problema. Dili ingon niana karong adlawa, ug kita lagmit makontento na sa yanong paghan-ay ug usa ka kahikayan nga kaharmonya sa rekord sa Bibliya.