HEBREOHANON, I

Ang ngalang “Hebreohanon” unang gigamit alang kang Abram, sa ingon nagpalahi kaniya gikan sa iyang Amorihanong mga silingan. (Gen 14:13) Human niini, diha sa halos tanang higayon diin kini gigamit, ang terminong “(mga) Hebreohanon” padayong gigamit ingong usa ka ngalan nga nagpalahi o nagpaila—kon ang usa nga nagasulti maoy gikan sa dili-Israelinhong nasod (Gen 39:13, 14, 17; 41:12; Ex 1:16; 1Sa 4:6, 9), o maoy usa ka Israelinhon nga nakigsulti sa usa ka langyaw (Gen 40:15; Ex 1:19; 2:7; Jon 1:9), o mga langyaw ang gihisgotan (Gen 43:32; Ex 1:15; 2:11-13; 1Sa 13:3-7).

Ingon sa gipakita niini nga mga teksto, ang mga Ehiptohanon sinati na sa ngalang “Hebreohanon” niadtong ika-18 nga siglo W.K.P. Daw gipakita niini nga si Abraham, Isaac, ug Jacob ilado na kaayo sa tibuok lugar, busa ang ngalang “Hebreohanon” ilado kaayo. Sa dihang naghisgot si Jose bahin sa “yuta sa mga Hebreohanon” (Gen 40:15) ngadto sa duha ka alagad ni Paraon, sa walay duhaduha iyang gitumong ang rehiyon palibot sa Hebron nga dugay nang nahimong pinuy-anan sa iyang amahan ug mga katigulangan. Mga unom ka siglo sa ulahi ang mga Filistehanon nagtawag gihapon sa mga Israelinhon ingong “mga Hebreohanon.” Sa panahon ni Haring Saul ang “mga Hebreohanon” ug ang “Israel” maoy pareho ra nga mga termino. (1Sa 13:3-7; 14:11; 29:3) Niadtong ikasiyam nga siglo W.K.P. ang manalagnang si Jonas nagpaila sa iyang kaugalingon ingong usa ka Hebreohanon ngadto sa mga tripulante (lagmit nga mga Fenicianhon) samtang nagsakay sa usa ka barko nga milawig gikan sa pantalan sa Jope. (Jon 1:9) Gipalahi usab sa Balaod ang “Hebreohanon” nga mga ulipon gikan niadtong mga ulipon sa ubang mga rasa o nasyonalidad (Ex 21:2; Deu 15:12), ug sa paghisgot niini, ang basahon ni Jeremias (sa ikapitong siglo W.K.P.) nagpakita nga sa maong panahon ang terminong “Hebreohanon” maoy katumbas sa “Hudiyo.”​—Jer 34:8, 9, 13, 14.

Sa ulahing mga yugto ang Grego ug Romano nga mga magsusulat kanunayng nagtawag sa mga Israelinhon nga “mga Hebreohanon” o “mga Hudiyo,” dili “mga Israelinhon.”

Ang ikaduhang panghunahuna nga giduso sa pipila ka eskolar mao nga kini nga ngalan nagtumong sa mga dumuluong, buot ingnon, ‘miagi,’ ingong pagpalahi gikan sa permanenteng mga pumoluyo. (Itandi ang paggamit sa ʽa·varʹ sa Gen 18:5; Ex 32:27; 2Cr 30:10.) Bisan tuod ang mga Israelinhon nagkinabuhi nga nagbalhinbalhin sulod sa dugayng panahon, dili na kini ang kahimtang human masakop ang Canaan. Bisan pa niana, ang ngalang Hebreohanon padayong gipadapat ngadto kanila. Ang laing pagtutol niini nga ideya mao nga kini nga termino tingali halapad ra kaayog kahulogan nga maglakip sa tanang grupo nga nagbalhinbalhin pagpuyo. Sanglit si Jehova nailhan diha sa Bibliya ingong “ang Diyos sa mga Hebreohanon,” dayag nga kini wala magpasabot sa ‘tanan nga nagbalhinbalhin pagpuyo,’ tungod kay daghang katawhan nga nagbalhinbalhin pagpuyo maoy mga magsisimba sa bakak nga mga diyos.​—Ex 3:18; 5:3; 7:16; 9:1, 13; 10:3.

Ang ikatulong panghunahuna nga nahiuyon sa Biblikanhong ebidensiya mao nga ang “Hebreohanon” (ʽIv·riʹ) naggikan sa ngalan nga Eber (ʽEʹver), ang apo-sa-tuhod ni Sem ug usa ka katigulangan ni Abraham. (Gen 11:10-26) Tinuod nga walay nahibaloan bahin kang Eber gawas sa iyang relasyon sa banay ingong usa ka dugtong diha sa kutay sa kaliwatan gikan kang Sem ngadto kang Abraham. Walay talagsaong buhat o ubang personal nga hiyas ang gitala nga lagmit mahimong basehan nga ang ngalan ni Eber ilado kaayong gigamit sa iyang mga kaliwat. Bisan pa niana, angayng matikdan nga si Eber mao ang espesipikong gitumong sa Genesis 10:21, ug si Sem gihisgotan dinhi ingong “katigulangan sa tanang anak ni Eber.” Ang pamatuod nga ang ngalang Eber gipadapat ngadto sa usa ka katawhan o rehiyon mga kasiglohan human sa iyang kamatayon makita diha sa tagna ni Balaam niadtong ika-15 nga siglo W.K.P. (Num 24:24) Ang paggamit niini nga ngalan ingong usa ka patronymic maglangkit sa mga Israelinhon sa usa ka partikular nga tawo sa “mga kagikan sa banay” nga naggikan kang Noe, ingon sa gitala sa Genesis 10:1-32.

Sama sa ubang panghunahuna nga nahisgotan na, mibangon ang pangutana kon nganong ang “Hebreohanon,” kon naggikan man sa ngalang Eber, angayng ipadapat lamang nga espesipiko ug ngadto lamang sa mga Israelinhon. Pinaagi sa iyang anak nga lalaking si Joktan, si Eber may ubang mga kaliwat kinsa dili gikan sa linya sa kaliwat ni Abraham (ug Israel). (Gen 10:25-30; 11:16-26) Tingali ang terminong ʽIv·riʹ (Hebreohanon) mapadapat ngadto sa tanan sa maong mga kaliwat kinsa may katungod sa pag-angkon kang Eber ingong ilang katigulangan. Gituohan sa ubang mga eskolar nga sa sinugdan mao tingali kini ang kahimtang, apan sa paglabay sa panahon, ang ngalan gitumong na lamang ngadto sa mga Israelinhon ingong mao ang labing prominente sa mga Eberhanon, o mga Hebreohanon. Kini susamang gihisgotan sa rekord sa Bibliya. Bisan tuod dihay daghang dili-Israelinhon nga mga kaliwat ni Abraham, lakip ang mga Edomhanon, Ismaelinhon, ug ang mga kaliwat ni Abraham pinaagi sa iyang asawa nga si Ketura, ang mga Israelinhon lamang ang gitawag nga “binhi ni Abraham.” (Sal 105:6; Isa 41:8; itandi ang Mat 3:9; 2Co 11:22.) Siyempre, tungod kini sa gibuhat sa Diyos ngadto kanila maylabot sa Abrahamikong pakigsaad. Apan tungod kay ang Diyos naghimo kanila nga usa ka nasod ug naghatag kanila sa yuta sa Canaan ingong panulondon, maingon man sa mga kadaogan batok sa daghang gamhanang mga kaaway, kini tinong magpalahi sa mga Israelinhon dili lamang gikan sa ubang mga kaliwat ni Abraham kondili usab gikan sa tanang uban pang mga kaliwat ni Eber. Posible usab nga daghan niadtong ubang mga kaliwat ang nawad-an sa ilang ‘pagka-Eberhanon’ tungod sa ilang pagpakigminyo sa ubang mga katawhan.

Lagmit usab nga si Eber gipili diha sa mga talaan sa kagikan ingong usa ka ilhanan gikan sa Diyos nga ang panalangin ni Noe nga gipahayag kang Sem matuman ilabina diha sa mga kaliwat ni Eber, ug ang misunod nga mga panghitabo nagpakita nga ang mga Israelinhon mao ang pangunang mga dumadawat sa maong panalangin. Ang maong espesipikong paghisgot bahin kang Eber maoy aron usab sa pagpaila sa linya sa kaliwat sa sinaad nga Binhi nga gihisgotan sa tagna ni Jehova diha sa Genesis 3:15, sa ingon naghimo kang Eber nga usa ka espesipikong dugtong tali kang Sem ug Abraham. Ang maong kalangkitan mosibo gayod usab sa pagtawag kang Jehova ingong “ang Diyos sa mga Hebreohanon.”