“Mga diyos sa kinaiyahan” batok sa tinuod nga Diyos. Ang karaang mga dokumento gikan sa Babilonya ug gikan sa mga dapit nga gilalinan sa mga tawo nagpakita nga ang pagsimba sa “mga diyos sa kinaiyahan” (sama sa Babilonyanhong diyos-adlaw nga si Shamash ug sa Canaanhong diyos sa pertilidad nga si Baal) nabantog kaayo niadtong unang kapanahonan. Nalangkit sa mga hunahuna sa mga tawo nga ang “mga diyos sa kinaiyahan” magpasundayag ug gahom sumala sa yugto o siklo niini, sama sa matag adlaw nga pagdan-ag sa mga bidlisiw sa adlaw, sa mga panahon nga namugna tungod sa mga solstice ug mga equinox (nga nagpatunghag ting-init ug tingtugnaw, tingpamulak ug tinghunlak), sa mga hangin ug mga bagyo, sa pag-ulan ug sa epekto niini sa pagkamabungahon sa yuta sa panahon sa pagpugas ug sa pag-ani, ug sa susamang mga ebidensiya sa gahom. Kini nga mga puwersa walay personalidad. Busa pinaagi sa ilang kaugalingong paghanduraw ang mga tawo naghatag ug personalidad sa ilang mga diyos. Ang mga personalidad nga namugna diha sa ilang hunahuna bahin sa ilang mga diyos kasagaran maoy binuotbuot; kini sila walay tinong katuyoan, mahugaw sa moral, ug dili takos sa pagsimba ug pag-alagad.

Apan ang makitang mga langit ug yuta naghatag ug tin-awng pamatuod bahin sa labawng Tuboran sa gahom nga nagpatungha niining tanan nga puwersa nga may kahikayan, magkalambigit ug organisado, nga naghatag ug dili-ikalimod nga ebidensiya maylabot sa intelihenteng katuyoan. Ngadto sa maong Tuboran gihatag ang pagdayeg: “Takos ikaw, Jehova, nga among Diyos, nga modawat sa himaya ug sa dungog ug sa gahom, tungod kay imong gilalang ang tanang butang, ug tungod sa imong kabubut-on sila milungtad ug nalalang.” (Pin 4:11) Si Jehova dili usa ka Diyos nga gigamhan o gilimitehan sa langitnon ug yutan-ong mga siklo. Ni ang iyang mga pagpasundayag sa gahom maoy madalidalion, mabalhinon, o nagkasumpaki. Sa matag kahimtang kini nagbutyag bahin sa iyang personalidad, sa iyang mga sukdanan, ug sa iyang katuyoan. Ang Theological Dictionary of the New Testament, nga giedit ni G. Kittel, sa paghisgot sa panglantaw bahin sa Diyos nga makaplagan diha sa Hebreohanong Kasulatan, nagkomento nga “ang hinungdanon ug nagpatigbabaw nga bahin dili mao ang puwersa o gahom kondili ang kabubut-on nga ipalampos ug ipatuman niini nga gahom. Kini mao gayod ang importante sa bisan asa nga bahin.”​—Gihubad ug giedit ni G. Bromiley, 1971, Tomo II, p. 291.

Ang pagsimba sa mga Israelinhon sa maong “mga diyos sa kinaiyahan” maoy usa ka apostasya, pagpukgo sa kamatuoran baylo sa bakak, dili makataronganong pagsimba sa linalang inay sa Usa nga naglalang niini; mao kini ang giingon sa apostol diha sa Roma 1:18-25. Bisan tuod dili makita, gipadayag ni Jehova nga Diyos ang iyang mga hiyas taliwala sa mga tawo, kay matod pa ni Pablo, kini “tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo, mao nga sila walay ikapangatarongan.”

Talagsaon ang pagkontrolar sa Diyos sa kinaiyanhong mga puwersa. Aron pamatud-an ang iyang kaugalingon nga matuod nga Diyos, makataronganon gayong dahomon nga ipasundayag ni Jehova ang iyang pagkontrolar sa linalang nga mga puwersa, nga maghimo niana sa paagi nga maglangkit sa iyang ngalan sa talagsaong paagi. (Sal 135:​5, 6) Sanglit ang adlaw, bulan, mga planeta, ug mga bituon nagsunod sa ilang naandang mga agianan, sanglit ang mga kahimtang sa atmospera sa yuta (nga nagpatunghag hangin, ulan, ug ubang mga puwersa) nagsunod sa mga balaod nga naggahom kanila, sanglit ang mga dulon magpanon ug ang mga langgam molalin, nan kini ug ang daghang uban pang naandang mga kalihokan dili igo aron sa pagbalaan sa ngalan sa Diyos atubangan sa pagsupak ug sa bakak nga pagsimba.

Bisan pa niana, si Jehova nga Diyos makasugo sa kinaiyanhong kalalangan ug mga elemento sa pagpamatuod sa iyang pagka-Diyos pinaagi sa paggamit niini sa pagtuman sa espesipikong mga katuyoan saylo sa ordinaryong pag-obra niini, sagad sa espesipikong gitakda nga panahon. Bisan sa dihang ang mga panghitabo, sama sa hulaw, bagyo, o susamang kahimtang sa panahon, maoy dili talagsaon, ang pagtuman niini sa tagna ni Jehova nagpahimo niini nga talagsaon. (Itandi ang 1Ha 17:1; 18:​1, 2, 41-45.) Hinunoa, sa kadaghanang mga kahimtang kini nga mga panghitabo maoy talagsaon, tingali tungod sa gidak-on ug gikusgon niini, (Ex 9:24) o kaha tungod kay kini nahitabo sa dili-ordinaryong paagi, gani wala pa sukad madunggi, o nahitabo sa dili normal nga panahon.​—Ex 34:10; 1Sa 12:16-18.

Sa susama, ang pagkahimugso sa usa ka bata maoy ordinaryong butang. Apan ang pagkahimugso sa usa ka bata gikan sa usa ka babaye nga baog sa tibuok niyang kinabuhi ug saylo na sa pangedaron nga makapanganak (sama sa kahimtang ni Sara) maoy talagsaon. (Gen 18:​10, 11; 21:​1, 2) Kini nagpamatuod sa pagpangilabot sa Diyos. Ang kamatayon maoy usa usab ka komon nga panghitabo. Apan sa dihang ang kamatayon midangat sumala sa gitagnang panahon o gipahibalo nang daan lakip sa hinungdan nga wala mahibaloi, kini maoy talagsaon, nga ikaingon lamang nga buhat sa Diyos. (1Sa 2:34; 2Ha 7:​1, 2, 20; Jer 28:​16, 17) Kining tanang butang nagpamatuod kang Jehova ingong ang matuod nga Diyos, ug ang “mga diyos sa kinaiyahan” ingong “walay-bili nga mga diyos.”​—Sal 96:5.

Nagpamatuod nga Diyos Ngadto sa Israel. Ngadto sa nasod sa Israel didto sa Ehipto, si Jehova misaad: “Ako gayod mahimong inyong Diyos; ug kamo makaila gayod nga ako si Jehova nga inyong Diyos.” (Ex 6:​6, 7) Si Paraon misalig sa gahom sa mga diyos ug mga diyosa sa Ehipto sa pag-alkontra sa mga buhat ni Jehova. Gituyo sa Diyos nga tugotan si Paraon nga magpadayon sa iyang pagkamasukihon sulod sa usa ka panahon. Kini nga pagtugot gihimo aron nga si Jehova ‘makapakita sa iyang gahom ug aron ang iyang ngalan ikapahayag sa tibuok yuta.’ (Ex 9:13-16; 7:3-5) Kini nagtugot sa pagpadaghan sa “mga ilhanan” ug “mga milagro” sa Diyos (Sal 105:27), sa pagpahinabo sa napulo ka hampak nga nagpasundayag sa gahom sa Maglalalang ibabaw sa tubig, kahayag sa adlaw, mga insekto, mga hayop, ug sa mga lawas sa tawo.​—Ex 7-12.

Pinaagi niini, si Jehova nagpamatuod nga siya lahi gikan sa “mga diyos sa kinaiyahan.” Kini nga mga hampak, lakip ang kangitngit, bagyo, ulan nga yelo, mabagang duot sa mga dulon, ug ang susamang mga panghitabo, gitagna ug midangat sumala gayod sa gidetalye. Kini nga mga hitabo dili kay naatol o sulagma lamang. Ang mga pasidaan naghatag ug kahigayonan niadtong nagpatalinghog niini nga makaikyas sa mga hampak. (Ex 9:18-21; 12:1-13) Ang Diyos mahimong makapili kon kinsa ang maapektohan sa mga hampak, nga ipahinabong adunay espesipikong dapit nga dili malakip sa hampak, sa ingon mailhan kon kinsa ang iyang inuyonan nga mga alagad. (Ex 8:​22, 23; 9:3-7, 26) Mahimo niyang sugdan ug pahunongon ang mga hampak sumala sa iyang pagbuot. (Ex 8:8-11; 9:29) Bisan tuod nga ang salamangkerong mga saserdote ni Paraon mopatim-awng nakasundog sa unang duha ka hampak (tingali nagpasidungog pa gani niini sa ilang Ehiptohanong mga bathala), ang ilang mga tinagong kalaki sa ulahi wala na mosaler, ug sila napugos sa pag-ila sa “tudlo sa Diyos” sa dihang gipahamtang ang ikatulong hampak. (Ex 7:22; 8:​6, 7, 16-19) Sila dili makahimo sa pagpahunong sa mga hampak ug sila mismo gitakboyan niini.​—Ex 9:11.

Pagsakop sa Canaan. Ang pagsakop sa pito ka nasod sa Canaan, nga “mas daghag-molupyo ug mas gamhanan” kay sa Israel (Deu 7:​1, 2), dugang nagpamatuod sa pagka-Diyos ni Jehova. (Jos 23:​3, 8-11) Ang iyang kabantog nabaniog (Ex 9:16; Jer 32:​20, 21), ug ang ilang mga magsusupak naluya tungod sa ilang ‘kalisang ug kahadlok’ sa Israel ingong iyang katawhan. (Deu 11:25; Ex 15:14-17) Busa kadtong nagasupak labi pa gayong sad-an, tungod kay ilang nakita nga kini sila maoy katawhan sa matuod nga Diyos; ang pagpakig-away kanila maoy pagpakig-away sa Diyos. Ang pipila ka Canaanhon maalamong miila sa pagkalabaw ni Jehova kay sa ilang idolong mga diyos, sama sa gihimo sa uban kanhi, ug ilang gitinguha ang iyang pag-uyon.​—Jos 2:​1, 9-13.

Adlaw ug bulan wala molihok. Sa paglihok dapig sa gilikosan nga mga Gabaonhon, mga Canaanhon nga nagbaton ug pagtuo kaniya, gipalugway ni Jehova ang pag-atake sa Israel batok sa naglikos nga kasundalohan pinaagi sa pagpapondo sa adlaw ug bulan sa mga nahimutangan niini sumala sa panan-aw niadtong diha sa panggubatan, nga wala magpasalop sa adlaw sa gidugayon nga halos usa ka adlaw. (Jos 10:1-14) Bisan tuod nga mahimong magkahulogan kini sa paghunong sa pagtuyok sa planetang yuta, mahimong gipahinabo usab kini sa laing paagi, sama sa pagpatipas sa mga bidlisiw sa kahayag sa adlaw ug sa bulan aron mapatungha ang samang epekto. Bisan unsa man ang gigamit nga pamaagi, kini nagpasundayag pag-usab nga “ang tanang butang nga gikahimut-an ni Jehova sa pagbuhat iyang gibuhat sa kalangitan ug sa yuta, sa kadagatan ug sa tanang halawom nga katubigan.” (Sal 135:6) Ingon sa gisulat sa ulahi ni apostol Pablo: “Ang matag balay adunay nagtukod, apan siya nga nagtukod sa tanang butang mao ang Diyos.” (Heb 3:4) Gibuhat ni Jehova ang sumala sa iyang gikahimut-ang tukoron, nga nagagamit niini sumala sa iyang gusto, sama sa buhaton sa usa ka tawong nagtukod ug balay.​—Itandi ang 2Ha 20:​8-11.

Sa misunod nga upat ka siglo, latas sa yugto sa mga Maghuhukom, si Jehova padayong nagpaluyo sa mga Israelinhon sa dihang sila nagmaunongon Kaniya ug wala magpaluyo kanila sa dihang sila miliso ngadto sa ubang mga diyos.​—Huk 6:11-22, 36-40; 4:14-16; 5:31; 14:​3, 4, 6, 19; 15:14; 16:15-21, 23-30.

Ubos sa Israelinhong monarkiya. Sulod sa 510 ka tuig sa Israelinhong monarkiya, ang gamhanang “bukton” ug mapanalipdanong “kamot” ni Jehova kanunayng nagpukgo sa gamhanang mga manunulong, nagpaguliyang ug nagpatibulaag sa ilang mga kasundalohan, ug nagpakalagiw kanila balik sa ilang mga teritoryong gipuy-an. Kining mga nasora nagsimba dili lamang sa “mga diyos sa kinaiyahan” kondili usab sa mga diyos (ug mga diyosa) sa gubat. Sa pipila ka kahimtang ang pangulo sa nasod gilantaw mismo ingong usa ka diyos. Sanglit sila buot man gayod nga makiggubat sa iyang katawhan, gipakita na usab ni Jehova ang iyang kaugalingon ingong usa ka “kusganong lalaki sa panggubatan,” usa ka ‘mahimayaong Hari, gamhanan sa gubat.’ (Ex 15:3; Sal 24:7-10; Isa 59:17-19) Busa, siya nakigsangka kanila diha sa bisan unsang dapit, migamit ug estratehiya sa gubat nga nakalupig sa ilang hambogirong mga heneral, ug nagbuntog sa mga manggugubat sa daghang nasod maingon man sa ilang mga talagsaong mga kasangkapan sa gubat. (2Sa 5:22-25; 10:18; 1Ha 20:23-30; 2Cr 14:9-12) Sa tukma kaayong paagi mahimo niyang ibutyag ngadto sa iyang katawhan ang sekretong mga plano sa ilang kaaway sa gubat nga maorag adunay elektronikong mga himan sa pagpamati nga gitaod diha sa ilang mga palasyo. (2Ha 6:8-12) Usahay siya nagpalig-on sa iyang katawhan sa pagpakiggubat; sa ubang mga higayon siya nakabaton ug mga kadaogan bisan wala makig-away ang iyang katawhan. (2Ha 7:​6, 7; 2Cr 20:​15, 17, 22, 24, 29) Niining tanan, gipakaulawan ni Jehova ang mga diyos sa gubat sa mga nasod, ug gipadayag sila ingong walay mahimo, bakak nga mga diyos.​—Isa 41:21-24; Jer 10:​10-15; 43:10-13.

Sa pagkapukan sa gamhanang Babilonya, si Jehova nagpasundayag pag-usab sa iyang talagsaong pagka-Diyos, nagyagyag sa pagkadili-tinuod sa paganong mga diyos, ug nagpakaulaw kanila. Ang iyang katawhan maoy mga saksi niini. (Isa 41:21-29; 43:10-15; 46:​1, 2, 5-7)