Gipamatud-an ba sa sekular nga kasaysayan ang papel ni Belsazar ingong magmamando sa Babilonya?

Usa ka papan nga sinulatag cuneiform nga naglungtad sukad pa sa tuig sa paglingkod sa trono ni Neriglissar, kinsa mipuli kang Awil-Marduk (Evil-merodak) diha sa trono sa Babilonya, naghisgot sa usa ka “Belsazar, ang pangulong opisyal sa hari,” maylabot sa usa ka transaksiyon sa panalapi. Bisan wala mapamatud-i, lagmit nga kini nagtumong kang Belsazar sa Bibliya. Niadtong 1924 gipatik ang nasabtan na nga kahulogan sa usa ka karaang sinulat nga cuneiform nga gihubit ingong “Bersong Asoy Bahin Kang Nabonido,” ug pinaagi niini ang usa ka bililhong impormasyon napadayag nga tin-awng nagpamatuod sa posisyon ni Belsazar ingong hari didto sa Babilonya ug nagsaysay sa paagi sa pagkahimo niyang kauban nga magmamando ni Nabonido. Mahitungod sa pagsakop ni Nabonido sa Tema sa iyang ikatulong tuig sa pagmando, usa ka bahin sa sinulat nag-ingon: “Iyang gitugyan ang ‘Kampo’ ngadto sa iyang kamagulangan (nga anak nga lalaki), ang panganay [si Belsazar], ang kasundalohan sa tanang dapit sa nasod iyang gimandoan ilalom sa (pagpangulo) [ni Belsazar]. Iyang gitugyan ang (tanang butang), gipiyal ang pagkahari ngadto kaniya ug, siya mismo [si Nabonido] migikan alang sa usa ka layong panaw, ang (kasundalohan) sa Akad nagmartsa uban kaniya; siya mipaingon sa Tema (sa halayo nga bahin) sa kasadpan.” (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 313) Busa, si Belsazar tinong nakabaton ug harianong awtoridad sukad sa ikatulong tuig ni Nabonido, ug kini nga panghitabo lagmit mohaom sa gihisgotan ni Daniel sa “unang tuig ni Belsazar nga hari sa Babilonya.”​—Dan 7:1.

Diha sa laing dokumento, ang Cronica ni Nabonido, usa ka pahayag ang nakaplagan bahin sa ikapito, ikasiyam, ikanapulo, ug ikanapulog-usa nga tuig sa paghari ni Nabonido. Kini mabasa: “Ang hari (didto) sa Tema (samtang) ang prinsipe, ang mga opisyal, ug ang iyang kasundalohan (didto) sa Akad [Babilonya].” (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 108) Lagmit nga gigugol ni Nabonido ang kadaghanang tuig sa iyang paghari nga wala sa Babilonya, ug bisan tuod nga wala niya biyai ang iyang posisyon ingong supremong magmamando, iyang gitugyan ang pangagamhanan ngadto sa iyang anak nga si Belsazar aron sa paglihok sulod sa panahon nga wala siya. Makita kini sa daghang sinulat nga nakaplagan gikan sa karaang mga tipiganan sa mga dokumento nga nagpamatuod nga si Belsazar naghupot ug harianong mga katungod, nga siya nagpakanaog ug mga sugo ug mga mando. Ang mga butang nga gidumala ni Belsazar diha sa pipila ka dokumento ug mga sugo mao kadtong kasagarang gidumala ni Nabonido, ingong supremong magmamando, kon siya anaa nianang higayona. Apan, si Belsazar nagpabilin nga ikaduha lamang nga magmamando sa imperyo, ug busa siya mitanyag kang Daniel ingong “ikatulo [lamang] sa gingharian.”​—Dan 5:16.

Tinuod nga ang opisyal nga mga inskripsiyon naghatag kang Belsazar sa titulong “manununod nga prinsipe,” samtang diha sa basahon ni Daniel ang iyang titulo maoy “hari.” (Dan 5:1-30) Ang usa ka arkeolohikanhong kaplag didto sa amihanang Sirya nagpakita kon nganong naingon niini. Niadtong 1979, nakubkoban ang usa ka samag gidak-on sa tawo nga estatwa sa usa ka magmamando sa karaang Gozan. Diha sa sidsid niini mao ang duha ka inskripsiyon, ang usa sa pinulongang Asiryanhon ug ang lain sa Aramaiko​—ang pinulongan nga gigamit sa asoy ni Belsazar diha sa Daniel. Ang duha ka halos managsamang mga inskripsiyon adunay usa ka talagsaong kalainan. Ang mga sinulat diha sa Asiryanhong pinulongan sa imperyo nag-ingon nga ang estatwa maoy iya sa “gobernador sa Gozan.” Ang mga sinulat sa Aramaiko, ang pinulongan sa lokal nga mga tawo, naghubit kaniya ingong “hari.”

Busa, ang eskolar sa arkeolohiya ug sa pinulongan nga si Alan Millard misulat: “Sa kahayag sa Babilonyanhong mga tinubdan ug sa bag-ong mga sinulat nga anaa niini nga estatwa, tingali tukma lamang gayod nga ang maong dili-opisyal nga mga rekord sama sa Basahon ni Daniel nagtawag kang Belsazar ingong ‘hari.’ Siya nag-alagad ingong hari, nga hawas sa iyang amahan, bisan tuod nga siya dili mao ang legal nga hari. Ang tukmang kalainan dili na mahinungdanon ug makapalibog pa diha sa estorya ingon sa giasoy sa Daniel.”​—Biblical Archaeology Review, Mayo/Hunyo 1985, p. 77.

Kadtong naghupot ug gahom ingong magmamando sa Babilonya gidahom nga mahimong mga panig-ingnan sa pagsimba sa mga diyos. Adunay unom ka sinulat nga cuneiform mahitungod sa mga panghitabo sukad sa ika-5 hangtod sa ika-13 nga tuig nga paghari ni Nabonido nga nagpakita sa debosyon ni Belsazar ngadto sa Babilonyanhong mga bathala. Ingong kapuli nga hari sa dihang wala si Nabonido, si Belsazar gipakita diha sa mga dokumento nga naghalad ug bulawan, plata, ug mga hayop ngadto sa mga templo sa Erek ug Sippar, sa ingon naggawi sa iyang kaugalingon nga nahiangay sa iyang harianong posisyon.