Ang patuotuo nagtago sa ngalan. Sa usa ka yugto sa panahon ang usa ka patuotuo mitungha taliwala sa mga Hudiyo nga kuno sayop bisan ang paglitok sa ngalan sa Diyos (nga gihawasan sa Tetragrammaton). Dili matino kon unsa gayod sa sinugdan ang pasukaranan sa paghunong sa paggamit sa maong ngalan. Ang uban nagtuo nga ang ngalan giisip nga sagrado kaayo aron litokon sa dili hingpit nga mga ngabil. Apan walay makitang ebidensiya sa Hebreohanong Kasulatan nga may si bisan kinsa sa tinuod nga mga alagad sa Diyos nga nagpanuko sa paglitok sa iyang ngalan. Ang dili-Biblikanhong mga dokumento nga Hebreohanon, sama sa gitawag nga Mga Sulat sa Lakis, nagpakita nga ang ngalan gigamit sa naandang pagpakigkomunikar pinaagig mga sulat didto sa Palestina sa panahon sa ulahing bahin sa ikapitong siglo W.K.P.

Ang laing panglantaw mao nga ang tuyo maoy aron nga ang dili-Hudiyong katawhan dili makaila sa ngalan ug basin mogamit niini sa dili-hustong paagi. Apan, si Jehova mismo miingon nga buot niyang ‘ang iyang ngalan ipahayag sa tibuok yuta’ (Ex 9:16; itandi ang 1Cr 16:​23, 24; Sal 113:3; Mal 1:​11, 14), aron mailhan bisan sa iyang mga kaaway. (Isa 64:2) Gani ang ngalan nailhan ug gigamit sa paganong mga nasod sa wala pa ang Komong Panahon ug sa unang mga siglo sa Komong Panahon. (The Jewish Encyclopedia, 1976, Tomo XII, p. 119) Ang laing pangangkon mao ang katuyoan nga protektahan ang ngalan aron dili magamit sa mga rituwal sa salamangka. Kon mao, kini maoy huyang nga katarongan, sanglit tataw nga kon mas misteryoso ang ngalan tungod sa dili paggamit niini, kini mas mohaom sa mga katuyoan sa mga salamangkero.

Kanus-a naugmad ang patuotuo? Maingon nga ang orihinal nga rason o mga rason sa paghunong sa paggamit sa ngalan sa Diyos dili matino, sa ingon usab dili matino kon kanus-a kini nga patuotuo sa pagkatinuod naugmad. Ang pipila nagtuo nga kini nagsugod human sa pagkadestiyero didto sa Babilonya (607-537 W.K.P.). Apan, kini nga teoriya mitungha tungod kay gituohan nga ang ulahing mga magsusulat sa Hebreohanong Kasulatan wala na kaayo mogamit niini nga ngalan, usa ka panglantaw nga walay lig-ong pasukaranan. Pananglitan, ang Malaquias dayag nga mao ang usa sa kataposang mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan nga gisulat (sa ulahing katunga nga bahin sa ikalimang siglo W.K.P.), ug kini sa makadaghan migamit sa ngalan sa Diyos.

Daghang reperensiyang mga basahon ang nag-ingon nga ang ngalan wala na gamita niadtong mga 300 W.K.P. Ang pamatuod nga kini mao ang petsa lagmit gipasukad sa pagkawala sa Tetragrammaton (o ang paghulip ug katumbas nga mga letra niini) diha sa Gregong Septuagint nga hubad sa Hebreohanong Kasulatan, nga nagsugod sa mga 280 W.K.P. Tinuod nga ang labing kompleto nga mga kopya sa manuskrito sa Septuagint nga nailhan karon padayong nagsunod sa batasan sa pagpuli sa Tetragrammaton pinaagi sa Gregong mga pulong nga Kyʹri·os (Ginoo) o The·osʹ (Diyos). Apan kining pangunang mga manuskrito nagsukad lamang sa ikaupat ug ikalimang mga siglo K.P. May nakaplagang mas karaang mga kopya, bisan tuod mga tipik na lamang, nga nagpamatuod nga ang kinaunahang mga kopya sa Septuagint naundan gayod sa ngalan sa Diyos.

Ang usa niini mao ang nahibiling mga tipik sa linukot nga papiro sa usa ka bahin sa Deuteronomio, nga gitala ingong P. Fouad Inventory Num. 266. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 326) Kanunayng gipakita niini ang Tetragrammaton, nga gisulat sa kuwadrado nga Hebreohanong mga karakter, sa matag higayon nga kini makaplagan diha sa Hebreohanong teksto nga gihubad. Gipetsahan sa mga eskolar kini nga papiro nga sukad pa sa unang siglo W.K.P., ug busa kini gisulat upat o lima ka siglo nga mas una pa kay sa mga manuskrito nga nahisgotan na.​—Tan-awa ang apendise sa Rbi8, pp. 1562-1564.

Kanus-a sa katibuk-an mihunong ang mga Hudiyo sa paglitok sa personal nga ngalan sa Diyos?

Busa, labing menos diha sa mga sinulat, walay lig-ong pamatuod nga nawala o wala na gamita ang ngalan sa Diyos sa W.K.P. nga yugto. Sa unang siglo K.P., mitungha ang unang pipila ka pamatuod sa usa ka matuotuohong tinamdan labot niana nga ngalan. Si Josephus, usa ka Hudiyong historyador nga gikan sa usa ka saserdotehanong banay, sa dihang nag-asoy bahin sa pagpadayag sa Diyos ngadto kang Moises didto sa nagdilaab nga tanom, nag-ingon: “Dayon gipadayag sa Diyos ngadto kaniya ang Iyang ngalan, nga una pa niana wala pa madungog sa mga tawo, ug nga bahin niana ako gidid-an sa pagsulti.” (Jewish Antiquities, II, 276 [xii, 4]) Apan, ang pahayag ni Josephus, gawas nga dili tukma labot sa kahibalo sa ngalan sa Diyos una pa sa panahon ni Moises, maoy lubog ug wala magpadayag nga tin-aw sa katibuk-ang tinamdan sa unang siglo bahin sa paglitok o paggamit sa ngalan sa Diyos.

Ang Hudiyohanong Mishnah, usa ka koleksiyon sa rabbinikong mga pagtulon-an ug mga tradisyon, daw mas tin-aw. Ang paghugpong niini gipasidungog ngadto sa usa ka rabbi nga nailhang si Juda nga Prinsipe, nga nabuhi sa ikaduha ug ikatulong siglo K.P. Ang pipila sa mga basahon sa Mishnah tin-aw nga nag-asoy sa mga panghitabo una pa sa kalaglagan sa Jerusalem ug sa templo niini niadtong 70 K.P. Apan, bahin sa Mishnah, ang usa ka eskolar nag-ingon: “Lisod kaayo ang paghukom kon unsang makasaysayanhong bili ang atong ikalangkit sa bisan unsang tradisyon nga natala sa Mishnah. Ang paglabay sa panahon nga lagmit nagpalubog o nagtuis sa mga handomanan sa mga panahon nga lahi kaayo; ang politikanhong mga kagubot, mga kausaban, ug mga kaguliyang nga gipahinabo tungod sa duha ka pag-alsa ug sa duha ka Romanhong mga pagpanakop; ang mga sukdanan nga gitamod sa pundok sa mga Pariseo (kansang mga opinyon gitala sa Mishnah) nga lahi sa iya sa pundok sa mga Saduseo . . .​—kini maoy mga butang nga angayng hatagan ug gibug-aton sa paghukom sa matang sa mga pahayag sa Mishnah. Dugang pa, kadaghanan sa mga kaundan sa Mishnah maoy alang lamang sa akademikong panaghisgot, ug diyutay lamang (aron mopatim-aw) nga nagtala kini ug makasaysayanhong mga kostumbre.” (The Mishnah, gihubad ni H. Danby, London, 1954, pp. xiv, xv) Ang pipila sa mga tradisyon sa Mishnah mahitungod sa paglitok sa ngalan sa Diyos mao ang mosunod:

Maylabot sa tinuig nga Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala, ang hubad ni Danby sa Mishnah nag-ingon: “Ug sa dihang ang mga saserdote ug ang katawhan nga nagbarog diha sa Sawang sa Templo makadungog sa Gilitok nga Ngalan nga mogula gikan sa baba sa Hataas nga Saserdote, sila moluhod ug moyukbo ug mohapa ug moingon, ‘Bulahan ang ngalan sa kahimayaan sa iyang gingharian hangtod sa kahangtoran!’” (Yoma 6:2) Labot sa adlaw-adlaw nga saserdotehanong mga pagpanalangin, ang Sotah 7:6 nag-ingon: “Diha sa Templo ilang litokon ang Ngalan sumala sa pagkasulat niini, apan sa mga lalawigan pinaagig kapuli nga pulong.” Ang Sanhedrin 7:5 nag-ingon nga ang usa ka mapasipalahon dili sad-an ‘gawas kon iyang gilitok ang Ngalan,’ ug nga sa usa ka husay labot sa sumbong sa pagpasipala ang usa ka kapuli nga ngalan ang gamiton hangtod nga ang tanang ebidensiya madungog; dayon ang pangunang saksi hangyoon sa pribado nga ‘tin-aw niyang isulti kon unsay iyang nadungog,’ nga lagmit gayod nga gamiton ang ngalan sa Diyos. Ang Sanhedrin 10:​1, sa pagtala niadtong “walay bahin sa umaabot nga kalibotan,” nag-ingon: “Si Abba Saul miingon: Siya usab nga naglitok sa Ngalan pinaagi sa hustong mga letra niini.” Apan, bisan pa niining negatibo nga mga panglantaw, makaplagan usab diha sa unang seksiyon sa Mishnah ang positibong sugo nga “ang usa ka tawo kinahanglang mangatahoran sa iyang isigkatawo pinaagi sa [paggamit sa] Ngalan [sa Diyos],” dayon ang pananglitan ni Boaz (Ru 2:4) gipunting.​—Berakhot 9:5.

Busa pinasukad niana, kining tradisyonal nga mga panglantaw mahimong magpadayag sa usa ka matuotuohong tendensiya sa paglikay sa paggamit sa ngalan sa Diyos sa panahon sa wala pa malaglag ang templo sa Jerusalem niadtong 70 K.P. Bisan pa niana, sa panguna ang mga saserdote ang tatawng giingon nga migamit ug kapuli nga ngalan alang sa ngalan sa Diyos, ug nga kini gihimo lamang didto sa mga lalawigan. Dugang pa, ang makasaysayanhong bili sa mga tradisyon sa Mishnah maoy kuwestiyonable, sama sa atong nakita na.

Busa, walay lig-ong pasukaranan sa pagtakda ug bisan unsang panahon nga mas sayo pa kay sa una ug ikaduhang siglo K.P. labot sa pagkaugmad sa matuotuohong panglantaw nga nag-awhag sa paghunong sa paggamit sa ngalan sa Diyos. Apan, miabot ang panahon nga sa dihang basahon ang Hebreohanong Kasulatan diha sa orihinal nga pinulongan, ipuli sa Hudiyong magbabasa ang ʼAdho·naiʹ (Soberanong Ginoo) o kaha ang ʼElo·himʹ (Diyos) imbes nga litokon ang ngalan sa Diyos nga gihawasan sa Tetragrammaton. Kini nahitabo kay sa dihang ang mga marka para sa bokales gisugdan paggamit niadtong ikaduhang katunga sa unang milenyo K.P., ang Hudiyong mga magkokopya nagsal-ot sa mga marka para sa bokales alang sa ʼAdho·naiʹ o kaha sa ʼElo·himʹ ngadto sa Tetragrammaton, lagmit aron ipaalinggat sa magbabasa nga litokon kining mga pulonga inay nga litokon ang ngalan sa Diyos.

Sa ikaduhang katunga sa unang milenyo K.P., ang Hudiyong mga eskolar nagmugna ug usa ka sistema sa mga marka sa paghawas sa nawalang mga bokales diha sa mga konsonante sa Hebreohanong teksto. Apan kon bahin sa ngalan sa Diyos, imbes nga isal-ot ang hustong mga marka sa bokales alang niini, ilang gibutang ang laing mga marka sa bokales aron pahinumdoman ang magbabasa nga siya angayng moingon nga ʼAdho·naiʹ (nagkahulogang “Soberanong Ginoo”) o ʼElo·himʹ (nagkahulogang “Diyos”).