Sulod sa tulo ka bulan human mobiya ang Israel sa Ehipto kini nahimong usa ka independenteng nasod ilalom sa pakigsaad sa Balaod nga giinagurahan didto sa Bukid sa Sinai. (Heb 9:​19, 20) Ang Napulo ka Pulong, o Napulo ka Sugo, nga gisulat pinaagi “sa tudlo sa Diyos” nahimong gambalay sa maong nasodnong kodigo, nga niana gidugang ang mga 600 ka ubang balaod, lagda, regulasyon, ug hudisyal nga mga hukom. Nahimo kining labing komprehensibong hugpong sa mga balaod nga nahuptan sa bisan unsang karaan nga nasod, nga detalyado kaayong nagpatin-aw sa relasyon tali sa tawo ug sa Diyos, ingon man usab tali sa tawo ug sa iyang isigkatawo.​—Ex 31:18; 34:​27, 28.

Ingong usa ka lunsay nga teokrasya, ang tanang hudisyal, lehislatibo, ug ehekutibong awtoridad anaa kang Jehova. (Isa 33:22; San 4:12) Sa baylo, kining Dakong Teokrata nagdelegar ug pipila ka administratibong gahom ngadto sa iyang tinudlong mga hawas. Gani ang kodigo sa balaod mismo nagtagana ug usa ka dumalayong dinastiya sa mga hari nga maghawas kang Jehova sa sibil nga mga butang. Apan, kini nga mga hari maoy dili absolutong mga monarko, sanglit ang pagkasaserdote bulag man gikan sa pagkahari ug independente gikan niini, ug sa pagkatinuod ang mga hari naglingkod sa “trono ni Jehova” ingong iyang mga hawas, ilalom sa iyang mga direktiba ug disiplina.​—Deu 17:14-20; 1Cr 29:23; 2Cr 26:16-21.

Ilalom sa kodigo sa konstitusyon, ang pagsimba kang Jehova maoy una kay sa bisan unsang butang ug nangibabaw sa tanang bahin sa pagkinabuhi ug kalihokan sa nasod. Ang idolatriya giisip nga pagbudhi nga pagasilotan sa kamatayon. (Deu 4:15-19; 6:13-15; 13:1-5) Ang sagradong tabernakulo, ug sa ulahi ang templo, uban sa gilatid nga mga halad mao ang pisikal nga sentro sa pagsimba. Ang tinudlo-sa-Diyos nga mga saserdote adunay Urim ug Tumim, nga pinaagi niini ang mga tubag madawat gikan kang Jehova bahin sa mahinungdanon ug lisod nga mga pangutana bahin sa kinabuhi o kamatayon. (Ex 28:30) Ang regular nga mga asembliya sa mga lalaki, mga babaye, ug mga bata gitagana (nga kinahanglanon gayod alang sa mga lalaki), ug kini mitabang sa pagmentinar sa espirituwal nga kahimsog ug panaghiusa sa nasod.​—Lev 23:2; Deu 31:10-13.

Gitagana ang usa ka sistema sa mga maghuhukom nga maoy modumala sa “tagnapulo,” “tagkalim-an,” “ginatos,” ug “linibo.” Niining paagiha ang mga kaso sa katawhan maatiman dayon, ug ang mga pag-apelar mahimong dad-on kang Moises kinsa, kon gikinahanglan, magpresentar niini atubangan ni Jehova alang sa kataposang desisyon. (Ex 18:19-26; Deu 16:18) Ang militaryong organisasyon lakip ang pagrekluta ug mga tawo niini ug ang paghatag ug awtoridad ingong pangulo nagsunod usab sa susamang sistema.​—Num 1:​3, 4, 16; 31:3-6, 14, 48.

Ang lainlaing sibil, hudisyal, ug militaryong katungdanan gidumala sa mga manununod nga mga pangulo sa mga tribo​—ang mga ansiyano nga may kasinatian, maalamon, ug maayog pagsabot. (Deu 1:13-15) Kini nga mga ansiyano mobarog sa atubangan ni Jehova ingong mga hawas sa tibuok kongregasyon sa Israel, ug pinaagi kanila si Jehova ug si Moises makigsulti sa katawhan sa katibuk-an. (Ex 3:​15, 16) Sila maoy mga tawo nga mapailobong mohusay sa hudisyal nga mga kaso, mopatuman sa nagkadaiyang mga bahin sa pakigsaad sa Balaod (Deu 21:18-21; 22:15-21; 25:7-10), mosunod sa mga desisyon sa Diyos nga nahatag na (Deu 19:​11, 12; 21:1-9), mangulo sa kasundalohan (Num 1:16), mopatuman sa mga tratado nga gikasabotan (Jos 9:15), ug, ingong usa ka komite ilalom sa pagpangulo sa hataas nga saserdote, moabaga sa ubang mga responsibilidad (Jos 22:13-16).

Kining bag-ong teokratikanhong estado sa Israel lakip ang sentralisadong awtoridad niini nagsunod gihapon sa patriarkanhong kahikayan sa 12 ka tribonhong mga dibisyon. Apan aron mapahigawas ang tribo ni Levi sa militaryong pag-alagad (aron makadeboto sa panahon niini alang lamang sa relihiyosong mga butang) ug magpabilin gihapon ang 12 ka tribo nga may 12 ka bahin sa Yutang Saad, gihimo ang pormal nga mga kausaban maylabot sa talaan sa kagikan. (Num 1:​49, 50; 18:20-24) May kahikayan usab labot sa mga katungod sa pagkapanganay. Si Ruben, ang panganay ni Jacob, may katungod sa pagdawat ug dobleng bahin sa panulondon (itandi ang Deu 21:17), apan tungod sa iyang insestong pakigrelasyon sa puyopuyo sa iyang amahan, siya nawad-an niini nga katungod. (Gen 35:22; 49:​3, 4) Kini nga mga bakante, ang nabakanteng luna ni Levi taliwala sa 12 ingon man ang pagkahanaw sa luna sa usa nga may mga katungod sa pagkapanganay, kinahanglang hulipan.

Sa usa ka simpleng paagi gipasibo ni Jehova kining mga butanga pinaagi sa usa lamang ka solusyon. Ang duha ka anak nga lalaki ni Jose, si Epraim ug Manases, gihatagan sa bug-os nga katungdanan ingong mga pangulo sa tribo. (Gen 48:1-6; 1Cr 5:​1, 2) Mahimong isipon nga may 12 gihapon ka tribo walay labot ang tribo ni Levi, ug usab usa ka dobleng bahin sa yuta ang mahawasong gihatag ngadto kang Jose nga amahan ni Epraim ug Manases. Niining paagiha ang mga katungod sa pagkapanganay gikuha gikan kang Ruben, ang panganay ni Lea, ug gihatag kang Jose, ang panganay ni Raquel. (Gen 29:​31, 32; 30:22-24) Karon tungod niini nga mga kausaban ang mga ngalan sa 12 (dili-Levihanon) ka tribo sa Israel maoy Ruben, Simeon, Juda, Isacar, Zabulon, Epraim, Manases, Benjamin, Dan, Aser, Gad, ug Neptali.​—Num 1:4-15.

Ang Israel Ilalom sa mga Maghuhukom. Human mamatay si Moises, gipangunahan ni Josue ang mga Israelinhon sa pagtabok sa Jordan niadtong 1473 W.K.P. paingon sa yutang gihubit nga “nagaagay sa gatas ug dugos.” (Num 13:27; Deu 27:3) Unya, sulod sa unom-ka-tuig nga pagpangharos sa pagpakiggubat, ilang nailog ang teritoryo nga gikontrolar sa 31 ka hari sa K sa Jordan, lakip ang kinutaang mga siyudad sa Jerico ug Ai. (Jos 1 hangtod sa 12) Ang kapatagan daplin sa baybayon ug ang pipila ka sakop nga mga siyudad, sama sa salipdanan sa mga Jebusihanon nga nahimong Siyudad ni David sa ulahi, wala ilakip. (Jos 13:1-6; 2Sa 5:6-9) Kining batok-sa-Diyos nga mga elemento nga gitugotang magpabilin nagsilbing samag mga sampinit ug kudyapa sa kiliran sa Israel, ug ang pagpakigminyo kanila nagpasamot lamang sa kasakit. Sa yugtong kapin sa 380 ka tuig, sukad sa kamatayon ni Josue hangtod sa bug-os nga pagsakop niini ni David, ang maong mga magsisimba sa bakak nga mga diyos nahimong “mga tigsulay sa Israel aron mahibaloan kon motuman ba sila sa kasugoan ni Jehova.”​—Huk 3:4-6.

Ang bag-ong nailog nga teritoryo gibahin pinaagig ripa taliwala sa mga tribo sa Israel, ingon sa gisugo ni Jehova kang Moises. Unom ka “siyudad nga dalangpanan” ang gigahin aron kadangpan sa dili-tinuyong mga nakabuno. Kini, ug ang 42 ka uban pang mga siyudad ug ang agrikultural nga yuta nga naglibot niini, gipahat ngadto sa tribo ni Levi.​—Jos 13 hangtod sa 21.

Ang matag siyudad nagtudlo ug mga maghuhukom ug mga opisyal diha sa mga ganghaan niini aron sa pagdumala sa hudisyal nga mga kaso sumala sa gilatid ilalom sa pakigsaad sa Balaod (Deu 16:18) ingon man nagtudlo ug mga hawas nga mga ansiyano aron sa pagdumala sa katibuk-ang mga kalihokan sa siyudad. (Huk 11:5) Bisan tuod ang mga tribo nagpadayon sa paghupot sa ilang mga ngalan ug mga panulondon, ang dakong bahin sa sentralisadong organisasyonal nga gahom nga gihuptan panahon sa pag-estar didto sa kamingawan nahanaw na. Ang awit ni Debora ug Barak, ang mga panghitabo sa pagpakiggubat ni Gideon, ug ang mga kalihokan ni Jepte, kining tanan nagpadayag sa mga suliran sa kakulang sa panaghiusa nga mitungha sa dihang wala na si Moises ug ang iyang manununod nga si Josue, ug ang katawhan wala na magpagiya sa ilang dili-makitang Ulo, si Jehova nga Diyos.​—Huk 5:1-31; 8:1-3; 11:1–​12:7.

Sa pagkamatay ni Josue ug sa mga ansiyano sa iyang kaliwatan, ang katawhan nagpalingpaling sa ilang pagkamatinumanon ug pagkamasinugtanon kang Jehova, sama sa usa ka dakong pendulo nga molabyog ngadto-nganhi tali sa matuod ug bakak nga pagsimba. (Huk 2:​7, 11-13, 18, 19) Sa dihang sila mitalikod kang Jehova ug mialagad sa mga Baal, gikuha niya ang iyang proteksiyon ug gitugotan ang mga nasod palibot kanila sa pagsulong aron agawan ang ilang yuta. Nakaamgo nga kinahanglan ang hiniusang aksiyon tungod niini nga pagpanglupig, ang sukihan nga Israel nangamuyo kang Jehova ug siya, sa baylo, nagpatindog ug mga maghuhukom, o mga manluluwas, aron sa pagluwas sa katawhan. (Huk 2:10-16; 3:15) Dihay kompletong han-ay niining maisog nga mga maghuhukom human kang Josue, nga naglakip kang Otniel, Ehud, Samgar, Barak, Gideon, Tola, Jair, Jepte, Ibzan, Elon, Abdon, ug Samson.​—Huk 3 hangtod sa 16.

Ang matag kaluwasan adunay makapahiusang epekto sa nasod. Dihay ubang mga panghitabo usab nga nakapatunghag panaghiusa. Sa usa ka higayon sa dihang ang puyopuyo sa usa ka Levihanon walay kokaluoy nga giamong-amongan, ang 11 ka tribo masuk-anong nagkahiusa batok sa tribo ni Benjamin, nga gibati nilang usa kini ka sala ug responsibilidad sa tibuok nasod. (Huk kap 19, 20) Ang tanang tribo nagkahiusa sa pag-adto sa arka sa pakigsaad didto sa tabernakulo sa Shilo. (Jos 18:1) Busa ilang gibati ang kapildihan sa nasod sa dihang ang Arka nailog sa mga Filistehanon tungod sa pagpatuyang ug sa daotang panggawi sa mga saserdote niadtong panahona, ilabina sa mga anak nga lalaki sa Hataas nga Saserdoteng si Eli. (1Sa 2:22-36; 4:1-22) Sa pagkamatay ni Eli, ug sa dihang nahimo si Samuel nga manalagna ug maghuhukom sa Israel, dihay panaghiusa sa Israel, sanglit si Samuel mipanaw libot sa Israel aron sa pagdumala sa mga suliran ug mga panagkabangi sa katawhan.​—1Sa 7:​15, 16.

Ang Nahiusang Gingharian. Si Samuel wala gayod mahimuot sa dihang, niadtong 1117 W.K.P., ang Israel mihangyo: “Pagtudlo alang kanamo ug usa ka hari aron sa paghukom kanamo sama sa tanang kanasoran.” Apan, si Jehova miingon kang Samuel, “Pamatia ang tingog sa katawhan . . . kay dili ikaw ang ilang gisalikway, kondili ako ang ilang gisalikway ingon nga hari sa ibabaw nila.” (1Sa 8:4-9; 12:​17, 18) Tungod niadto, si Saul nga Benjaminhon gipili ingong unang hari sa Israel, ug bisan tuod maayo ang pagsugod sa iyang pagmando, sa kadugayan ang iyang pagkamapangahason mitultol sa pagkadili-masinugtanon, ug ang pagkadili-masinugtanon, sa baylo, mitultol sa pagrebelde, ug ang pagrebelde sa kataposan misangpot sa iyang pagkonsulta sa usa ka espiritista​—mao nga human sa 40 ka tuig siya napamatud-ang pakyas gayod!​—1Sa 10:1; 11:​14, 15; 13:1-14; 15:22-29; 31:4.

Si David nga naggikan sa tribo ni Juda, usa ka ‘tawo nga gikahimut-an sa kasingkasing ni Jehova’ (1Sa 13:14; Buh 13:22), gidihogan ingong hari puli kang Saul, ug ilalom sa iyang maayong pagpanguna ang mga utlanan sa nasod misaylo pa sa gisaad nga mga kinutbanan, gikan “sa suba sa Ehipto hangtod sa dakong suba, ang suba sa Euprates.”​—Gen 15:18; Deu 11:24; 2Sa 8:1-14; 1Ha 4:21.

Panahon sa 40-ka-tuig nga paghari ni David gimugna ang nagkadaiyang linain nga mga katungdanan dugang pa sa tribonhong kahikayan. Dihay grupo sa mga magtatambag nga naglibot sa hari, gawas pa sa mga impluwensiyadong mga ansiyano nga nag-alagad sa sentralisadong kagamhanan. (1Cr 13:1; 27:32-34) Unya dihay dakodakong kawanihan sa departamento sa kagamhanan nga gilangkoban sa mga prinsipe sa matag tribo, mga pangulo, mga opisyal sa palasyo, ug kasundalohan nga may administratibong mga responsibilidad. (1Cr 28:1) Alang sa epektibong pagdumala sa pipila ka butang, gitudlo ni David ang 6,000 ka Levihanon ingong mga maghuhukom ug mga opisyal. (1Cr 23:​3, 4) Gitukod ang ubang mga departamento lakip sa ilang tinudlong mga magtatan-aw aron sa pag-atiman sa pagtikad sa mga uma ug sa pagdumala sa mga parasan ug sa mga gam-anan sa bino, sa kaolibohan ug sa suplay sa lana, ug sa mga kahayopan. (1Cr 27:26-31) Ang pinansiyal nga alatimanon sa hari susamang giatiman pinaagi sa pangunang departamento sa pamahandi nga bulag nianang nagdumala sa mga bahandi nga gitipigan sa ubang mga dapit, sama sa hilit nga mga siyudad ug kabalangayan.​—1Cr 27:25.

Si Solomon mipuli kang David nga iyang amahan ingong hari niadtong 1037 W.K.P. Siya naghari “sa tanang gingharian gikan sa Suba [sa Euprates] hangtod sa yuta sa mga Filistehanon ug hangtod sa utlanan sa Ehipto” sulod sa 40 ka tuig. Ang iyang paghari nabantog ilabina tungod sa pakigdait ug kalamboan, kay ang mga nasod sa palibot padayong “nagdalag mga gasa ug nag-alagad kang Solomon sa tanang adlaw sa iyang kinabuhi.” (1Ha 4:21) Ang kaalam ni Solomon nahimong panultihon, siya mao ang labing maalamong hari sa karaang kapanahonan, ug panahon sa iyang paghari ang Israel nakaabot sa kinatayuktokan sa gahom ug himaya niini. Usa sa labing dakong mga kalamposan ni Solomon mao ang pagtukod sa maanindot kaayo nga templo, nga ang mga plano niini gihatag kaniya sa iyang inspiradong amahan nga si David.​—1Ha kap 3 hangtod sa 9; 1Cr 28:11-19.

Bisan pa sa tanan niyang himaya, mga bahandi, ug kaalam, kapakyasan ang gidangatan ni Solomon, kay iyang gitugotan ang iyang daghang langyawng mga asawa sa pagpatalikod kaniya gikan sa putling pagsimba kang Jehova ngadto sa mahugawng mga buhat sa bakak nga mga relihiyon. Sa kataposan si Solomon namatay nga dili-inuyonan ni Jehova, ug ang iyang anak nga si Rehoboam mipuli kaniya.​—1Ha 11:1-13, 33, 41-43.

Si Rehoboam, nga kulang sa kaalam ug abanteng panglantaw, nagdugang sa bug-at na nga mga palas-anon nga gipapas-an sa kagamhanan diha sa katawhan. Kini maoy hinungdan nga ang napulo ka tribo sa amihanan mibulag ug midapig kang Jeroboam, sumala sa gitagna sa manalagna ni Jehova. (1Ha 11:29-32; 12:12-20) Busa ang gingharian sa Israel nabahin niadtong 997 W.K.P.

Alang sa mga detalye sa nabahin nga gingharian, tan-awa ang ISRAEL Num. 3.

Ang Israel Human sa Pagkadestiyero sa Babilonya. Sa misunod nga 390 ka tuig human sa kamatayon ni Solomon ug sa pagkabungkag sa nahiusang gingharian ug hangtod sa pagkalaglag sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P., ang terminong “Israel” kasagarang gipadapat sa napulo ka tribo ilalom sa pagmando sa amihanang gingharian. (2Ha 17:21-23) Apan sa dihang namalik ang tanang 12 ka tribo gikan sa pagkadestiyero, ug hangtod sa ikaduhang pagkalaglag sa Jerusalem niadtong 70 K.P., ang terminong “Israel” sa linangkob nagtumong na usab sa tanang kaliwat ni Jacob nga nabuhi niadtong panahona. Sa makausa pa ang katawhan sa tanang 12 ka tribo gitawag nga “tibuok Israel.”​—Esd 2:70; 6:17; 10:5; Neh 12:47; Buh 2:​22, 36.

Kadtong namalik sa Jerusalem uban kang Zorobabel ug sa Hataas nga Saserdoteng si Josue (Jesua) niadtong 537 W.K.P. halos 50,000 (42,360 ka Israelinhon, apil ang kapig 7,500 ka ulipon ug propesyonal nga mga mag-aawit), ug gisugdan nila pagtukod pag-usab ang balay sa pagsimba kang Jehova. (Esd 3:​1, 2; 5:​1, 2) Sa ulahi ang uban namalik duyog kang Esdras niadtong 468 W.K.P. (Esd 7:1–​8:36), ug sa ulahi pa gayod, niadtong 455 W.K.P., walay duhaduha nga ang uban mikuyog kang Nehemias sa dihang siya miadto sa Jerusalem nga may linaing buluhaton sa pagtukod pag-usab sa mga paril ug mga ganghaan sa siyudad. (Neh 2:​5-9) Apan, daghang Israelinhon ang nagkatibulaag pa gihapon sa tibuok imperyo, ingon sa gipakita sa basahon ni Ester.​—Est 3:8; 8:8-14; 9:30.

Bisag ang Israel wala mahibalik sa kanhing soberanya niini ingong usa ka independenteng nasod, apan kini nahimong usa ka Hebreohanong estado nga may dakodakong kagawasan ilalom sa Persianhong pagmando. Ang luyoluyong mga magmamando ug mga gobernador (sama kang Zorobabel ug Nehemias) gikuha mismo taliwala sa mga Israelinhon. (Neh 2:16-18; 5:​14, 15; Hag 1:1) Ang mga ansiyano sa Israel ug ang tribonhong mga prinsipe nagpadayon sa pag-alagad ingong mga magtatambag ug mga hawas sa katawhan. (Esd 10:​8, 14) Ang organisasyon sa mga saserdote gitukod pag-usab, pinasukad sa karaang mga talaan sa kagikan nga giampingan pag-ayo, ug tungod kay diha na usab kining Levihanong kahikayan, ang mga halad ug ang ubang mga kinahanglanon sa Balaod gituman.​—Esd 2:59-63; 8:1-14; Neh 8:1-18.

Sa dihang napukan ang Persianhong Imperyo ug mibangon ang Gresyanhong pagmando sa kalibotan, ang Israel nabahin tungod sa panagbangi tali sa mga Ptolemy sa Ehipto ug sa mga Seleucid sa Sirya. Kining ulahi nga gihisgotan, panahon sa pagmando ni Antiochus IV (Epiphanes), determinado sa paghanaw sa pagsimba ug sa mga kostumbre sa mga Hudiyo. Ang iyang paningkamot misamot niadtong 168 W.K.P. sa dihang gitukod ang usa ka paganong halaran ibabaw sa halaran sa templo sa Jerusalem ug gipahinungod kini ngadto sa Gregong diyos nga si Zeus. Apan, kining mapanamastamason nga buhat adunay balit-ad nga epekto, kay kadto maoy nakasugnib sa pag-alsa sa mga Macabeo. Tulo ka tuig sa ulahi, alang sa maong adlaw, ang madaogong Hudiyong pangulo nga si Judas Macabeo nagpahinungod pag-usab sa nahinloan nga templo ngadto kang Jehova uban ang usa ka pista nga gisaulog sa mga Hudiyo sukad niadto ingong Hanukkah.

Ang misunod nga siglo maoy hilabihan ka gubot sulod sa nasod nga niana ang Israel misamot pagpahilayo gikan sa tribonhong administratibo nga mga probisyon sa pakigsaad sa Balaod. Niini nga yugto nga ang makinasod nga pagmando sa mga Macabeo o mga Hasmonaeano nakasinatig lainlaing mga kahimtang, ug naugmad ang mga partido sa dapig-Hasmonaeano nga mga Saduseo ug sa batok-Hasmonaeano nga mga Pariseo. Sa kataposan, ang Roma, nga nianang panahona mao ang nagmandong gahom sa kalibotan, gihangyo sa pagpangilabot. Si Heneral Gnaeus Pompey gipadala, ug human sa tulo-ka-bulan nga paglikos iyang nailog ang Jerusalem niadtong 63 W.K.P. ug gidugang ang Judea ngadto sa imperyo. Si Herodes nga Bantogan gitudlo sa Roma ingong hari sa mga Hudiyo niadtong mga 39 W.K.P., ug mga tulo ka tuig sa ulahi siya malamposong nagpukan sa Hasmonaeano nga pagmando. Sa hapit nang mamatay si Herodes natawo si Jesus niadtong 2 W.K.P., ingong “usa ka himaya sa imong katawhan nga Israel.”​—Luc 2:32.

Ang awtoridad sa imperyo sa Roma ibabaw sa Israel sa panahon sa unang siglo K.P. nabahinbahin taliwala sa mga magmamando sa distrito ug mga gobernador, o mga prokurador. Gihisgotan sa Bibliya ang maong mga magmamando sa distrito sama kang Felipe, Lisanias, ug Herodes Antipas (Luc 3:1); ingon man si Gobernador Poncio Pilato, Felix, ug Festo (Buh 23:26; 24:27); ug si Haring Agripa I ug II (Buh 12:1; 25:13). Sa sulod sa Israel, dihay nagpabilin gihapon nga pipila ka aspekto sa tribonhong kahikayan sa talaan sa kagikan, ingon sa makita sa dihang si Cesar Agusto nagsugo nga ang mga Israelinhon magparehistro diha sa tagsatagsa ka siyudad sa ilang mga balay sa mga amahan. (Luc 2:1-5) Taliwala sa katawhan ang “mga ansiyano” ug ang nangatungdanan nga Levihanong mga saserdote dako gihapon ug impluwensiya (Mat 21:23; 26:​47, 57; Buh 4:​5, 23), bisan tuod, nga sa dakong bahin, ilang gipulihan sa mga tradisyon sa mga tawo ang sinulat nga mga kinahanglanon sa pakigsaad sa Balaod.​—Mat 15:1-11.