Palestina ug Sirya. Mga 600 ka dapit nga matino ang petsa ang nakubkoban niini nga mga lugar. Kadaghanan sa impormasyon nga nabatonan maoy pangkatibuk-an, nga nagpaluyo sa rekord sa Bibliya sa katibuk-an imbes nga sa espesipiko nalangkit sa pipila ka detalye o panghitabo. Pananglitan, sa miagi gihimo ang mga paningkamot nga isalikway ang asoy sa Bibliya bahin sa bug-os nga pagkalaglag sa Juda sa panahon sa pagkadestiyero ngadto sa Babilonya. Apan, ang mga pagpangubkob sa katibuk-an nagpaluyo sa Bibliya. Maingon sa gisaysay ni W. F. Albright: “Walay bisan usa ka pananglitan nga nahibaloan diin ang usa ka lungsod sa Juda mismo padayong gipuy-an sa panahon sa pagkadestiyero. Aron ipakita ang kalainan, ang Bethel, nga nahimutang diha lamang sa gawas sa amihanang utlanan sa Juda sa wala pa ang panahon sa pagkadestiyero, wala malaglag sa maong panahon, apan padayon nga gipuy-an hangtod sa ulahing bahin sa ikaunom nga siglo.”​—The Archaeology of Palestine, 1971, p. 142.

Sa Bet-san (Bet-sean), usa ka karaang kuta nga siyudad nga nagpanalipod sa entrada paingon sa Walog sa Jezreel gikan sa S, gihimo ang dagkong mga pagpangubkob nga nagpadayag sa 18 ka lainlaing mga hugna sa pagsakop, nga tungod niana kinahanglang mokalot hangtod sa giladmon nga 21 m (70 p). (DAYAGRAM, Tomo 1, p. 959) Ang asoy sa Kasulatan nagpakita nga ang Bet-san dili lakip sa mga lungsod nga gisakop sa misulong nga mga Israelinhon sa sinugdan ug nga sa panahon ni Saul kini gipuy-an sa mga Filistehanon. (Jos 17:11; Huk 1:27; 1Sa 31:8-12) Ang mga pagpangubkob sa katibuk-an nagpaluyo niini nga rekord ug nagpakita nga ang Bet-san nalaglag human mailog sa mga Filistehanon ang arka sa pakigsaad. (1Sa 4:1-11) Makaiikag ilabina ang pagkadiskobre sa pipila ka Canaanhong mga templo didto sa Bet-san. Ang 1 Samuel 31:10 nag-asoy nga ang mga Filistehanon nagbutang sa armadura ni Haring Saul “sa balay sa mga larawan ni Astoret, ug ang iyang patay nga lawas ilang gigaid sa paril sa Bet-san,” samtang ang 1 Cronicas 10:10 nag-ingon nga “ilang gibutang ang iyang armadura sa balay sa ilang diyos, ug ang iyang bagolbagol ilang gisab-it sa balay ni Dagon.” Ang duha sa mga templo nga nakubkoban naglungtad sa samang yugto ug ang usa napamatud-an nga mao ang templo ni Astoret, samtang ang usa giisip nga mao ang templo ni Dagon, sa ingon nahiuyon sa gikutlo nga mga teksto labot sa paglungtad sa duha ka templo didto sa Bet-san.

Ang Ezion-geber maoy dunggoanang siyudad ni Solomon sa Gulpo sa ʽAqaba. Lagmit nga kini mao ang presenteng-adlaw nga Tell el-Kheleifeh, nga nakubkoban sa 1937-1940 ug nakapatunghag ebidensiya labot sa usa ka dapit nga tunawanan ug tumbaga, sanglit may hugaw sa tinunawng tumbaga ug mga tipik sa tumbaga nga nakaplagan sa ubos nga bungdo niana nga rehiyon. Apan, ang orihinal nga mga konklusyon sa arkeologo nga si Nelson Glueck bahin niini nga dapit iyang gihimoag dakong kausaban diha sa usa ka artikulo sa The Biblical Archaeologist (1965, p. 73). Ang iyang opinyon nga dihay tunawanang hudno nga gigamit didto gipasukad sa mga butang nga nakaplagan nga gituohang “flue-holes” o samag tubo nga mga bangag diha sa pangunang bilding nga nakubkoban. Siya karon nakapanghinapos nga kini nga mga bangag diha sa mga bungbong sa bilding maoy resulta sa “pagkadunot ug/o kaha pagkasunog sa kahoyng mga balabag nga gibabag sa mga bungbong aron sa pagpalig-on niini.” Ang bilding, nga sa una gituohan nga usa ka tunawanan, gituohan na karon nga usa ka kamalig. Bisan tuod gituohan gihapon nga may gihimong mga pagtunaw sa metal sa maong dapit, kini wala na nila isipa nga usa ka dako kaayong tunawanan sumala sa pagtuo kanhi. Kini nagpasiugda nga ang pagsabot bahin sa mga kaplag sa arkeolohiya pangunang nagdepende sa indibiduwal nga interpretasyon sa arkeologo, ug wala kini magkahulogan nga ang ilang interpretasyon dili masayop. Ang Bibliya wala maghisgot ug industriya sa tumbaga sa Ezion-geber, apan naghubit lamang sa paghulmag mga butang nga tumbaga sa usa ka dapit diha sa Walog sa Jordan.​—1Ha 7:​45, 46.

Ang Hazor sa Galilea gihubit ingong “ang pangulo sa tanan niini nga mga gingharian,” sa panahon ni Josue. (Jos 11:10) Ang mga pagpangubkob didto nagpakita nga ang maong siyudad kanhi maoy mga 60 ekt (150 akre), ug daghag pumoluyo, nga nagpamatuod nga usa kini sa dagkong mga siyudad sa maong rehiyon. Gipalig-on ni Solomon ang maong siyudad, ug ang ebidensiya sukad sa maong yugto nagpakita nga kini lagmit maoy usa ka siyudad sa mga karo.​—1Ha 9:​15, 19.

Ang Jerico gikubkob sa tulo ka nagkalainlaing grupo sa mga arkeologo (1907-1909; 1930-​1936; 1952-1958) ug ang ilang mga interpretasyon bahin sa ilang mga kaplag didto nagpamatuod pag-usab nga ang arkeolohiya, sama sa ubang mga natad sa tawhanong siyensiya, dili tinubdan sa tukma ug dili mausab nga impormasyon. Ang matag usa sa tulo ka grupo may nakuhang impormasyon, apan ang matag usa lainlain ug mga konklusyon labot sa kasaysayan sa maong siyudad ug ilabina sa petsa sa pagpukan niini sa misulong nga mga Israelinhon. Bisan pa niana, ang linangkob nga mga resulta ikaingong nakahatag sa katibuk-ang larawan nga gibatbat diha sa basahon nga Biblical Archaeology, ni G. E. Wright (1962, p. 78), nga nag-ingon: “Ang siyudad nakaagom ug makalilisang nga kalaglagan o sunodsunod nga kalaglagan sa ikaduhang milenyo W.K., ug nagpabiling wala puy-i sulod sa mga kaliwatan.” Ang pagkapukan niini naglakip sa grabeng pagsunog, ingon sa gipakita sa ebidensiya nga nakubkoban.​—Itandi ang Jos 6:20-26.

Sa Jerusalem niadtong 1867 usa ka karaang tunel sa tubig ang nadiskobrehan, nga miagos gikan sa tubod sa Gihon pabalik ngadto sa bungtod sa luyo niana. (Tan-awa ang GIHON Num. 2.) Kini magpatin-aw sa asoy bahin sa pag-ilog ni David sa siyudad diha sa 2 Samuel 5:6-10. Sa 1909-1911 ang enterong sistema sa mga tunel nga konektado sa tuboran sa Gihon nadayag. Ang usa ka tunel, nga nailhang Tunel sa Siloam, nag-aberids ug 1.8 m (6 p) ang gihabogon ug gibangag diha sa bato sa gilay-ong mga 533 m (1,749 p) gikan sa Gihon ngadto sa Linaw sa Siloam sa Walog sa Tyropoeon (sulod sa siyudad). Busa mopatim-awng kini mao ang proyekto ni Haring Ezequias nga gihubit sa 2 Hari 20:20 ug 2 Cronicas 32:30. Makaiikag kaayo ang karaang inskripsiyon nga nakaplagan sa bungbong sa tunel ginamit ang karaang Hebreohanong alpabeto nga naghubit sa pagbangag sa tunel ug sa gitas-on niini. Kini nga inskripsiyon gigamit sa pagtandi diha sa pagpetsa sa ubang Hebreohanong mga inskripsiyon nga nakaplagan.

Ang Lakis, nga 44 km (27 mi) sa KHK sa Jerusalem, maoy usa ka pangunang kuta nga nagpanalipod sa kabungtoran sa Juda. Sa Jeremias 34:7 ang manalagna nagsaysay bahin sa kasundalohan ni Nabucodonosor nga nakiggubat batok sa “Jerusalem ug batok sa tanang siyudad sa Juda nga nahibilin, batok sa Lakis ug batok sa Azeka; kay kini sila, ang kinutaang mga siyudad, mao ang nahibilin taliwala sa mga siyudad sa Juda.” Ang mga pagpangubkob didto sa Lakis nagpatunghag ebidensiya nga kini kaduha gisunog sulod sa yugto nga pipila lamang ka tuig, nga gituohang nagtumong sa duha ka pagsulong nga gihimo sa mga Babilonyanhon (618-617 ug 609-607 W.K.P.), nga human niana kini wala na puy-i sulod sa hataas nga yugto.

Diha sa mga abo sa ikaduhang pagsunog, may nakaplagang 21 ka ostracon (mga bika nga gisulatan ug inskripsiyon) nga gituohang maoy mga sulat sa hapit na malaglag ang siyudad sa kataposang pag-atake ni Nabucodonosor. Nailhan ingong Mga Sulat sa Lakis, kini nagpabanaag sa usa ka yugto sa krisis ug kabalaka ug lagmit nga gisulat gikan sa nahibiling mga kampo sa Judeanhong mga sundalo ngadto kang Yaosh, nga usa ka komandante sa kasundalohan sa Lakis. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 325) Ang Sulat numero IV naundan sa mga pulong: “Hinaot si YHWH [nga mao, si Jehova] magtugot sa akong ginoo nga makadungog ug maayong mga balita karon. . . . among gibantayan ang mga senyas nga kalayo sa Lakis, sumala sa tanang timailhan nga gihatag sa akong ginoo, kay dili namo makita ang Azeka.” Kining mga pulonga dayag nga nagpahayag sa kahimtang nga gihubit sa Jeremias 34:​7, nga gikutlo sa itaas, ug lagmit nga nagpaila nga ang Azeka napukan na o kaha wala makapautbo sa gidahom nga mga senyas nga kalayo o aso.

Ang Sulat numero III, nga gisulat ni “Hosaia,” naglakip sa mosunod: “Hinaot si YHWH [nga mao, si Jehova] magpahinabo sa akong ginoo nga makadungog ug mga balita sa kalinaw! . . . Ug gitaho ngadto sa imong alagad nga nag-ingon, ‘Ang komandante sa kasundalohan, si Conias nga anak nga lalaki ni Elnatan, milugsong aron moadto sa Ehipto ug ngadto kang Hodavias nga anak nga lalaki ni Ahias ug ang iyang mga tawo iyang gipadala aron magkuha [ug mga suplay] gikan kaniya.’” Kini nga bahin nagpamatuod nga ang Juda nagpakitabang sa Ehipto, usa ka buhat nga gikondenar sa mga manalagna. (Jer 46:​25, 26; Eze 17:​15, 16) Ang mga ngalan nga Elnatan ug Hosaia, nga makaplagan sa kompletong teksto niini nga sulat, makaplagan usab sa Jeremias 36:12 ug Jeremias 42:1. Ang ubang mga ngalan nga makita diha sa mga sulat makaplagan usab diha sa basahon ni Jeremias: Gemarias (36:10), Nerias (32:12), ug Jaazanias (35:3). Dili matino kon sila ba nagtumong sa mao ra nga indibiduwal o dili, apan makaiikag ang pagkapareho niini tungod kay si Jeremias nabuhi usab sa maong yugto.

Makaiikag ilabina mao ang kanunayng paggamit sa Tetragrammaton niini nga mga sulat, sa ingon nagpakita nga sa maong panahon ang mga Hudiyo wala molikay sa paggamit sa ngalan sa Diyos. Makaiikag usab ang nakaplagang marka sa timbre nga kulonon nga naghisgot kang “Gedalias, ang tagdumala sa balay.” Gedalias ang ngalan sa gobernador nga gitudlo ni Nabucodonosor ibabaw sa Juda human mapukan ang Jerusalem, ug daghan ang naghunahuna nga lagmit ang marka sa timbre nagtumong kaniya.​—2Ha 25:22; itandi ang Isa 22:15; 36:3.

Ang Megido maoy usa ka estratehikong kuta nga nagsilbing mahinungdanong agianan paingon sa Walog sa Jezreel. Kini gitukod pag-usab ni Solomon ug gihisgotan uban sa mga siyudad nga tipiganan ug sa mga siyudad sa karo sa iyang paghari. (1Ha 9:15-19) Ang mga pagpangubkob sa maong dapit (Tell el-Mutesellim), nga usa ka bungdo nga 5.3-ekt (13 akre), nagpadayag sa gituohan sa pipila ka eskolar (apan dili tanan) ingong mga kuwadra nga arang maatiman ang mga 450 ka kabayo. Sa sinugdan kini nga mga tinukod gituohang masubay sa panahon ni Solomon, apan sa ulahi giusab sa mga eskolar ang petsa niini ngadto sa mas ulahing yugto, nga tingali sukad pa sa panahon ni Ahab.

Ang Bato sa Moab mao ang usa sa kinaunahan ug mahinungdanong mga kaplag diha sa dapit sa S sa Jordan. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 325) Nakaplagan niadtong 1868 didto sa Dhiban, sa A sa Walog sa Arnon, kini nag-asoy sa bersiyon sa Moabihanon nga si Haring Mesa bahin sa iyang pag-alsa batok sa Israel. (Itandi ang 2Ha 1:1; 3:​4, 5.) Sa usa ka bahin niini, ang inskripsiyon nag-ingon: “Ako (si) Mesa, anak nga lalaki ni Kemos-[. . . ], hari sa Moab, ang Dibonhon . . . Bahin kang Omri, nga hari sa Israel, iyang gipaubos ang Moab sa daghang katuigan (sa lit., mga adlaw), kay si Kemos [ang diyos sa Moab] nasuko sa iyang yuta. Ug ang iyang anak nga lalaki misunod kaniya ug siya usab miingon, ‘Ipaubos ko ang Moab.’ Sa akong panahon siya namulong (sa ingon), apan ako nagmadaogon batok kaniya ug batok sa iyang balay, samtang ang Israel nahanaw hangtod sa hangtod! . . . Ug si Kemos miingon kanako, ‘Lakaw, kuhaa si Nebo gikan sa Israel!’ Busa ako milakaw sa kagabhion ug nakiggubat batok niini sukad sa kaadlawon hangtod sa udto, nga nag-ilog niini ug nagpatay sa tanan . . . Ug gikuha ko gikan didto ang [mga sudlanan] ni Yahweh, naghakot niini ngadto sa atubangan ni Kemos.” (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. B. Pritchard, 1974, p. 320) Busa ang maong bato wala lamang maghisgot sa ngalan ni Haring Omri sa Israel apan sa ika-18 nga linya niini, makita usab ang ngalan sa Diyos sa pormang Tetragrammaton.

Ang Bato sa Moab naghisgot usab sa daghang dapit nga gihisgotan sa Bibliya: ang Atarot ug Nebo (Num 32:​34, 38); ang Arnon, Aroer, Medeba, ug Dibon (Jos 13:9); Bamot-baal, Bet-baal-meon, Jahaz, ug Kiriataim (Jos 13:17-19); Bezer (Jos 20:8); Horonaim (Isa 15:5); Bet-diblataim ug Keriot. (Jer 48:​22, 24) Busa kini nagpaluyo sa pagkamakasaysayanhon sa tanan niini nga mga dapit.

Ang Samaria, ang lig-ong kinutaan nga kaulohan sa amihanang gingharian sa Israel, gitukod ibabaw sa usa ka bungtod nga may gihabogon nga mga 90 m (295 p) gikan sa salog sa walog. Ang kalig-on niini sa pagsustenir sa dugayng mga paglikos, maingon sa gihubit sa 2 Hari 6:24-30 labot sa Sirya, ug sa 2 Hari 17:5 labot sa gamhanang kasundalohan sa Asirya, napamatud-an pinaagi sa mga nahibilin sa lig-ong doble nga mga paril, nga sa pipila ka bahin nahimong salipdanang paril nga 10 m (33 p) ang gilapdon. Ang pagpamanday sa bato nga nakaplagan niining dapita, nga gituohang sa panahon ni Haring Omri, Ahab, ug Jehu, maoy talagsaon ang pagkagama. Ang daw plataporma sa palasyo may sukod nga mga 90 m (295 p) por 180 m (590 p). Daghang mga piraso, plake, ug mga palid nga garing ang nakaplagan sa dapit sa palasyo ug lagmit nalangkit sa balay nga garing ni Ahab nga gihisgotan sa 1 Hari 22:39. (Itandi ang Am 6:4.) Sa AK nga eskina sa tumoy, usa ka dakong sementado nga linaw ang nakaplagan, nga may sukod nga 10 m (33 p) ang gitas-on ug mga 5 m (17 p) ang gilapdon. Lagmit kini mao “ang linaw sa Samaria,” nga diha niana gihugasan ang karo ni Ahab nga nagkadugo sa iyang dugo.​—1Ha 22:38.

Nakaplagan usab didto ang 63 ka bika (mga ostracon) nga may mga inskripsiyon nga gisulat pinaagig tinta ug gituohang sukad pa sa ikawalong siglo W.K.P. Ang mga resibo sa mga gihatod nga bino ug lana ngadto sa Samaria gikan sa lainlaing mga lungsod nagpakita sa usa ka Israelinhong sistema sa pagsulat ug mga numero pinaagi sa paggamit ug patindog, pababag, ug pahandag nga mga pagsulat. Ang usa ka pananglitan niini nga resibo mabasa ingon sa mosunod:

Sa ikanapulo nga tuig.

Ngadto kang Gaddiyau [lagmit ang piniyalan sa tipiganan sa bahandi].

Gikan sa Azah [tingali ang balangay o distrito nga nagpadala sa bino o lana].

Abi-ba‛al 2

Ahaz 2

Sheba 1

Meriba‛al 1

Kini nga mga resibo nagpadayag usab nga kanunayng gigamit ang ngalang Baal ingong bahin sa mga ngalan sa tawo, mga 7 niini nga ngalan ang makita sa matag 11 ka ngalan nga may usa ka porma sa ngalang Jehova, nga lagmit nagpaila sa pagyuhot sa pagsimba kang Baal ingon sa gihubit sa asoy sa Bibliya.

Ang paglaglag sa Sodoma ug Gomora pinaagig kalayo ug ang pagkakaplag ug mga kagahongan sa aspalto niana nga rehiyon gihubit sa Bibliya. (Gen 14:​3, 10; 19:12-28) Daghang eskolar nagtuo nga ang katubigan sa Patayng Dagat lagmit nga midako sa miagi ug misaylo sa habagatang tumoy sa dagat sa igoigong gilay-on, sa ingon nagtabon sa posibleng nahimutangan niining duha ka siyudad. Ang mga pagsuhid nagpakita niana nga dapit ingong usa ka nasunog nga rehiyon nga puno sa aseite ug aspalto. Mahitungod niining butanga, ang basahon nga Light From the Ancient Past, ni Jack Finegan (1959, p. 147), nag-ingon: “Usa ka makutihong surbi maylabot sa ebidensiya sa literatura, geolohiya, ug arkeolohiya nagpunting sa konklusyon nga ang daotang ‘mga siyudad sa walog’ (Genesis 19:29) diha kanhi sa dapit nga karon naunlod na . . . ug nga ang kagun-oban niini maoy tungod sa dakong linog, nga lagmit inubanan sa mga pag-ulbo, kilat, pagdilaab sa kinaiyanhong gas, ug dakong sunog.”​—Tan-awa usab ang SODOMA.

Maylabot sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ang paggamit ni Jesus sa sensilyong denario nga may gikulit nga ulo ni Tiberio Cesar (Mar 12:15-17) napamatud-an pinaagi sa pagkakaplag ug platang sensilyo nga denario nga may gikulit nga ulo ni Tiberio ug gigamit sa mga tuig 15 K.P. (HULAGWAY, Tomo 2, p. 544) (Itandi ang Luc 3:​1, 2.) Ang kamatuoran nga si Poncio Pilato mao ang Romanong gobernador sa Judea niadtong panahona gipamatud-an usab pinaagi sa usa ka tinabas nga bato nga nakaplagan sa Cesarea nga may Latin nga mga ngalang Pontius Pilatus ug Tiberieum.​—Tan-awa ang PILATO; HULAGWAY, Tomo 2, p. 741.