Sa ingon ang ngalan dili usab makaplagan diha sa kadaghanang hubad sa gitawag nga Bag-ong Tugon. Apan ang ngalan makita diha niini nga mga hubad sa pinamubo nga porma diha sa Pinadayag 19:​1, 3, 4, 6, sa ekspresyon nga “Aleluya” o “Hallelujah” (KJ, Dy, JB, AS, RS). Ang pag-awhag nga gitala diha niana nga gisulti sa espiritung mga anak sa Diyos nga ‘Dayegon ninyo si Jah!’ (NW) nagpatin-aw nga ang ngalan sa Diyos gigamit pa gihapon; kini mahinungdanon ug angayng gamiton sama kaniadto sa wala pa ang Kristohanong yugto. Busa, nganong dili makaplagan ang tibuok nga porma niini diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan?

Nganong ang ngalan sa Diyos sa tibuok nga porma niini dili makaplagan sa bisan unsang mabatonang karaan nga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan?

Ang argumento nga dugay nang gipresentar mao nga ang inspiradong mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan mikutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan pinasukad sa Septuagint, ug tungod kay niini nga bersiyon ang Tetragrammaton gipulihan man ug Kyʹri·os o The·osʹ, kini nga mga magsusulat wala mogamit sa ngalan nga Jehova. Sumala sa gipakita na, kini nga argumento dili na balido. Sa pagkomento nga ang labing karaang mga tipik sa Gregong Septuagint naundan gayod sa ngalan sa Diyos diha sa Hebreohanong porma niini, si Dr. P. Kahle nag-ingon: “Kita karon nahibalo nga ang Gregong teksto sa Bibliya [ang Septuagint] nga gisulat sa mga Hudiyo alang sa mga Hudiyo wala maghubad sa ngalan sa Diyos ingong kyrios, apan ang Tetragrammaton nga gisulat sa Hebreohanon o Gregong mga letra gipabilin diha sa maong MSS [mga manuskrito]. Ang mga Kristohanon mao ang nagpuli ug kyrios sa Tetragrammaton, sa dihang ang ngalan sa Diyos nga gisulat diha sa Hebreohanong mga letra wala na masabti.” (The Cairo Geniza, Oxford, 1959, p. 222) Kanus-a nahitabo kini nga kausaban sa Gregong mga hubad sa Hebreohanong Kasulatan?

Kini dayag nga nahitabo sulod sa mga siglo human sa kamatayon ni Jesus ug sa iyang mga apostoles. Sa Gregong bersiyon ni Aquila, nga sukad pa sa ikaduhang siglo K.P., ang Tetragrammaton makaplagan gihapon diha sa Hebreohanong mga karakter. Sa mga 245 K.P., ang iladong eskolar nga si Origen migama sa iyang Hexapla, usa ka unom-ug-lindog nga reproduksiyon sa inspiradong Hebreohanong Kasulatan: (1) sa orihinal nga Hebreohanon ug Aramaiko, inubanan sa (2) gigamit nga katumbas nga mga letra diha sa Grego, ug sa Gregong mga bersiyon (3) ni Aquila, (4) ni Symmachus, (5) sa Septuagint, ug (6) ni Theodotion. Labot sa ebidensiya gikan sa tipik nga mga kopya nga nailhan karon, si Propesor W. G. Waddell nag-ingon: “Sa Hexapla ni Origen . . . ang Gregong mga bersiyon ni Aquila, Symmachus, ug sa LXX [Septuagint] tanan naghawas sa JHWH pinaagi sa ΠΙΠΙ; sa ikaduhang lindog sa Hexapla ang Tetragrammaton gisulat diha sa Hebreohanong mga karakter.” (The Journal of Theological Studies, Oxford, Tomo XLV, 1944, pp. 158, 159) Ang uban nagtuo nga ang orihinal nga teksto sa Hexapla ni Origen migamit ug Hebreohanong mga karakter alang sa Tetragrammaton sa tanang lindog niini. Si Origen mismo, sa iyang mga komento bahin sa Salmo 2:​2, nag-ingon nga “sa labing tukma nga mga manuskrito ANG NGALAN makaplagan diha sa Hebreohanong mga karakter, apan dili sa Hebreohanon [nga mga karakter] karong adlawa, kondili sa labing karaang mga karakter.”​—Patrologia Graeca, Paris, 1862, Tomo XII, lin. 1104.

Sa ikaupat nga siglo K.P., si Jerome, ang maghuhubad sa Latin nga Vulgate, nag-ingon diha sa iyang pasiuna sa mga basahon ni Samuel ug sa Mga Hari: “Ug among nakaplagan ang ngalan sa Diyos, ang Tetragrammaton [nga mao, יהוה], sa pipila ka Gregong mga tomo bisan karong adlawa nga gisulat diha sa karaang mga letra.” Sa usa ka sulat nga gisulat didto sa Roma niadtong 384 K.P., si Jerome nag-ingon: “Ang ikasiyam [ang ngalan sa Diyos] mao ang Tetragrammaton, nga ilang giisip nga [a·nek·phoʹne·ton], buot ingnon, dili mahimong litokon, ug kini gisulat pinaagi niini nga mga letra, Iod, He, Vau, He. Ang pipila ka walay-alamag, tungod sa pagkaamgid sa mga karakter, sa dihang ilang makita kini diha sa Gregong mga libro, naanad sa pagbasa nga ΠΙΠΙ [Gregong mga letra nga katumbas sa Romanhong mga letra nga PIPI].”​—Papyrus Grecs Bibliques, ni F. Dunand, Cairo, 1966, p. 47, ftn 4.

Busa, ang gitawag nga mga Kristohanon nga “nagpuli ug kyrios sa Tetragrammaton” diha sa mga kopya sa Septuagint dili ang unang mga tinun-an ni Jesus. Sila maoy mga tawo sa ulahing mga siglo, sa dihang ang gitagnang apostasya naugmad na pag-ayo ug nakadaot sa kaputli sa Kristohanong mga pagtulon-an.​—2Te 2:3; 1Ti 4:1.

Gigamit ni Jesus ug sa iyang mga tinun-an. Busa, sa mga adlaw ni Jesus ug sa iyang mga tinun-an ang ngalan sa Diyos tinong makita diha sa mga kopya sa Kasulatan, sa Hebreohanong mga manuskrito ug sa Gregong mga manuskrito. Gigamit ba ni Jesus ug sa iyang mga tinun-an ang ngalan sa Diyos diha sa pagpakigsulti ug sa pagsulat? Tungod sa pagkondenar ni Jesus sa mga tradisyon sa mga Pariseo (Mat 15:1-9), dili gayod makataronganong ihinapos nga gitugotan ni Jesus ug sa iyang mga tinun-an nga ang mga hunahuna sa mga Pariseo (sama sa narekord diha sa Mishnah) mogahom kanila niining butanga. Ang ngalan mismo ni Jesus nagkahulogang “Si Jehova Maoy Kaluwasan.” Siya miingon: “Mianhi ako sa ngalan sa akong Amahan” (Ju 5:43); iyang gitudloan ang iyang mga sumusunod sa pag-ampo: “Amahan namo nga anaa sa mga langit, pagabalaanon unta ang imong ngalan” (Mat 6:9); labot sa iyang mga buhat, siya miingon nga kini iyang gihimo “sa ngalan sa akong Amahan” (Ju 10:25); ug, diha sa pag-ampo sa gabii una pa sa iyang kamatayon, siya miingon nga iyang gipadayag ang ngalan sa iyang Amahan ngadto sa iyang mga tinun-an ug mihangyo, “Amahan nga Balaan, bantayi sila tungod sa imong ngalan” (Ju 17:​6, 11, 12, 26). Tungod niining tanan, sa dihang gikutlo ni Jesus ang Hebreohanong Kasulatan o mibasa gikan niini siya tinong migamit sa ngalan sa Diyos nga Jehova. (Itandi ang Mat 4:​4, 7, 10 sa Deu 8:3; 6:16; 6:13; usab ang Mat 22:37 sa Deu 6:5; ug ang Mat 22:44 sa Sal 110:1; ingon man ang Luc 4:16-21 sa Isa 61:​1, 2.) Dayag nga ang mga tinun-an ni Jesus, lakip ang inspiradong mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan, mosunod sa iyang panig-ingnan labot niini.

Nan, nganong ang ngalan dili makita diha sa nahibiling mga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan o sa gitawag nga Bag-ong Tugon? Dayag nga tungod kay sa panahon nga gihimo kining nahibiling mga kopya (sukad sa ikatulong siglo K.P.) nausab na ang orihinal nga mga teksto sa mga sinulat sa mga apostoles ug sa mga tinun-an. Busa ang ulahing mga magkokopya sa walay duhaduha nagpuli sa Tetragrammaton nga porma sa ngalan sa Diyos pinaagig Kyʹri·os ug The·osʹ. (HULAGWAY, Tomo 1, p. 324) Kini mao gayod ang gipakita sa mga kamatuoran nga gibuhat sa ulahing mga kopya sa Septuagint nga hubad sa Hebreohanong Kasulatan.

Pagpasig-uli sa ngalan sa Diyos diha sa hubad. Kay nahibalo nga kini mao gayod ang nahitabo, gilakip sa pipila ka maghuhubad ang ngalang Jehova diha sa ilang mga hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Sa The Emphatic Diaglott, usa ka hubad sa ika-19 nga siglo ni Benjamin Wilson, makaplagan sa daghang higayon ang ngalang Jehova, ilabina sa mga teksto diin ang Kristohanong mga magsusulat mikutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan. Apan sukad pa sa 1533, diha sa usa ka hubad ni Anton Margaritha, ang Tetragrammaton makita na diha sa mga hubad sa Kristohanong Kasulatan ngadto sa Hebreohanon. Human niadto, diha sa daghan nianang maong mga hubad sa Hebreohanon, gigamit sa mga maghuhubad ang Tetragrammaton diha sa mga teksto diin ang inspiradong magsusulat mikutlo ug teksto gikan sa Hebreohanong Kasulatan nga naundan sa ngalan sa Diyos.

Labot sa pagkahusto niini nga lakang, matikdi ang mosunod nga pag-admitir ni R. B. Girdlestone, ang kanhing prinsipal sa Wycliffe Hall, sa Oxford. Ang pahayag gihimo sa wala pa madiskobrehi ang ebidensiya gikan sa mga manuskrito nga nagpamatuod nga ang Gregong Septuagint sa orihinal naundan sa ngalang Jehova. Siya miingon: “Kon gipabilin pa sa maong [Septuagint] bersiyon ang pulong [Jehova], o migamit pa unta sa usa lamang ka Gregong pulong alang sa Jehova ug laing pulong alang sa Adonai, ang maong paggamit sa walay duhaduha magpabilin unta diha sa mga pahayag ug sa mga argumento sa B. T. Busa ang atong Ginoo, sa pagkutlo sa ika-110 nga Salmo, imbes moingon, ‘Ang Ginoo miingon sa akong Ginoo,’ lagmit miingon gayod, ‘Si Jehova miingon sa Adoni.’”

Pinasukad niining susamang pasukaranan (nga gipakita sa ebidensiya karon ingong aktuwal nga kamatuoran) siya midugang: “Pananglitan kon ang usa ka Kristohanong eskolar maghubad sa Gregong Testamento ngadto sa Hebreohanon, iyang tagdon gayod sa matag higayon nga makita ang pulong nga Κύριος kon aduna bay makaplagan diha sa konteksto nga magpaila sa tinuod nga katumbas niini sa Hebreohanon; ug kini mao ang suliran nga motungha sa paghubad sa B. T. ngadto sa tanang pinulongan kon ang titulo nga Jehova gipabilin diha sa [Septuagint nga hubad sa] D. T. Ang Hebreohanong Kasulatan maoy usa ka giya sa daghang teksto: busa, sa matag higayon nga makita ang ekspresyong ‘ang manulonda sa Ginoo,’ kita nahibalo nga ang pulong nga Ginoo naghawas kang Jehova; ingon usab niini ang atong hunahunaon sa ekspresyon nga ‘ang pulong sa Ginoo,’ kon sundon ang gihimo sa D. T.; maingon man usab ang bahin sa titulong ‘ang Ginoo sa mga Panon.’ Sa kasukwahi, sa bisan diin sa mga teksto nga makita ang ekspresyong ‘Akong Ginoo’ o ‘Atong Ginoo,’ angay natong hibaloan nga ang pulong nga Jehova dili haom nga gamiton, ug hinunoa ang Adonai o Adoni mao ang gamiton.” (Synonyms of the Old Testament, 1897, p. 43) Tungod niana nga katarongan nga mitungha ang mga hubad sa Gregong Kasulatan (nga gihisgotan dili pa dugay) nga naundan sa ngalang Jehova.

Apan, talagsaon labot niini mao ang Bag-ong Kalibotang Hubad, nga gigamit niining tibuok nga basahon, diin ang ngalan sa Diyos sa porma nga “Jehova” makita sa 237 ka higayon diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Ingon sa gipakita na, adunay maayong katarongan sa pagbuhat niini.