HEBREOHANONG KASULATAN

Ang 39 ka inspirado sa Diyos nga mga basahon gikan sa Genesis hangtod sa Malaquias, sumala sa kasagarang paghan-ay niini karong adlawa, maoy naglangkob sa dakong bahin sa Bibliya.

Ang mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan ingon sa makita sa kadaghanang mga bersiyon sa Bibliya mahimong bahinon sa tulo ka seksiyon: (1) Makasaysayanhon, Genesis hangtod sa Ester, 17 ka basahon; (2) Balaknon, Job hangtod sa Awit ni Solomon, 5 ka basahon; (3) Matagnaon, Isaias hangtod sa Malaquias, 17 ka basahon. Kini nga mga pagbahin maoy pangkatibuk-an, sanglit ang makasaysayanhong seksiyon naundan ug balaknong mga bahin (Gen 2:23; 4:​23, 24; 9:25-27; Ex 15:1-19, 21; Huk 5) ingon man usab matagnaon (Gen 3:15; 22:15-18; 2Sa 7:11-16); ang balaknong seksiyon naundan ug makasaysayanhong impormasyon (Job 1:1–​2:13; 42:7-17) ingon man usab matagnaon (Sal 2:​1-9; 110:​1-7); ug diha sa matagnaong seksiyon makita ang makasaysayanhong impormasyon ug balaknong sinulat (Isa 7:​1, 2; Jer 37:11–​39:14; 40:7–​43:7; Lam 1:1–​5:22).

Tungod kay ang pipila niining 39 ka basahon giusa ug gibag-o paghan-ay, ang mga Hudiyo aduna lamay 24 o 22 ka basahon ug, sumala sa ilang tradisyonal nga kanon, kini nahan-ay ingon sa mosunod: Una, ang Balaod (Heb., Toh·rahʹ), gitawag usab nga Pentateuko, nga gilangkoban sa (1) Genesis, (2) Exodo, (3) Levitico, (4) Numeros, ug (5) Deuteronomio. (Tan-awa ang PENTATEUKO.) Ikaduha, ang Mga Manalagna (Heb., Nevi·ʼimʹ), nga gibahin ingong “Unang mga Manalagna,” (6) Josue, (7) Mga Maghuhukom, (8) Samuel (Una ug Ikaduha gitapo ingong usa ka basahon), (9) Mga Hari (Una ug Ikaduha ingong usa ka basahon), ug “Ulahing mga Manalagna,” nga gibahin usab ingong ang “Dagko” nga mga Manalagna, (10) Isaias, (11) Jeremias, ug (12) Ezequiel, ug ang (13) Napulog-duha ka “Gagmay” nga mga Manalagna (usa ka basahon nga gilangkoban sa Oseas, Joel, Amos, Abdias, Jonas, Miqueas, Nahum, Habacuc, Sofonias, Haggeo, Zacarias, ug Malaquias). Ang ikatulong seksiyon gitawag ug Balaang mga Sinulat (Hagiographa o, sa Hebreohanon, Kethu·vimʹ), sugod sa (14) Mga Salmo, (15) Mga Proverbio, ug (16) Job; dayon ang “Lima ka Megilloth” o lima ka lainlaing linukot nga basahon, nga mao (17) Ang Awit ni Solomon, (18) Ruth, (19) Lamentaciones, (20) Ecclesiastes, ug (21) Ester, nga gisundan sa (22) Daniel, (23) Esdras-Nehemias (giusa), ug (24) Mga Cronicas (Una ug Ikaduha gitapo ingong usa ka basahon). Ang basahon ni Ruth usahay gisumpay sa Mga Maghuhukom, ug ang Lamentaciones gisumpay sa Jeremias, sa ingon nahimong 22 ka basahon, nga sa katibuk-an maoy katumbas sa gidaghanon sa mga letra sa Hebreohanong alpabeto, bisan tuod nga kini dili mao ang kasagarang han-ay sa Hebreohanong mga Bibliya karong adlawa.

Dili tanan sa unang mga katalogo ang naghan-ay sa mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan sumala niini nga pagkahan-ay. Tungod kini kay sa maong panahon ang matag basahon maoy tinagsa ka linukot nga basahon. Sa pag-ilustrar: Diha sa Babilonyanhong Talmud (Bava Batra 14b), kini giingon: “Ang among mga Rabbi nagtudlo: Ang pagkahan-ay sa Mga Manalagna maoy ingon niini, Josue, Mga Maghuhukom, Samuel, Mga Hari, Jeremias, Ezequiel, Isaias, ug ang Napulog-duha ka Gagmay nga mga Manalagna.” (Gihubad ni M. Simon ug I. Slotki) Lagmit kini ang hinungdan kon nganong ang Jeremias nauna sa Isaias diha sa daghang Hebreohanong mga manuskrito nga gisulat sa Alemanya ug Pransiya.

Ang Kanon sa Hebreohanong Kasulatan. Ang mga basahon sa Hebreohanong Kasulatan diha sa atong mga Bibliya karon wala han-aya sumala sa pagkasunodsunod sa pagsulat niini kaniadto. Si Joel, Amos, ug Jonas nabuhi mga duha ka siglo o kapin pa sa wala pa si Jeremias, Ezequiel, ug Daniel. Ni ang mga ngalan sa basahon kanunayng nagpaila sa magsusulat niini. Pananglitan, ang basahon ni Job dayag nga gisulat ni Moises; ang basahon ni Ruth, gisulat ni Samuel. Ang mga detalye bahin sa indibiduwal nga mga basahon, kon kanus-a ug kinsa ang nagsulat sa matag usa niini, gipakita sa “Listahan sa mga Basahon sa Bibliya Sumala sa Pagkahuman sa Pagsulat Niini” diha sa artikulo nga BIBLIYA. Tan-awa ang mga artikulo sa indibiduwal nga mga basahon alang sa mga kaundan, kabililhon ug kahinungdanon, pamatuod sa pagkatinuod, ug uban pang impormasyon.

Ang kanon sa Hebreohanong Kasulatan naestablisar na pag-ayo sa dihang si Jesu-Kristo dinhi sa yuta, ingon sa gipamatud-an sa iyang mga pahayag nga gitala diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Pananglitan, iyang gihisgotan ang pagkabahin niini sa tulo ka seksiyon sa dihang siya misulti bahin sa “tanang butang nga nahisulat diha sa balaod ni Moises ug sa mga Manalagna ug sa mga Salmo.” (Luc 24:44) Ang iyang mga sumusunod misulat o misulti bahin sa “publikong pagbasa sa Balaod ug sa mga Manalagna,” “sa Kasulatan,” “sa balaod ni Moises ug ingon man sa mga Manalagna,” “sa balaang Kasulatan,” ug “sa balaang mga sinulat.”​—Buh 13:15; 18:24; 28:23; Rom 1:2; 2Ti 3:15; tan-awa ang KANON.

Makaiikag usab ang kamatuoran nga walay Apokripal nga mga sinulat nga gilakip sa Hebreohanong kanon. Sukad sa mga adlaw ni Esdras ug Malaquias, sa ikalimang siglo W.K.P., ang nakompleto nga kanon sa Hebreohanong Kasulatan gibantayan ug gipanalipdan aron dili makasal-ot ang bisan unsang sinulat nga kaduhaduhaan. (Tan-awa ang APOKRIPA.) Mainampingon kaayo ang mga magkokopya sa manuskrito nga gitawag ug Sopherim, kinsa sa ulahi gipulihan sa mga Masorete.