PAGLUTOS

Ang paghasi o pagdagmal nga tinuyong gibuhat ngadto sa mga tawo tungod sa ilang kahimtang sa katilingban, rasanhong kagikan, o relihiyosong pagtuo ug mga tinuohan, nga ang katuyoan sa ulahing gihisgotan mao ang pagwagtang sa maong mga tinuohan ug pagsanta sa pagkaylap niini taliwala sa bag-ong mga kinabig. Ang Hebreohanong berbo nga ra·dhaphʹ ug ang Gregong di·oʹko, nga nagkahulogang “paglutos,” mahimong hubaron usab nga “gukod, agpas.”​—Ex 15:9; Os 2:7; Luc 17:23; Rom 9:31.

Adunay lainlaing matang sa paglutos. Mahimong kini maoy hangtod lamang sa binaba nga pag-abuso, pagbiaybiay, ug mga pag-insulto (2Cr 36:16; Buh 19:9), o tingali kini naglakip sa ekonomikanhong mga pagpit-os (Pin 13:​16, 17), pisikal nga pagdagmal (Mat 27:​29, 30; Buh 5:40), pagkabilanggo (Luc 21:12; Buh 16:22-24), pagdumot, ug gani kamatayon. (Mat 24:9; Buh 12:2) Mahimong kini gipasiugdahan sa relihiyosong mga awtoridad (Mar 3:6; Buh 24:​1, 27), o tingali kini gibuhat sa walay kasayorang mga tawo (Gen 21:​8, 9; Gal 4:29) ug sa mga walay alamag (1Ti 1:13) o sa mga dili-makataronganon ug panatiko nga magubtanong panon. (Luc 4:​28, 29; Buh 14:19; 17:5) Apan sagad kini nga mga tawo maoy mga instrumento lamang sa mas gamhanan ug daotang mga tighulhog​—ang dili-makita nga daotang mga puwersa nga espirituhanon.​—Efe 6:​11, 12.

Sa orihinal nga tagna sa Genesis 3:​14, 15, gitagna ni Jehova nga Diyos ang panag-away tali “sa halas” ug “sa babaye” ug tali sa ilang ‘mga binhi.’ Ang Bibliya sa katibuk-an nagpamatuod sa katumanan niini nga tagna. Tin-awng gipaila ni Jesus nga ang halas mao si Satanas nga Yawa ug sa samang higayon gisultihan kadtong naglutos kaniya nga sila ‘gikan sa ilang amahan nga Yawa,’ busa iyang “binhi.” (Ju 8:37-59) Ang basahon sa Pinadayag nagpakita nga ang maong paglutos nagpadayon hangtod sa panahon nga gidawat ni Kristo ang gahom sa paghari ug bisan human niana sulod sa usa ka yugto, sanglit sa dihang si Satanas ug ang iyang mga manulonda gitambog nganhi sa yuta, ang dragon ‘naglutos sa babaye, nakiggubat sa mga nahibilin sa iyang binhi nga nagmasinugtanon sa Diyos ug nagpamatuod kang Jesus.’ (Pin 12:7-17) Ang usa ka iladong instrumento nga gigamit ni Satanas sa tibuok kasaysayan mao ang “mapintas nga mananap,” usa ka simbolikong larawan nga gipatin-aw sa artikulong MANANAP, SIMBOLIKO NGA MGA (Pin 13:​1, 7); ang lain pa mao ang “Dakong Babilonya,” nga gihisgotan diha sa artikulo nga may samang ulohan. (Pin 17:​5, 6) Ang pagpakig-away ni Satanas batok niadtong nagtinguha sa pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos diha sa pagkamatarong ug ang iyang paggamit sa nahisgotan na nga mga instrumento masubay sa tanang yugto sa tibuok Bibliya, ingon sa gipakita sa mosunod nga kasaysayan.

Kasaysayan. Sumala kang Jesus, ang kasaysayan bahin sa relihiyosong paglutos nagsugod sa anak nga lalaki ni Adan nga si Cain. (Gen 4:3-8; Mat 23:​34, 35) Gipatay ni Cain ang iyang igsoong lalaki nga si Abel tungod kay siya gitukmod “sa usa nga daotan,” si Satanas nga Yawa. (1Ju 3:12) Ang isyu nga nalangkit sa kamatayon ni Abel nasentro sa matinumanong pagsimba kang Jehova. (Heb 11:4) Si Job, usa ka tawo sa Diyos kansang ngalan nagkahulogang “Tumong sa Pagdumot,” sa ulahi nahimong tumong sa daotang paglutos nga gisulsolan ni Satanas. Ang asawa ni Job ug ang iyang tulo ka higala maoy mga galamiton lamang nga tinuyo o dili tinuyo nga gigamit niining pangunang kaaway sa Diyos ug sa tawo.​—Job 1:8–​2:9; 19:​22, 28.

May mga panahon nga ang mga magmamando sa Juda ug Israel nagpahamtang ug hilabihang pag-antos sa linaing mga hawas sa Diyos. Pananglitan, si Haring Saul naghimo kang David (‘ang tawo nga gikahimut-an sa kasingkasing sa Diyos’; Buh 13:22) nga pangunang tumong sa iyang pagdumot. (1Sa 20:31-33; 23:​15, 26; Sal 142:6) Sa panahon sa pagmando ni Ahab ug Jezebel, daghang manalagna ni Jehova ang napugos sa pagtago ingong mga kagiw o gipatay. (1Ha 18:​13, 14; 19:10) Si Haring Manases nag-ula ug inosenteng dugo nga ‘daghan kaayo.’ (2Ha 21:16) Gipapatay ni Haring Jehoiakim si Uriyas, ‘usa ka tawo nga nanagna sa ngalan ni Jehova.’ (Jer 26:20-23) Si Jeremias nag-antos ug hilabihang paglutos gikan sa mga kamot sa mga opisyal sa kagamhanan. (Jer 15:15; 17:18; 20:11; 37:​15, 16; 38:4-6) Tungod sa pagkadili-matinumanon sa iyang katawhang Israel, usahay gitugotan ni Jehova ang ubang mga nasod sa paglutos kanila, bisan gani sa pagdala kanila ngadto sa pagkadestiyero.​—Deu 30:7; Lam 1:3.

Adunay ubang mga higayon diin ang mapintas nga paglutos, nga gihimong legal pinaagi sa mando sa kagamhanan, gitumong ngadto niadtong naghupot ug integridad kang Jehova, sama sa dihang ang tulo ka Hebreohanon gitambog ngadto sa nagkalayong hudno ug sa dihang si Daniel gitambog ngadto sa mga leyon. (Dan 3:13-20; 6:4-17) Sa panahon sa paghari sa Persianhon nga si Haring Ahasuero, ang pag-atake ug paglutos misilaob batok sa mga Hudiyo sa katibuk-an, ug ilabina batok kang Mardokeo, tungod sa paghulhog sa daotang si Haman nga Agagihanon.​—Est 3:1-12; 5:14.

Ang ubang mga tinubdan sa paglutos lagmit mao ang kanhing mga kaubanan (1Pe 4:4) o mga higala ug mga silingan sa lungsod nga natawhan sa usa ka tawo. (Jer 1:1; 11:21) Si Jesus miingon nga ang suod nga mga kadugo, mga membro sa kaugalingong panimalay sa usa ka tawo, usahay mahimong grabeng mga maglulutos niadtong nagatuo kaniya.​—Mat 10:​21, 35, 36.

Apan, ang pangunang tawhanong mga tighulhog sa relihiyosong paglutos mao ang mga tigpasiugda sa bakak nga relihiyon. Tinuod kini sa kahimtang ni Jeremias. (Jer 26:11) Kini usab ang kasinatian ni apostol Pablo. (Buh 13:6-8; 19:23-29) Sa kahimtang ni Jesus atong mabasa nga “ang pangulong mga saserdote ug ang mga Pariseo nagpatigom sa Sanhedrin ug . . . si Caifas, kinsa hataas nga saserdote nianang tuiga, miingon kanila: ‘ . . . wala ninyo hunahunaa nga alang sa inyong kaayohan nga ang usa ka tawo mamatay alang sa katawhan ug dili aron pagalaglagon ang tibuok nasod.’ . . . Busa sukad niadtong adlawa sila nagsabot sa pagpatay kaniya [kang Jesus].” (Ju 11:47-53) Sa wala pa si Jesus sa kataposan mamatay diha sa estaka sa pagsakit, siya nag-antos ug hilabihang paglutos sa ubang mga paagi gikan sa mga kamot sa dili-diyosnong mga tawo​—mga tigpaluyo sa relihiyosong mga pangulo nga determinado sa pagpatay kaniya.​—Mat 26:67; 27:​1, 2, 26-31, 38-44.

Paglutos sa mga Kristohanon. Ang paglutos sa matinumanong mga alagad ni Jehova wala matapos sa pagkamatay ni Jesus. Kining dakong Manalagna nagtagna niini sa dihang, tulo ka adlaw una pa siya ilansang, siya mipahayag ngadto sa dili-matinumanong Jerusalem: “Ako nagpadala kaninyog mga manalagna ug mga tawong maalamon ug mga magtutudlo sa publiko. Ang pipila kanila inyong patyon ug ilansang, ug ang pipila kanila inyong hampakon diha sa inyong mga sinagoga ug lutoson gikan sa siyudad ug siyudad; aron mahipatong kaninyo ang tanang matarong nga dugo nga giula sa yuta, gikan sa dugo sa matarong nga si Abel hangtod sa dugo ni Zacarias nga anak ni Baraquias, nga inyong gipatay taliwala sa sangtuwaryo ug sa halaran.”​—Mat 23:​34, 35.

Sa pribado, sublisubli usab nga gipasidan-an ni Jesus ang iyang mga tinun-an, nga nag-ingon, “Kamo pagadumtan sa tanang katawhan tungod sa akong ngalan . . . Sa dihang kamo pagalutoson sa usa ka siyudad, kalagiw ngadto sa lain.” “Ang ulipon dili labaw kay sa iyang agalon. Kon sila naglutos kanako, sila magalutos usab kaninyo.” “Palagpoton kamo sa mga tawo gikan sa sinagoga. Sa pagkatinuod, ang takna nagsingabot sa dihang ang matag usa nga mopatay kaninyo maghunahuna nga siya nakahimo ug sagradong pag-alagad sa Diyos.”​—Mat 10:​22, 23; Ju 15:20; 16:2.

Wala madugay human sa Pentekostes 33 K.P., dihay mga pagdakop, paghulga, ug mga pagbunal. (Buh 4:1-3, 21; 5:​17, 18) Dayon si Esteban gidakop ug gibato hangtod nga namatay, apan nahitabo kini human nga siya nagpamatuod batok sa iyang mga maglulutos, nga nag-ingon, “Kinsa ba sa mga manalagna ang wala lutosa sa inyong mga katigulangan? Oo, ilang gipatay kadtong nagpahibalong daan mahitungod sa pag-anhi sa Usa nga matarong, kang kinsa kamo karon nahimong iyang mga magbubudhi ug mga mamumuno.” (Buh 7:52-60; tan-awa usab ang Heb 11:​36, 37.) Ang pagpatay kang Esteban gisundan sa usa ka dakong paglutos nga sa bahin gipangunahan ni Saulo sa Tarso, nga tungod niana natibulaag ang kongregasyon sa Jerusalem, apan bisan pa niana nakapalapad sa buluhatong pagsangyaw sa maayong balita. (Buh 8:​1-4; 9:​1, 2) Sa ulahi, si Herodes Agripa I nagpapatay kang Santiago nga igsoon ni Juan pinaagi sa espada ug lagmit nga mobuhat usab unta niana kang Pedro kon wala pa siya luwasa sa manulonda ni Jehova sa milagrosong paagi sa panahon sa kagabhion.​—Buh 12:1-11.

Sa iyang pagkakabig ngadto sa Kristiyanidad, si Saulo nga maglulutos nahimong si Pablo nga gilutos, sama sa iyang giingon, pinaagi sa dili-takos nga kalulot ni Jehova. Kini nahitabo sa dihang sa kataposan siya nakasabot nga siya nakig-away batok sa Ginoo mismo. (Buh 9:​4, 5; 22:​4, 7, 8; 26:​11, 14, 15; 1Co 15:9; Gal 1:​13, 23; Flp 3:6) Ang asoy sa iyang ministeryo ug mga pagpanaw human niadto naghisgot kon sa unsang paagi si Pablo, sa baylo, nakaagom ug daghang paglutos diha sa mga kamot sa mga kaaway sa Kristiyanidad.​—Buh 13:50; 2Co 6:3-5; 11:23-25; Gal 5:11; 2Ti 3:​10, 11.

Ang paglutos sa mga Kristohanon pinaagi sa mga awtoridad sa Romanhong Imperyo sukad ug human sa mga adlaw ni Nero maoy bahin na sa sekular nga kasaysayan. (Tan-awa ang KRISTOHANON.) Ang mga sumbong nagkalainlain, apan ang mga tumong daw pareho kanunay, nga mao, ang pagsumpo sa Kristiyanidad.

Hustong Tinamdan sa Paglutos. Kon tumanon sa usa ka tawo ang mga sugo sa Diyos ingong usa ka Kristohanon, imposible gayod nga makalingkawas siya sa paglutos, sanglit “ang tanan nga nagtinguha sa pagkinabuhi uban ang diyosnong pagkamahinalaron kalangkit ni Kristo Jesus pagalutoson usab.” (2Ti 3:12) Apan ang matuod nga mga Kristohanon makahimo sa paglahutay sa tanang matang sa daotang paglutos ug sa gihapon padayong maghupot ug malipayong tinamdan nga dili maghambin ug daotang buot ug pagdumot sa mga maglulutos. Tungod kini kay sila nakasabot sa mga isyu nga nalangkit​—ang tinubdan sa mga paglutos ug kon nganong kini gitugotan. Inay nga mahibulong ug mabalaka tungod sa maong mga kasinatian, sila nagmaya sa pagpakig-ambit uban ni Kristo diha sa pagsulay sa pagkamaunongon ilalom sa paglutos.​—1Pe 4:12-14.

Apan, kinahanglang tinoon sa Kristohanon nga siya nag-antos tungod gayod sa pagkamatarong. Ang asoy ug sumbanan sa Bibliya nagpakitang dili husto nga ang pagkalangkit sa politika, paglaraw ug mga panagkunsabo, ni ang bisan unsang matang sa kriminal nga mga kalihokan mahimong hinungdan nga ang usa lutoson. Mihatag ug partikular nga pagpasiugda niini, ang apostol miawhag: “Hupti ninyo ang maayong panggawi taliwala sa mga nasod, aron nga, sa butang nga ilang gisulti batok kaninyo ingong mga mamumuhat ug daotan, sila ingong resulta sa inyong maayong mga buhat nga niini sila mga saksing-nakakita maghimaya sa Diyos sa adlaw sa iyang pagsusi.” (1Pe 2:​11, 12) Iyang gisundan kini pinaagi sa tambag nga magpasakop ngadto sa mga opisyal sa kagamhanan, sa mga agalon, sa mga bana, nga nagpunting sa panig-ingnan ni Kristo Jesus ingong sulondan nga pagasundon. (1Pe 2:13-25; 3:1-6) Ang usa ka Kristohanon mahimong malipay kon nag-antos tungod sa pagkamatarong (1Pe 3:​13, 14) apan dili gayod angayng mag-antos “ingong usa ka mamumuno o usa ka kawatan o usa ka mamumuhat ug daotan o usa ka hilabtanon sa mga butang sa uban.”​—1Pe 4:​15, 16.

Ang mga Kristohanon nagpabili usab sa ganti nga nagpaabot niadtong makalahutay. Labot niini nga ganti, si Jesus mipahayag: “Malipayon kadtong ginalutos tungod sa pagkamatarong, sanglit ila ang gingharian sa mga langit.” (Mat 5:10) Ang kahibalo bahin sa paglaom sa pagkabanhaw inubanan sa kahibalo bahin sa Usa kinsa mao ang Tinubdan niana magpalig-on kanila. Kini magpalig-on kanila nga magmaunongon ngadto sa Diyos bisan kon nameligro nga mamatay diha sa mga kamot sa mapintas nga mga maglulutos. Ingong resulta sa ilang pagtuo sa kon unsay malampos sa kamatayon ni Jesus, sila nahigawas gikan sa kahadlok sa maong matang sa mapintas nga kamatayon. (Heb 2:​14, 15) Ang tinamdan sa pangisip sa Kristohanon hinungdanon kon buot niyang mahuptan ang pagkamatinumanon ilalom sa pagpit-os sa pagsupak. “Hupti kini nga tinamdan sa pangisip diha kaninyo nga diha usab kang Kristo Jesus, kinsa . . . nagmasinugtanon hangtod sa kamatayon, oo, kamatayon sa estaka sa pagsakit.” (Flp 2:5-8) ‘Tungod sa kalipay nga gibutang sa atubangan ni Jesus siya nag-antos sa estaka sa pagsakit, nga wala igsapayan ang kaulaw.’​—Heb 12:2; tan-awa usab ang 2Co 12:10; 2Te 1:4; 1Pe 2:21-23.

Ang tinamdan sa Kristohanon ngadto sa mga maglulutos hinungdanon usab. Ang paghigugma sa mga kaaway ug ang pagpanalangin sa mga magsusupak magpaarang sa usa ka tawo sa paglahutay. (Mat 5:44; Rom 12:14; 1Co 4:​12, 13) Nahibaloan usab sa Kristohanon nga: Ang bisan kinsa nga mobiya ug balay ug mga paryente tungod sa Gingharian sa langit gisaaran ug usa ka gatos ka pilo, apan “uban ang mga paglutos” usab. (Mar 10:​29, 30) Tinuod nga dili tanan nga makadungog sa maayong balita bahin sa Gingharian mag-antos sa grabeng paglutos, ug ang pipila mahimong mosulay sa paghiklin sa isyu aron makalikay sa kasamok. (Mat 13:21; Gal 6:12) Apan mas maayo nga mosalig sa kusog ni Jehova, nga mag-ampo sama sa pag-ampo ni David alang sa kaluwasan gikan sa mga maglulutos, nga nahibalo nga siya dili mobiya sa iyang mga alagad sa bug-os. Dayon ang usa ka tawo makahimo sa pagsulti sama sa apostol: “Kita bug-os nga nagmadaogon pinaagi kaniya nga nahigugma kanato.”​—Sal 7:1; 2Co 4:​9, 10; Rom 8:35-37.