BET-SEAN, BET-SAN
Sa sinugdan, kini maoy usa ka pangunang kinutaan nga siyudad sa mga Canaanhon, nga nahimutang sa estratehikong dapit nga nag-umbaw sa entrada sa Walog sa Jezreel gikan sa Walog sa Jordan. Ang ngalan niini padayong gigamit diha sa ngalan sa Beisan (Bet Sheʼan), samtang ang karaang dapit nahimutang duol sa Tell el-Husn (Tel Bet Sheʼan). Ang yuta sa Bet-sean maoy mga 120 m (390 p) ubos sa lebel sa dagat, ug dapit sa S kini titip kaayong midulhog ngadto sa mga 275 m (900 p) ubos sa lebel sa dagat duol sa tampi sa Suba sa Jordan, nga mga 5 km (3 mi) gikan niana. Kay gitukod ibabaw sa usa ka dakong bungdo sa daplin niini nga bakilid, ang Bet-sean nakabentaha gayod sa militaryong paagi. Ang patag nga walog dapit sa K sa Bet-sean, nga giagian sa suba sa Jalud (Nahal Harod), maoy maayong pagkatubig ug tabunok ug nag-anam ka taas hangtod nga kini nakaabot sa Jezreel nga mga 17 km (11 mi) dapit sa KAK.
Ang Bet-sean maoy usa ka lungsod usab diha sa kinasang-an sa kanunayng giagian nga ruta gikan sa Kabaybayonan sa Mediteranyo ngadto sa Walog sa Jordan ug dayon ngadto sa Damasco ug sa Arabia.
Diha sa arkeolohikanhong mga pagpangubkob sa Bet-sean nakaplagan ang daghang lut-od sa karaang mga kagun-oban, nga ang kinaunahan niini mopatim-awng una pa sa panahon ni Abraham. (DAYAGRAM, Tomo 1, p. 959) Sa tungatunga sa ikaduhang milenyo W.K.P., ang Bet-sean mopatim-awng nailalom sa pagmando sa Ehipto tungod sa kadaogan ni Thutmose III didto sa Megido. Ang arkeolohikanhong ebidensiya nagpakita nga kini maoy usa ka kampo sa mga Ehiptohanon sa panahon nga naghari ang daghang Paraon.
Sa panahon sa pagpanakop sa mga Israelinhon sa Canaan (1473-mga 1467 W.K.P.), ang Bet-sean nahimutang sulod sa teritoryo nga gipahat ngadto sa Isacar apan gihatag ngadto sa tribo ni Manases ingong panag-iya. (Jos 17:11; 1Cr 7:29) Ang mga tawo sa Manases napakyas sa pagpapahawa sa mga Canaanhon sa Bet-sean ug sa ubang mga lungsod diha sa walog, kay kuno nakabentaha ang kasundalohan sa mga Canaanhon tungod sa ilang mga karong iggugubat nga may mga puthawng sanggot, apan kini nga katarongan wala makapakombinsir sa ilang komandante nga si Josue. Ang mga Canaanhon, bisan tuod wala papahawaa, sa ulahi nasakop ug gipaalagad sa pinugos nga trabaho.—Jos 17:12, 13, 16-18; Huk 1:27, 28.
Ang Bet-sean gipanag-iya sa mga Filistehanon sa panahon sa paghari ni Haring Saul, ug human sa pagkapildi ni Saul sa kasikbit nga Bukid sa Gilboa, gibutang sa mananaog nga mga Filistehanon ang armadura ni Saul didto sa “balay sa mga larawan ni Astoret” ug ang iyang ulo diha sa balay ni Dagon, ug gibitay ang mga patayng lawas ni Saul ug sa iyang mga anak nga lalaki diha sa paril sa Bet-san (Bet-sean), lagmit sa sulod nga bahin nga nag-atubang sa plasa sa siyudad. Ang maisog ug walay kahadlok nga mga Israelinhon sa Jabes-gilead, mga 20 km (12 mi) gikan sa pikas bahin sa Jordan, nagbawi sa mga patayng lawas, nga tingali nanulod sa siyudad panahon sa kagabhion aron himoon kini.—1Sa 31:8-13; 2Sa 21:12; 1Cr 10:8-12.
Nahiuyon sa gihisgotan nga asoy, diha sa mga pagpangubkob sa Tell el-Husn nakaplagan ang mga kagun-oban sa duha ka templo, nga ang usa niini giisip nga mao ang templo ni Astoret, samtang ang lain, sa unahan pa dapit sa H, gituohan sa pipila nga mao ang templo ni Dagon. Ang templo ni Astoret gibanabana nga padayong gigamit hangtod sa mga ikanapulong siglo W.K.P. Adunay ebidensiya nga nagpakita sa mas nauna pa nga pagsimba sa diyos nga si Baal nga gihisgotan sa usa ka bantayog ingong “Mekal nga agalon [Baal] sa Bet-san.”
Sa ulahi ang siyudad nasakop sa mga Israelinhon, walay duhaduha sa panahon sa paghari ni David; ug sa panahon sa paghari ni Solomon, ang Bet-sean gilakip sa usa sa 12 ka distrito nga nagtaganag mga suplay sa hari. (1Ha 4:12) Human mabahin ang gingharian, si Paraon Sisak (gitawag nga Sheshonk sa mga Ehiptohanon) misulong sa Palestina sa ikalima nga tuig ni Haring Rehoboam (993 W.K.P.). (1Ha 14:25) Usa ka linilok diha sa paril sa Karnak sa Ehipto naghulagway sa pagpangdaog ug pagpanakop ni Sisak sa daghang kalungsoran, lakip na ang Bet-sean.
Sa panahon sa mga Macabeo ang ngalan sa Bet-sean giilisdan ug Sitopolis, ug kini gihisgotan sa Hudiyong historyador nga si Josephus ingong ang kinadak-an nga siyudad sa Decapolis. (The Jewish War, III, 446 [ix, 7]) Niining napulo ka siyudad, kini lang ang nahimutang sa K sa Jordan.