Tabangi Sila nga Maalamong Makapili ug Kapikas

ANG imong mga anak nahibalo ba kon unsay pangitaon diha sa usa ka kapikas ug kon sa unsang paagi makapili nga maalamon? Hinungdanon ang pagpalandong sa maong butang ug tabangi sila sa paghimog maalamong pagpili, sanglit hinungdanon kini sa ilang umaabot nga kalipay.

Diha sa mga nasod diin ang pakigdeyt mao nay batasan, dunay nagatubong pagpiit sa mga batan-on nga iparisparis bisan bata pa. “Gisultihan ako sa mga ginikanan sa mga 10-anyos nga ginapiit sa pagtugot sa ilang mga anak nga makigdeyt,” miingon si Dr. Ronald W. Taffel, usa ka clinical phychologist sa New York. “Kalit nga makita sa mga ginikanan nga nagaatubang sila sa mga isyu nga wala nila dahomang atubangon hangtod [ang ilang mga anak] magkaulitawo o magkadalaga na.”

Unsa kahay malagmit sangpotan kon ikaw moampo ug tugotan ang imong mga anak nga makigdeyt nga bata pa? Ang The Journal of the American Medical Association mikomento: “Ang sayo ug kanunay nga pakigdeyt nalangkit sa pagsugod ug [seksuwal nga relasyon].” Oo, tingali nakabasa ka ug mga taho bahin “sa nagtubong gidaghanon sa mga dalagita nga nag-edad ug 10 ngadto sa 14 anyos nga nanganak.”

Busa, unsay imong mahimo aron makatabang ka sa imong mga anak?

Tudloi Sila sa Bata Pa

Kinahanglang ipasilsil sa mga ginikanan ang positibong Kristohanong mga hiyas diha sa ilang mga anak ug tabangan silang ugmaron kini. Ug kinahanglang ilang tabangan usab sila sa pagpangita niining mga hiyasa diha sa usa ka umaabot nga kapikas. Kon ibangon sa imong anak ang ulohan sa pagdeyt, isaysay nga kini wala sa tukma lantawa ingong sosyal nga pasatiempo alang sa mga dili pa tin-edyer o bisan alang niadtong bag-o pang nag-tin-edyer. Hinunoa, ipatin-aw kanila nga ang pakigdeyt maoy alang sa mga tawo nga may igo nang edad nga seryosong nagapangitag tawong pakaslan.

Ang kabataan kulang ug kasinatian sa pagtimbangtimbang ug kinaiya, nga angay nilang dawaton dayon. Ang usa ka taga India nga dalagita kas-a miingon sa usa ka magtatambag sa kaminyoon: “Ang atong mga ginikanan mas may edad ug mas maalamon, ug dili sila daling malimbongan sama kanamo. . . . Hinungdanon kaayo nga ang tawo nga akong pakaslan mao ang husto nga tawo. Masayon nga masayop ako kon akoy mangita kaniya alang sa akong kaugalingon.” Ang mga batan-on dayag makabaton ug kaayohan gikan sa tabang sa mga edaran!

Sagad hatagag dakong gibug-aton sa mga batan-on diha sa umaabot nga kapikas ang mga sukdanan nga wala kaayoy kalabotan kon sila ba mahimong maayong mga bana o mga asawa. Ang batan-ong mga lalaki tingali maibog sa usa ka matahom nga panagway ug madanihong korte sa lawas​—apan komusta ang mahitungod sa ulahi? Ang mga lawas ug mga dagway mausab, ug sa ulahi ang tinguhaon sa batan-ong lalaki sa walay duhaduha mao ang mga hiyas sa usa ka hamtong nga babaye, apil ang kaalam ug katakos sa pagpas-an sa mga responsabilidad. Sagad hatagan sa batan-ong mga babaye ug unang pagtagad ang pagkaguwapo sa usa ka lalaki, maayong mamiste, ug utokan inay kay sa mas hinungdanong mga hiyas sa iyang pagkamaluluton ug may gugma sa Diyos ug sa isigkatawo.

Busa, unsay imong mahimo? Nganong dili hisgotan ngadto sa imong mga anak ang mga tawo nga ilang kaila ug nga adunay maayong mga kaminyoon. Mahimo nimong isulti nga ang pipila kanila wala mopili, sa labing guwapa o sa labing guwapo sa lungsod, kondili sa usa nga adunay maayong mga hiyas ug may managsamang mga kagustohan, mga interes, ug mga tumong.

Nganong dili hisgotan kining mga butanga uban sa imong mga anak? Sa dihang 13 anyos pa si Ann, gipangutana siya sa iyang inahan kon unsang mga hiyasa ang iyang gusto alang sa usa ka bana. Ilang gihisgotan kini, ug siya naghimog usa ka listahan sa mga hiyas nga maoy iyang pagahulaton. Kini realistiko nga listahan. Apil niini mao nga siya kinahanglang maoy usa ka tawo nga siya may pagtahod, ug ang iyang mga kagustohan ug mga interes sama sa iyaha. Karon nga usa na ka malipayong apohan, si Ann nagarekomendar gihapon nga maayong sundon sa uban kini nga pananglitan.

Alang sa usa ka Kristohanon, ang sugo sa Bibliya sa pagminyo “diha lamang sa Ginoo” hinungdanong tagdon. (1 Corinto 7:39) Ang usa ka tawo nga anaa “diha sa Ginoo” maoy usa nga dedikado, bawtismadong Kristohanon ug debotado sa pakig-ambit sa samang buluhaton nga gihimo ni Jesus. Kadtong dili mosunod niining sugoa sa pagminyo diha lamang sa Ginoo sagad makasinati ug dili-maayong mga sangpotanan. Busa tinoa nga ikapakita ngadto sa imong mga anak ang bili sa pagpangita ingong umaabot nga kapikas sa kaminyoon ang usa lamang ka tawo nga nagasunod sa samang moral ug espirituwal nga mga prinsipyo nga ilang ginasunod ug busa makatabang kanila sa pagpasa niini ngadto sa ilang mga anak unya.

Andama Sila nga Makaatiman sa mga Suliran

Dihang matino na nimo nga ang imong mga anak may igo nang edad nga makigdeyt, ipasilsil kanila ang kaalam sa pagsinati sa ilang kauban diha sa publikong mga dapit, mag-ambitay ug mga kalihokan, sama sa pag-adto sa mga restawran, mga museo, zoo, o sa mga pasundayaganan sa mga arte, nga mohatag kanilag higayon nga magsultihanay ug mag-ilhanay sa usa ug usa nga dili kinahanglang malain gikan sa ubang mga tawo. Tabangi silang makasabot kon nganong mas maalamon kini kay sa magkuyogkuyog nga sila rang duha diha sa usa ka giparking nga kotse o sa ubang dapit nga walay tawo sa ilang palibot. Hinungdanon, usab, nga tudloan sila nga inig-abot nila gikan sa usa ka deyt, maayong pamatasan ang pagpanamilit diha sa pultahan ug dili pasudlon ang tawo gawas kon, siyempre, ikaw nagmata pa ug presente.

Pasidan-i ang imong mga anak kon unsa unyay mahitabo. Ang usa ka taho sa balita, pananglitan, naghisgot bahin sa usa ka estudyante nga midapit sa iyang kadeyt sa pagsulod sa iyang lawak sa dormitoryo human sa usa ka pangaon ug sa pagsayaw ug nag-estoryahay. Bisag mikarinyo ang lalaki, wala moinsister ang babaye sa pagpalakaw kaniya. Hinunoa, dihang mitutol ang babaye, mangayo siyag pasaylo sa iyang mga aksiyon, apan misulay na usab siya sa pagkarinyo kaniya. Ang report nag-ingon: “Sa kataposan siya nakadesisyon sa hapit nang mibanagbanag” sa paglugos kaniya. Pagkadakong disgrasya!

Tinoa nga mahibalo ang imong mga anak sa paglihok sa husto kon may mopakitag malaw-ay nga mga buhat. Kinahanglang mopalayo sila sa kahimtang sama sa pagpalayo ni Jose gikan sa mapugsanong asawa ni Potipar. (Genesis 39:7-12) Sila kinahanglang mahibalo nga ang karaan nang hangyo, “Kon nahigugma ka nako mosugot ka,” sagad maoy malinglahong isulti sa usa ka limbongan. Ang si bisan kinsa nga nagagamit niining mga pulonga malagmit kanunay nga nagahimo niini, unya biyaan ang iyang biktima ug moadto sa laing bag-ong biktima. Ang imong anak nga lalaki ug babaye kinahanglang mahibalo nga ang malig-on, positibong dili mao ang labing maayong tubag sa usa ka imoral nga sugyot.

Seguroa nga imong matudloan ang imong anak nga babaye sa paglikay sa mga kahimtang nga basin ug malugos siya. Ipasiugda ang panginahanglan sa pag-ila gayod ug maayo sa tanang batan-ong lalaki nga iyang ideyt ug ikaw, nga iyang ginikanan, maayong makasinati usab sa maong tawo. Kon ang imong mga anak wala na magpuyo sa lugar duol nimo, nan tinoa nga mangutana sila sa usa ka Kristohanong magtatan-aw mahitungod sa ilang umaabot nga kapikas. Hinumdomi, adunay mga malimbongon nga nagaangkong mga Kristohanon ug makasulod sa kongregasyon, sama sa unang siglo.​—2 Pedro 2:13-15, 17, 18.

Dugang pa, kinahanglang imong tudloan ang imong mga anak nga lalaki nga ang tinuod nga mga lalaki dili motuyo sa pagsakit ug ubang mga tawo. Sila magapanalipod ug modepensa kanila. Ang tinuod nga mga lalaki mao ang mga agalon, dili ulipon, sa ilang mga kailibgon. Angay nilang tratahon ang mga kaatbang sa sekso nga sama sa ilang pagtratar sa ilang kaugalingong mga inahan o mga igsoong babaye, nga may pagpasidungog ug pagtahod.​—1 Timoteo 5:1, 2.

Ayaw gayod itugot nga makalimot ang imong mga anak sa sukaranang prinsipyo sa Bibliya: “Ang daotang panag-uban makadaot sa maayong pamatasan.” (1 Corinto 15:33, Revised Standard Version) Busa, ang imong mga anak angayng makaamgo nga kinahanglang dili makig-uban kang bisan kinsa nga mahugaw ug paagi sa pagkinabuhi. Gikan sa ilang pagkabata, imong ipatin-aw kanila nga samtang ang uban dili makakita sa ilang ginahimo, ang Diyos makakita gayod kanunay, ug ang matag usa kanato iyang pagapanubagon sumala sa atong buhat.​—Roma 2:6.

Pagkinabuhing Dungganon Diha sa Usa ka Imoral nga Kalibotan

Bisag ang mga awtoridad sa kalibotan nagmahay nga sila “gamay ra kaayog nahibaloan kon unsaon sa pagtambag sa dili-minyong mga tin-edyer aron dili masugdan ang seksuwal nga relasyon,” ang Kristohanong mga ginikanan nahibalo nga kini mahimo. Pinaagi sa pagpasilsil sa gugma sa Diyos ug sa tinuod nga pagtahod sa iyang mga balaod diha sa ilang mga anak, masangkapan sa mga ginikanan ang ilang mga anak sa pagsukol sa mga tintasyon niining imoral nga kalibotan ug sa pagkinabuhig matarong, maayog moral nga mga kinabuhi. Ang dakong katilingban sa minilyong mga Saksi ni Jehova dalayegon sa ilang pagsunod sa hataas nga mga sukdanan sa pamatasan sa Pulong sa Diyos. Bisan ang New Catholic Encyclopedia nag-ingon nga ang “kaminyoon ug seksuwal nga moralidad [niining grupoha] istrikto kaayo.”​—Tomo 7, panid 864.

Ang mga batan-on taliwala sa mga Saksi ni Jehova nga nagasubay ug matarong nga mga kinabuhi nahibalo nga sila gikinahanglan ug gipabilhan dili lamang sa ilang mga ginikanan kondili sa ilang kaubang mga Kristohanon sa tibuok-kalibotan. Magaan ang ilang pagbati sa ilang kaugalingon, may mga bahin sa mga tigom sa kongregasyon, nagaugmad ug mga katakos sa pagpanudlo, ug nagapakig-ambit sa edukasyon sa Bibliya. Ilang ginapasundayag ang diyosnong mga pamatasan, ginatagamtam ang positibong mga pagbati sa pagpabili-sa-kaugalingon, ug adunay paglaom sa usa ka masanag nga umaabot diha sa matarong bag-ong kalibotan sa Diyos.​—1 Juan 2:17; Pinadayag 21:3, 4.

[Kahon sa panid 9]

Kinsay Imong Pakaslan?

Ang librong Mga Pangutanang Gisukna sa mga Batan-on​—Mga Tubag nga Mosaler nagahatag ug maayo kaayong mga sugyot kon sa unsang paagi masinati sa mga batan-on ang tawo nga buot nilang pakaslan.a Gipakita niini ang panginahanglan sa pagkahibalo sa iyang maayo ug dili-maayong mga hiyas, kon unsa gayod siya nga klase sa pagkatawo. Sa unsang paagi imong mahimo kana?

Una sa tanan, obserbahi ang tawo. Unsay iyang paggawi? Unsay iyang pagtratar sa ubang mga tawo? Sa unsang paagi nagapakigsulti siya sa iyang mga ginikanan o sa ubang mga membro sa pamilya? Kining mga butanga hinungdanon tungod kay gipaila niini kon unsa unyay pagtratar niya kanimo sa ulahi.

Pinaagi sa dili pormal nga panagsultihay, imong masusi kon ang iyang mga interes ug mga tumong sama ba sa imoha. Imong susihon usab kon unsay hunahuna sa ubang mga tawo niining tawhana.

Buot kang mahibalo kon unsang matanga siya nga pagkatawo, bahin sa iyang mga hunahuna, mga ideya ug pagkatawo. Unsay iyang paglihok ubos sa pagpiit? Kinsay iyang mga higala? Sama sa unsa ang iyang pamilya, ug unsay ilang pagtagad sa usag usa?

Ang inyong pagtinabangay sa pagtrabaho mopaila pa nimog dugang sa mga hiyas sa tawo. Paghatag ug panahon aron motungha ang dili-maayong mga batasan. Unya, sama sa giingon niining maayong libro bahin sa mga batan-on kinsa misunod sa maayong tambag: “Uban ang bukas nga mga mata, sila makasulod sa salag sa kaminyoon nga masaligon nga makasulbad sa mga kabingkilan nga motungha. Ang malamposong panagtratohay nakaandam nila alang sa malamposon ug malipayong kaminyoon.”​—Mga kapitulo 29-32.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 7]

Ang matahom nga panagway makakuhag pagtagad, apan ang natago maayong mga hiyas mas bililhon

[Hulagway sa panid 8]

Ang dugang nga pagsinati diha sa publikong mga dapit mas maalamon kay sa magkuyogkuyog diha sa hilit nga lugar