1. Unsay pila ka butang nga mahimong magpahinabog mga pagkabahinbahin sa mga pamilya?

MALIPAYON kadtong sakop sa mga pamilya nga naglungtad ang gugma, pagsinabtanay, ug kalinaw. Hinaot, ang inyong pamilya ingon niana. Ikasubo, ang dili maihap nga mga pamilya wala mohaom nianang maong kahubitan ug nabahin tungod sa usa o laing katarongan. Unsay nakapabahin sa mga panimalay? Niining kapituloha atong hisgotan ang tulo ka hinungdan. Sa pipila ka pamilya, ang mga membro dili parehog relihiyon. Sa uban, mahimong ang mga anak lainlain ug mga ginikanan. Sa uban pa, ang pagkamas aron mabuhi o ang paninguha alang sa dugang materyal nga mga butang dayag nga nakapugos sa mga membro sa pamilya nga mabahin. Bisan pa, ang mga kahimtang nga nakapabahin sa usa ka panimalay mahimong dili makaapektar sa lain. Unsay hinungdan?

2. Diin naglantaw ang pipila alang sa giya sa kinabuhing pamilyahanon, apan unsa ang labing maayong tinubdan sa maong giya?

² Ang panglantaw maoy usa ka hinungdan. Kon ikaw sinserong maningkamot nga masabtan ang panglantaw sa laing tawo, mas malagmit nga masabtan nimo kon unsaon pagmentinar sa usa ka nahiusang panimalay. Ang ikaduhang hinungdan mao ang inyong tinubdan sa giya. Daghang tawo ang nagsunod sa tambag sa mga kauban sa trabaho, mga silingan, mga kolumnista sa mantalaan, o ubang tawhanong mga giya. Hinunoa, ang pipila nakakaplag kon unsay ginaingon sa Pulong sa Diyos mahitungod sa ilang kahimtang, ug dayon ilang gipadapat ang ilang nakat-onan. Sa unsang paagi ang pagbuhat niini makatabang sa usa ka pamilya aron mamentinar ang kalinaw diha sa panimalay?​—2 Timoteo 3:16, 17.

KON LAHI ANG PAGTUO SA IMONG BANA

3. (a) Unsay tambag sa Bibliya labot sa pagpakigminyo sa usa nga lahi ug relihiyon? (b) Unsay pila ka paninugdang mga prinsipyo nga mapadapat kon ang usa ka kapikas magtutuo ug ang lain dili?

³ Ang Bibliya kusganong nagtambag kanato batok sa pagminyo sa usa nga lahi ug relihiyosong tinuohan. (Deuteronomio 7:3, 4; 1 Corinto 7:39) Hinunoa, mahimong nakakat-on ka sa kamatuoran sa Bibliya human sa inyong pagkaminyo apan ang imong bana wala makakat-on niana. Nan komosta na man? Siyempre, ang mga panumpa sa kaminyoon magpabilin. (1 Corinto 7:10) Gipasiugda sa Bibliya ang pagkapermanente sa bugkos sa kaminyoon ug nagdasig sa mga minyo nga sulbaron ang ilang mga suliran inay daganan kini. (Efeso 5:28-31; Tito 2:4, 5) Nan, komosta na man kon ang imong bana kusganong motutol sa imong pagtuman sa relihiyon sa Bibliya? Mahimong sulayan niyag babag ang imong pagtambong sa mga tigom sa kongregasyon, o mahimong moingon siya nga dili niya gustong magbalaybalay ang iyang asawa, aron makighisgot bahin sa relihiyon. Unsay imong buhaton?

4. Sa unsang paagi ang asawa mahimong makapakitag empatiya kon ang iyang bana dili niya parehog relihiyon?

⁴ Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Nganong ingon man niana ang pagbati sa akong bana?’ (Proverbio 16:20, 23) Kon siya wala gayod makasabot sa imong ginabuhat, mahimong mabalaka siya kanimo. O mahimong gipit-os siya sa mga paryente tungod kay wala ka na makig-ambit sa pila ka kustombre nga mahinungdanon alang kanila. “Sa dihang nag-inusara sa balay, gibati nako nga ako gibiyaan,” matod sa usa ka bana. Kining lalakiha mibati nga nawad-an siyag asawa tungod sa usa ka relihiyon. Bisan pa tungod sa garbo dili siya modawat nga siya gimingaw. Ang imong bana mahimong nagkinahanglag pasalig nga ang imong gugma kang Jehova wala magpasabot nga mas menos na ang imong gugma sa imong bana karon kay sa nangagi. Paneguroha nga mogugol ka ug panahon uban kaniya.

5. Unsang pagkatimbang ang angay huptan sa asawa kansang bana lahi ug relihiyon?

⁵ Hinunoa, usa ka mas importanteng butang ang kinahanglang tagdon aron madumala nimo ang kahimtang sa maalamong paagi. Ang Pulong sa Diyos nagaawhag sa mga asawa: “Magpasakop sa inyong mga bana, sanglit kini nahiangay diha sa Ginoo.” (Colosas 3:18) Busa, kini nagpasidaan batok sa espiritu sa pagkinaugalingon. Dugang pa, pinaagi sa pag-ingon “sanglit kini nahiangay diha sa Ginoo,” kining kasulatana nagpaila nga sa pagpasakop sa bana kinahanglan usab nga hatagag pagtagad ang pagpasakop sa Ginoo. Kinahanglang adunay pagkatimbang.

6. Unsang mga prinsipyo ang angay huptan sa hunahuna sa usa ka Kristohanong asawa?

⁶ Alang sa usa ka Kristohanon, ang pagtambong sa mga tigom sa kongregasyon ug pagpamatuod ngadto sa uban mahitungod sa pinasikad-sa-Bibliya nga pagtuo sa usa maoy mahinungdanong mga kinaiyahan sa matuod nga pagsimba nga dili isalikway. (Roma 10:9, 10, 14; Hebreohanon 10:24, 25) Nan, unsay imong buhaton kon ang usa ka tawo sa laktod momando kanimo nga dili tumanon ang usa ka espesipikong butang nga gibaod sa Diyos? Ang mga apostol ni Jesu-Kristo mipahayag: “Kinahanglang among sugton ang Diyos ingong magmamando inay kay sa mga tawo.” (Buhat 5:29) Ang ilang panig-ingnan nagtagana ug sulondan nga mapadapat sa daghang kahimtang sa kinabuhi. Ang gugma ba kang Jehova magpalihok kanimo nga ihatag kaniya ang pagkamahinalaron nga takos kaniya? Sa samang panahon, ang imo bang gugma ug pagtahod sa imong bana motukmod kanimo nga maningkamot sa paghatag ug eksklusibong pagkamahinalaron kang Jehova sa paagi nga dalawaton kaniya?​—Mateo 4:10; 1 Juan 5:3.

7. Unsang determinasyon ang kinahanglang batonan sa usa ka Kristohanong asawa?

⁷ Gipahayag ni Jesus nga kini dili kanunay mahimong posible. Siya nagpasidaan nga tungod sa pagsupak sa matuod nga pagsimba, ang magtutuong mga membro sa pipila ka pamilya mobating nahimulag, nga daw may nag-ulang nga espada tali kanila ug sa ubang membro sa pamilya. (Mateo 10:34-36) Usa ka babaye sa Hapon nakaeksperyensiya niini. Siya gisupak sa iyang bana sulod sa 11 ka tuig. Mabangis siyang gitratar sa iyang bana ug subsob nga gisarhan siya sa gawas sa balay. Apan siya milahutay. Ang mga higala gikan sa Kristohanong kongregasyon mitabang kaniya. Siya wala mohunong sa pag-ampo ug mikuhag mga pagdasig gikan sa 1 Pedro 2:20. Kining Kristohanong babaye kombinsido nga kon siya magpabiling lig-on, usa ka adlaw ang iyang bana basin mokuyog kaniya sa pag-alagad kang Jehova. Ug maoy nahitabo.

8, 9. Sa unsang paagi ang asawa molihok aron dili makabutang ug wala-kinahanglanang mga babag sa atubangan sa iyang bana?

⁸ Daghan kag mahimong praktikal nga mga butang nga makaapektar sa tinamdan sa imong kapikas. Pananglitan, kon ang imong bana tutol sa imong relihiyon, ayaw siyag hatagi ug balidong mga hinungdan sa pagreklamo sa ubang mga bahin. Mentinaha nga hinlo ang balay. Atimana ang imong kaugalingong panagway. Magmadagayaon sa mga kapahayagan sa gugma ug apresasyon. Inay mosaway, magmapaluyohon. Ipakita nga gitan-aw nimo siya ingong ulo. Ayawg panimalos kon gibati nimo nga ikaw gidaogdaog. (1 Pedro 2:21, 23) Hatagig konsiderasyon ang tawhanong pagkadili-hingpit, ug kon may bingkil nga motungha, sa mapaubsanong paagi unahi sa pagpangayog pasaylo.​—Efeso 4:26.

⁹ Ayawg ipangatarongan ang imong pagtambong sa mga tigom alang sa nalangan niyang mga pagkaon. Mahimo usab nimong pilion nga makig-ambit sa Kristohanong ministeryo sa mga panahon nga ang imong bana wala sa balay. Maalamon alang sa usa ka Kristohanong asawa nga dili sangyawan ang iyang bana sa dihang dili kini maminaw. Hinunoa, iyang sundon ang tambag ni apostol Pedro: “Kamong mga asawa, magpasakop sa inyong kaugalingong mga bana, aron nga, kon aduna may dili masinugtanon sa pulong, sila mangakabig nga walay pulong pinaagi sa panggawi sa ilang mga asawa, ingon nga mga saksing-nakakita sa inyong putli nga panggawi inubanan sa halawom nga pagtahod.” (1 Pedro 3:1, 2) Ang Kristohanong mga asawa maningkamot alang sa mas bug-os nga pagpasundayag sa mga bunga sa espiritu sa Diyos.​—Galacia 5:22, 23.

SA DIHANG ANG ASAWA LAIN UG RELIHIYON

10. Sa unsang paagi angay molihok ang magtutuong bana kon lahi ug relihiyon ang iyang asawa?

¹⁰ Komosta na man kon ang bana mao ang Kristohanon ug ang asawa lain ug relihiyon? Ang Bibliya naghatag ug direksiyon alang sa maong mga kahimtang. Kini nag-ingon: “Kon si kinsa man nga igsoon ang may asawang dili-magtutuo, apan uyon siyang makigpuyo uban kaniya, ayaw siya pabiyaa kaniya.” (1 Corinto 7:12) Kini usab nagtambag sa mga bana: “Padayong higugmaa ang inyong mga asawa.”​—Colosas 3:19.

11. Sa unsang paagi ikapakita sa bana ang pagsabot ug makapatuman sa mataktikanhong paagi sa iyang pagkaulo ibabaw sa iyang asawa nga lahi ug relihiyon?

¹¹ Kon ikaw bana sa usa ka asawa nga lahi ug relihiyon sa imoha, ilabinang ikaw mag-amping sa pagpakitag pagtahod sa imong asawa ug pagtagad sa iyang mga pagbati. Ingong usa ka hamtong, takos siyag usa ka sukod sa kagawasan aron matuman ang iyang relihiyosong mga tinuohan, bisan pag dili ka mouyon niana. Sa unang higayon nga makigsulti ka kaniya mahitungod sa imong pagtuo, ayawg damha nga iyang isalikway ang mga tinuohan nga dugay na niyang gihuptan sa pag-uyon sa usa ka bag-ong tinuohan. Inay magdalidali sa pagsulti nga bakak ang mga tulumanon nga gipakahamili niya ug sa iyang pamilya sa dugayng panahon, sa mapailobon paningkamoting mangatarongan kaniya pinasikad sa Kasulatan. Mahimong bation niyang sinalikway kon mogugol ka ug daghang panahon sa mga kalihokan sa kongregasyon. Hayan supakon niya ang imong mga paningkamot nga mag-alagad kang Jehova, apan ang buot ipasabot diay yano lamang nga: “Gikinahanglan ko ang dugang nimong panahon!” Magmapailobon. Pinaagi sa imong mahigugmaong konsiderasyon, ngadtongadto mahimong matabangan siya nga modawat sa matuod nga pagsimba.​—Colosas 3:12-14; 1 Pedro 3:8, 9.

PAGBANSAY SA MGA BATA

12. Bisan pa kon lainlain ang relihiyon sa bana ug sa iyang asawa, sa unsang paagi ang Kasulatanhong mga prinsipyo mapadapat sa pagbansay sa ilang mga anak?

¹² Sa usa ka panimalay nga wala mahiusa sa pagsimba, ang relihiyosong instruksiyon sa mga bata usahay mahimong suliran. Sa unsang paagi ang Kasulatanhong mga prinsipyo mapadapat? Ang Bibliya naghatag sa amahan ug pangunang kaakohan sa pagtudlo sa mga bata, apan ang inahan usab adunay mahinungdanong papel nga pagadulaon. (Proverbio 1:8; itandi ang Genesis 18:19; Deuteronomio 11:18, 19.) Bisan pa kon siya dili modawat sa pagkaulo ni Kristo, ang amahan gihapon ang ulo sa pamilya.

13, 14. Kon did-an sa bana ang iyang asawa sa pagdala sa mga bata sa Kristohanong mga tigom o sa pagtuon uban kanila, unsay mahimo niyang buhaton?

¹³ Ang pila ka dili-magtutuong mga amahan dili motutol kon ang inahan motudlo sa mga bata bahin sa relihiyosong mga butang. Ang uban tutol. Komosta na man kon ang imong bana dili mosugot nga dad-on nimo ang mga bata sa mga tigom sa kongregasyon o did-an ka pa sa pagtuon sa Bibliya uban kanila diha sa balay? Nianang kahimtanga kinahanglan nimong timbangtimbangon ang ubay-ubayng obligasyon​—ang imong obligasyon kang Jehova nga Diyos, sa pagkaulo sa imong bana, ug sa imong minahal nga mga anak. Sa unsang paagi nimo kini ipasibo?

¹⁴ Sa walay duhaduha moampo ka labot niining butanga. (Filipos 4:6, 7; 1 Juan 5:14) Apan sa kataposan, ikaw ang kinahanglang modesisyon kon unsang dalan ang pagasubayon. Kon mopadayon ka nga mataktikanhon, nga ipatin-aw sa imong bana nga wala nimo hagita ang iyang pagkaulo, ang iyang pagsupak mahimong momenos ra sa kataposan. Bisan pag did-an ka sa imong bana sa pagdala sa mga bata ngadto sa mga tigom o sa pagdumalag pormal nga pagtuon sa Bibliya uban kanila, makatudlo ka gihapon kanila. Pinaagi sa matag adlaw nimong pakigkabildo ug sa imong maayong panig-ingnan, paningkamoti nga isilsil kanila ang usa ka sukod sa gugma kang Jehova, pagtuo sa iyang Pulong, pagtahod sa mga ginikanan​—lakip sa ilang amahan​—mahigugmaong kahangawa alang sa ubang tawo, ug apresasyon sa matanlagong mga batasan labot sa panarbaho. Sa lakat sa panahon, mahimong mamatikdan sa amahan ang maayong mga sangpotanan ug mahimong makaapresyar sa bili sa imong mga paningkamot.​—Proverbio 23:24.

15. Unsay responsabilidad sa magtutuong amahan labot sa edukasyon sa mga bata?

¹⁵ Kon ikaw nga bana usa ka magtutuo ug ang imong asawa dili, nan kinahanglan nimong pas-anon ang tulubagon sa pagmatuto sa inyong mga anak “diha sa disiplina ug mapasiboong pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.” (Efeso 6:4) Samtang gihimo ang ingon, siyempre, kinahanglang ikaw magmaluloton, magmahigugmaon, ug magmakataronganon sa pagpakiglabot uban sa imong asawa.

KON ANG IMONG RELIHIYON LAHI SA RELIHIYON SA IMONG MGA GINIKANAN

16, 17. Unsang mga prinsipyo sa Bibliya ang angay hinumdoman sa mga bata kon modawat sila ug tinuohan nga lahi sa tinuohan sa ilang mga ginikanan?

¹⁶ Dili na talagsaon nga bisan ang minor-de-edad nga mga bata modawat ug relihiyosong mga panglantaw nga lahi sa mga panglantaw sa ilang mga ginikanan. Nahimo ba nimo kana? Kon mao, ang Bibliya adunay ikatambag kanimo.

¹⁷ Ang Pulong sa Diyos nag-ingon: “Magmasinugtanon sa inyong mga ginikanan kahiusa sa Ginoo, kay kini maoy matarong: ‘Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan.’” (Efeso 6:1, 2) Kana naglangkit sa madungganong pagtahod alang sa mga ginikanan. Hinunoa, samtang ang pagsugot sa mga ginikanan mahinungdanon, dili kini angay nga pagabuhaton nga walay pagtagad sa matuod nga Diyos. Sa dihang ang usa ka bata makaabot na sa igong pangedaron nga makasugod na siyag himog mga desisyon, siya magapas-an ug dugang sukod sa responsabilidad alang sa iyang mga lihok. Dili lamang kini tinuod labot sa sekular nga balaod apan ilabina may kalabotan sa hinatag sa Diyos nga balaod. “Ang matag usa kanato manubag alang sa iyang kaugalingon ngadto sa Diyos,” ang Bibliya nagaingon.​—Roma 14:12.

18, 19. Kon lahi ang relihiyon sa mga bata sa relihiyon sa ilang mga ginikanan, sa unsang paagi sila makatabang sa ilang mga ginikanan nga makasabot ug mas maayo sa ilang tinuohan?

¹⁸ Kon ang imong mga tinuohan nakapahinabo nga ikaw mihimog mga kausaban sa imong kinabuhi, paningkamoti nga masabtan ang panglantaw sa imong mga ginikanan. Malagmit nga mahimuot sila kon, ingong sangpotanan sa imong pagkat-on ug pagpadapat sa mga pagtulon-an sa Bibliya, mahimo kang mas matinahoron, mas masinugtanon, mas makugihon sa mga butang nga ilang gipatuman kanimo. Hinunoa, kon ang imong bag-ong tinuohan magpahinabo usab nga imong isalikway ang mga tinuohan ug mga kustombre nga sa personal ilang gipakahamili, mahimong bation nila nga giyatakan nimo ang usa ka panulondon nga buot nilang ihatag kanimo. Mahimong mabalaka usab sila sa imong kaayohan kon ang imong ginabuhat dili popular diha sa katilingban o kon kini mokuha sa imong pagtagad gikan sa mga butang nga gibati nilang makatabang kanimo nga moasenso sa materyal. Mahimong babag usab ang garbo. Hayan ilang bation nga ikaw, sa pagkatinuod, nagaingon nga ikaw husto ug sila sayop.

¹⁹ Busa, sa labing sayo kutob sa mahimo sulayi nga maghimog kahikayan nga mahimamat sa imong mga ginikanan ang pila ka ansiano o ubang hamtong nga mga Saksi gikan sa lokal nga kongregasyon. Dasiga ang imong mga ginikanan nga moduaw sa usa ka Kingdom Hall aron sa personal makadungog sa ginahisgotan didto ug sa personal makita nila kon unsang matanga sa mga tawo ang mga Saksi ni Jehova. Sa lakat sa panahon, ang tinamdan sa imong mga ginikanan mahimong moarang-arang. Bisan pag ang mga ginikanan supakero gayod, modaot sa literatura sa Bibliya, ug modili sa mga bata nga motambong sa Kristohanong mga tigom, kasagaran may mga kahigayonan nga makabasa sa laing dapit, nga makigkabildo sa isigka-Kristohanon, ug makasangyaw ug makatabang sa uban sa impormal nga paagi. Makaampo ka usab kang Jehova. Ang pila ka batan-on kinahanglang mohulat hangtod sila makaabot sa igong pangedaron nga makapuyo sa gawas sa balay sa pamilya una pa sila makahimo ug labaw pa. Hinunoa, bisag unsa ang kahimtang sa balay, ayawg kalimot sa “pagtahod sa inyong amahan ug sa inyong inahan.” Buhata ang inyong bahin nga makaamot sa kalinaw sa balay. (Roma 12:17, 18) Labaw sa tanan, pangitaa ang kalinaw uban sa Diyos.

ANG HAGIT SA PAGKAHIMONG USA KA AMAAMA O INAINA

20. Unsang mga pagbati ang mahimong mabatonan sa mga bata kon sila may amaama o inaina?

²⁰ Sa daghang balay ang labing dakong hagit maoy dili relihiyosong kasungian apan mga suliran sa pamilyang may hinablos. Daghang panimalay karon naglakip sa mga bata sa kanhing kaminyoon sa usa o duha ka ginikanan. Sa maong pamilya, ang mga anak mahimong makaeksperyensiya ug pangabubho ug kayugot o tingali nagkasumpaki nga mga pagkamaunongon. Ingong resulta, mahimong ayran nila ang sinserong mga paningkamot sa amaama o inaina nga mahimong maayong amahan o inahan. Unsay makatabang aron himoong malamposon ang pamilyang may hinablos?

21. Bisan pa sa ilang linaing mga kahimtang, nganong ang mga amaama o inaina kinahanglang modangop sa mga prinsipyo nga makaplagan diha sa Bibliya alang sa tabang?

²¹ Dawata nga bisan pa sa linaing mga kahimtang, ang mga prinsipyo sa Bibliya nga nagdalag kalamposan sa ubang mga panimalay mapadapat usab dinhi. Ang pagsalikway nianang mga prinsipyoha mahimong, sa makadiyot, daw makasulbad sa usa ka suliran apan malagmit nga motultol sa kagul-anan sa ulahi. (Salmo 127:1; Proverbio 29:15) Ugmara ang kaalam ug salabotan​—kaalam sa pagpadapat sa diyosnong mga prinsipyo nga gihunahuna ang hataas-ug-epektong mga kaayohan, ug ang salabotan sa pag-ila kon nganong ang mga membro sa pamilya mosulti ug mobuhat sa tinong mga butang. Aduna usay panginahanglan alang sa empatiya.​—Proverbio 16:21; 24:3; 1 Pedro 3:8.

22. Nganong mahimong malisdan ang mga bata nga modawat sa usa ka amaama o inaina?

²² Kon ikaw usa ka amaama o inaina, mahimong mahinumdoman nimo nga ingong usa ka higala sa pamilya, tingali ikaw gihinangop sa mga bata. Apan sa dihang nahimo ka nilang amaama o inaina, ang ilang tinamdan mahimong nausab. Nahinumdom sa tinuod nga ginikanan nga wala na magpuyo uban kanila, ang mga bata mahimong nakigbisog sa panagsumpaki sa mga pagkamaunongon, nga malagmit mobati nga buot nimong ilogon ang pagbati nga ilang nabatonan alang sa wala-na-dihang ginikanan. Usahay, mahimong prangkahan ka nila nga pahinumdoman nga ikaw dili ilang amahan o ilang inahan. Ang maong mga pahayag sakit nga paminawon. Sa gihapon, “dili nimo pagdalidalion ang imong espiritu sa pagpakasuko.” (Ecclesiastes 7:9) Ang salabotan ug empatiya gikinahanglan aron makadumala sa mga pagbati sa mga bata.

23. Sa unsang paagi ang disiplina pagadumalahon diha sa usa ka pamilya nga adunay mga hinablos?

²³ Kanang mga hiyasa mahinungdanon sa dihang ang usa magpahamtang ug disiplina. Ang di-mabalhinon nga disiplina mahinungdanon. (Proverbio 6:20; 13:1) Ug sanglit ang mga bata dili tanan pareho, ang disiplina mahimong lainlain sa matag kaso. Nakaplagan sa pila ka amaama o inaina nga, sa labing menos sa sinugdanan, mas maayo nga ang tinuod nga ginikanan magdumala niining bahina sa pagmatuto sa mga bata. Hinunoa, mahinungdanon nga ang duha ka ginikanan magkauyon sa disiplina ug ituboy kana, nga dili mopabor sa tinuod nga anak kay sa usa ka hinablos. (Proverbio 24:23) Ang pagsugot mahinungdanon, apan kinahanglang mohatag ug konsiderasyon alang sa dili-kahingpitan. Ayaw paghinobrag sanong. Magdisiplina diha sa gugma.​—Colosas 3:21.

24. Unsay makatabang sa pagsanta sa moral nga mga suliran tali sa mga membro sa kaatbang nga sekso diha sa usa ka pamilyang may hinablos?

²⁴ Ang mga panaghisgot sa pamilya dakog mahimo aron masanta ang kasamok. Kini makatabang sa pamilya nga makahatag ug pagtagad sa labing mahinungdanong mga butang sa kinabuhi. (Itandi ang Filipos 1:9-11.) Makatabang usab sila sa matag usa nga makita ang paagi nga siya makatabang sa pagkab-ot sa mga tumong sa pamilya. Dugang pa, ang prangka nga mga panaghisgot sa pamilya mahimong makasanta sa moral nga mga suliran. Kinahanglang masabtan sa mga batan-ong babaye kon unsaon pagpamiste ug paglihok sa haom nga paagi alirong sa ilang amaama o sa anak nga lalaki sa inaina o amaama, ug ang mga lalaki kinahanglang tambagan bahin sa haom nga panggawi ngadto sa ilang inaina ug kang bisan kinsang anak nga babaye sa amaama o inaina.​—1 Tesalonica 4:3-8.

25. Unsang mga hiyas ang makatabang sa pagmentinar sa kalinaw diha sa usa ka pamilyang may hinablos?

²⁵ Sa pag-atubang sa linaing hagit sa pagkahimong amaama o inaina, magmapailobon. Nagkinahanglan ug panahon sa pag-ugmad ug bag-ong mga relasyon. Ang pag-angkon sa gugma ug pagtahod sa mga bata kinsa dili nimo tinuod nga mga anak mahimong usa ka dakong buluhaton. Apan posible kini. Ang usa ka maalamon ug masinabtanong kasingkasing, inubanan sa kusganong tinguha nga mapahimut-an si Jehova, mao ang yawi sa kalinaw diha sa usa ka pamilyang may hinablos. (Proverbio 16:20) Ang maong mga hiyas makatabang usab kanimo sa pagsagubang sa ubang mga kahimtang.

ANG MATERYAL BA NGA PANGAGPAS NAKABAHIN SA INYONG PANIMALAY?

26. Sa unsang mga paagi ang mga suliran ug mga tinamdan labot sa materyal nga mga butang makapabahinbahin sa usa ka pamilya?

²⁶ Ang mga suliran ug mga tinamdan mahitungod sa materyal nga mga butang makabahin sa mga pamilya sa daghang paagi. Ikasubo, ang pila ka pamilya nasamok sa mga kasungian tungod sa salapi ug sa tinguha nga madato​—o sa labing menos mas moarang-arang ug diyutay. Ang mga pagkabahinbahin maugmad sa dihang ang bana ug asawa manarbaho sa sekular ug makaugmad ug tinamdang “akoang salapi, imohang salapi.” Bisan pag malikayan ang mga lalis, sa dihang parehong manarbaho ang bana ug asawa hayan makaplagan nila nga wala na kaayo silay panahon alang sa usag usa tungod sa ilang mga eskedyul. Ang nagatubong dagan diha sa kalibotan mao nga ang mga amahan mahilayo sa ilang mga pamilya sa hataas nga mga yugto​—mga bulan o gani mga tuig​—aron makakitag daghang salapi kay sa ilang kitaon sa kaugalingong dapit. Kini mahimong motultol ngadto sa seryoso kaayong mga suliran.

27. Unsay pila ka mga prinsipyo nga makatabang sa usa ka pamilyang naglisod sa salapi?

²⁷ Walay mahimong mga lagda sa pagdumala niining mga kahimtanga, sanglit ang lainlaing mga pamilya kinahanglang moatubang sa lainlaing mga pagpit-os ug mga panginahanglan. Sa gihapon, ang tambag sa Bibliya makatabang. Pananglitan, gipaila sa Proverbio 13:10 nga usahay ang wala-kinahanglanang panag-away mahimong malikayan pinaagi sa “pagkonsultahanay.” Naglangkit kini dili lamang sa pagpahayag sa kaugalingong mga panglantaw sa usa apan sa pagpangayog tambag ug pagdiskobre sa panglantaw sa laing tawo. Dugang pa, ang paghimog usa ka reyalistikong badyet makatabang sa paghiusa sa mga paningkamot sa pamilya. Usahay kinahanglanon​—tingali sa makadiyot​—nga ang bana ug asawa mangempliyo sa gawas sa balay aron maatiman ang dugang nga mga gasto, ilabina sa dihang adunay mga anak o laing mga buhionon. Sa dihang mao kini ang kaso, ang bana makapasalig pag-usab sa iyang asawa nga may panahon pa siya alang kaniya. Siya uban sa mga bata sa mahigugmaong paagi makatabang sa pipila ka buluhaton nga malagmit naandan na niyang buhaton nga nag-inusara.​—Filipos 2:1-4.

28. Unsang mga pahinumdom, kon tumanon, ang makatabang sa usa ka pamilya nga makadangat sa kahiusa?

²⁸ Hinunoa, hinumdomi nga samtang ang salapi usa ka kinahanglanon niining sistema sa mga butang, dili kini makadalag kalipay. Tino nga dili kini makahatag ug kinabuhi. (Ecclesiastes 7:12) Inay, ang sobrang pagtagad sa materyal nga mga butang makadaot sa espirituwal ug moral nga kahimtang. (1 Timoteo 6:9-12) Labi pang mas maayo nga pangitaon pag-una ang Gingharian sa Diyos ug ang iyang pagkamatarong, uban sa pasalig nga mabatonan ang iyang panalangin diha sa atong mga paningkamot nga mabatonan ang mga kinahanglanon sa kinabuhi! (Mateo 6:25-33; Hebreohanon 13:5) Pinaagi sa pag-una sa espirituwal nga mga intereses ug pinaagi sa pag-agpas ug kalinaw una sa tanan uban sa Diyos, mahimo nimong makaplagan nga ang imong panimalay, bisan pa tingalig nabahin tungod sa pila ka kahimtang, mahimong tinuod nga nahiusa sa labing mahinungdanong mga paagi.

1. Unsang natago nga mga suliran ang naglungtad diha sa pipila ka pamilya?

ANG daang kotse bag-o lang gihugasan ug gipasinaw. Alang sa lumalabay nagsinawsinaw kini, daw bag-o. Apan sa ilalom, ang mokutkot nga taya nagkutkot sa kaha sa sakyanan. Susama ang nagakahitabo sa pila ka pamilya. Bisan pag kon tan-awon daw walay suliran, gililong sa mapahiyomong mga nawong ang kahadlok ug kasakit. Sa balay, nga dili makita sa uban, ang mokutkot nga mga elemento nagakutkot sa kalinaw sa pamilya. Duha ka suliran nga adunay ingon niining epekto mao ang alkoholismo ug kapintasan.

ANG KADAOT NGA IPAHINABO SA ALKOHOLISMO

2. (a) Unsay panglantaw sa Bibliya mahitungod sa pag-inom ug alkoholikong mga ilimnon? (b) Unsa ang alkoholismo?

² Wala sawaya sa Bibliya ang kasarangang pag-inom ug alkoholikong mga ilimnon, apan kini nagsaway sa paghubog. (Proverbio 23:20, 21; 1 Corinto 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3) Hinunoa, ang alkoholismo maoy labaw pa kay sa paghubog; kini maoy kanunay nga pag-atubang sa alkoholikong mga ilimnon ug pagkadili-makakontrolar sa gidaghanon sa ilang mainom. Ang mga alkoholiko mahimong mga hamtong. Ikasubo, mahimo usab silang mga batan-on.

3, 4. Ihubit ang mga epekto sa alkoholismo diha sa kapikas sa alkoholiko ug sa mga bata.

³ Ang Bibliya dugay nang nagpaila nga ang dili-angay nga paggamit ug alkoholikong ilimnon makadaot sa kalinaw sa pamilya. (Deuteronomio 21:18-21) Ang mokutkot nga mga epekto sa alkoholismo makaapekto sa tibuok pamilya. Ang asawa mahimong malinga sa pagpaningkamot sa pagpaundang sa alkoholiko sa pag-inom o sa pagsagubang sa iyang dili matag-an nga panggawi.a Sulayan niyag tago ang maisog nga ilimnon, nga ilabay kini, tagoon ang iyang salapi, ug pukawon ang iyang gugma alang sa pamilya, sa kinabuhi, bisan sa Diyos​—apan ang alkoholiko moinom gihapon. Sa dihang ang iyang mga paningkamot nga makontrolar ang iyang pag-inom balikbalik nga mapakyas, mahigawad siya ug mobating dili takos. Hayan mosugod siyag antos sa kahadlok, kasuko, pagkasad-an, nerbiyos, kabalaka, ug pagkawala sa pagtahod-sa-kaugalingon.

⁴ Ang mga bata dili makalingkawas sa mga epekto sa pagkaalkoholiko sa usa ka ginikanan. Ang pipila pisikal nga giatake. Ang uban giamong-amongan sa seksuwal. Mahimong basolon pa nila ang ilang kaugalingon tungod sa pagkaalkoholiko sa usa ka ginikanan. Subsob madaot ang ilang pagsalig sa uban gumikan sa mabalhinon nga panggawi sa alkoholiko. Tungod kay maulaw silang hisgotan ang nagakahitabo sa balay, mahimong makakat-on ang mga bata nga luomon ang ilang mga pagbati, nga kasagaran may mga epektong makadaot sa pisikal. (Proverbio 17:22) Mahimong dad-on nianang mga bataa hangtod sa ilang pagdako kining pagkawalay-pagsalig-sa-kaugalingon o pagtahod-sa-kaugalingon.

UNSAY MAHIMO SA PAMILYA?

5. Sa unsang paagi madumala ang alkoholismo, ug nganong malisod kini?

⁵ Bisan pag daghang awtoridad ang nag-ingon nga ang alkoholismo dili katambalan, ang kadaghanan mouyon nga posible ang usa ka sukod sa pagkaayo pinaagi sa usa ka programa sa bug-os dili pag-inom. (Itandi ang Mateo 5:29.) Hinunoa, lisod patuohon ang alkoholiko nga nagkinahanglan siyag tabang, sanglit sagad manghimakak siya nga aduna siyay suliran. Bisan pa niana, sa dihang ang mga membro sa pamilya mohimog mga lakang sa pagsagubang sa epekto sa alkoholismo kanila, mahimong maamgohan sa alkoholiko nga aduna siyay suliran. Usa ka doktor nga eksperyensiyado sa pagtabang sa mga alkoholiko ug sa ilang mga pamilya nag-ingon: “Nagtuo ako nga ang labing importanteng butang mao nga ang pamilya mopadayon lamang sa ilang matag-adlaw nga mga kalihokan sa labing mapuslanong paagi nga ilang mahimo. Ang alkoholiko dugang ug dugang nga makaamgo sa dakong kalainan tali kaniya ug sa ubang membro sa pamilya.”

6. Unsay labing maayong tinubdan sa tambag alang sa mga pamilya nga adunay alkoholikong membro?

⁶ Kon adunay alkoholiko diha sa inyong pamilya, ang dinasig nga tambag sa Bibliya makatabang kanimo sa pagkinabuhi diha sa labing mapuslanong paagi nga posible. (Isaias 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17) Tagda ang pila ka prinsipyo nga nakatabang sa mga pamilya nga madumala sa malamposong paagi ang alkoholismo.

7. Kon alkoholiko ang usa ka membro sa pamilya, kinsa ang responsable?

⁷ Ayawg basola ang imong kaugalingon alang sa tanan. Ang Bibliya nag-ingon: “Ang matag usa magapas-an sa iyang kaugalingong luwan,” ug, “ang matag usa kanato manubag alang sa iyang kaugalingon ngadto sa Diyos.” (Galacia 6:5; Roma 14:12) Mahimong sulayan sa alkoholiko ang pagpasabot nga ang mga membro sa pamilya maoy hinungdan. Pananglitan, mahimo siyang moingon: “Kon maayo lang mo kanako, dili gyod ko moinom.” Kon ang uban daw mouyon kaniya, sila nagdasig kaniya sa pagpadayon ug inom. Apan bisan pa kon kita mabiktima sa sirkumstansiya o sa ubang mga tawo, kitang tanan​—lakip sa mga alkoholiko​—maoy manubag sa atong mga gibuhat.​—Itandi ang Filipos 2:12.

8. Unsay pila ka paagi nga ang alkoholiko mahimong matabangan sa pagdumala sa mga epekto sa iyang suliran?

⁸ Ayawg batia nga angay nimong panalipdan kanunay ang alkoholiko gikan sa mga epekto sa iyang pag-inom. Usa ka panultihon sa Bibliya mahitungod sa usa nga nasuko mapadapat usab sa alkoholiko: “Kon ikaw magaluwas kaniya, kinahanglan nga ikaw magabuhat niana pag-usab ug pag-usab.” (Proverbio 19:19) Ipabati sa alkoholiko ang mga epekto sa iyang pag-inom. Pasagdi siyang manglimpiyo sa iyang gisukahan o tawgi sa telepono ang iyang amo pagkabuntag human sa pag-inom-inom.

9, 10. Nganong angay modawat ug tabang ang mga pamilya sa mga alkoholiko, ug sa partikular kansang tabang ang angay nilang pangitaon?

⁹ Dawata ang tabang gikan sa uban. Ang Proverbio 17:17 nag-ingon: “Ang usa ka higala mahagugma sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga natawo alang sa panahon sa kalisdanan.” Sa dihang adunay alkoholiko sa inyong pamilya, adunay kalisdanan. Nagkinahanglan kag tabang. Ayaw pagpanuko nga mosandig sa ‘tinuod nga mga kauban’ alang sa pagpaluyo. (Proverbio 18:24) Ang pagpakighisgot sa uban nga nakasabot sa suliran o nakaagig susamang kahimtang mahimong makahatag kanimo ug praktikal nga mga sugyot kon unsay buhaton ug kon unsay dili buhaton. Apan magmatimbang. Pagpakigsulti sa mga tawong kasaligan nimo, kanilang magapanalipod sa imong “gisalig nga pulong.”​—Proverbio 11:13.

¹⁰ Kat-oni nga mosalig sa Kristohanong mga ansiano. Ang mga ansiano sa Kristohanong kongregasyon mahimong usa ka dakong tinubdan sa tabang. Kining hamtong nga mga lalaki naedukar sa Pulong sa Diyos ug eksperyensiyado sa pagpadapat sa mga prinsipyo niini. Sila mapamatud-ang “usa ka tagoanang dapit gikan sa hangin ug usa ka dapit nga tabon batok sa bagyo, ingon sa mga sapa sa tubig sa usa ka dapit nga mamala, ingon sa usa ka landong sa usa ka dakong pangpang nga bato sa yuta sa kahago.” (Isaias 32:2) Dili lamang panalipdan sa Kristohanong mga ansiano ang kongregasyon sa kinatibuk-an gikan sa makadaot nga mga impluwensiya apan sila usab naghatag ug kahupayan, nagpabaskog, ug nagpakitag personal nga kaikag sa mga indibiduwal nga may mga suliran. Pahimusli ang ilang tabang.

11, 12. Kinsa ang nagatagana ug labing dako nga tabang alang sa mga pamilya sa mga alkoholiko, ug sa unsang paagi kanang maong pagpaluyo gihatag?

¹¹ Labaw sa tanan, pagkuhag kusog gikan ni Jehova. Ang Bibliya mainitong nagpasalig kanato: “Si Jehova haduol niadtong nadugmok sa kasingkasing; ug kadtong nadugmok sa espiritu iyang ginaluwas.” (Salmo 34:18) Kon ikaw naguol o nadugmok sa espiritu tungod sa mga pagpit-os sa pagpuyo uban sa usa ka alkoholikong membro sa pamilya, sayri nga “si Jehova haduol.” Nakasabot siya kon unsa ka lisod ang kahimtang sa inyong pamilya.​—1 Pedro 5:6, 7.

¹² Ang pagtuo sa ginaingon ni Jehova diha sa iyang Pulong makatabang kanimo sa pagsagubang sa kabalaka. (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20) Ang pagtuon sa Pulong sa Diyos ug pagkinabuhi uyon sa mga prinsipyo niini makapaarang kanimo sa pagdawat sa tabang sa balaang espiritu sa Diyos, nga mahimong magsangkap kanimo sa “gahom nga labaw sa kasarangan” sa pagsagubang gikan sa usa ka adlaw ngadto sa sunod.​—2 Corinto 4:7.b

13. Unsa ang ikaduhang suliran nga makadaot sa daghang pamilya?

¹³ Ang pag-abuso sa alkoholikong ilimnon mahimong motultol ngadto sa laing suliran nga makadaot sa daghang pamilya​—kapintasan sulod sa panimalay.

KADAOT NGA GIPAHINABO SA KAPINTASAN SULOD SA PANIMALAY

14. Kanus-a nagsugod ang kapintasan sulod sa panimalay, ug unsa ang kahimtang karon?

¹⁴ Ang unang pintas nga buhat sa kasaysayan sa tawo mao ang panghitabo bahin sa kapintasan sulod sa panimalay nga naglangkit sa duha ka magsoon, si Cain ug si Abel. (Genesis 4:8) Sukad kaniadto, ang katawhan gihampak sa tanang matang sa kapintasan sulod sa panimalay. Adunay mga bana nga magdagmal sa mga asawa, mga asawa nga moatakeg mga bana, mga ginikanan nga mapintasong magbunal sa ilang bata nga mga anak, ug dagkong mga anak nga moabuso sa ilang tigulang nga mga ginikanan.

15. Sa unsang paagi naapektahan ang emosyon sa mga membro sa pamilya sa kapintasan sulod sa panimalay?

¹⁵ Ang kadaot nga gipahinabo sa kapintasan sulod sa panimalay labaw pa sa pisikal nga mga ulat. Usa ka gidagmalang asawa ang miingon: “Dihay dakong pagkasad-an ug kaulaw nga kinahanglan nimong atubangon. Kadaghanan sa mga buntag, gusto lang gayod nimong magpabiling naghigda, nga maglaom nga kadto maoy usa lamang ka daotang damgo.” Ang mga bata nga nakakita o nakaeksperyensiya sa kapintasan sulod sa panimalay mahimo mismong mapintason sa dihang sila managko na ug magbaton ug kaugalingon nilang mga pamilya.

16, 17. Unsa ang emosyonal nga pag-abuso, ug sa unsang paagi ang mga membro sa pamilya maapektahan niana?

¹⁶ Ang kapintasan sulod sa panimalay dili limitado sa pisikal nga pag-abuso. Subsob ang atake maoy binaba. Ang Proverbio 12:18 nag-ingon: “Adunay magapamulong sa hinanali sama sa mga paglagbas sa usa ka espada.” Kining mga “paglagbas” nga timailhan sa kapintasan sulod sa panimalay naglakip sa pagpamansag ug pagsinggit, ingon man sa kanunay nga panaway, makauulaw nga mga insulto, ug pisikal nga mga pagbahad. Ang mga samad sa emosyonal nga kapintasan dili makita ug subsob nga dili mamatikdan sa uban.

¹⁷ Ilabinang ikasubo mao ang emosyonal nga pagdagmal sa usa ka bata​—ang kanunayng pagsaway ug pagpakamenos sa mga katakos sa usa ka bata, intelihensiya, o bili sa usa ka tawo. Ang maong binaba nga pag-abuso makadaot sa pagsalig-sa-kaugalingon sa usa ka bata. Tinuod, ang tanang kabataan nagkinahanglag disiplina. Apan ang Bibliya nagatudlo sa mga amahan: “Ayaw palagota ang inyong mga anak, aron sila dili magminghoy.”​—Colosas 3:21.

KON UNSAON PAGLIKAY SA KAPINTASAN SULOD SA PANIMALAY

18. Diin magsugod ang kapintasan sulod sa panimalay, ug unsay gipakita sa Bibliya ingong paagi sa pagsumpo niana?

¹⁸ Ang kapintasan sulod sa panimalay magsugod diha sa kasingkasing ug hunahuna; ang atong lihok magsugod sa atong panghunahuna. (Santiago 1:14, 15) Aron sumpoon ang kapintasan, kinahanglang usbon sa abusado ang iyang paagi sa paghunahuna. (Roma 12:2) Posible ba kini? Oo. Ang Pulong sa Diyos adunay gahom sa pag-usab sa mga tawo. Kini makalangkat bisan sa “lig-ong pagkatarok” nga makadaot nga mga panglantaw. (2 Corinto 10:4; Hebreohanon 4:12) Ang tukmang kahibalo sa Bibliya makatabang sa pagpatungha sa bug-os gayod nga kausaban sa mga tawo nga sila gikaingon nga nagsul-ob ug usa ka bag-ong pagkatawo.​—Efeso 4:22-24; Colosas 3:8-10.

19. Unsay haom nga panglantaw ug pagtratar sa usa ka Kristohanon sa kapikas sa kaminyoon?

¹⁹ Panglantaw sa kapikas sa kaminyoon. Ang Pulong sa Diyos nag-ingon: “Ang mga bana angay nga magahigugma sa ilang mga asawa sama ug ilang kaugalingong lawas. Siya nga nagahigugma sa iyang asawa nagahigugma sa iyang kaugalingon.” (Efeso 5:28) Ang Bibliya usab nagaingon nga ang usa ka bana kinahanglang mohatag sa iyang asawa ug “kadungganan samag ngadto sa usa ka sudlanan nga mas mahuyang.” (1 Pedro 3:7) Ang mga asawa gitambagan “sa paghigugma sa ilang mga bana” ug sa pagbaton ug “halalom nga pagtahod” kanila. (Tito 2:4; Efeso 5:33) Sa walay duhaduha walay mahadlokon-sa-Diyos nga bana ang sa matinud-anong paagi makaingon nga siya gayod nagpasidungog sa iyang asawa kon iyang giatake siya sa pisikal man o sa binaba. Ug walay asawa nga magyawyaw sa iyang bana, magbugalbugal kaniya, o kanunay mangasaba kaniya ang makaingon nga siya sa pagkatinuod nahigugma ug nagtahod kaniya.

20. Kang kinsa ang mga ginikanan manubag alang sa ilang mga anak, ug nganong ang mga ginikanan angay nga dili magbaton ug dili-reyalistikong mga pagdahom sa ilang mga anak?

²⁰ Haom nga panglantaw labot sa mga anak. Ang mga anak takos, oo, nagkinahanglan, sa gugma ug pagtagad gikan sa ilang mga ginikanan. Ang Pulong sa Diyos nagtawag sa mga anak ingong “usa ka panulondon gikan ni Jehova” ug “usa ka ganti.” (Salmo 127:3) Ang mga ginikanan maoy responsable sa atubangan ni Jehova nga moatiman nianang maong panulondon. Ang Bibliya naghisgot mahitungod sa “kinaiya sa usa ka bata” ug sa “kabuangan” sa pagkabata. (1 Corinto 13:11; Proverbio 22:15) Ang mga ginikanan dili angay matingala kon sila makakitag kabuangan sa ilang mga anak. Ang mga bata dili mga hamtong. Ang mga ginikanan dili angay mobaod ug labaw kay sa haom alang sa pangedaron, kagikan sa pamilya, ug katakos sa usa ka bata.​—Tan-awa ang Genesis 33:12-14.

21. Unsa ang diyosnong panglantaw bahin sa tigulang nga mga ginikanan ug sa pagpakiglabot uban kanila?

²¹ Panglantaw sa tigulang nga mga ginikanan. Ang Levitico 19:32 nag-ingon: “Sa atubangan sa ulo nga ubanon angay ka nga motindog, ug pagatahoron mo ang pagkatawo sa usa ka tawo nga tigulang.” Sa ingon gidasig sa Balaod sa Diyos ang pagtahod ug hataas nga pagtamod alang sa mga tigulang. Mahimo kining usa ka hagit sa dihang ang usa ka tigulang nga ginikanan daw naghinobra ka masuktanon o masakiton ug tingali hinayang molihok o maghunahuna. Sa gihapon, ang mga anak gipahinumdoman nga “magpadayon pagbayad sa angay nga balos ngadto sa ilang mga ginikanan.” (1 Timoteo 5:4) Kini nagpasabot nga trataron sila uban sa dignidad ug pagtahod, tingali pagtagana pa gani kanila sa pinansiyal nga paagi. Ang dili-maayong pagtratar sa tigulang nga mga ginikanan sa pisikal nga paagi o laing paagi hingpit nga sukwahi sa ginaingon sa Bibliya nga kita angay molihok.

22. Unsa ang yawing hiyas sa pagsagubang sa kapintasan sulod sa panimalay, ug sa unsang paagi kini ipadapat?

²² Ugmara ang pagpugong-sa-kaugalingon. Ang Proverbio 29:11 nag-ingon: “Ang usa ka buang nagabutyag sa tanan niyang espiritu, apan ang usa ka manggialamon nga tawo nagatipig niini nga malinawon hangtod sa kataposan.” Unsaon nimo pagpugong sa imong espiritu? Inay nga luomon ang mga kahigawad sa kahiladman, husaya dayon ang matag suliran nga motungha. (Efeso 4:26, 27) Biyai ang dapit nga nahitaboan kon gibati nimong dili ka na makapugong. Pag-ampo alang sa balaang espiritu sa Diyos aron makapatunghag pagpugong-sa-kaugalingon. (Galacia 5:22, 23) Ang paglakawlakaw o pag-ehersisyo sa pisikal mahimong makatabang kanimo sa pagkontrolar sa imong mga emosyon. (Proverbio 17:14, 27) Paningkamoti nga “magmahinay sa pagkasuko.”​—Proverbio 14:29.

MAGBULAG O DILI?

23. Unsay mahimong mahitabo kon ang usa ka membro sa Kristohanong kongregasyon sa balikbalik ug sa pagkadili-mahinulsolon mopadaog sa mapintasong pagsinta sa kasuko, tingali lakip sa pisikal nga pag-abuso sa iyang pamilya?

²³ Uban sa mga buhat nga gisaway sa Diyos giapil sa Bibliya ang “mga panagdumtanay, panag-away, . . . mga pagsinta sa kasuko” ug nag-ingon nga “kadtong mga nagabuhat sa maong mga butang dili makapanunod sa gingharian sa Diyos.” (Galacia 5:19-21) Busa, si bisan kinsang nangangkong usa ka Kristohanon nga sa balikbalik ug sa pagkadili-mahinulsolon magpadaog sa mapintasong mga pagsinta sa kasuko, tingali lakip sa pisikal nga pag-abuso sa kapikas o sa mga bata, mahimong palagpoton gikan sa Kristohanong kongregasyon. (Itandi ang 2 Juan 9, 10.) Niining paagiha walay abusadong tawo ang magpabilin sa kongregasyon.​—1 Corinto 5:6, 7; Galacia 5:9.

24. (a) Sa unsang paagi molihok ang giabusahan nga mga kapikas? (b) Sa unsang paagi ang nahangawang mga higala ug mga ansiano makapaluyo sa usa nga giabusahang kapikas, apan unsay dili nila angay buhaton?

²⁴ Komosta na man ang mga Kristohanon nga sa presente gidagmalan sa abusadong kapikas nga walay gipakitang timailhan nga mag-usab? Ang pila mipili nga magpabilin uban sa abusadong kapikas tungod sa usa o laing katarongan. Ang uban mipili nga mobiya, nga mibating ang ilang pisikal, mental, ug espirituwal nga kahimsog​—tingali bisan ang ilang kinabuhi​—nameligro. Kon unsay pilion sa usa ka biktima sa kapintasan sulod sa panimalay niining mga kahimtanga maoy usa ka personal nga desisyon sa atubangan ni Jehova. (1 Corinto 7:10, 11) Mahimong ang maayog-tuyo nga mga higala, mga paryente, o Kristohanong mga ansiano buot motanyag ug tabang ug tambag, apan dili nila angay pit-oson ang biktima sa pagbuhat ug usa ka partikular nga aksiyon. Kana maoy iyang kaugalingong desisyon.​—Roma 14:4; Galacia 6:5.

KATAPOSAN SA MAKADAOT NGA MGA SULIRAN

25. Unsay katuyoan ni Jehova alang sa pamilya?

²⁵ Sa dihang gibugkos ni Jehova si Adan ug si Eva sa kaminyoon, wala gayod niya tuyoa nga ang mga pamilya pagakutkoton tungod sa makadaot nga mga suliran sama sa alkoholismo o kapintasan. (Efeso 3:14, 15) Ang pamilya angay nga maoy usa ka dapit diin ang gugma ug kalinaw molungtad ug ang panginahanglan sa matag membro sa mental, emosyonal, ug espirituwal matagan-an. Hinunoa, tungod sa pagsulod sa sala, ang kinabuhing pamilyahanon tulin nga nagkaus-os.​—Itandi ang Ecclesiastes 8:9.

26. Unsang kaugmaon ang naghulat niadtong naningkamot sa pagkinabuhi uyon sa mga gibaod ni Jehova?

²⁶ Makalilipay, wala isalikway ni Jehova ang iyang katuyoan alang sa pamilya. Siya misaad nga mopasulod sa usa ka malinawong kalibotan diin ang katawhan “sa pagkatinuod magapuyo diha sa kasegurohan, nga walay mausa ang magahadlok kanila.” (Ezekiel 34:28) Nianang panahona, ang alkoholismo, kapintasan sulod sa panimalay, ug tanang ubang suliran nga nagdaot sa mga pamilya karon mahimong mga butang sa kagahapon. Ang mga tawo mopahiyom, dili aron itago ang kahadlok ug kasakit, apan tungod kay sila “magakalipay tungod sa kadagaya sa pakigdait.”​—Salmo 37:11.

1, 2. Sa dihang may problema ang kaminyoon, unsang pangutana ang angay isukna?

NIADTONG 1988 usa ka Italyana nga ginganlag Lucia ang hilabihang guola.a Human sa napulo ka tuig ang iyang kaminyoon kabungkagon. Sa makadaghan gisulayan niyang makig-ulig-buot sa iyang bana, apan wala kini mosilbi. Busa mibulag siya tungod kay dili sila magkasinabot ug karon nag-atubang sa binugtong nga pagpadako sa iyang duha ka anak nga babaye. Sa paghinumdom niadtong panahona, si Lucia nahinumdom: “Segurado ako nga walay makasalbar sa among kaminyoon.”

² Kon aduna kay mga suliran sa kaminyoon, malagmit nga masabtan nimo ang gibati ni Lucia. Hayan problemado ang imong kaminyoon ug malagmit nga naghunahuna ka kon mahimo pa kining masalbar. Kon ingon niana ang kahimtang, makaplagan nimo nga makatabang ang pagtagad niining maong pangutanaha: Ako bang gisunod ang tanang maayong tambag nga gihatag sa Diyos diha sa Bibliya aron makatabang sa pagpalampos sa kaminyoon?​—Salmo 119:105.

3. Samtang nahimong popular ang diborsiyo, unsang sanong ang gikataho taliwala sa daghang diborsiyado ug diborsiyadang mga tawo ug sa ilang mga pamilya?

³ Sa dihang grabe na ang suliran tali sa bana ug asawa, ang pagtapos sa kaminyoon daw maoy labing sayon nga sulbad. Apan, samtang daghang nasod ang nakaeksperyensiya ug makapakugang nga pagdaghan sa nabungkag nga mga pamilya, gipaila sa mga pagtuon niining bag-o pa nga dakong porsentahi sa diborsiyado ug diborsiyadang mga tawo ang nagmahay sa panagbulag. Ubay-ubay niining mga tawhana nag-antos sa mas daghang suliran sa panglawas, sa pisikal ug mental, kay niadtong mga nagpabilin sa ilang kaminyoon. Ang kalibog ug kasubo sa mga anak sa mga nagdiborsiyo kasagarang dangtag mga tuig. Ug komosta na man ang panglantaw sa Diyos, ang Tigmugna sa kaminyoon, sa kahimtang?

4. Sa unsang paagi angay dumalahon ang mga suliran sa kaminyoon?

⁴ Ingon sa gipahayag sa unang mga kapitulo, maoy tuyo sa Diyos nga ang kaminyoon mahimong usa ka tibuok kinabuhing panag-uban. (Genesis 2:24) Nan, nganong daghang kaminyoon ang nabungkag? Dili kini mahitabo sa kalit lamang. Kasagaran adunay mga ilhanan nga naghatag ug pasidaan. Ang ginagmayng mga suliran sa kaminyoon mahimong modako ug modako hangtod nga daw dili na sila mabuntog. Apan kon kining mga sulirana husayon dayon pinaagi sa tabang sa Bibliya, mahimong malikayan ang daghang panagbulag sa magtiayon.

MAGMAREYALISTIKO

5. Unsang reyalistikong kahimtang ang angay atubangon diha sa bisan unsang kaminyoon?

⁵ Usa ka elemento nga usahay motultol ngadto sa mga suliran mao ang dili-reyalistikong mga pagdahom nga mahimong nabatonan sa usa o sa duha ka kapikas sa kaminyoon. Ang mga sugilanon sa gugma, iladong mga magasin, mga programa sa telebisyon, ug mga sine mahimong magmugna ug mga paglaom ug mga damgo nga lahi kaayo sa tinuod nga kinabuhi. Sa dihang kining mga damgoha dili matuman, mahimong bation sa usa nga gilimbongan, dili malipay, mapungot pa. Nan, sa unsang paagi ang duha ka dili-hingpit nga tawo makakaplag ug kalipay sa kaminyoon? Nagkinahanglan kinig paningkamot aron makab-ot ang usa ka malamposong relasyon.

6. (a) Unsang timbang nga panglantaw sa kaminyoon ang gihatag sa Bibliya? (b) Unsay pila ka hinungdan sa mga kasungian diha sa kaminyoon?

⁶ Ang Bibliya praktikal. Giila niini ang mga kalipay sa kaminyoon, apan nagpasidaan usab kini nga kadtong magminyo “adunay kasakitan diha sa ilang unod.” (1 Corinto 7:28) Ingon sa gipahayag na, ang bana ug asawa dili-hingpit ug lagmit makasala. Ang mental ug emosyonal nga kinaiya ug ang pagmatuto sa matag kapikas dili pareho. Usahay lalisan sa magtiayon ang salapi, mga anak, ug mga ugangan ug bayaw. Ang kakulang sa panahon sa pagbuhat nga magkauban ug seksuwal nga mga suliran mahimo usab nga tinubdan sa kabangian.b Nagkinahanglag panahon aron masulbad ang maong mga butang, apan ayawg kahadlok! Kadaghanan sa minyong magtiayon nakaarang sa pag-atubang sa maong mga suliran ug nakamugnag mga sulbad nga madawat nilang duha.

HISGOTI ANG MGA KABANGIAN

7, 8. Kon adunay mga kahiubos o mga dili-pagsinabtanay tali sa mga kapikas sa kaminyoon, unsa ang Kasulatanhong paagi sa pagdumala kanila?

⁷ Daghan ang nalisdan nga magpabiling kalmado sa dihang ilang hisgotan ang mga kahiubos, mga dili-pagsinabtanay, o personal nga mga kakulangan. Inay sa prangkang pag-ingon: “Nagtuo ko nga wala gayod ka makasabot nako,” ang usa ka kapikas mahimong mapikal ug padak-on ang suliran. Daghan ang moingon: “Kaugalingon ra nimo ang imong gitagad,” o, “Wala ka mahigugma kanako.” Kay dili gustong makiglalis, ang bana o asawa kaha dili na lang magtingog.

⁸ Ang mas maayong lakang nga buhaton mao ang pagsunod sa tambag sa Bibliya: “Pagkapungot, apan ayaw pagpakasala; ayaw pasalopa ang adlaw nga kamo anaa sa suko nga kahimtang.” (Efeso 4:26) Usa ka malipayong magtiayon, sa ika-60ng anibersaryo sa ilang kasal, gipangutana kon unsay sekreto sa ilang malamposong kaminyoon. Ang bana nag-ingon: “Nakat-onan namo nga dili matulog hangtod dili masulbad ang mga suliran, bisag unsa kana ka gamay.”

9. (a) Unsay gipaila diha sa Kasulatan ingong usa ka mahinungdanong bahin sa komunikasyon? (b) Subsob unsay kinahanglang buhaton sa mga kapikas sa kaminyoon, bisan pag kini nagkinahanglag kaisog ug pagpaubos?

⁹ Sa dihang dili magkasinabot ang bana ug asawa, ang matag usa kinahanglang “magmaabtik sa pagpaminaw, magmahinay sa pagsulti, magmahinay sa kapungot.” (Santiago 1:19) Human maminawg maayo, mahimong ang bana ug asawa parehong makakita sa panginahanglang mangayog pasaylo. (Santiago 5:16) Ang sinserong pagsulti, “Pasayloa ko sa pagsakit kanimo,” nagkinahanglag pagpaubos ug kaisog. Apan ang pagdumala sa mga suliran niining paagiha mahimong epektibo kaayo sa pagtabang sa magtiayon dili lamang sa pagsulbad sa ilang mga suliran apan sa pag-ugmad usab sa gugma ug kasuod nga makapaarang kanilang makakaplag ug mas labawng kalipay diha sa panag-uban sa usag usa.

PAGHATAG SA NAHIANGAY SA KAMINYOON

10. Unsang panalipod ang girekomendar ni Pablo sa mga Kristohanon sa Corinto nga mahimong ipadapat sa usa ka Kristohanon karon?

¹⁰ Sa dihang si apostol Pablo nagsulat ngadto sa mga taga-Corinto, iyang girekomendar ang pagminyo ‘tungod sa kakaylap sa pakighilawas.’ (1 Corinto 7:2) Ang kalibotan karon ingon ka daotan, o mas labaw pa kay, sa kanhing Corinto. Ang imoral nga mga ulohan nga walay lipodlipod nga giestoryahan sa mga tawo sa kalibotan, ang dili-maligdong nilang pagpamiste, ug ang malaw-ay nga mga sugilanon nga gipasundayag sa mga magasin ug mga libro, sa TV, ug sa mga lilas, tanantanan parehong nagapukaw sa dili-angay seksuwal nga mga kaibog. Alang sa mga taga-Corinto nga nagkinabuhi sa susamang palibot, si apostol Pablo miingon: “Mas maayong magminyo kay sa mag-uros-uros sa mainit nga pangibog.”​—1 Corinto 7:9.

11, 12. (a) Unsay utang sa bana ug asawa sa usag usa, ug sa unsang tinamdan angay kini igahatag? (b) Sa unsang paagi ang kahimtang pagadumalahon kon ang nahiangay sa kaminyoon kinahanglang undangon sa temporaryo?

¹¹ Busa, ang Bibliya nagmando sa minyong mga Kristohanon: “Ipahatag sa bana ngadto sa iyang asawa ang nahiangay kaniya; apan ipabuhat usab sa asawa ang sama ngadto sa iyang bana.” (1 Corinto 7:3) Matikdi nga ang pasiugda mao ang paghatag​—dili ang pagsukot. Ang pisikal nga sandurotay sa kaminyoon sa pagkatinuod makalilipay lamang kon ang matag kapikas maoy mabalak-on sa kaayohan sa usa. Pananglitan, ang Bibliya nagmando sa mga bana nga makiglabot uban sa ilang mga asawa “sumala sa kahibalo.” (1 Pedro 3:7) Kini ilabinang tinuod diha sa paghatag ug pagdawat sa nahiangay sa kaminyoon. Kon dili mahigugmaon ang pagtratar sa usa ka asawa, mahimong dili siya malipay niining maong bahin sa kaminyoon.

¹² Adunay mga higayon nga kinahanglang hikawan sa duruha ka kapikas sa kaminyoon ang usag usa niining nahiangay sa kaminyoon. Mahimong mahitabo kini sa asawa sa tinong mga panahon sa bulan o sa dihang gikapoy kaayo siya. (Itandi ang Levitico 18:19.) Mahimong mahitabo kini sa usa ka bana sa dihang bug-at ang iyang problema sa trabaho ug wala siya sa kondisyon. Ang temporaryong mga paghikaw sa nahiangay sa kaminyoon madumalag labing maayo kon ang bana ug asawa parehong magprangka sa paghisgot sa kahimtang ug magkasinabot pinaagi sa “pag-uyon nilang duha.” (1 Corinto 7:5) Kini mopugong sa matag kapikas nga masayop sa paghunahuna. Hinunoa, kon ang asawa sa tuyo mohikaw sa iyang bana o kon ang bana sa tuyo mapakyas sa paghatag sa nahiangay sa kaminyoon sa mahigugmaong paagi, ang kapikas mahimong matental ug dali. Sa maong kahimtang, ang mga suliran mahimong motungha diha sa kaminyoon.

13. Unsay mahimo sa mga Kristohanon aron huptang hinlo ang ilang hunahuna?

¹³ Susama sa tanang Kristohanon, ang minyong mga alagad sa Diyos kinahanglang molikay sa pornograpiya, nga makamugnag mahugaw ug dili kinaiyanhong mga tinguha. (Colosas 3:5) Kinahanglan usab nga ilang bantayan ang ilang mga hunahuna ug mga lihok sa dihang makiglabot sa tanang membro sa kaatbang nga sekso. Si Jesus nagpasidaan: “Ang matag usa nga padayong nagatan-aw sa usa ka babaye aron magbaton ug maulagong kaibog kaniya nakahimo na ug pagpanapaw uban kaniya diha sa iyang kasingkasing.” (Mateo 5:28) Pinaagi sa pagpadapat sa tambag sa Bibliya mahitungod sa sekso, ang magtiayon kinahanglang makahimo sa paglikay nga mahulog ngadto sa tentasyon ug makapanapaw. Sila makapadayon sa pagtagamtam sa makalilipay nga sandurotay diha sa kaminyoon diin ang sekso gitan-aw ingong usa ka mahinlong gasa gikan sa Tigmugna sa kaminyoon, si Jehova.​—Proverbio 5:15-19.

ANG BIBLIKANHONG MGA PASIKARAN ALANG SA DIBORSIYO

14. Unsang makapasubong kahimtang ang usahay motungha? Ngano?

¹⁴ Makalilipay, sa kadaghanan sa Kristohanong mga kaminyoon, madumala ang bisan unsang suliran nga motungha. Hinunoa, usahay, dili kana madumala. Tungod kay ang mga tawo dili-hingpit ug nagkinabuhi sa makasasalang kalibotan nga ubos sa pagmando ni Satanas, ang pila ka kaminyoon modangat sa punto nga kabungkagon. (1 Juan 5:19) Unsaon pag-atubang sa mga Kristohanon ang maong masulayong kahimtang?

15. (a) Unsa ang bugtong Kasulatanhong pasikaran alang sa diborsiyo nga mahimo ang pagminyo pag-usab? (b) Nganong ang pipila nakahukom nga dili diborsiyohan ang maluibon nga kapikas sa kaminyoon?

¹⁵ Ingon sa gihisgotan sa Kapitulo 2 niining libroha, ang pakighilawas mao lamang ang Kasulatanhong pasikaran alang sa diborsiyo nga mahimo ang pagminyo pag-usab.c (Mateo 19:9) Kon klaro ang imong ebidensiya nga maluibon ang imong kapikas sa kaminyoon, nan nag-atubang ka sa usa ka malisod nga desisyon. Mopadayon ka ba sa kaminyoon o makigdiborsiyo? Walay mga lagda bahin niini. Ang pila ka Kristohanon bug-os nga nagpasaylo sa tinuod mahinulsolong kapikas, ug maayo sab ang resulta sa nasalbar nga kaminyoon. Ang uban tungod sa mga anak nakahukom nga dili makigdiborsiyo.

16. (a) Unsay pila ka hinungdan nga nakatukmod sa pila nga diborsiyohan ang nakasala nilang kapikas sa kaminyoon? (b) Sa dihang ang inosenteng kapikas mohimog desisyon nga magdiborsiyo o dili, nganong walay angay mosaway sa iyang desisyon?

¹⁶ Sa laing bahin, ang makasasalang buhat mahimong moresulta sa pagmabdos o matakboyan sa sakit nga napasa sa pakigsekso. O tingali ang mga anak kinahanglang panalipdan gikan sa usa ka maamong-amongon nga ginikanan. Dayag, daghang butang ang pagakonsiderahon una modesisyon. Hinunoa, kon nasayod ka nga nagluib ang imong kapikas ug human niana nakigduol ka kaniya, sa ingon imong gipasabot nga imong gipasaylo ang imong kapikas ug gustong ipadayon ang kaminyoon. Ang mga pasikaran sa diborsiyo nga may Kasulatanhong posibilidad sa pagpakigminyo pag-usab wala na. Walay mausa ang angayng manghilabot ug maningkamot sa pag-impluwensiya sa imong desisyon, ni adunay manaway sa imong gihimong desisyon. Kinahanglang pas-anon nimo ang mga sangpotanan sa imong desisyon. “Ang matag usa magapas-an sa iyang kaugalingong luwan.”​—Galacia 6:5.

MGA PASIKARAN ALANG SA PANAGBULAG

17. Kon walay pakighilawas, unsang mga limitasyon ang gibutang sa Kasulatan bahin sa panagbulag o diborsiyo?

¹⁷ Aduna bay mga kahimtang nga mahimong magpakamatarong sa pagpakigbulag o posibleng pagpakigdiborsiyo sa kapikas bisan pa kon wala siya makahimog pakighilawas? Oo, apan sa maong kaso, ang usa ka Kristohanon walay kagawasang manarato sa laing tawo uban sa panglantaw nga makigminyo pag-usab. (Mateo 5:32) Ang Bibliya, samtang naghatag ug konsiderasyon sa maong panagbulag, nagbaod nga ang usa nga mobiya kinahanglang ‘magpabiling dili-minyo o makig-uli ba hinuon.’ (1 Corinto 7:11) Unsay pila ka naghingaping mga kahimtang nga mahimong daw mas maayo pang magbulag?

18, 19. Unsay pila ka naghingaping mga kahimtang nga mahimong motultol sa usa ka kapikas nga timbangon ang pagpili ug legal nga panagbulag o diborsiyo, bisan pag ang pagminyo pag-usab dili mahimo?

¹⁸ Aw, ang pamilya mahimong timawa tungod sa hilabihang katapolan ug dili maayong mga batasan sa bana.d Mahimong isugal niya ang kinitaan sa pamilya o gamiton kana sa pagsuportar sa iyang pagkagiyan sa droga o alkoholikong ilimnon. Ang Bibliya nag-ingon: “Si bisan kinsa nga wala magatagana alang sa . . . mga membro sa iyang panimalay, siya nagalimod sa pagtuo ug mas daotan pa kay sa tawong walay pagtuo.” (1 Timoteo 5:8) Kon dili usbon sa maong tawo ang iyang batasan, gani basin suportahan pa ang iyang mga bisyo pinaagi sa pagkuha sa kinitaang salapi sa iyang asawa, mahimong palabihon sa asawa nga panalipdan ang iyang kaayohan ug sa iyang mga anak pinaagi sa legal nga panagbulag.

¹⁹ Mahimo usab nga hunahunaon ang maong legal nga aksiyon sa dihang ang bana o asawa hilabihang mapintason sa iyang kapikas, tingali sa makadaghan nagkulata kaniya sa punto nga ang panglawas ug hasta ang kinabuhi nameligro na. Dugang pa, kon ang bana o asawa naningkamot kanunay sa pagpugos sa kapikas sa kaminyoon nga lapason ang mga balaod sa Diyos sa usa ka paagi, mahimo usab konsiderahon sa gihulgang kapikas ang panagbulag, ilabina kon ang suliran miabot sa punto nga nameligro na ang espirituwal nga kahimtang. Ang nameligrong bana o asawa mahimong makahunahuna nga ang bugtong paagi sa “pagsugot sa Diyos ingong magmamando inay kay sa mga tawo” mao ang legal nga panagbulag.​—Buhat 5:29.

20. (a) Sa kaso sa pagkabungkag sa pamilya, unsay mahimong itanyag sa hamtong nga mga higala ug mga ansiano ug unsay dili angay nilang itanyag? (b) Ang minyong mga indibiduwal dili angay mogamit ug mga reperensiya sa Bibliya bahin sa panagbulag ug diborsiyo ingong pasangil sa pagbuhat ug unsa?

²⁰ Sa tanang naghingaping kaso sa pag-abuso sa kapikas, walay mausa ang angay magpit-os sa inosenteng kapikas nga makigbulag o dili. Samtang ang hamtong nga mga higala ug mga ansiano mahimong motanyag ug suportar ug tambag nga pinasikad-sa-Bibliya, sila wala masayod sa tanang detalye kon unsay nagakahitabo tali sa bana ug sa asawa. Si Jehova lamang ang nakakita niana. Siyempre, ang usa ka Kristohanong asawa mahimong dili makapasidungog sa kaminyoon nga gihikay sa Diyos kon mogamit siyag ginagmayng mga pasangil aron makalingkawas sa kaminyoon. Apan kon ang hilabihan ka delikadong kahimtang magpadayon, walay mausa ang angay mosaway kaniya kon pilion niyang makigbulag. Ang susamang mga butang sa tukma mahimong ikasulti may kalabotan sa usa ka Kristohanong bana nga gustong makigbulag. “Kitang tanan magabarog atubangan sa lingkoranan-sa-paghukom sa Diyos.”​—Roma 14:10.

KON UNSAON PAGSALBAR ANG NABUNGKAG NGA KAMINYOON

21. Unsang eksperyensiya ang nagpakita nga ang tambag sa Bibliya mahitungod sa kaminyoon mosaler?

²¹ Tulo ka bulan human si Lucia, nga gihisgotan ug sayo, nakigbulag sa iyang bana, nahibalag niya ang mga Saksi ni Jehova ug misugod sa pagtuon ug Bibliya uban kanila. “Nahingangha gayod ako,” saysay niya, “nga ang Bibliya may praktikal nga mga sulbad sa akong suliran. Human lamang sa usa ka semana nga pagtuon, dihadiha gusto na nakong makig-uli sa akong bana. Karon ako makaingon nga si Jehova nasayod kon unsaon pagsalbar sa problemadong mga kaminyoon tungod kay ang iyang mga pagtulon-an makatabang sa mga kapikas nga makakat-on sa pagpasidungog sa usag usa. Dili tinuod, ingon sa gipangangkon sa uban, nga ang mga Saksi ni Jehova nagpabahinbahin sa mga pamilya. Sa akong kaso, ang kaatbang gayod maoy nahitabo.” Nakat-onan ni Lucia nga ipadapat ang mga prinsipyo sa Bibliya diha sa iyang kinabuhi.

22. Sa unsa nga ang tanang magtiayon angay nga magbaton ug pagsalig?

²² Si Lucia dili talagsaon. Ang kaminyoon angay nga usa ka panalangin, dili kabug-at. Sa maong tumong, si Jehova naghatag ug labing maayong tinubdan sa tambag sa kaminyoon nga nasulat sukad​—ang iyang bililhong Pulong. Ang Bibliya makahimo sa “walay eksperyensiya nga maalamon.” (Salmo 19:7-11) Kini nakasalbar ug daghang kaminyoon nga diha na sa punto nga mabungkag ug nakapauswag sa daghang uban pa nga may seryosong mga suliran. Hinaot ang tanang magtiayon makabaton ug hingpit nga pagsalig diha sa tambag alang sa kaminyoon nga gihatag ni Jehova nga Diyos. Kini mosaler gayod!

1, 2. (a) Unsang mga kausaban ang mahitabo diha sa pagkatigulang? (b) Sa unsang paagi ang diyosnong mga lalaki sa kapanahonan sa Bibliya nakakitag kalipay sa katigulangon?

DAGHANG kausaban ang mahitabo samtang kita magkatigulang. Ang kaluya sa lawas makatibhang sa atong kalagsik. Ang pagpanalamin makapadayag ug bag-ong mga pagpangunot sa nawong ug inanay nga pagputi sa buhok​—gani pagpanglarot niini. Mahimong magmalimtanon kita. May motunghang bag-ong mga relasyon sa pagminyo sa mga anak, ug sa makausa pa sa dihang may mahimugsong mga apo. Alang sa pipila, ang pagretiro sa sekular nga trabaho moresulta sa lahi nga rutina sa kinabuhi.

² Sa pagkatinuod, ang pagkatigulang mahimong masulayon. (Ecclesiastes 12:1-8) Apan, tagda ang mga alagad sa Diyos sa kapanahonan sa Bibliya. Bisan tuod sa kataposan sila nangamatay ra, sila nakaangkon ug kaalam ug salabotan, nga nagdala kanila ug dakong kalipay sa panahon sa katigulangon. (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Sa unsang paagi sila milampos nga magmalipayon sa pagkatigulang? Tino nga tungod kini sa pagkinabuhi nga uyon sa mga prinsipyo nga makaplagan nato karon nga natala diha sa Bibliya.​—Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17.

3. Unsang tambag ang gihatag ni Pablo alang sa tigulang nga mga lalaki ug mga babaye?

³ Sa iyang sulat kang Tito, si apostol Pablo naghatag ug maayong giya alang niadtong nagkatigulang. Siya nagsulat: “Magmakasaranganon sa batasan ang tigulang nga mga lalaki, maugdang, mabuot sa hunahuna, mahimsog sa pagtuo, sa gugma, sa pag-agwanta. Sa sama usab magmatinahoron sa panggawi ang tigulang nga mga babaye, dili mabutangbutangon, ni magpaulipon sa daghang bino, mga magtutudlo sa unsay maayo.” (Tito 2:2, 3) Ang pagsunod niining mga pulonga makatabang kanimo sa pag-atubang sa mga suliran sa pagkatigulang.

MAGPASIBO SA PAGKINAUGALINGON SA INYONG MGA ANAK

4, 5. Sa unsang paagi ang daghang ginikanan mosanong sa dihang ang ilang mga anak mobiya sa balay, ug sa unsang paagi ang pipila makapasibo sa bag-ong kahimtang?

⁴ Ang pag-usab-usab sa mga papel nagkinahanglag pagpasibo. Pagkatinuod niini sa dihang ang hamtong nga mga anak mobiya na sa balay ug magminyo! Alang sa daghang ginikanan mao kini ang unang pahinumdom nga sila nagkatigulang na. Bisan pag nalipay kay dagko na ang ilang mga anak, sagad nga mabalaka ang mga ginikanan kon ila bang nahimo ang tanan nga angay nilang himoon sa pag-andam sa ilang mga anak nga magkinaugalingon. Ug mahimong mingawon sila kanila diha sa balay.

⁵ Masabot, ang mga ginikanan padayong maghunahuna sa kaayohan sa ilang mga anak, bisan nakabiya na ang mga anak sa balay. “Makadungog man lang unta ako kanunay kanila, aron mahupayan ako nga sila anaa sa maayong kahimtang​—kana makapalipay na kanako,” matod sa usa ka inahan. Usa ka amahan nag-asoy: “Sa dihang mibiya ang among anak nga babaye, usa kadto ka malisod kaayong panahon. Nagbilin kini ug dakong kal-ang sa among pamilya tungod kay kanunay kaming magbuhat sa butang nga magkauban.” Sa unsang paagi kining mga ginikanana nakasagubang sa pagkawala sa ilang mga anak? Sa daghang kaso, pinaagi sa pagpakitag kabalaka ug pagtabang sa ubang tawo.

6. Unsay makatabang sa pagmentinar sa mga relasyon sa pamilya diha sa ilang haom nga dapit?

⁶ Sa dihang magminyo ang mga anak, ang papel sa mga ginikanan mausab. Ang Genesis 2:24 nagpahayag: “Ang lalaki mobiya sa iyang amahan ug sa iyang inahan ug siya magauban sa iyang asawa ug sila mahimong usa ka unod.” Ang pag-ila sa diyosnong mga prinsipyo sa pagkaulo ug maayong kahikayan makatabang sa mga ginikanan nga huptan ang mga butang diha sa ilang haom nga dapit.​—1 Corinto 11:3; 14:33, 40.

7. Unsang maayong tinamdan ang giugmad sa usa ka amahan sa dihang ang iyang mga anak nga babaye mibiya sa balay ug nangaminyo?

⁷ Human magminyo ang duha ka anak nga babaye sa magtiayon ug mipahawa, gibatig kahaw-ang sa ilang kinabuhi ang magtiayon. Sa sinugdan, nayugot ang bana sa iyang mga umagad nga lalaki. Apan sa dihang gipalandong niya ang prinsipyo sa pagkaulo, nakaamgo siya nga ang mga bana sa iyang mga anak nga babaye mao na ang responsable sa ilang kaugalingong mga panimalay. Busa, sa dihang ang iyang mga anak nga babaye nangayog tambag, gipangutana niya sila kon unsay hunahuna sa ilang mga bana, ug dayon gitino niya nga mahimong mapaluyohon kutob sa mahimo. Karon gilantaw siya sa iyang mga umagad nga lalaki ingong usa ka higala ug gidawat ang iyang tambag.

8, 9. Sa unsang paagi ang pila ka ginikanan nakapasibo sa pagkinaugalingon sa ilang hamtong nga mga anak?

⁸ Komosta na man kon ang bag-ong kasal, samtang walay nalapas nga kasulatan, mapakyas sa pagbuhat ug butang nga gituohan sa mga ginikanan nga labing maayo? “Kanunay namo silang tabangan nga makita ang panglantaw ni Jehova,” saysay sa usa ka magtiayon nga minyo na ang mga anak, “apan kon dili kami makauyon sa ilang desisyon, amo kanang gidawat ug hatagan sila sa among pagpaluyo ug pagdasig.”

⁹ Sa pila ka nasod sa Asia, ang pila ka inahan dili makadawat sa pagkinaugalingon sa ilang mga anak nga lalaki. Hinunoa, kon ilang gitahod ang Kristohanong kahikayan ug pagkaulo, ilang makaplagan nga maibanan ang mga kasungian batok sa ilang mga umagad nga babaye. Nakaplagan sa usa ka Kristohanong babaye nga ang pagbiya sa iyang mga anak nga lalaki gikan sa balay sa pamilya nahimong usa ka “tinubdan sa nagakadakong pasalamat.” Nalipay siya nga makita ang ilang katakos sa pagdumala sa ilang bag-ong mga panimalay. Sa baylo, nagpagaan kini sa pisikal ug mental nga lulan nga kinahanglan nilang pas-anon sa iyang bana samtang sila nagkatigulang.

PAGPALIG-ON SA BUGKOS SA INYONG KAMINYOON

10, 11. Unsang Kasulatanhong tambag ang makatabang sa mga tawo nga likayan ang pila ka mga lit-ag sa pagkaedad-edaran?

¹⁰ Lainlain ang sanong sa mga tawo sa pag-abot sa pagkaedad-edaran. Mausab ang pagpamiste sa pila ka lalaki sa paningkamot nga mahimong batabata tan-awon. Daghang kababayen-an ang maguol mahitungod sa mga kausaban nga dad-on sa paghunong sa regla. Ikasubo, ang pipila nga edad-edaran na maghagit sa ilang mga kapikas sa pagkayugot o pangabubho pinaagi sa pagpangamoral sa batabata nga mga membro sa kaatbang nga sekso. Hinunoa, ang diyosnon edarang mga lalaki maoy ‘mabuot sa hunahuna,’ nga nagasumpo sa dili hustong mga tinguha. (1 Pedro 4:7) Ang hamtong nga mga babaye sa susama magkugi sa pagmentinar sa kalig-on sa ilang mga kaminyoon, tungod sa ilang gugma alang sa ilang mga bana ug sa tinguha nga mapahimut-an si Jehova.

¹¹ Ubos sa pagdasig, si Haring Lemuel nagsulat ug pagdayeg sa “takos nga asawa” nga nagaganti sa iyang bana “ug maayo, ug dili daotan, sa tanang mga adlaw sa iyang kinabuhi.” Dili pakyason sa Kristohanong bana nga dayegon ang mga panikaysikay sa iyang asawa sa pagsagubang sa bisan unsang emosyonal nga suliran nga iyang maeksperyensiyahan sa iyang pagkaedad-edaran na. Ang gugma sa bana motukmod sa ‘pagdayeg kaniya.’​—Proverbio 31:10, 12, 28.

12. Sa unsang paagi ang mga magtiayon mahimong mas suod sa paglabay sa daghang tuig?

¹² Sa puliking mga katuigan sa pagmatuto ug bata, mahimong malipayon ninyong gipadaplin ang inyong personal nga mga tinguha aron maatiman ang mga panginahanglan sa inyong mga anak. Sa ilang pagbiya panahon na nga inyong bug-oson ang inyong pagtagad sa inyong kaminyoon. “Sa dihang mibiya na sa balay ang akong mga anak nga babaye,” matod sa usa ka bana, “gisugdan ko na usab ug pagpangulitawo ang akong asawa.” Laing bana nag-ingon: “Mabalak-on kami sa panglawas sa usag usa ug pahinumdoman ang matag usa sa panginahanglan nga mag-ehersisyo.” Aron dili mingawon, siya ug ang iyang asawa moabiabi sa ubang mga membro sa kongregasyon. Oo, ang pagpakitag interes sa uban nagadalag mga panalangin. Dugang pa, kini makapahimuot kang Jehova.​—Filipos 2:4; Hebreohanon 13:2, 16.

13. Unsay gidula sa pagkaprangka ug pagkamatinud-anon sa dihang parehong nagkatigulang ang magtiayon?

¹³ Ayawg tugoti nga may molungtad nga kal-ang sa komunikasyon tali kanimo ug sa imong kapikas. Magsultihanay nga prangka. (Proverbio 17:27) “Gipalalom namo ang among pagsinabtanay sa usag usa pinaagi sa pagkahimong mahangaw-on ug may konsiderasyon,” komento sa usa ka bana. Ang iyang asawa miuyon, nga nag-ingon: “Samtang nagkatigulang kami, nakakaplag kamig kalipay sa pag-inom-inom ug tsa nga magkauban, sa pagkabildohay, ug pagtinabangay sa usag usa.” Ang imong pagkaprangka ug pagkamatinud-anon makatabang sa pagpalig-on sa bugkos sa kaminyoon, nga maghatag niini ug kalig-on nga makasagang sa mga atake ni Satanas, ang tigbungkag sa kaminyoon.

KALIPAYI ANG INYONG MGA APO

14. Unsa ang bahin nga dayag gidula sa apohang babaye ni Timoteo sa iyang pagtubo ingong usa ka Kristohanon?

¹⁴ Ang mga apo mao “ang purongpurong” sa mga edaran. (Proverbio 17:6) Ang pagpakig-uban sa mga apo mahimong makalilipay gayod​—makapalagsik ug makapabaskog. Ang Bibliya naghisgot ug maayo bahin kang Loida, usa ka apohang babaye nga, uban sa iyang anak nga babaye nga si Eunice, nagpaambit sa iyang mga tinuohan ngadto sa iyang masusong apo nga lalaki nga si Timoteo. Namat-an niining maong batan-on nga gipabilhan sa iyang inahan ug sa iyang apohang babaye ang kamatuoran sa Bibliya.​—2 Timoteo 1:5; 3:14, 15.

15. Kon bahin sa mga apo, unsang bililhong kontribusyon ang mahimo sa mga apohan, apan unsay angay nilang likayan?

¹⁵ Nan, ania ang usa ka linaing natad diin ang mga apohan makahimog usa ka labing bililhong kontribusyon. Mga apohan, inyo nang napaambit sa inyong mga anak ang inyong kahibalo mahitungod sa mga katuyoan ni Jehova. Karon puwede na usab ninyong himoon ang susama uban sa sunod nga kaliwatan! Daghang bata ang malipay nga maminaw sa ilang mga apohan nga mag-asoy sa mga estorya sa Bibliya. Siyempre, dili ninyo ilogon ang responsabilidad sa amahan sa pagsilsil sa mga kamatuoran sa Bibliya diha sa iyang mga anak. (Deuteronomio 6:7) Hinunoa, inyo kining komplementohan. Hinaot nga ang inyong pag-ampo mahisama sa pag-ampo sa salmista: “Bisan sa diha nga matigulang na ako ug maubanon, Oh Diyos, ayaw ako pagbiyai, hangtod nga ikamantala ko ang imong kusog ngadto sa sunod nga kaliwatan, sa tagsatagsa nga moanhi, ang mahitungod sa imong gahom.”​—Salmo 71:18; 78:5, 6.

16. Sa unsang paagi ang mga apohan makalikay nga mahimong hinungdan sa kabangian nga motungha diha sa ilang pamilya?

¹⁶ Ikasubo, ang pila ka apohan nagpatuman pag-ayo sa mga bata sa punto nga motungha ang mga kabangian tali sa mga apohan ug sa ilang hamtong nga mga anak. Hinunoa, ang inyong tiunay nga kalulot tingali magpasayon sa inyong mga apo nga mosumbong kaninyo sa dihang manuko silang motug-an sa mga butang ngadto sa ilang mga ginikanan. Usahay ang mga bata molaom nga ang ilang mapatuyangong mga apohan modapig kanila batok sa ilang mga ginikanan. Nan unsay inyong buhaton? Lihok nga maalamon ug dasiga ang inyong mga apo nga magprangka sa ilang mga ginikanan. Mahimo ninyong ipatin-aw nga kini makapahimuot kang Jehova. (Efeso 6:1-3) Kon kinahanglanon, mahimong moboluntaryo kamo nga pasayonon ang pagduol sa mga bata pinaagi sa pagpakig-estorya sa ilang mga ginikanan. Magmaprangka uban sa inyong mga apo mahitungod sa inyong nakat-onan latas sa katuigan. Ang inyong pagkamatinud-anon ug pagkaprangka makaayo kanila.

MAGPASIBO SAMTANG IKAW NAGKATIGULANG

17. Unsang determinasyon sa salmista ang angay sundogon sa nagkatigulang nga mga Kristohanon?

¹⁷ Samtang nagkatigulang ka, makaplagan nimo nga dili nimo mahimo ang tanang butang nga kanhi imong mahimo o kadtong gusto nimong himoon. Unsaon sa usa pagdawat ug pag-atubang sa proseso sa pagtigulang? Sa imong hunahuna mahimong bation nimo nga ikaw 30 anyos, apan ang pagpasiplat sa salamin magpakita sa lahi nga katinuoran nga mas tigulang ka ug pipila ka dekada. Ayawg kaluya. Ang salmista nangaliyupo kang Jehova: “Ayaw ako pag-isalikway sa panahon sa pagkatigulang; ayaw ako pagbiyai sa diha nga ang akong kusog maluya na.” Pagdesider nga sundogon ang determinasyon sa salmista. Siya nag-ingon: “Magapadayon ako sa pagpaabot, ug magadugang gayod ang akong pagdayeg kanimo.”​—Salmo 71:9, 14.

18. Sa unsang paagi ang usa ka hamtong nga Kristohanon makahimog bililhong paggamit sa pagretiro?

¹⁸ Daghan ang abanteng nangandam sa pagpauswag sa ilang pagdayeg kang Jehova inigretiro sa sekular nga trabaho. “Abante akong nagplano kon unsay akong buhaton sa dihang ang among anak nga babaye makahuman na sa pagtungha,” saysay sa usa ka amahan nga karon retirado na. “Gihukom nako nga ako mosugod sa bug-os-panahong ministeryo sa buluhatong pagwali, ug akong gibaligya ang akong negosyo aron walay kabilinggan sa mas bug-os nga pag-alagad kang Jehova. Miampo ako alang sa direksiyon sa Diyos.” Kon hapit ka nang moretiro, pagkuhag kahupayan gikan sa pahayag sa atong Dakong Maglalalang: “Bisan hangtod sa kagulangon ako mao rang Usa; ug bisan hangtod nga ang buhok maubanon ako mosagakay kaninyo.”​—Isaias 46:4.

19. Unsang tambag ang gihatag alang niadtong nagakatigulang?

¹⁹ Ang pagpahiangay sa pagretiro sa sekular nga trabaho mahimong dili sayon. Gitambagan ni apostol Pablo ang edarang mga lalaki nga “magmakasaranganon sa batasan.” Kini nagkinahanglag bug-os nga pagpugong, nga dili magpadaog sa kiling nga mangitag kasayon sa kinabuhi. Mahimong adunay dakong panginahanglan alang sa usa ka rutina ug disiplina sa kaugalingon human sa pagretiro kay kaniadto. Nan, magmapuliki “nga kanunay may daghang buhaton diha sa buluhaton sa Ginoo, nga nahibalo nga ang inyong kahago dili kawang may kalabotan sa Ginoo.” (1 Corinto 15:58) Pasangkara ang inyong mga kalihokan aron matabangan ang uban. (2 Corinto 6:13) Daghang Kristohanon ang naghimo niini pinaagig masibotong pagwali sa maayong balita sibo sa pangedaron. Samtang ikaw nagkatigulang, magmahimong “mahimsog sa pagtuo, sa gugma, sa pag-agwanta.”​—Tito 2:2.

PAGDUMALA SA PAGKAMATAY SA IMONG KAPIKAS

20, 21. (a) Sa presenteng sistema sa mga butang, unsay magpabulag ngadtongadto sa magtiayon? (b) Sa unsang paagi si Ana naghatag ug maayong panig-ingnan alang sa nagbangotang mga kapikas?

²⁰ Usa ka makapasubo apan tinuod nga kahimtang nga sa presenteng sistema sa mga butang, ang mga magtiayon ngadtongadto magkabulag tungod sa kamatayon. Ang nagbangotang Kristohanong mga bana o asawa nahibalo nga ang ilang minahal nianang tungora natulog, ug masaligon sila nga makita nila sila pag-usab. (Juan 11:11, 25) Apan ang pagkawala makapaguol gihapon. Sa unsang paagi kini dumalahon sa nabalo?a

²¹ Ang paghinumdom sa gihimo sa usa ka karakter sa Bibliya makatabang. Si Ana nabalo human lamang sa pito ka tuig nga kaminyoon, ug sa dihang nabasahan nato siya, siya 84 anyos na. Makatino kita nga siya nagbangotan sa dihang nawad-an siya sa iyang bana. Giunsa niya pagsagubang? Naghalad siya ug balaang pag-alagad kang Jehova nga Diyos sa templo adlaw ug gabii. (Lucas 2:36-38) Ang kinabuhi ni Ana sa mainampoong pag-alagad sa walay duhaduha usa ka dakong pangontra sa kasubo ug kamingaw nga iyang gibati ingong usa ka balo.

22. Sa unsang paagi ang pila ka balong babaye ug balong lalaki nakasagubang sa kamingaw?

²² “Ang labing dakong hagit alang kanako mao ang walay ikahinabi,” saysay sa usa ka 72 anyos nga babaye nga nabalo napulo ka tuig kanhi. “Ang akong bana maayong tigpaminaw. Estoryahan namo ang mga butang bahin sa kongregasyon ug ang among bahin diha sa Kristohanong ministeryo.” Laing balong babaye ang nag-ingon: “Bisan tuod maulian ka sa paglabay sa panahon, nakaplagan nako nga mas tukmang ingnon nga ang paggamit sa usa sa iyang panahon mao ang makatabang sa iyang pagkamaulian. Anaa ka sa labing maayong kahimtang nga makatabang sa uban.” Usa ka 67 anyos nga balong lalaki miuyon, nga nag-ingon: “Usa ka talagsaong paagi sa pagsagubang sa pagbangotan mao ang paghatag sa imong kaugalingon sa paghupay sa uban.”

GIPABILHAN SA DIYOS DIHA SA KATIGULANGON

23, 24. Unsang dakong kahupayan ang gihatag sa Bibliya alang sa mga tigulang, ilabina niadtong nabalo?

²³ Bisan tuod kuhaon sa kamatayon ang minahal nga kapikas, si Jehova nagpabiling kanunay nga maunongon, kanunay nga kasaligan. “Usa ka butang gipangayo ko kang Jehova,” awit ni Haring David sa kakaraanan, “kini ang pangitaon ko, nga ako mahimong mopuyo sa balay ni Jehova sa tanang adlaw sa akong kinabuhi, aron sa pagtan-aw sa katahom ni Jehova ug sa pagtan-aw nga mapabilhon sa iyang templo.”​—Salmo 27:4.

²⁴ “Pasidunggi ang mga babayeng balo nga tinuod nga mga babayeng balo,” awhag ni apostol Pablo. (1 Timoteo 5:3) Ang tambag nga sunod niining maong instruksiyon nagpaila nga ang takos nga mga balo nga walay suod nga mga kadugo mahimong nagkinahanglan ug materyal nga suportar gikan sa kongregasyon. Bisan pa niana, ang diwa sa instruksiyon sa “pagpasidungog” naglakip sa ideya nga pabilhan sila. Pagkadakong kahupayan ang makuha sa diyosnong mga balo sa kasayoran nga si Jehova nagpabili kanila ug mag-amuma kanila!​—Santiago 1:27.

25. Unsang tumong ang nagpabilin gihapon alang sa mga tigulang?

²⁵ “Ang himaya sa tigulang nga mga lalaki mao ang ilang ubanong-ulo,” pahayag sa dinasig nga Pulong sa Diyos. Kini maoy “usa ka purongpurong sa katahom sa dihang makaplagan kini sa dalan sa pagkamatarong.” (Proverbio 16:31; 20:29) Nan, minyo man o tagsaanon na usab, padayon nga ibutang sa unang dapit sa imong kinabuhi ang pag-alagad kang Jehova. Makabaton ka ug maayong ngalan uban sa Diyos karon ug kalaoman sa kinabuhing walay kataposan diha sa usa ka kalibotan diin ang mga suliran sa pagkatigulang wala na.​—Salmo 37:3-5; Isaias 65:20.

1. Unsay utang nato sa atong mga ginikanan, ug busa unsay angay natong bation ug buhaton alang kanila?

“PAMATI sa imong amahan nga nagpahinabo sa imong pagkatawo, ug ayaw pagtamaya ang imong inahan tungod lamang kay siya tigulang na,” tambag sa maalamong tawo sa kanhing panahon. (Proverbio 23:22) ‘Dili gayod nako kana buhaton!’ mahimong moingon ka. Inay tamayon ang atong mga inahan​—o atong mga amahan​—kadaghanan kanato mibatig halalom nga gugma kanila. Giila nato nga kita utangan ug dako kanila. Una sa tanan, gihatagan kitag kinabuhi sa atong mga ginikanan. Bisan pag si Jehova mao ang Tinubdan sa kinabuhi, kon wala ang atong mga ginikanan dili gayod kita mabuhi. Wala kitay ikahatag sa atong mga ginikanan nga sama ka bililhon sa kinabuhi mismo. Nan, hunahunaa lang ang sakripisyo-sa-kaugalingon, mahangaw-ong pag-atiman, gasto, ug mahigugmaong pagtagad nga nalangkit sa pagmatuto sa usa ka bata gikan sa pagkamasuso hangtod sa pagkahamtong. Busa, pagkamakataronganon nga magtambag ang Pulong sa Diyos: “Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan . . . aron magmauswagon ka ug ikaw motunhay sa taas nga panahon sa yuta”!​—Efeso 6:2, 3.

PAG-ILA SA EMOSYONAL NGA MGA PANGINAHANGLAN

2. Sa unsang paagi makabayad ang hamtong nga mga anak ug “angay nga balos” sa ilang mga ginikanan?

² Si apostol Pablo nagsulat sa mga Kristohanon: “Pakat-ona una [ang mga anak o mga apo] nga managgawi sa diyosnong pagkamahinalaron diha sa ilang kaugalingong panimalay ug magpadayon pagbayad sa angay nga balos ngadto sa ilang mga ginikanan ug mga apohan, kay kini dalawaton sa panan-aw sa Diyos.” (1 Timoteo 5:4) Ang nanagko nang mga anak mobayad niining “angay nga balos” pinaagi sa pagpakitag apresasyon sa daghang tuig nga pagmahal, pagbudlay, ug pag-atiman nga gigugol sa ilang mga ginikanan ug mga apohan kanila. Usa ka paagi nga mahimo kini sa mga anak maoy pinaagi sa pag-ila nga sama ra sa uban, ang mga tigulang nagkinahanglag gugma ug pasalig​—subsob sa hilabihan gayod. Sama kanatong tanan, kinahanglang mabati nilang sila gipabilhan. Kinahanglang mabati nila nga mapuslanon ang ilang mga kinabuhi.

3. Sa unsang paagi nato mapasidunggan ang mga ginikanan ug mga apohan?

³ Busa mapasidunggan nato ang atong mga ginikanan ug mga apohan pinaagi sa pagpahibalo kanila nga gimahal nato sila. (1 Corinto 16:14) Kon dili ipon kanato ang atong mga ginikanan, angay natong hinumdoman nga ang pagpakigkomunikar kanila mahimong dakog kahulogan alang kanila. Ang usa ka mangayaong sulat, usa ka tawag sa telepono, o usa ka pagduaw makaamot ug dako sa ilang kalipay. Si Miyo, nga nagpuyo sa Hapon, nagsulat sa nagpangedaron siyag 82 anyos: “Giingnan ako sa akong anak nga babaye [kansang bana usa ka nagapanawng ministro]: ‘Ma, palihog uban sa among “panaw.”’ Iya akong padalhan sa ilang nakaeskedyul nga ruta ug numero sa telepono matag semana. Mahimo nakong bukharon ang akong mapa ug moingon: ‘Aha. Karon dinhi na sila!’ Kanunay akong magpasalamat kang Jehova tungod sa panalangin nga makabaton ug ingon nianang anak.”

PAGTABANG SA MATERYAL NGA MGA PANGINAHANGLAN

4. Sa unsang paagi ang Hudiyong relihiyosong tradisyon nagdasig sa pagkadili-mabination sa tigulang nga mga ginikanan?

⁴ Posible ba nga ang pagpasidungog sa mga ginikanan naglangkit usab sa pag-atiman sa ilang materyal nga mga panginahanglan? Oo. Subsob mao kini ang kahimtang. Sa kapanahonan ni Jesus gituboy sa Hudiyong relihiyosong mga pangulo ang tradisyon nga kon ipahayag sa usa ka tawo nga ang iyang salapi o kabtangan maoy “usa ka gasa nga gipahinungod sa Diyos,” nahigawas na siya sa kaakohan nga gamiton kana sa pag-atiman sa iyang mga ginikanan. (Mateo 15:3-6) Pagkawalay pagbati! Sa pagkatinuod, gidasig niadtong relihiyosong mga pangulo ang mga tawo nga dili magpasidungog sa ilang mga ginikanan apan sa pagtamay kanila pinaagi sa mahakogong paghikaw sa ilang mga panginahanglan. Dili gayod nato gustong buhaton kana!​—Deuteronomio 27:16.

5. Bisan pa sa mga tagana nga gihimo sa mga kagamhanan sa pila ka nasod, nganong ang pagpasidungog sa ginikanan sa usa usahay naglakip sa paghatag ug pinansiyal nga tabang?

⁵ Sa daghang nasod karon, ang sosyal nga mga programa nga suportado sa kagamhanan nagtagana sa pipila ka materyal nga mga panginahanglan sa mga tigulang, sama sa pagkaon, sapot, ug puloy-anan. Dugang pa niana, ang hingtungdan nga mga tigulang mahimong nakagahin ug mga kahinguhaan agig pangandam sa ilang katigulangon. Apan kon mahurot na kining maong mga tagana o mahimong dili na paigo, mapasidunggan sa mga anak ang ilang mga ginikanan pinaagi sa pagtagana sa mga panginahanglan sa mga ginikanan kutob sa ilang mahimo. Sa pagkatinuod, ang pag-atiman sa tigulang nga mga ginikanan maoy pamatuod sa diyosnong pagkamahinalaron, nga mao, ang pagkamahinalaron sa usa ngadto kang Jehova nga Diyos, ang Tigmugna sa kahikayang pamilyahanon.

GUGMA UG PAGSAKRIPISYO-SA-KAUGALINGON

6. Unsang mga kahikayan sa pagpuyo ang gihimo sa pipila aron makaatiman sa mga panginahanglan sa ilang mga ginikanan?

⁶ Daghang hamtong nga mga anak ang misanong sa mga panginahanglan sa ilang baldadong mga ginikanan uban sa gugma ug pagsakripisyo-sa-kaugalingon. Gikuha sa pipila ang ilang mga ginikanan aron moipon ug puyo sa ilang kaugalingong mga balay o namalhin sila duol kanila. Ang uban miipon ug puyo sa ilang mga ginikanan. Kasagaran, ang maong mga kahikayan napamatud-ang parehong panalangin alang sa mga ginikanan ug mga anak.

7. Nganong maayo nga dili magdalidali sa paghimog mga desisyon may kalabotan sa tigulang nga mga ginikanan?

⁷ Hinunoa, usahay ang maong mga pagbalhin dili maayo ug sangpotanan. Ngano? Tingali tungod kay ang mga desisyon gihimo nga dinalidali o binase lamang sa emosyon. “Ang mabinantayon nga tawo magatan-aw pag-ayo sa iyang paglakaw,” maalamong pasidaan sa Bibliya. (Proverbio 14:15) Pananglitan, ibutang nato nga ang imong tigulang nga inahan naglisod sa pagkinabuhing nag-inusara ug nagtuo ka nga ang pagpuyo ug ipon kaninyo makaayo alang kaniya. Sa pagtimbangtimbang ug maayo sa imong mga lakang, mahimo nimong konsiderahon ang mosunod: Unsay iyang aktuwal nga mga panginahanglan? May pribado ba o suportado-sa-estadong mga serbisyo nga nagatanyag ug dili-supak sa prinsipyong kapiliang sulbad? Gusto ba niyang mobalhin? Kon gusto niya, sa unsang mga paagi maapektahan ang iyang kinabuhi? May mga higala ba siya nga biyaan? Sa unsang paagi kini makaapektar sa iyang emosyon? Nahisgotan na ba nimo kining butanga uban kaniya? Sa unsang paagi kining maong lakang mahimong makaapektar kanimo, sa imong kapikas, sa inyong kaugalingong mga anak? Kon kinahanglan sa imong inahan ang pag-atiman, kinsa ang moatiman? Mahimo bang magtabangay sa pag-atiman? Nahisgotan ba nimo kining maong butanga uban sa tanang hingtungdan sa pamilya?

8. Kinsa ang mahimo nimong konsultahon sa dihang modesisyon kon unsaon pagtabang sa imong tigulang nga mga ginikanan?

⁸ Sanglit ang responsabilidad sa pag-atiman naglangkit sa tanang anak diha sa pamilya, mahimong maalamon nga maghikay ug komperensiya sa pamilya aron makaambit ang tanan sa paghimog mga desisyon. Ang pagpakighisgot sa mga ansiano diha sa Kristohanong kongregasyon o sa mga higala nga nakaatubang sa susamang kahimtang mahimo usab nga makatabang. “Adunay pagkapakyas sa mga laraw kon walay inato nga panaghisgot,” pasidaan sa Bibliya, “apan diha sa mga panon sa mga magtatambag adunay kalamposan.”​—Proverbio 15:22.

MAGMABINATION UG MAGMASINABTANON

9, 10. (a) Bisan pa sa ilang katigulangon, unsang konsiderasyon ang angay ihatag sa mga tigulang? (b) Bisag unsang mga lakang nga pagahimoon sa usa ka hamtong nga anak alang sa iyang mga ginikanan, unsay angay nga ihatag niya kanunay kanila?

⁹ Ang pagpasidungog sa atong tigulang nga mga ginikanan nagkinahanglag pagbati ug pagkamasinabtanon. Samtang ang pagkatigulang nagdalag seryosong mga suliran, mahimong makaplagan sa mga tigulang nga nagkaanam ug lisod ang paglakaw, pagkaon, ug paghinumdom. Hayan kinahanglan nilag tabang. Subsob ang mga anak mahimong mapanalipdanon sa ilang mga ginikanan ug mosulay sa paghatag ug giya. Apan mga hamtong na ang mga tigulang nga nakatigom ug tibuok-kinabuhing kaalam ug eksperyensiya, usa ka tibuok-kinabuhing pag-atiman sa ilang kaugalingon ug paghimog kaugalingon nilang mga desisyon. Ang ilang pagkaindibiduwal ug pagtahod-sa-kaugalingon mahimong natumong sa ilang papel ingong mga ginikanan ug mga hamtong. Ang mga ginikanan nga mibating kinahanglan nilang itugyan ang ilang mga kinabuhi ngadto sa ilang mga anak mahimong maluya o masuko. Ang pipila mahiubos ug mosukol sa gituohan nilang mga paningkamot nga hikawan sila sa ilang pagkinaugalingon.

¹⁰ Walay sayon nga mga sulbad sa maong mga suliran, apan maluloton sa bahin sa mga anak nga tugotan ang tigulang nga mga ginikanan sa pag-atiman sa ilang kaugalingon ug paghimog kaugalingong mga desisyon kutob sa mahimo. Maalamon nga dili mohimog mga desisyon kon unsay labing maayo alang sa imong mga ginikanan nga wala kana mahisgoti una uban kanila. Hayan dako na ang nawala kanila. Tugoti nga magpabilin silang independente kutob sa mahimo. Hayan imong makaplagan nga kon menos ang imong paningkamot nga kontrolahon ang mga kinabuhi sa imong ginikanan, mas maayo ang inyong relasyon uban kanila. Mas malipayon sila, ug kamo usab. Bisan pa kon kinahanglang ipugos ang tinong mga butang alang sa ilang kaayohan, ang pagpasidungog sa imong mga ginikanan nagkinahanglan nga imong ihatag ang dignidad ug pagtahod nga takos kanila. Ang Pulong sa Diyos nagatambag: “Tindog sa atubangan sa ulo nga ubanon, ug pagatahoron mo ang pagkatawo sa usa ka tawo nga tigulang.”​—Levitico 19:32.

PAGMENTINAR SA HUSTONG TINAMDAN

11-13. Kon ang relasyon sa hamtong nga anak uban sa iyang mga ginikanan dili maayo sa nangagi, sa unsang paagi nga iya pang madumala ang pag-atiman kanila sa ilang katigulangon?

¹¹ Usahay ang suliran nga giatubang sa hamtong nga mga anak sa pagpasidungog sa ilang tigulang nga mga ginikanan naglangkit sa relasyon nga ilang nabatonan uban sa ilang mga ginikanan sa dihang sila mga bata pa. Tingali ang inyong amahan dili mabination ug dili mahigugmaon, ang inyong inahan dominante ug isog. Mahimong gibati lang gihapon nimo ang kahigawad, kasuko, o kasakit tungod kay wala nila mahimo ang buot nimong himoon nila ingong mga ginikanan. Mabuntog ba nimo ang maong mga pagbati?a

¹² Si Basse, nga midako sa Pinlandia, nag-asoy: “Ang akong amaama usa ka opisyal sa SS sa Nazi nga Alemanya. Dali ra siyang masuko, ug niana siya peligroso. Kulatahon niya ang akong inahan sa makadaghang higayon sa akong atubangan. Kas-a sa dihang nasuko siya kanako, iyang gibunal ang iyang bakos ug naigo ang akong nawong sa bilya. Grabe ang pagkaigo kanako nga nahilagpot ako sa luyo sa katre.”

¹³ Apan, dihay laing bahin sa iyang kinaiya. Dugang ni Basse: “Sa laing bahin, siya kugihan kaayo ug wala siya molikay sa pag-atiman sa pamilya sa materyal nga paagi. Wala gayod niya ako pakitai ug pagbati ingong amahan, apan nasayod ako nga siya may suliran sa emosyon. Gipalayas siya sa iyang inahan sa dihang siya bata pa. Midako siya sa pagpakig-away ug miapil sa gubat sa dihang ulitawo na. Sa usa ka sukod nakasabot ako ug wala siya basola. Sa dihang midakodako na ako ug ang akong amahan nasakit, buot ko siyang tabangan kutob sa akong mahimo hangtod sa iyang kamatayon. Dili kadto madali, apan gibuhat nako ang akong mahimo. Gipaningkamotan kong mahimong maayong anak nga lalaki hangtod sa iyang kamatayon, ug nagtuo ako nga iya akong gidawat nga ingon niana.”

14. Unsang kasulatan ang mapadapat sa tanang kahimtang, lakip niadtong motungha sa pag-atiman sa tigulang nga mga ginikanan?

¹⁴ Sa mga kahimtang sa pamilya, sama sa ubang mga butang, ang tambag sa Bibliya mapadapat: “Isul-ob sa inyong kaugalingon ang malumong mga pagmahal sa pagkamabination, kalulot, pagkamapaubsanon sa hunahuna, kalumo, ug hataas-nga-pailob. Padayon nga mag-inantosay sa usag usa ug bukas nga magpinasayloay sa usag usa kon ang usa may hinungdan sa pagreklamo batok sa lain. Maingon gayod nga si Jehova bukas nga nagpasaylo kaninyo, buhata usab ninyo ang ingon.”​—Colosas 3:12, 13.

MGA TIG-ATIMAN KINAHANGLAN USAB UG PAGTAGAD

15. Nganong ang pag-atiman sa mga ginikanan usahay makapaguol?

¹⁵ Ang pag-atiman sa usa ka baldadong ginikanan maoy malisod nga buluhaton, naglangkit ug daghang tahas, dakong responsabilidad, ug daghang panahon. Apan ang labing malisod nga bahin subsob nga naglangkit sa emosyon. Makapaguol nga makita ang imong mga ginikanan nga mawad-an sa ilang maayong panglawas, memorya, ug independensiya. Si Sandy, nga taga-Puerto Rico, nag-asoy: “Ang akong inahan mao ang sentro sa pagtagad sa among pamilya. Makapasubo kaayo ang pagtan-aw kaniyang nag-antos. Una misugod siyag kiangkiang; dayon migamit na siyag sungkod, sunod andador na, sa ulahi silyang may ligid na. Human niana nagkagrabe ug nagkagrabe siya hangtod namatay. Nagsakit siyag kanser sa bukog ug nagkinahanglag makanunayong pag-atiman​—sa adlaw ug gabii. Amo siyang digoon ug hungitan ug basahan. Malisod gayod kadto​—ilabina sa emosyonal nga paagi. Sa dihang naamgohan nako nga himalatyon ang akong inahan, mihilak ako tungod kay gimahal ko siya pag-ayo.”

16, 17. Unsang tambag ang mahimong makatabang sa usa ka tig-atiman aron mahuptan ang pagkatimbang sa panglantaw sa mga butang?

¹⁶ Kon anaa ka sa susamang kahimtang, unsay imong mahimo aron makasagubang? Ang pagpaminaw kang Jehova pinaagi sa pagbasa ug Bibliya ug pagpakigsulti kaniya pinaagi sa pag-ampo makatabang kanimo ug dako. (Filipos 4:6, 7) Sa praktikal nga paagi, tinoa nga sustansiyado ang imong mga pagkaon ug paningkamoti nga makatulog ug igo. Sa pagbuhat niini, anaa ka sa mas maayong kondisyon, sa emosyonal ug pisikal nga paagi, sa pag-atiman sa imong minahal. Tingali makahikay kag pahulay matag karon ug unya gikan sa adlaw-adlaw nga rutina. Bisan kon dili posibleng magbakasyon, maalamon gihapon nga moeskedyul ug panahon alang sa pagpahayahay. Aron mabiyaan ug kadiyot ang masakitong ginikanan, mahimong makahikay kag lain nga magbantay kaniya.

¹⁷ Kasagaran nga ang hamtong nga mga tig-atiman adunay dili-makataronganong mga pagdahom sa ilang kaugalingon. Apan ayawg batia nga sad-an sa mga butang nga dili nimo mahimo. Sa pila ka kahimtang mahimong kinahanglan nimong isalig ang imong minahal sa pag-atiman sa usa ka nursing home. Kon ikaw ang tig-atiman, paghimo ug makataronganong mga pagdahom sa imong kaugalingon. Kinahanglang timbangon nimo ang mga panginahanglan dili lamang sa imong mga ginikanan apan usab sa imong mga anak, imong kapikas, ug imong kaugalingon.

KUSOG NGA LABAW SA KASAGARAN

18, 19. Unsang suportar ang gisaad ni Jehova, ug unsang eksperyensiya ang nagpakita nga iyang gituman ang iyang saad?

¹⁸ Pinaagi sa iyang Pulong, ang Bibliya, si Jehova mahigugmaong nagtagana ug giya nga makatabang ug dako sa usa ka tawo nga nag-atiman sa tigulang nga mga ginikanan, apan dili lamang kana ang tabang nga iyang gitagana. “Si Jehova haduol kanilang tanan nga nanagsampit kaniya,” sulat sa salmista ubos sa pagdasig. “Pagapatalinghogan niya ang ilang pagtuaw, ug sila pagaluwason niya.” Si Jehova magaluwas, o magpreserbar, sa iyang mga matinumanon bisan latas sa labing malisod nga mga kahimtang.​—Salmo 145:18, 19.

¹⁹ Si Myrna, sa Pilipinas, nakakat-on niini sa dihang nag-atiman sa iyang inahan, nga nahimong inutil tungod sa usa ka estrok. “Wala nay mas makapaguol kay sa makita nimo ang imong minahal nga nag-antos, nga dili makasulti kanimo kon diin ang masakit,” sulat ni Myrna. “Daw nahisama kini nga makita siya nga hinayhinayng nalumos, ug wala akoy mahimo. Sa daghang higayon miluhod ako ug misugilon kang Jehova sa akong dakong kakapoy. Mihilak ako sama kang David, nga nangaliyupo kang Jehova nga isulod ang iyang mga luha sa usa ka botelya ug hinumdoman siya. [Salmo 56:8] Ug ingon sa gisaad ni Jehova, gihatagan niya ako ug kusog nga akong gikinahanglan. ‘Si Jehova nahimong sama sa usa ka sangga alang kanako.’”​—Salmo 18:18.

20. Unsang mga saad sa Bibliya ang makatabang sa mga tig-atiman aron magpabiling malaomon, bisan pa kon ang ilang giatiman mamatay?

²⁰ Gikaingon nga ang pag-atiman sa tigulang nga mga ginikanan maoy usa ka “estorya nga walay malipayong kataposan.” Bisan gani sa labing maayong mga paningkamot sa pag-atiman, ang mga tigulang mahimong mamatay, sama sa inahan ni Myrna. Apan kadtong nagasalig kang Jehova nasayod nga ang kamatayon dili kataposan sa estorya. Si apostol Pablo nag-ingon: “Ako adunay paglaom ngadto sa Diyos . . . nga aduna unyay pagkabanhaw sa mga matarong ug sa mga dili-matarong.” (Buhat 24:15) Kadtong nawad-an ug tigulang nga mga ginikanan sa kamatayon mahupayan sa paglaom sa pagkabanhaw uban sa saad sa usa ka malipayong bag-ong kalibotan gikan sa Diyos diin “wala na unyay kamatayon.”​—Pinadayag 21:4.

21. Unsang maayong mga sangpotanan ang nagagikan sa pagpasidungog sa tigulang nga mga ginikanan?

²¹ Ang mga alagad sa Diyos adunay halalom nga pagtamod sa ilang mga ginikanan, bisan pag ang ilang mga ginikanan mahimong tigulang na. (Proverbio 23:22-24) Ila silang gipasidunggan. Sa pagbuhat niini, naeksperyensiyahan nila ang ginaingon sa dinasig nga proverbio: “Managkalipay ang imong amahan ug ang imong inahan, ug magmangayaon siya nga nanganak kanimo.” (Proverbio 23:25) Ug labaw sa tanan, kadtong nagpasidungog sa ilang tigulang nga mga ginikanan nagpahimuot ug nagpasidungog usab kang Jehova nga Diyos.

1. Unsay katuyoan ni Jehova alang sa kahikayang pamilyahanon?

SA DIHANG gihiusa ni Jehova si Adan ug si Eva sa kaminyoon, gipahayag ni Adan ang iyang kalipay pinaagi sa paglitok sa unang natalang balak nga Hebreohanon. (Genesis 2:22, 23) Ugaling, ang Maglalalang may labaw pang gihunahuna kay sa yanong paghatag ug kalipay sa iyang tawhanong mga anak. Buot niyang tumanon sa mga magtiayon ug mga pamilya ang iyang kabubut-on. Iyang giingnan ang unang magtiayon: “Sumanay ug dumaghan kamo ug pun-on ninyo ang yuta ug magagahom kamo niini, ug magbaton kamo sa pagbulot-an sa ibabaw sa mga isda sa dagat ug sa mga langgam sa kalangitan ug ibabaw sa tanan nga binuhat nga buhi nga nagalihok sa ibabaw sa yuta.” (Genesis 1:28) Pagkahalangdon, magantihong buluhaton kadto! Pagkadako unta sa kalipay nila ug sa ilang umaabot nga mga anak kon gituman pa ni Adan ug Eva ang kabubut-on ni Jehova pinaagi sa bug-os nga pagsugot!

2, 3. Sa unsang paagi ang mga pamilya makakaplag ug labing dakong kalipay karon?

² Karon, usab, ang mga pamilya malipayon kaayo sa dihang sila magtambayayongay sa pagtuman sa kabubut-on sa Diyos. Si apostol Pablo nagsulat: “Ang diyosnong pagkamahinalaron mapuslanon sa tanang butang, kay nagahupot kini ug saad sa kinabuhi karon ug nianang sa umaabot.” (1 Timoteo 4:8) Ang pamilya nga nagkinabuhi uban ang diyosnong pagkamahinalaron ug nagsunod sa giya ni Jehova nga nasulat diha sa Bibliya makakaplag ug kalipay sa “kinabuhi karon.” (Salmo 1:1-3; 119:105; 2 Timoteo 3:16) Bisan pag usa lamang ka membro sa pamilya ang mopadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya, mas moarang-arang ang kahimtang kay sa wala gayoy magpadapat niana.

³ Kining libroha naghisgot ug daghang prinsipyo sa Bibliya nga makaamot sa kalipay sa pamilya. Malagmit namatikdan nimo nga ang pila kanila balikbalik nga gigamit sa tibuok nga libro. Ngano? Tungod kay sila naghawas sa gamhanang mga kamatuoran nga mosaler alang sa kaayohan sa tanan diha sa lainlaing mga natad sa kinabuhing pamilyahanon. Nakaplagan sa pamilyang naningkamot sa pagpadapat niining maong mga prinsipyo sa Bibliya nga ang diyosnong pagkamahinalaron sa pagkatinuod ‘nagahupot ug saad sa kinabuhi karon.’ Atong repasohon ang upat niining hinungdanong mga prinsipyoha.

ANG BILI SA PAGPUGONG-SA-KAUGALINGON

4. Nganong ang pagpugong-sa-kaugalingon hinungdanon sa kaminyoon?

⁴ Si Haring Solomon miingon: “Sama sa usa ka siyudad nga nalumpag, nga walay paril, mao man ang tawo nga walay pagpugong sa iyang espiritu.” (Proverbio 25:28; 29:11) Ang ‘pagpugong sa espiritu sa usa,’ pagpadapat sa pagpugong-sa-kaugalingon, maoy mahinungdanon alang niadtong gusto ug malipayong kaminyoon. Ang pagpadaog sa makadaot nga mga emosyon, sama sa kasuko o imoral nga kaulag, makapahinabog kadaot nga dangtag daghang tuig una pa maulian​—kon kini maulian pa.

5. Sa unsang paagi ang usa ka dili-hingpit nga tawo makaugmad sa pagpugong-sa-kaugalingon, ug uban sa unsang mga kaayohan?

⁵ Siyempre, walay kaliwat ni Adan ang makakontrol sa bug-os sa iyang dili-hingpit nga unod. (Roma 7:21, 22) Bisan pa, ang pagpugong-sa-kaugalingon maoy usa ka bunga sa espiritu. (Galacia 5:22, 23) Busa, ang espiritu sa Diyos mopatungha diha kanato ug pagpugong-sa-kaugalingon kon iampo nato kanang maong hiyasa, kon ipadapat nato ang nahiangay nga tambag bahin niana nga makaplagan diha sa Kasulatan, ug kon makig-uban kita sa mga tawong nagpasundayag niana ug molikay sa mga tawong wala magpasundayag niana. (Salmo 119:100, 101, 130; Proverbio 13:20; 1 Pedro 4:7) Ang maong panglihok motabang kanato sa “pagkalagiw gikan sa pakighilawas,” bisan sa dihang kita tentalon. (1 Corinto 6:18) Isalikway nato ang kapintasan ug likayan o buntogon ang alkoholismo. Ug mas kalmado natong madumala ang mga hagit ug malisod nga mga kahimtang. Hinaot ang tanan​—lakip sa mga anak​—makakat-on sa pag-ugmad niining hinungdanong bunga sa espiritu.​—Salmo 119:1, 2.

HAOM NGA PANGLANTAW SA PAGKAULO

6. (a) Unsa ang gitukod-sa-Diyos nga kahikayan sa pagkaulo? (b) Unsay angay hinumdoman sa lalaki aron ang iyang pagkaulo makahatag ug kalipay sa iyang pamilya?

⁶ Ang ikaduhang hinungdanong prinsipyo mao ang pag-ila sa pagkaulo. Gihubit ni Pablo ang hustong kahan-ayan sa mga butang sa dihang siya miingon: “Buot kong mahibalo kamo nga ang ulo sa matag lalaki mao ang Kristo; sa baylo ang ulo sa usa ka babaye mao ang lalaki; sa baylo ang ulo sa Kristo mao ang Diyos.” (1 Corinto 11:3) Nagpasabot kini nga manguna ang lalaki diha sa pamilya, mopaluyo sa maunongong paagi ang iyang asawa, ug masinugtanon ang mga anak sa ilang mga ginikanan. (Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Hinunoa, matikdi nga ang pagkaulo mosangpot lamang sa kalipay sa dihang kini ipadapat sa hustong paagi. Ang mga bana nga nagkinabuhi uban sa diyosnong pagkamahinalaron nasayod nga ang pagkaulo dili pagharihari. Ilang gisundog si Jesus, ang ilang Ulo. Bisan pag si Jesus mahimong “ulo ibabaw sa tanang butang,” siya “mianhi, dili aron alagaran, kondili sa pag-alagad.” (Efeso 1:22; Mateo 20:28) Sa susamang paagi, ipadapat sa Kristohanong lalaki ang pagkaulo, dili alang sa iyang kaugalingong kaayohan, kondili sa pag-atiman sa mga kaayohan sa iyang asawa ug mga anak.​—1 Corinto 13:4, 5.

7. Unsang Kasulatanhong mga prinsipyo ang makatabang sa usa ka asawa nga tumanon ang iyang hinatag-sa-Diyos nga papel diha sa pamilya?

⁷ Sa iyang bahin, ang asawa nga nagkinabuhi uban ang diyosnong pagkamahinalaron dili makig-indig o maningkamot sa pagdominar sa iyang bana. Malipayon siyang mopaluyo kaniya ug makigtambayayong kaniya. Usahay ang Bibliya maghisgot bahin sa asawa ingong “gipanag-iya” sa iyang bana, nga nagpadayag nga ang bana mao ang iyang ulo. (Genesis 20:3) Pinaagi sa kaminyoon siya nailalom “sa balaod sa iyang bana.” (Roma 7:2) Sa samang panahon, ang Bibliya nagtawag kaniya ingong usa ka “katabang” ug usa ka “komplemento.” (Genesis 2:20) Iyang ipuno ang mga hiyas ug mga katakos nga wala sa iyang bana, ug hatagan niya siya sa gikinahanglang pagpaluyo. (Proverbio 31:10-31) Ang Bibliya nag-ingon usab nga ang asawa maoy usa ka “kumboya,” nga magtrabaho kiliran sa kiliran uban sa iyang bana. (Malakias 2:14) Kining Kasulatanhong mga prinsipyo makatabang sa bana ug asawa nga makasabot sa posisyon sa matag usa ug sa pagtratar sa usag usa uban ang hustong pagtahod ug pasidungog.

“MAGMAABTIK SA PAGPAMINAW”

8, 9. Isaysay ang pila ka prinsipyo nga makatabang sa tanan diha sa pamilya sa pagpauswag sa ilang mga katakos sa komunikasyon.

⁸ Niining maong libro, ang panginahanglan sa komunikasyon kanunay nga gipasiugda. Ngano? Tungod kay mas sayon sulbaron ang mga suliran sa dihang ang mga tawo makigsulti ug maminaw gayod sa usag usa. Balikbalik nga gipasiugda nga ang komunikasyon maoy pagsulti ug pagpaminaw. Kini gipahayag sa tinun-ang si Santiago niining paagiha: “Ang matag usa kinahanglan nga magmaabtik sa pagpaminaw, magmahinay sa pagsulti.”​—Santiago 1:19.

⁹ Mahinungdanon usab nga ampingan ang paagi sa atong pagsulti. Ang dinalidali, mabingkilon, o hilabihan ka hinawayong mga pulong dili sangkap sa malamposong komunikasyon. (Proverbio 15:1; 21:9; 29:11, 20) Bisan pag husto ang atong gisulti, kon kini gipahayag sa paaging mabangis, mapasiatabon, o dili mabination, malagmit nga mas makadaot kini kay sa makaayo. Ang atong sinultihan angay nga lamian, “tinimplahan ug asin.” (Colosas 4:6) Ang atong mga pulong angay nga mahisamag “mga mansanas nga bulawan diha sa mga linilok nga salapi.” (Proverbio 25:11) Ang mga pamilya nga nakakat-on sa pagpakigkomunikar ug maayo nakahimog dakong lakang ngadto sa pagkab-ot ug kalipay.

ANG HINUNGDANONG PAPEL SA GUGMA

10. Unsang matang sa gugma ang hinungdanon sa kaminyoon?

¹⁰ Ang pulong “gugma” mabasa nga balikbalik niining libroha. Nahinumdom ka ba sa matang sa gugma nga sa dakong bahin gihisgotan dinhi? Tinuod nga ang romantikong gugma (Grego, eʹros) nagdula ug hinungdanong bahin diha sa kaminyoon, ug diha sa malamposong mga kaminyoon, ang halalom nga pagbati ug panaghigala (Grego, phi·liʹa) maugmad tali sa usa ka bana ug usa ka asawa. Apan mas labing hinungdanon mao ang gugma nga gihawasan sa Gregong pulong a·gaʹpe. Mao kini ang gugma nga atong ginaugmad alang kang Jehova, kang Jesus, ug sa atong silingan. (Mateo 22:37-39) Mao kini ang gugma nga gipahayag ni Jehova sa katawhan. (Juan 3:16) Pagkatalagsaon nga ikapakita nato ang samang matang sa gugma ngadto sa atong kapikas ug mga anak!​—1 Juan 4:19.

11. Sa unsang paagi ang gugma nagalihok alang sa kaayohan sa usa ka kaminyoon?

¹¹ Sa kaminyoon kining hataas nga matang sa gugma sa pagkatinuod “usa ka hingpit nga bugkos sa panaghiusa.” (Colosas 3:14) Nagbugkos kini sa magtiayon ug magpahinabo kanila nga himoon ang labing maayo alang sa usag usa ug alang sa ilang mga anak. Sa dihang ang mga pamilya nag-atubang sa malisod nga mga kahimtang, ang gugma motabang kanila sa pagdumala sa mga butang nga nahiusa. Samtang nagkatigulang ang magtiayon, ang gugma motabang kanila sa pagpaluyo ug padayong magpabili sa usag usa. “Ang gugma . . . dili magapangita sa kaugalingon niining kaayohan. . . . Ginaantos niini ang tanang butang, nagatuo sa tanang butang, nagalaom sa tanang butang, nagaagwanta sa tanang butang. Ang gugma dili gayod mapakyas.”​—1 Corinto 13:4-8.

12. Nganong ang gugma alang sa Diyos sa bahin sa magtiayon makapalig-on sa ilang kaminyoon?

¹² Ang panaghiusa sa kaminyoon maoy ilabinang malig-on sa dihang kini selyohan dili lamang sa gugma tali sa magtiayon apan sa dakong bahin sa gugma kang Jehova. (Ecclesiastes 4:9-12) Ngano? Aw, si apostol Juan nagsulat: “Ang paghigugma sa Diyos nagakahulogan niini, nga atong sundon ang iyang mga sugo.” (1 Juan 5:3) Busa, ang magtiayon angay nga magbansay sa ilang mga anak diha sa diyosnong pagkamahinalaron dili lamang tungod kay ilang gihigugma ang ilang mga anak ug halalom apan tungod kay kini mao ang sugo ni Jehova. (Deuteronomio 6:6, 7) Angay nga ilang likayan ang imoralidad dili lamang tungod kay gihigugma nila ang usag usa apan sa dakong bahin tungod kay ilang gihigugma si Jehova, nga “magahukom sa mga makihilawason ug mga mananapaw.” (Hebreohanon 13:4) Bisan pa kon ang usa ka kapikas magpahinabog grabeng mga suliran diha sa kaminyoon, ang gugma kang Jehova magpalihok sa laing kapikas sa padayong pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya. Sa pagkatinuod, malipayon kadtong mga pamilya diin ang gugma alang sa usag usa gilig-on sa gugma alang kang Jehova!

ANG PAMILYANG NAGABUHAT SA KABUBUT-ON SA DIYOS

13. Sa unsang paagi ang determinasyon sa pagtuman sa kabubut-on sa Diyos makatabang sa mga indibiduwal sa pagtumong sa ilang mga panan-aw sa tinuod hinungdanong mga butang?

¹³ Ang tibuok kinabuhi sa usa ka Kristohanon nasentro sa pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos. (Salmo 143:10) Mao gayod kini ang kahulogan sa diyosnong pagkamahinalaron. Ang pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos makatabang sa mga pamilya aron itumong ang ilang mga mata sa tinuod hinungdanong mga butang. (Filipos 1:9, 10) Pananglitan, si Jesus nagpasidaan: “Mianhi ako sa pagpahinabo ug panagkabahin, sa tawo batok sa iyang amahan, ug sa anak nga babaye batok sa iyang inahan, ug sa batan-ong asawa batok sa iyang ugangang babaye. Sa pagkatinuod, ang kaaway sa tawo mao unya ang iyang kaugalingong mga kapanimalay.” (Mateo 10:35, 36) Tinuod sumala sa pasidaan ni Jesus, daghan sa iyang mga sumusunod ang gilutos sa mga membro sa pamilya. Pagkamakapasubo, makapasakit nga kahimtang! Bisan pa niana, ang mga relasyon sa pamilya dili angay molabaw kay sa atong gugma alang kang Jehova nga Diyos ug alang kang Jesu-Kristo. (Mateo 10:37-39) Kon ang usa molahutay bisan pa sa pagsupak sa pamilya, ang mga magsusupak mahimong magbag-o sa dihang ilang makita ang maayong mga epekto sa diyosnong pagkamahinalaron. (1 Corinto 7:12-16; 1 Pedro 3:1, 2) Bisan pa kon kana dili mahitabo, walay dumalayong kaayohan ang maangkon pinaagi sa paghunong sa pag-alagad sa Diyos tungod sa pagsupak.

14. Sa unsang paagi ang tinguha sa pagtuman sa kabubut-on sa Diyos makatabang sa mga ginikanan nga molihok alang sa kaayohan sa ilang mga anak?

¹⁴ Ang pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos makatabang sa mga ginikanan nga mohimog hustong mga desisyon. Pananglitan, sa pila ka katilingban ang mga ginikanan makiling sa paglantaw sa mga anak ingong usa ka pamuhonan, ug sila mosalig sa ilang mga anak nga moatiman kanila sa ilang katigulangon. Samtang haom ug husto alang sa hamtong nga mga anak nga moatiman sa ilang tigulang nga mga ginikanan, ang maong ideya dili angay magpahinabo sa mga ginikanan nga mag-impluwensiya sa ilang mga anak nga mangagpas ug materyalistikong paagi sa kinabuhi. Ang mga ginikanan dili makahatag ug kaayohan sa ilang mga anak kon ila silang matutoon nga mas mopabili sa materyal nga mga bahandi kay sa espirituwal nga mga butang.​—1 Timoteo 6:9.

15. Sa unsang paagi ang inahan ni Timoteo, nga si Eunice, usa ka ekselenteng panig-ingnan sa ginikanan nga nagatuman sa kabubut-on sa Diyos?

¹⁵ Ang maayong panig-ingnan niining bahina mao si Eunice, ang inahan sa batan-ong higala ni Pablo nga si Timoteo. (2 Timoteo 1:5) Bisan tuod naminyo siya sa usa nga dili-magtutuo, si Eunice, uban sa apohang babaye ni Timoteo nga si Loida, malamposong nakamatuto kang Timoteo nga moagpas sa diyosnong pagkamahinalaron. (2 Timoteo 3:14, 15) Sa dihang si Timoteo may igo nang pangedaron, gitugotan siya ni Eunice nga mobiya sa balay ug himoon ang buluhatong pagwali sa Gingharian ingong kauban ni Pablo sa pagmisyonaryo. (Buhat 16:1-5) Pagkamalipayon gayod niya sa dihang ang iyang anak nga lalaki nahimong usa ka talagsaong misyonaryo! Ang iyang diyosnong pagkamahinalaron ingong usa ka hamtong nagbanaag ug maayo sa pagkabansay kaniya ingong bata pa. Sa walay duhaduha, nakakaplag si Eunice ug katagbawan ug kalipay sa pagkadungog ug mga taho mahitungod sa matinumanong ministeryo ni Timoteo, bisan tuod malagmit nga gimingaw siya kaniya.​—Filipos 2:19, 20.

ANG PAMILYA UG ANG IMONG KAUGMAON

16. Ingong usa ka anak nga lalaki, unsang haom nga kahangawa ang gipakita ni Jesus, apan unsa ang panguna niyang tumong?

¹⁶ Si Jesus gimatuto diha sa usa ka diyosnong pamilya ug, ingong usa ka hamtong, mipakita sa haom nga kahangawa sa usa ka anak nga lalaki alang sa iyang inahan. (Lucas 2:51, 52; Juan 19:26) Hinunoa, ang pangunang tumong ni Jesus mao ang pagtuman sa kabubut-on sa Diyos, ug alang kaniya kini naglakip sa pagbukas sa dalan alang sa mga tawo nga makatagamtam ug walay kataposang kinabuhi. Kini iyang gihimo sa dihang iyang gitanyag ang iyang hingpit tawhanong kinabuhi ingong usa ka lukat alang sa makasasalang katawhan.​—Marcos 10:45; Juan 5:28, 29.

17. Unsang mahimayaong mga kalaoman ang gibuksan sa matinumanong dalan ni Jesus alang niadtong nagatuman sa kabubut-on sa Diyos?

¹⁷ Human sa kamatayon ni Jesus, gibanhaw siya ni Jehova ngadto sa langitnong kinabuhi ug gihatagan siyag dakong awtoridad, nga ngadtongadto gihimo siyang Hari sa langitnong Gingharian. (Mateo 28:18; Roma 14:9; Pinadayag 11:15) Ang halad ni Jesus nagpaposible sa pila ka tawo nga mapili nga momando uban kaniya nianang Ginghariana. Kini nagbukas usab sa dalan alang sa nahibiling matarong-ug-kasingkasing nga mga tawo nga makatagamtam ug hingpit nga kinabuhi sa usa ka yuta nga gipasig-uli sa paraisong mga kahimtang. (Pinadayag 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Usa sa kinadak-ang mga pribilehiyo nga nabatonan nato karon mao ang pagtug-an niining mahimayaong maayong balita ngadto sa atong mga silingan.​—Mateo 24:14.

18. Unsang pahinumdom ug unsang pagdasig ang parehong gihatag sa mga pamilya ug sa mga indibiduwal?

¹⁸ Ingon sa gipakita ni apostol Pablo, ang pagkinabuhi ug kinabuhi sa diyosnong pagkamahinalaron naghupot sa saad nga ang mga tawo makapanunod niadtong mga panalangin sa kinabuhi “sa umaabot.” Sa walay duhaduha, mao kini ang labing maayo nga paagi sa pagkaplag ug kalipay! Hinumdomi, “ang kalibotan nagataliwan maingon man ang tinguha niini, apan siya nga nagabuhat sa kabubut-on sa Diyos magapabilin hangtod sa hangtod.” (1 Juan 2:17) Busa, kon ikaw usa ka anak o usa ka ginikanan, bana o asawa, o usa ka tagsaanong hamtong nga may mga anak o wala, paningkamoti nga buhaton ang kabubut-on sa Diyos. Bisan pa sa dihang ikaw nailalom sa pagpit-os o nag-atubang sa hilabihang mga kalisod, ayawg kalimti nga ikaw usa ka alagad sa buhi nga Diyos. Busa, hinaot ang imong mga lihok maghatag ug kalipay kang Jehova. (Proverbio 27:11) Ug hinaot nga ang imong panggawi mosangpot sa kalipay alang kanimo karon ug sa kinabuhing walay kataposan sa bag-ong kalibotan nga moabot!