Ang Hagit sa Pag-atiman

“USAHAY nangandoy ako nga makalingkawas sa kahimtang. Apan mas gikinahanglan niya ako labi na karon. Usahay mobati ako nga nag-inusara pag-ayo.”​—Jeanny, kinsa nag-alima sa iyang 29-anyos nga bana sa 18 ka bulan una pa siya namatay sa tumor sa utok.a

“May mga panahong maglagot ako kang Mama, ug unya ako masuko sa akong kaugalingon. Mobati ako nga napakyas sa dihang dili ako makasagubang ug maayo sa kahimtang.”​—Rose, 59, kinsa nag-atiman sa iyang maluya nga 90-anyos nga inahan, nga nag-ilaid sa banig.

Ang balita bahin sa makamatay o balikbalik nga sakit makapaluya kaayo sa pamilya ug sa mga higala. “Sa dihang mahiling ang sakit ang matag pamilya mobating nag-inusara. Sila tingali walay laing nailhan nga aduna niining problemaha,” matod pa ni Jeanne Munn Bracken, diha sa Children With Cancer. Sila usab sagad “makuratan ug dili-makatuo,” sama kang Elsa sa dihang iyang nahibaloan nga ang iyang 36-anyos nga suod nga higalang si Betty may kanser. Si Sue, kansang amahan nasakit, mibati nga “kasukaon, kahaw-ang” sa iyang tiyan sa dihang sa kataposan iyang nahibaloan nga himalatyon ang iyang amahan sa kanser.

Ang mga sakop sa pamilya ug mga higala lagmit kalit nga makakaplag sa ilang kaugalingon nga nadakdakan sa papel nga mga tig-atiman​—nga nagtagana sa pisikal ug emosyonal nga mga panginahanglan sa usa nga masakiton. Sila tingali ang mangandam sa sustansiyadong mga pagkaon, mag-akata sa pagtambal, maghikay sa pagdala ngadto sa doktor, mag-abiabi sa mga bisita sa pasyente, magsulat ug mga sulat alang sa pasyente, ug daghan pa kaayo. Sagad kining mga buluhatona gihan-ok diha sa okupado na nga eskedyul.

Apan, sa mograbe ang kahimtang sa pasyente, ang trabaho sa pag-atiman mahimong mas magkinahanglag dugang pagtagad. Unsa kahay nalakip niini? “Tanang butang!” miingon si Elsa bahin sa iyang nag-ilaid-sa-banig nga higalang si Betty. “Ang pagpakaligo ug pagpakaon kaniya, pagtabang kaniya sa dihang siya mosuka, pagyabo sa iyang mga supotsupot sa ihi.” Si Kathy, bisan pag adunay bug-os panahong trabaho, nag-atiman sa iyang masakitong inahan. Si Sue, nga gihisgotan sa sinugdan, nag-asoy bahin sa “pagkuha ug pagrekord sa temperatura sa lawas [sa iyang amahan] matag tunga sa oras, pabugnawan siyag basang espongha sa dihang motaas ang temperatura sa iyang lawas, ug ilisan ang iyang mga sinina ug mga gamit sa higdaanan matag pipila ka oras.”

Ang kalidad sa pag-atiman nga madawat sa pasyente nagadepende sa dakong bahin sa kabaskog sa panglawas sa tawo nga nag-atiman. Bisan pa, ang mga pagbati ug mga panginahanglan sa tawo nga maoy nag-alinga sa masakiton sagad makalimtan. Kon ang pag-atiman moresulta lamang ug sakit nga bukobuko o gipamaolang mga abaga, lisod gayod kini. Apan, sama sa isulti sa kadaghanang tig-atiman, ang pag-atiman gihatag sa dako kaayong emosyonal nga bili.

“Makauulaw Kaayo Kadto”

“Sagad ilarawan sa mga pagtuon ang kalisod nga maoy sangpotanan sa pagkadili-makataronganon, makauulawng paggawi, ug mga pagsilaob sa kasuko [sa pasyente],” mitaho ang The Journals of Gerontology. Pananglitan, gihubit ni Gillian ang nahitabo human gisultihan sa usa ka higala diha sa Kristohanong tigom sa pagpakigkita sa iyang tigulang nga inahan. “Naglutok lang ang mata ni Mama ug wala motubag,” masub-anong nahinumdom si Gillian. “Makauulaw kaayo kadto ug nakapatulo sa mga luha sa akong mga mata.”

“Kini maoy usa sa kinalisdang butang nga pagasagubangon,” miingon si Joan, kansang bana anam-anam nga nalisoan ug utok. “Gumikan niini siya dili kaayo maninagad sa maayong pamatasan,” siya miasoy. “Sa dihang mangaon kami sa restawran duyog sa uban, siya moadto usahay sa ubang mga lamesa sa kan-anan, tilawan ang jam, ug ibutang ug balik ang ginamit nga kutsara sa butanganag jam. Kon mamisita kami sa mga silingan, mangluwa siya sa dalan sa tanaman. Naglisod ako sa pagwala diha sa akong hunahuna nga tingali nag-estoryahay ang mga tawo bahin niining mga batasana ug tingali naglantaw kaniya nga kulag maayong pamatasan. Morag naupos ako.”

“Nahadlok Ako nga Kon Kami Magdanghag . . .”

Ang pag-atiman sa grabe kaayog sakit nga minahal mahimong makahahadlok kaayo nga kasinatian. Ang tig-atiman tingali mahadlok kon unsay mahitabo sa magkagrabe ang sakit​—tingali mahadlok nga mamatay ang iyang usa nga gimahal. Siya tingali mahadlok usab nga wala na siyay kusog o katakos sa pagtagana sa mga panginahanglan sa pasyente.

Gibatbat ni Elsa ang hinungdan sa iyang kahadlok niining paagiha: “Nahadlok ako nga basig masakitan nako sa pisikal si Betty, sa ingon nagdugang sa iyang pag-antos, o nga makahimo akog butang nga makapamubo sa iyang kinabuhi.”

Usahay ang kahadlok sa pasyente mahimong kahadlok sa tig-atiman. “Ang akong amahan mahadlok kaayong matuk-an ug usahay matarantar,” miingon si Sue. “Nahadlok ako nga kon kami magdanghag, siya matuk-an ug busa maagoman ang iyang gikahadlokan pag-ayo.”

“Tingali Kagul-an Mo ang Ilang Kahimtang Kaniadto”

“Ang kaguol maoy usa ka normal nga pagbati sa mga tawong nag-atiman sa usa ka minahal nga adunay balikbalik nga sakit,” nag-ingon ang Caring for the Person With Dementia. “Sa mosamot ang sakit sa pasyente, tingali masinati mo ang pagkawala sa usa ka kauban ug usa ka relasyon nga hinungdanon kanimo. Tingali kagul-an mo ang ilang kahimtang kaniadto.”

Gibatbat ni Jennifer kon sa unsang paagi naapektohan ang iyang pamilya sa anam-anam nga pagkadaot sa panglawas sa iyang inahan: “Gisakitan kami. Gimingaw kami sa iyang bibo nga pagpakig-estorya. Kami naguol pag-ayo.” Si Gillian miasoy: “Dili ko gustong mamatay ang akong inahan, ug dili ko gustong mag-antos siya. Mag-utas akog hilak.”

“Mibati Ako nga Giabandonar, Nasuko”

Ang tig-atiman tingali mahibulong: ‘Nganong nahitabo kini kanako? Nganong dili man motabang ang uban? Dili ba nila makita nga dili kaayo ako makasagubang? Dili ba mahimong mas magmatinabangon ang pasyente?’ Usahay, ang tig-atiman mobatig dakong kasuko sa daw nagdaghan ug dili-makataronganong mga panginahanglan ug pagtagad nga gipangayo diha kaniya sa pasyente ug sa ubang mga sakop sa pamilya. Si Rose, nga gihisgotan sa sinugdanan, nag-ingon: “Sagad masuko ako kanunay sa akong kaugalingon​—diha sa akong hunahuna. Apan si Mama miingon nga kini makita sa akong nawong.”

Tingali antoson sa usa nga nag-atiman ang kabug-at sa kaugalingong mga kahigawad ug ang kasuko sa pasyente. Diha sa librong Living With Cancer, si Dr. Ernest Rosenbaum nag-ingon nga ang ubang mga pasyente “usahay mobatig kasuko ug sobrang kaguol nga mangita ingong ilang target ang kinadul-ang tawong makita . . . Kini nga kasuko sagad madayag tungod sa pagkasuko sa gagmayng mga butang nga sa normal nga mga panahon dili gani mamatikdan sa pasyente.” Masabtan, kini makahatag ug dugang kabug-at sa gikapoy nang mga minahal nga naghimo sa ilang labing maayo sa pag-atiman sa pasyente.

Si Maria, pananglitan, naghimog dalayegong trabaho sa pag-atiman sa iyang himalatyon nga higala. Apan, matag karon ug unya, ang iyang higala daw sobra ka sensitibo ug mohimo dayon ug sayop nga mga paghukom. “Hait ug walay-batasan siyang manulti, nga maulawan ang mga minahal,” miingon si Maria. Sa unsang paagi naapektohan niini si Maria? “Sa maong panahon, daw ‘masabtan’ nimo ang pasyente. Apan sa nagpalandong niinig balik sa ulahi, mibati ako nga giabandonar, nasuko, walay-katinoan​—ug walay ganang magpakita sa gikinahanglang gugma.”

Usa ka pagtuon nga gipatik sa The Journals of Gerontology mihinapos: “May posibilidad nga ang kasuko mosamot diha sa mga kahimtang sa pag-atiman [ug] usahay moresulta ug aktuwal o pinalandong nga kapintasan.” Nakita sa mga tigdukiduki nga halos 1 sa matag 5 ka tig-atiman nahadlok nga basin siya mahimong mapintas. Ug kapin sa 1 sa 20 aktuwal nga nagmapintas sa iyang pasyente.

“Mibati Ako nga Sad-an”

Daghang tig-atiman gihampak sa mga pagbating sad-an. Usahay ang pagbating sad-an sundan ug kasuko​—sa ato pa, sila mibating sad-an tungod kay may mga panahong sila masuko. Ang ingon niini nga mga pagbati makapaluya kaayo kanila sa emosyon hangtod sa punto nga sila mobati nga dili na makaagwanta.

Sa pipila ka kahimtang, walay laing kapilian gawas sa pagpaatiman sa pasyente sa usa ka institusyon o sa usa ka ospital. Malisod kaayo kini nga desisyon nga makatugaw pag-ayo sa mga emosyon sa tig-atiman. “Sa dihang napugos sa kataposan sa pagdala kang Mama ngadto sa usa ka pinuy-anan alang sa mga tawong nagkinahanglag linaing pag-atiman, gibati ko nga akong gibudhian siya, giabandonar siya,” miingon si Jeanne.

Anaa man sa ospital ang pasyente o wala, ang iyang mga minahal tingali mobating sad-an nga wala nila kaayo himoa ang labing maayo alang kaniya. Miingon si Elsa: “Sagad maguol ako nga kulang kaayo ang akong panahon. Usahay dili gayod magpabiya kanako ang akong higala.” Tingalig anaa usab ang kabalaka nga napasagdan ang ubang mga kaakohan sa pamilya, ilabina kon dako kaayong panahon ang magugol sa tig-atiman diha sa ospital o kinahanglang motrabahog dugay aron makabayad sa nagdako nga balayranan. “Kinahanglang motrabaho ako aron masaparan ang mga galastohan,” nagmulo ang usa ka inahan, “bisan pa niana mibati ako nga sad-an tungod kay dili nako maatiman ang akong mga anak.”

Dayag, ang mga tig-atiman nagkinahanglan gayod ug pagpaluyo, ilabina human mamatay ang usa nga giatiman. “Ang akong kinadak-ang responsibilidad [human mamatay ang usa ka pasyente] . . . mao ang paghupay sa sad-ang mga pagbati sa tig-atiman, nga kasagaran dili ikapahungaw,” miingon si Dr. Fredrick Sherman, sa Huntington, New York.

Kon kining mga pagbatia dili ikapahungaw, kini makadaot sa tig-atiman ug sa pasyente. Nan, sa unsang paagi masagubang sa mga tawong nagaatiman kining mga pagbatia? Unsay mahimo sa uban​—mga sakop sa pamilya ug mga higala​—aron sila matabangan?

[Footnote]

[Kahon sa panid 5]

Ayaw Ibalewala ang mga Tig-atiman!

“KAMI nahibalo nga 80% sa pag-atiman sa mga tigulang nga ginahimo diha sa balay gihimo sa mga babaye,” miingon si Myrna I. Lewis, luyoluyong propesor sa departamento sa pagpanambal sa komunidad sa Mount Sinai Medical School, sa New York.

Usa ka pagtuon sa mga babayeng tig-atiman, nga gipatik diha sa The Journals of Gerontology,b nagpakita nga 61 porsiyento sa mga babaye ang gikatahong walay nadawat nga pagpaluyo gikan sa pamilya o mga higala. Ug kapin sa katunga (57.6 porsiyento) miingon nga sila wala makadawat ug igong emosyonal nga pagpaluyo gikan sa ilang mga bana. Diha sa Children With Cancer, si Jeanne Munn Bracken nag-ingon nga samtang ang inahan tingali maoy nagpas-an sa kabug-at sa pag-atiman, “ang amahan tingali dili maninagad ug magmapuliki sa iyang trabaho.”

Ugaling, adunay dakodakong bahin sa pag-atiman ang gihimo sa mga lalaki, nag-ingon si Dr. Lewis. Pananglitan, ang mga bana nga may mga asawa nga gitakboyan ug Alzheimer’s disease maoy dakodakong pundok. Ug dayag nga bation nila ang mga kalisod sa pag-atiman sa usa ka masakitong minahal. “Kining mga lalakiha tingali ang labing maapektohan sa tanan,” nagpadayon sa Lewis, “tungod kay kasagaran sila mas gulanggulang kay sa ilang mga asawa ug tingalig sila dili maayog panglawas mismo. . . . Ang kadaghanan kanila wala mabansay sa praktikal nga mga bahin sa pag-atiman.”

Ang mga pamilya kinahanglang magbantay sa tendensiya sa pagpabug-at sa usa ka sakop nga daw maayong moatubang sa hagit. “Kasagaran usa ka partikular nga sakop sa pamilya ang nahimong tig-atiman, usahay sa daghang panahon,” nagkanayon ang librong Care for the Carer. “Ubay-ubay niini maoy mga babaye nga nagkatigulang na mismo. . . . Ang mga babaye usab sagad mao ang nakita ingong ang ‘natural’ nga mga tig-atiman . . . , apan dili gayod angay nga ibalewala kini sa mga pamilya ug mga higala.”

[Footnote]

[Hulagway sa panid 6]

Ang mga tig-atiman nagkinahanglag pagpaluyo aron masagubang ang mga pagbating sad-an ug kasuko

Kon Unsaon Pag-atubang sa mga Pagbati

IKAW ba karon nag-atiman ug masakiton kaayong minahal? Kon mao, tingali gibati mo ang makalibog ug makahahadlok nga mga emosyon. Unsay imong mahimo? Palandonga ang mga pagbati nga gisagubang sa mga tig-atiman ug ang praktikal nga mga sugyot nga nakatabang kanila nga makasugakod.

Kaulawan. Usahay, ang batasan sa tawo nga masakiton tingali makapaulaw kanimo atubangan sa uban. Apan ang pagpasabot sa matang sa sakit sa imong minahal ngadto sa mga higala ug mga silingan basig makatabang kanila sa pagsabot ug basig makapukaw kanila sa pagpakitag “pagbati nga alang sa isigkaingon” ug pailob. (1 Pedro 3:8) Kon mahimo, pakigsulti sa mga pamilya nga sama kanimo ug kahimtang. Basin dili kaayo ka mobatig kaulaw sa magbayloay kamog mga kasinatian. Giasoy ni Sue kon unsay nakatabang kaniya: “Naluoy kaayo ako sa akong amahan​—natabonan niini ang bisan unsang mga pagbati sa kaulaw. Ug ang iyang hiyas nga maayong mopakatawa usab nakatabang.” Oo, ang hiyas nga maayong mopakatawa​—sa bahin sa pasyente ug sa mga tawong nag-atiman kaniya​—maoy usa ka maayo kaayong kasangkapan aron mahupayan ang mga tensiyon.​—Itandi ang Ecclesiastes 3:4.

Kahadlok. Ang pagkawalay-alamag bahin sa sakit makahahadlok kaayo. Kon mahimo, pangitag propesyonal nga tabang kon unsay madahom sa molamay ang sakit. Pagtuon kon unsaon paghatag ug pag-atiman ubos niadtong mga kahimtanga. Alang kang Elsa, ang usa sa labing hinungdanong mga butang sa pagsagubang sa iyang kahadlok mao ang pagpakigsulti sa ubang mga tig-atiman ug sa mga nars nga nag-atiman sa mga tawong grabe ug sakit bahin sa kon unsay madahom sa magkagrabe ang sakit sa pasyente. Si Jeanny nagtambag: “Atubanga ug kontrolaha ang imong mga kahadlok. Ang kahadlok kon unsa tingali ang mahitabo sagad mas grabe kay sa tinuod nga kahimtang.” Si Dr. Ernest Rosenbaum nagrekomendar nga kon unsa may nakaingon niini, ang imong mga kahadlok angayng “ipadayag dihang kini motungha.”​—Itandi ang Proverbio 15:22.

Kaguol. Dili sayon atubangon ang kaguol, ilabina sa kahimtang sa pag-atiman. Tingali maguol ka nga mawad-an ug pag-ubanay, ilabina kon ang imong masakiton nga minahal dili na makasulti, dili na kaayo makasabot, o makaila kanimo. Ang maong mga pagbati dili dayon masabtan sa uban. Ang pagpadayag sa imong kaguol sa usa ka masinabtanong higala nga mamating mapailobon ug makibation makahatag ug kahupayan nga gikinahanglan pag-ayo.​—Proverbio 17:17.

Kasuko ug Kahigawad. Kini maoy normal nga mga pagsanong sa pag-atiman sa masakiton kaayong tawo kansang batasan malisod usahay. (Itandi ang Efeso 4:26.) Hibaloi nga sagad ang sakit, dili ang pasyente, ang hinungdan sa malisod nga batasan. Si Lucy nahinumdom: “Sa maglagot na ako kaayo, makahilak ako. Unya maningkamot ako sa pagpahinumdom sa akong kaugalingon sa kahimtang ug sakit sa pasyente. Nahibalo ako nga ang pasyente nagkinahanglan sa akong tabang. Kana nakatabang kanako nga makapadayon.” Ang maong pagsabot mahimong ‘magpuypoy sa imong kasuko.’​—Proverbio 14:29; 19:11.

Pagkasad-an. Ang pagbating sad-an kasagaran taliwala sa mga tig-atiman. Apan, makasalig ka nga gihimo mo ang usa ka hinungdanon apan malisod kaayo nga trabaho. Dawata ang kamatuoran nga dili ka hingpit nga makasanong sa tanang panahon sa pulong o sa buhat. Ang Bibliya nagpahinumdom kanato: “Kitang tanan mangapandol man sa makadaghan. Kon may dili mapandol diha sa pulong, kini siya usa ka tawong hingpit, nga makahimo usab sa pagrenda sa iyang tibuok lawas.” (Santiago 3:2; Roma 3:23) Ayaw itugot nga ang pagbating sad-an makasanta kanimo sa paghimog positibong lihok karon. Kon masuko ka sa usa ka butang nga imong gisulti o gibuhat, lagmit gayod nga makita nimo nga ang pag-ingon ug “Pasayloa ako” mohatag kanimo ug sa imong pasyente ug maayo nga pagbati. Ang usa ka tawo nga nag-atiman ug masakitong paryente nagtambag: “Himoa ang imong labing maayo ubos sa maong mga kahimtang.”

Depresyon. Ang depresyon komon kaayo​—ug masabtan​—diha sa mga pamilya nga nagsagubang sa grabe nga sakit. (Itandi ang 1 Tesalonica 5:14.) Usa ka tig-atiman nga nag-antos sa depresyon miasoy kon unsay nakatabang kaniya: “Daghan ang mopasalamat kanato sa paghatag ug pag-atiman. Ang pipila lamang ka pulong sa pagdasig makapadasig kanimo sa pagpadayon kon ikaw gikapoy kaayo ug nagmagul-anon.” Ang Bibliya nag-ingon: “Ang kabalaka nga anaa sa kasingkasing sa usa ka tawo maoy makapatikuko kaniya, apan ang maayong pulong makapahimo niini nga malipayon.” (Proverbio 12:25) Ang uban tingali dili kanunayng makamatikod sa imong panginahanglag pagdasig. Busa, usahay, tingali imo unang ipadayag ang tanang “kabalaka” sa imong kasingkasing aron madawat “ang maayong pulong” sa pagdasig gikan sa uban. Hinunoa, kon ang mga pagbati sa depresyon magpabilin o mosamot, maayong magpakonsulta ug doktor.

Pagkawalay-Mahimo. Ikaw tingali mobati nga walay-mahimo atubangan sa makapaluya nga sakit. Dawata ang kamatuoran sa imong kahimtang. Dawata ang imong mga limitasyon​—wala kay gahom sa panglawas sa pasyente, apan makahatag ka ug mahangawaong pag-atiman. Ayaw pagdahom ug kahingpitan sa imong kaugalingon, sa imong pasyente, o sa imong mga tigpaluyo. Ang timbang nga paagi dili lamang makahupay sa mga pagbati sa pagkawalay-mahimo kondili makahupay usab sa kabug-at sa trabaho. Sa maalamon, daghan sa mga tawong nakaatiman ug minahal nagtambag: Pagtuon nga maatubang ang tagsatagsa ka adlaw.​—Mateo 6:34.

[Blurb sa panid 8]

“Atubanga ug kontrolaha ang imong mga kahadlok. Ang kahadlok kon unsa tingali ang mahitabo sagad mas grabe kay sa tinuod nga kahimtang”

[Kahon sa panid 7]

Makadasig nga mga Pulong Gikan sa mga Tig-atiman

“AYAW kabalaka sa negatibong mga hunahuna bahin sa imong kaugalingon. Kini normal sa ingon niana nga mga kahimtang. Dayag nga dili angay nga iluom nimo ang imong mga pagbati. Ibutyag sa usa ka tawo ang imong gibati, ug kon makahimo ka, pahayahay​—lakaw makadiyot​—aron marepreskohan ka.”​—Lucy, kansang trabaho diha sa klinika naglangkit sa pagtabang sa pipila ka mga tig-atiman maingon man sa mga pasyente.

“Kon adunay mga sakop sa pamilya o mga higala nga anaa ug andam sa pagtabang, patabanga sila. Hinungdanon nga ikabahin mo ang kabug-at diha sa uban.”​—Sue, kinsa nag-atiman sa iyang amahan una pa siya namatay sa Hodgkin’s disease.

“Pagtuon nga maugmad ang hiyas nga maayong mopakatawa.”​—Maria, kinsa mitabang sa pag-atiman sa minahal nga higala nga namatay sa kanser.

“Pabilin nga malig-on sa espirituwal. Duol kang Jehova, ug pag-ampo kanunay. (1 Tesalonica 5:17; Santiago 4:8) Siya mohatag ug tabang ug paglipay pinaagi sa iyang espiritu, iyang Pulong, iyang yutan-ong mga alagad, ug iyang mga saad. Paningkamot nga mahimong organisado kon mahimo. Pananglitan, makatabang ang paghimog mga eskedyul sa paghatag ug mga tambal ug mga listahan alang sa mga kaabag.”​—Hjalmar, kinsa nag-atiman sa iyang himalatyong bayaw nga lalaki.

“Tun-i kutob sa imong mahimo ang matang sa sakit sa imong pasyente. Kana, sa baylo, motabang kanimo sa pagkasayod kon unsay madahom sa pasyente ug kanimo ug kon unsaon sa pag-atiman sa imong pasyente.”​—Joan, kansang bana adunay Alzheimer’s disease.

“Hibaloi nga ang uban nakasagubang una pa kanimo ug nga si Jehova makatabang kanimo sa pagsagubang bisan unsay mahitabo.”​—Jeanny, kinsa nag-atiman sa iyang bana una pa siya namatay.

[Hulagway sa panid 8]

Aron mokalma ang imong mga kahadlok, pagsusisusi kutob sa imong mahimo bahin sa sakit

[Hulagway sa panid 9]

Ang pagpakigsulti ngadto sa usa ka masinabtanong higala mohatag ug dakong kahupayan

Pag-atiman sa Tig-atiman—Kon sa Unsang Paagi Makatabang ang Uban

“SI Lawrie ug ako naminyo sulod na sa 55 ka tuig​—dugay na kaayong panahon​—ug pagkamalipayon nga katuigan! Kon mahimo ko pa lang unta nga maatiman siya sa balay, himoon ko kana. Apan ang akong panglawas misugod sa pagkadaot. Sa kataposan, napugos ako sa paghikay nga ipaatiman siya sa usa ka balayng nagaamomag mga tawong dili na makaatiman sa kaugalingon. Ang emosyonal nga kasakit sa pag-asoy niini halos dili ko maagwanta. Gihigugma ug gitahod ko pag-ayo siya ug ginaduaw siya kanunay kon makahimo ako. Sa pisikal, wala na akoy mahimo.”​—Anna, 78-anyos nga babaye nga kapin sa 10 ka tuig nag-atiman sa iyang bana nga may Alzheimer’s disease ug usab sa nangaging 40 ka tuig nag-atiman sa ilang anak nga babaye nga may Down’s syndrome.a

Ang kahimtang ni Anna kasagaran. Usa ka surbi diha sa British Isles nagbutyag nga “diha sa pipila ka pundok sa edad (ang 40-hon ug 50-hon) ingon kadaghan sa usa sa matag duha ka babaye maoy tig-atiman.” Sama sa nahisgotan na sa sinugdan, ang emosyonal nga kalisod ug mga problema nga atubangon sa mga tig-atiman daw dili na maagwanta usahay.

“Nagtuo ako nga labing menos 50% sa mga tig-atiman ang nagmagul-anon sa unang tuig sa pag-atiman,” nag-ingon si Dr. Fredrick Sherman, sa American Geriatrics Society. Alang sa mga tawong tigulang sama kang Anna, ang ilang nagakaluya nga kusog ug nagakadaot nga panglawas dugang nagpalisod sa pagdala sa kahimtang.

Aron matabangan ang mga tig-atiman sa pagsagubang sa ilang mga responsibilidad, kinahanglang mahibalo kita sa ilang mga panginahanglan. Unsa kining mga panginahanglana, ug sa unsang paagi kita makasanong niini?

Ang mga Tig-atiman Kinahanglang Makigsulti

“Kinahanglan ko nga mahuwasan sa kabug-at,” miingon ang usa ka babaye nga mitabang sa pag-atiman sa iyang himalatyon nga higala. Ingon sa gipakita sa nag-una nga artikulo, ang mga problema mas sayon nga atubangon ug dumalahon kon kini ipakigsulti nila uban sa usa ka masinabtanong higala. Daghang tig-atiman kinsa mibati nga nalaang sa ilang mga kahimtang nakakita nga ang pagpakigsulti bahin sa ilang kahimtang nakatabang kanila sa pagsabot ug sa paghupay sa giluom nga mga pagbati.

“Nalipay ako sa dihang maamgohan sa mga higala nga kaming duha nagkinahanglan ug moral nga pagpaluyo,” nahinumdom si Jeanny sa nag-atiman pa siya sa iyang bana. Siya miingon nga ang mga tawong nag-atiman nagkinahanglag pagdasig ug, usahay, usa ka tawo nga mabinationg mamati ug mopahupay kanila. Si Hjalmar, kinsa mitabang sa pag-atiman sa iyang masakitong bayaw nga lalaki, miuyon: “Nagkinahanglan akog tawo nga mamati sa akong mga kahadlok ug mga problema ug makasabot kon unsay akong gibati.” Mahitungod sa usa ka suod nga higala, si Hjalmar midugang: “Makalipay kaayo ang pagduaw kaniya, bisan ug tunga lamang sa oras. Siya namati kanako. Siya tinuod nga mahangawaon gayod. Mohayahay ang akong panimati human niana.”

Ang mga tig-atiman makabaton ug dakong pagdasig gikan sa usa ka masinabtanong tigpaminaw. “Magmaabtik sa pagpaminaw, magmahinay sa pagsulti,” maalamong nagtambag ang Bibliya. (Santiago 1:19) Gipadayag diha sa usa ka taho sa The Journals of Gerontology nga ang “pagkahibalo lamang nga may mabatonang pagpaluyo sagad igo nang makahatag ug dakodakong kahupayan.”

Apan, gawas sa usa ka nagapamati nga dalunggan ug moral nga pagpaluyo, unsa pay gikinahanglan sa mga tig-atiman?

Paghatag ug Praktikal nga Tabang

“Ang pasyente ug ang pamilya makapahimulos gikan sa bisan unsang paagi nga ikapasundayag ang gugma ug pagdasig,” miingon si Dr. Ernest Rosenbaum. Una sa tanan, ang maong “gugma ug pagdasig” ikapasundayag panahon sa personal nga pagduaw, panahon nga motawag sa telepono, o sa mubong sulat (tingali ubanan ug mga bulak o uban pang gasa).

“Nakahupay gayod sa dihang moduaw ang among mga higala makadiyot,” nahinumdom si Sue sa pagpaluyo nga nadawat sa iyang pamilya sa dihang ang iyang amahan himalatyon sa Hodgkin’s disease. “Ang usa sa akong mga higala,” siya mipadayon, “maoy nanubag sa telepono ug mitabang sa paglaba ug pagplantsa alang kanamong tanan.”

Ang pagpaluyo alang sa mga tig-atiman mahimo, ug kinahanglan, nga maglakip ug espesipiko, aktuwal nga tabang. Si Elsa nahinumdom: “Nakita ko nga nakatabang sa dihang mitanyag ang mga higala ug praktikal nga tabang. Sila wala lamang moingon: ‘Kon may ikatabang ako, pahibaloa ko.’ Hinunoa, sila miingon: ‘Molakaw ako aron mamalit. Unsay akong madala alang kanimo?’ ‘Mahimo bang akoy moareglar sa imong tanaman?’ ‘May panahon ako sa paglingkod uban sa pasyente ug basahan siya.’ Laing butang nga nakita namong praktikal mao ang paghikay nga magbilin ang mga bisita ug sinulat nga mga mensahe diha sa kuwaderno sa dihang gikapoy o natulog ang akong masakitong higala. Kana nakahatag kanamong tanan ug dako kaayong kalipay.”

Ang espesipikong mga tanyag sa pagtabang mahimong maglakip ug bisan unsang mga buhatbuhaton. Si Rose miingon: “Gipasalamatan ko gayod ang tabang sa pag-areglar sa mga higdaanan, pagsulat ug mga sulat alang sa pasyente, pag-abiabi sa mga bisita sa pasyente, pagpalit ug tambal, paghugas ug pagsudlay sa buhok, paghugas sa mga plato.” Ang pamilya ug mga higala makatabang usab sa tig-atiman pinaagi sa pagpulipulig hatod ug mga pagkaon.

Kon angay, mahimong praktikal usab nga motabang sa pipila ka bahin sa pag-atiman sa pasyente. Pananglitan, ang tig-atiman tingali nagkinahanglan ug tabang sa pagpakaon o pagkaligo sa pasyente.

Ang hingtungdang mga sakop sa pamilya ug mga higala mahimong motanyag ug praktikal nga tabang sa nagsugod pa ang sakit, apan komosta kon molamay ug dugay ang sakit? Sanglit nag-akatar sa atong kaugalingong okupadong mga eskedyul, tingali dali natong makalimtan ang naglungtad​—ug tingali nagdugang​—nga kalisod nga atubangon sa mga tig-atiman. Pagkamakapasubo kon ang gikinahanglan-pag-ayo nga pagpaluyo mosugod sa pagpangawagtang!

Kon kana mahitabo, maayong magpatawag ang tig-atiman ug miting sa pamilya aron hisgotan ang pag-atiman sa pasyente. Kasagaran posibleng mangayo ug tabang sa mga higala ug mga paryente nga nagpakitang andam sa pagtabang. Mao kanay gihimo ni Sue ug sa iyang pamilya. “Kon motungha ang panginahanglan,” siya miasoy, “among hinumdoman kadtong mitanyag sa pagtabang ug gitawagan sila. Nagtuo kami nga makapangayo kami kanila ug tabang.”

Hatagi Sila ug Higayon

“Hinungdanon gayod kaayo,” nag-ingon ang librong The 36-Hour Day, “alang kanimo [ang tig-atiman] ug sa [imong pasyente]​—nga may regular ka nga panahon nga ‘makadeskanso’ gikan sa bayente-kuwatro-oras nga pag-atiman sa tawo nga nagmasakiton pag-ayo. . . . Ang pagpahimudlay, nga layo sa pag-atiman sa [pasyente], maoy usa sa labing hinungdanong mga butang nga imong mahimo aron makapadayon ka sa pag-atiman ug tawo.” Mouyon ba ang mga tig-atiman?

“Segurado gayod,” mitubag si Maria, kinsa mitabang sa pag-atiman sa usa ka suod nga higala nga himalatyon sa kanser. “Matag karon ug unya, kinahanglan ko nga ‘makaginhawa ug diyutay’ ug mangitag laing tawo nga maoy mopuli sa alatimanon makadiyot.” Si Joan, kinsa nag-atiman sa iyang bana nga may Alzheimer’s disease, sama ug hunahuna. “Ang usa sa atong gikinahanglan pag-ayo,” siya miingon, “mao ang pagpahulayg diyutay matag karon ug unya.”

Nan, sa unsang paagi sila makapahulay gikan sa kalisod sa ilang mga responsibilidad? Si Jennifer, kinsa mitabang sa pag-atiman sa iyang tigulang nga mga ginikanan, nagpadayag kon sa unsang paagi nakakuha siyag kahupayan: “Usahay dalhon sa usa ka higala sa pamilya si mama sa usa ka adlaw aron hatagan kami ug panahon.”

Ikaw mahimong makahatag sa tig-atiman ug panahon pinaagi sa pagtanyag sa pagdala sa gawas sa pasyente makadiyot, kon praktikal ang paghimo niini. Si Joan miingon: “Nakita ko nga makapahayahay gayod kon may modala sa akong bana sa gawas aron may panahon ako sa kaugalingon panagsa.” Sa laing bahin, mahimong makapalabay ka ug panahon uban sa pasyente diha sa iyang balay. Bisan hain niini, hatagi ug higayon ang usa nga nag-atiman nga makabaton sa gikinahanglan-pag-ayo nga pagpahayahay.

Apan, hinumdomi nga dili sayon nga makapahimudlay ang mga tig-atiman. Tingali mobati sila nga sad-an nga malayo sa ilang minahal. “Dili sayon nga magpalayo sa kahimtang ug maglulinghayaw o magpahulay,” miadmitir si Hjalmar. “Gibati ko nga buot ko nga atua didto sa tanang panahon.” Apan nakakita siya ug dakong kalinaw sa hunahuna pinaagi sa pagpahulay sa panahong dili kaayo magkinahanglan ug pagtagad ang iyang bayaw nga lalaki. Ang uban naghikay nga pabantayan ang ilang minahal diha sa sentro nga nagaatiman ug hamtong sa pipila ka oras.

Ang Kataposan sa Tanang Sakit

Tinuod, ang pag-atiman sa minahal nga grabe ug sakit maoy usa ka dakong responsibilidad. Bisan pa niana, ang pag-atiman sa minahal makapalipay ug makapatagbaw. Ang mga tigdukiduki maingon man ang mga tig-atiman naghisgot bahin sa napalig-on nga mga relasyon uban sa pamilya ug mga higala. Sa ingon, nakat-onan sa mga tig-atiman ang bag-ong mga hiyas ug mga katakos. Daghan ang nakasinati ug espirituwal nga mga kaayohan usab.

Labing hinungdanon, ang Bibliya nagpakita nga si Jehova ug ang iyang Anak, si Jesu-Kristo, mao ang labing mahangawaong mga tig-atiman. Ang tagna sa Bibliya nagpasalig kanato nga ang kataposan sa tanang sakit, pag-antos, ug kamatayon haduol na. Sa dili madugay, pagagantihan sa matinagdanong Maglalalang sa tawo ang matarong nga mga molupyo sa yuta ug kinabuhing walay kataposan diha sa hingpit mahimsog nga bag-ong kalibotan​—diin “walay molupyo ang moingon: ‘Ako may sakit.’”​—Isaias 33:24; Pinadayag 21:4.

[Footnote]

[Blurb sa panid 11]

Ang kaayohan sa tawong masakiton nagadepende mismo sa kabaskog sa imong panglawas

[Blurb sa panid 12]

Ang pagpaluyo sa maayong mga higala dakog mahimo sa pagtabang kanimo nga makapadayon sa kinalisorang mga panahon

[Kahon sa panid 12]

Ang Pag-atiman Makapatagbaw

‘MAKAPATAGBAW?’ tingali ang uban mahibulong. ‘Sa unsang paagi nga mahitabo kana?’ Palihog matikdi ang gisulti sa mosunod nga mga tig-atiman diha sa Pagmata!:

“Ang pagpalabay sa kaugalingong mga pangagpas ug mga tinguha wala magpasabot nga momenos ang kalipay. ‘Adunay labaw nga kalipay sa paghatag kay sa pagdawat.’ (Buhat 20:35) Makapatagbaw gayod kaayo ang pag-atiman sa usa nga imong gihigugma.”​—Joan.

“Mapasalamaton ako nga nakatabang ako sa akong igsoon ug bayaw nga lalaki sa panahon sa tinuod nga panginahanglan​—nga dili na kinahanglang baslan nila ako. Mas nagpasuod kini kanamo. Naglaom ako nga may panahon ra nga magamit nako ang eksperyensiya nga akong naagian aron makatabang ug lain nga anaa sa samang kahimtang.”​—Hjalmar.

“Sama sa akong gisulti ngadto sa akong masakitong higala nga si Betty sa makadaghan, mas daghan akog nadawat kay sa akong nahatag. Nakat-onan ko ang empatiya ug pailob. Nakat-onan ko nga posible ang pagbaton ug positibong tinamdan ubos sa kinalisorang mga kahimtang.”​—Elsa.

“Ako nahimong mas malig-on nga tawo. Dugang nakong nakat-onan kon sama sa unsa ang pagsalig kang Jehova nga Diyos sa adlaw-adlaw ug sa pagtagana niya kanako sa akong mga panginahanglan.”​—Jeanny.

[Kahon sa panid 13]

Sa Dihang Moduaw sa Tig-atiman

• Pamati nga may empatiya

• Paghatag ug kinasingkasing nga komendasyon

• Pagtanyag ug espesipikong tabang

[Mga hulagway sa panid 10]

Tabangi ang mga tig-atiman pinaagi sa pagpamalit ug pagluto alang kanila o pinaagi sa pagtabang kanila sa pag-atiman sa pasyente