Sa Dihang ang Laygay nga Balatian Motakboy sa Pamilya

ANG kalipay sa pamilyang Du Toit makatakod. Ang ilang mainitong gugma sa usag usa makapahimuot tan-awon. Kon mahimamat nimo sila, dili ka gayod maghunahuna nga nag-antos sila ug hilabihang kalisdanan.

Sa pagsugod, sa dihang ang ilang unang anak, si Michelle, nag-edad ug duha ka tuig, nahibaloan ni Braam ug Ann nga siya adunay laygay napanunod nga sakit nga magpahinabog makapainutil nga pagkaluya sa kaunoran.

“Sa kalit lang,” saysay ni Ann, ang inahan, “kinahanglang kat-onan nimo kon unsaon pagsagubang sa makapaluyang laygay nga balatian. Imong maamgohan nga ang pamilyahanong kinabuhi mausab gayod.”

Apan human matawo ang laing babaye ug usa ka lalaki, dugang trahedya ang naghasol niining pamilyaha. Usa ka adlaw niana sa dihang ang tulo ka bata nagdula sa gawas, ang duha ka babaye nagdagan paingon sa balay. “Mama! Mama!” sila naninggit. “Dali dayon. Dunay nahitabo kang Neil!”

Nagdali paggawas, nakita ni Ann ang ulo sa tres-anyos nga si Neil nga mituay sa usa ka kilid. Dili niya mahuptang tarong ang iyang ulo.

“Grabe ang akong kakurat,” nahinumdom si Ann, “ug dihadiha ako nakaamgo. Nasubo ako nga kining himsog nga batang lalaki kinahanglang mag-atubang sa hagit sa pagkinabuhi nga mag-antos sa samang makapainutil nga kaluya sa kaunoran nga nabatonan sa iyang magulang nga babaye.”

“Ang kalipay sa pagsugod sa usa ka himsog nga pamilya,” matod sa amahan, si Braam, “sa wala madugay natabonan sa pipila sa dagko kaayong mga suliran nga wala pa namo masinati sukad.”

Ngadtongadto si Michelle, bisan pag nakadawat sa kinamaayohang pagtambal sa ospital, namatay tungod sa mga komplikasyon nga gipahinabo sa iyang balatian. Siya 14 anyos lamang niadtong panahona. Si Neil padayong nakigbisog sa mga epekto sa iyang balatian.

Nagpatungha kini sa pangutana, Sa unsang paagi ang mga pamilya sama sa mga Du Toit makasagubang sa mga suliran sa pagkabaton ug membro sa pamilya nga dunay laygay nga balatian? Aron matubag kanang pangutanaha, analisahon nato ang pipila ka paagi nga ang mga pamilya maapektahan sa laygay nga mga balatian.

Laygay nga Balatian—Usa ka Alatimanon sa Pamilya

UNSA ba ang laygay nga balatian? Sa yanong pagkasulti, kini usa ka balatian nga dangtag dugayng panahon. Dugang pa, usa ka propesor nagpatin-aw sa laygay nga balatian ingong “nausab nga kahimtang sa panglawas nga dili matambalan sa yanong operasyon o sa usa ka dili dugayng medikal nga terapiya.” Ang nakapalisod sa laygay nga balatian o sa mga epekto niini dili lamang ang matang sa sakit ug sa pagtambal kondili kini kinahanglang antoson sa dugay kaayong panahon.

Dugang pa, ang mga epekto sa laygay nga balatian panagsa rang mahitabo sa pasyente lamang. “Kadaghanang tawo bahin sa usa ka pamilya,” matod pa sa librong Motor Neurone Disease​—A Family Affair, “ug ang kakurat ug kabalaka nga gibati nimo [sa pasyente] bation usab niadtong suod nimo.” Gipamatud-an kini sa usa ka inahan kansang anak babaye dunay kanser. “Ang matag membro sa pamilya apektado,” matod niya, “gipakita man nila kini o wala o naamgohan man nila kini o wala.”

Siyempre, dili tanan ang maapektohan sa samang paagi. Bisan pa niana, kon ang mga membro sa pamilya nakasabot kon sa unsang paagi ang laygay nga balatian nag-apektar sa mga tawo sa katibuk-an, lagmit mas masangkapan sila sa pag-atubang sa tinong mga suliran sa ilang partikular nga kahimtang. Dugang pa, kon kadtong anaa sa gawas sa pamilya​—mga kauban sa trabaho, eskolmet, silingan, higala​—makasabot sa epekto sa laygay nga balatian, mas makatagana sila ug makahuloganon ug mabinationg pagpaluyo. Nga naghunahuna niini, susihon nato ang pipila ka paagi nga niana ang mga pamilya maapektohan tingali sa laygay nga balatian.

Pagbiyahe Latas sa Langyawng Yuta

Ang kasinatian sa usa ka pamilya sa laygay nga balatian ikatandi sa ilang pagbiyahe latas sa langyawng yuta. Bisan tuod ang ubang mga butang susama ra gayod diha sa yutang natawhan sa maong pamilya, ang ubang mga butang dili pamilyar o lahi gani kaayo. Sa dihang ang laygay nga balatian mag-apektar sa usa ka membro sa pamilya, daghang butang ang magpabiling wala gayod mausab sa estilo-sa-kinabuhi sa pamilya. Bisan pa niana, ang ubang mga butang lahi kaayo.

Sa sinugdan, ang balatian mismo mahimong makaapektar sa normal nga rutina sa pamilya ug magpugos sa matag membro sa pamilya sa paghimog mga kausaban aron makasagubang. Gipamatud-an kini sa 14-anyos nga si Helen, kansang inahan nag-antos sa dugay kaayong depresyon. “Among gipasibo ang among eskedyul sa mahimo o dili mahimo ni Mama sa usa ka tinong adlaw,” matod niya.

Bisan ang terapiya​—nga gituyo sa pagtagana ug kahupayan gikan sa balatian​—mahimong magpahinabo ug dugang kabaldahan sa bag-ong rutina sa pamilya. Tagda ang pananglitan ni Braam ug Ann, nga gihisgotan sa nag-unang artikulo. “Kinahanglang mohimo kami ug dagkong kausaban sa among adlaw-adlaw nga rutina tungod sa terapiya sa among mga anak,” matod ni Braam. Si Ann misaysay: “Nagngadto-nganhi kami sa ospital kada adlaw. Unya, dugang pa niana, ang doktor nagrekomendar nga kaunom namo pakan-on ug ginagmay ang mga bata sa usa ka adlaw aron mabawi ang kakulang sa pagkaon nga gipahinabo sa ilang sakit. Alang kanako, kadto maoy usa ka bag-ong paagi sa pagluto.” Ang mas dakong suliran mao ang pagtabang sa mga bata nga mohimo sa gibaod nga mga ehersisyo sa pagpalig-on sa kaunoran. “Kadto,” nahinumdom si Ann, “maoy adlaw-adlawng pagpakigbisog sa mga kagustohan.”

Samtang ang pasyente nagapasibo sa kahasol​—ug usahay sa kasakit​—sa medikal nga pagtambal ug sa pagsusi sa medikal nga kawani, mas magsalig siya sa pamilya alang sa praktikal nga tabang ug emosyonal nga pagpaluyo. Tungod niini, dili lang kay ang mga membro sa pamilya kinahanglang mokat-on ug bag-ong mga kahanas aron madumala ang pag-atiman sa panglawas sa pasyente kondili silang tanan mapugos sa pagpasibo sa ilang mga tinamdan, emosyon, estilo-sa-kinabuhi, ug rutina.

Masabtan nga kining tanang kinahanglanon magdugang sa kabug-at nga lahutayon sa pamilya. Usa ka inahan kansang anak nga babaye naospital nga gitambalan tungod sa kanser miuyon nga kini mahimong “mas budlay kay sa gihunahuna ni bisan kinsa.”

Nagpadayong Kawalay-Katinoan

“Ang padayong pagpulipuli sa maayo ug dili maayong kahimtang sa laygay nga balatian maghatag ug mahulgaong pagbati sa kawalay-katinoan,” matod pa sa Coping With Chronic Illness​—Overcoming Powerlessness. Sa dihang ang mga membro sa pamilya nakapasibo na unta sa usa ka hut-ong sa mga kahimtang, basin atubangon sila sa nabag-o ug posibleng mas lisod nga mga kahimtang. Ang mga simtomas basin magkalainlain o basin kalit lang nga mograbe, ug ang terapiya basin dili makatagana sa gidahom nga pag-arang-arang sa kahimtang. Ang pagtambal basin kinahanglang usbon matag karon ug unya o basin moresulta sa wala-damhang mga komplikasyon. Samtang ang pasyente mahimong labi pang magsalig sa pagpaluyo nga gipaningkamotang itagana sa naglibog nga pamilya, ang kanhing kontroladong emosyon basin kalit lang moulbo.

Ang pagkadili-matag-an sa kinaiya sa daghang balatian ug sa mga pagtambal dili kalikayang magpatungha sa mga pangutana sama sa: Hangtod kanus-a pa kini magpadayon? Unsa pa ka grabe ang sangpotan niining maong balatian? Hangtod kanus-a nga among maantos kini? Ang makamatayng sakit kasagarang magpahinabo sa kinadak-ang kawalay-katinoan​—“Hangtod kanus-a pa una mahitabo ang kamatayon?”

Ang balatian, mga pagtambal, kahago, ug kawalay-katinoan ngatanan mahiusa aron magpatungha ug laing wala-damhang sangpotanan.

Mga Epekto Diha sa Katilingbanong Kinabuhi

“Kinahanglang buntogon nako ang kusganong pagbati sa pagkanahilain ug pagkawalay-lutsanan,” misaysay si Kathleen, kansang bana nag-antos sa dugayng depresyon. “Ang kahimtang dili-mapugngan,” nagpadayon siya, “tungod kay wala gayod kami makapangimbitar o modawat ug imbitasyon sa usa ka salosalo. Sa ngadtongadto halos wala na kamiy pakigkontak sa among mga higala.” Sama kang Kathleen, daghan ingong resulta, ang kinahanglang magsagubang sa pagbati sa pagkasad-an tungod kay wala magmaabiabihon ug wala modawat ug mga imbitasyon. Nganong mahitabo kini?

Ang balatian mismo o ang segundaryong mga epekto sa pagtambal basin magpalisod o gani magpaimposible nga makapakigbahin sa mga salosalo. Ang pamilya ug ang pasyente basin mobati nga ang balatian yam-iran sa katilingban, o basin mahadlok sila nga kini magpahinabog kaulawan. Ang depresyon basin mopabati sa pasyente nga dili takos sa kanhing mga panaghigalaay, o ang pamilya basin wala na gayoy kusog nga makighugoyhugoy. Tungod sa lainlaing mga katarongan, ang laygay nga balatian dali rang mosangpot sa pagpalain ug pagkamasub-anon sa tibuok pamilya.

Dugang pa, dili tanan ang makahibalo kon unsay isulti o kon unsay reaksiyon kon kauban ang usa ka tawong dunay depekto sa lawas. (Tan-awa ang kahon nga “Kon sa Unsang Paagi Mahimo Kang Mapaluyohon,” sa panid 11.) “Sa dihang ang imong anak lahi sa ubang mga bata, daghang tawo ang mokiling sa pagtutok ug paghimog dili-mahunahunaong mga komento,” matod ni Ann. “Sa pagkatinuod, mokiling ka sa pagbasol sa imong kaugalingon tungod sa balatian, ug ang ilang mga komento makadugang lamang sa imong mga pagbati sa pagkasad-an.” Ang giingon ni Ann adunay kalabotan sa lain pang lagmit maagoman sa mga pamilya.

Emosyon nga Magpahinabog Kadaot

“Sa panahon nga nadayagnos ang sakit, ang reaksiyon sa kadaghanang pamilya mao ang kakurat, pagkadili-motuo, ug dili-pagdawat,” matod pa sa usa ka tigdukiduki. “Lisod kaayo kining antoson.” Oo, makapahugno ang pagkahibalo nga ang usa ka minahal dunay magpameligro-sa-kinabuhi o makapainutil nga balatian. Ang usa ka pamilya mobati tingali nga ang ilang mga paglaom ug mga damgo napusgay, nga nagbilin kanila ug walay-katinoang kaugmaon ug lalom nga pagbati sa kapildihan ug kasubo.

Tinuod, alang sa daghang pamilya nga nakasinati ug dugay, makapaguol nga mga simtomas diha sa usa ka membro sa pamilya nga wala mahibalo sa hinungdan, ang dayagnosis tingali magtaganag diyutayng kahupayan. Apan ang ubang pamilya basin lahi ug reaksiyon sa dayagnosis. Usa ka inahan sa Habagatang Aprika miangkon: “Masakit kaayo nga sa kataposan sultian kami kon unsay diperensiya sa among mga anak nga, sa tinuoray lang, mas maayo pang wala na lang nako madungog ang dayagnosis.”

Ang librong A Special Child in the Family​—Living With Your Sick or Disabled Child nagsaysay nga “kinaiyanhon nga makaagom ka ug emosyonal nga kalibog . . . samtang nagpasibo ka niining bag-ong kamatuoran. Usahay ang imong gibati basin grabe kaayo nga mahadlok kang dili nimo kini masagubang.” Ang awtor sa libro, si Diana Kimpton, kansang duha ka anak nga lalaki dunay cystic fibrosis, nag-ingon: “Nahadlok ko sa akong emosyon ug kinahanglang mahibalo ako nga okey lang nga maguol.”

Dili talagsaon nga ang mga pamilya makaagom sa kahadlok​—kahadlok sa wala-mahibaloi, kahadlok sa balatian, kahadlok sa pagtambal, kahadlok sa kasakit, ug kahadlok sa kamatayon. Ang mga bata ilabina basin dunay daghang wala-isulting mga kahadlok​—ilabina kon wala sila hatagig makataronganong katin-awan kon unsay nagakahitabo.

Kasagaran usab ang kasuko. “Ang mga membro sa pamilya,” misaysay ang magasin sa Habagatang Aprika nga TLC, “basin kasagarang mahimong maoy pahungawan sa kasuko sa pasyente.” Ang mga membro sa pamilya, sa baylo, basin masuko​—sa mga doktor tungod kay wala dayon makamatikod sa sakit, sa ilang kaugalingon tungod sa pagpasa ug depekto sa henetika, sa pasyente tungod kay nagpabaya sa iyang kaugalingon, kang Satanas nga Yawa tungod sa pagpahinabo sa maong pag-antos, o bisan sa Diyos, nga mibati nga siya maoy nakaingon sa balatian. Ang pagbating sad-an maoy laing komon nga reaksiyon sa laygay nga balatian. “Halos tanang ginikanan o igsoon sa bata nga dunay kanser ang mobating sad-an,” matod sa librong Children With Cancer​—A Comprehensive Reference Guide for Parents.

Kining lilo sa emosyon kasagarang moresulta​—sa mas dako o mas gamayng gilapdon​—sa depresyon. “Lagmit mao kini ang labing komon nga reaksiyon sa tanan,” misulat ang usa ka tigdukiduki. “Duna akoy payl nga puno sa mga sulat sa pagpamatuod niana.”

Oo, Makasagubang ang mga Pamilya

Sa positibong punto, daghang pamilya ang nakakaplag nga ang pagsagubang sa situwasyon dili sama ka lisod sa gihunahuna tingali sa sinugdan. “Ang mga hulagway nga gipatungha sa imong handurawan mas grabe pa kay sa tinuod,” pasalig ni Diana Kimpton. Gikan sa personal nga kasinatian iyang nakaplagan nga “ang kaugmaon talagsa rang mangiob kaayo sama sa imong paghanduraw niana sa dihang unang gipahibalo kanimo ang balatian.” Magmasaligon nga ang ubang mga pamilya nakalahutay sa ilang pagbiyahe latas sa langyawng yuta sa laygay nga balatian ug nga ikaw makalahutay usab. Daghan ang nakakaplag nga ang pagkahibalo lamang nga ang uban nakasagubang nakatagana kanilag diyutayng kahupayan ug paglaom.

Apan, ang usa ka pamilya makataronganong maghunahuna, ‘Unsaon namo pagsagubang?’ Ang mosunod nga artikulo magsusi sa pipila ka paagi nga ang mga pamilya nakasagubang sa laygay nga balatian.

[Blurb sa panid 5]

Ang mga pamilya kinahanglang mag-atiman sa pasyente ug magpasibo sa ilang mga tinamdan, emosyon, ug estilo-sa-kinabuhi

[Blurb sa panid 6]

Ang pasyente ug pamilya makaagom sa kusog nga bul-og sa pagbati

[Blurb sa panid 6]

Ayawg wad-a ang paglaom. Ang ubang mga pamilya nakasagubang, ug ikaw makasagubang usab

[Kahon sa panid 7]

Pipila ka Suliran sa Laygay nga Balatian

• Ang pagkuhag impormasyon bahin sa balatian ug kon sa unsang paagi makasagubang niana

• Pagpasibo sa estilo-sa-kinabuhi ug adlaw-adlawng rutina sa usa

• Pagsagubang sa nausab nga relasyon sa katilingban

• Pagmentinar sa pagbating normal ug kontrolado ang kahimtang

• Pagbangotan sa kamatayon nga gipahinabo sa balatian

• Pagsagubang sa malisod nga pagbati

• Pagmentinar ug positibong panglantaw

Kon sa Unsang Paagi ang mga Pamilya Makasagubang sa Laygay nga Balatian

ANG pagsagubang mahimong hubiton ingong “katakos sa pag-atiman sa epektibong paagi ug pagdumala sa mga kapit-os nga naagoman sa usa.” (Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary) Nalangkit niini ang pag-atubang sa mga suliran sa laygay nga balatian sa paagi nga ikaw makapahimulos ug usa ka sukod sa pagkontrolar ug kalinaw sa hunahuna. Ug tungod sa kamatuoran nga ang laygay nga balatian maoy alatimanon sa pamilya, ang mahigugmaon ug maunongong pagpaluyo sa matag membro sa pamilya gikinahanglan aron makasagubang nga malamposon ang pamilya. Tagdon nato ang pipila ka mga paagi nga ang mga pamilya nakasagubang sa laygay nga balatian.

Ang Bili sa Kahibalo

Dili tingali posible ang pag-ayo sa depekto, apan ang pagkahibalo kon unsaon pagsagubang makapamenos sa epekto sa balatian diha sa hunahuna ug sa emosyon. Kaharmonya kini sa karaang proverbio nga nag-ingon: “Ang kahibalo sa usa ka tawo maoy makapalig-ong gahom.” (Proverbio 24:5) Sa unsang paagi ang usa ka pamilya makabaton ug kahibalo kon sa unsang paagi makasagubang?

Ang unang lakang mao ang pagpangita ug doktor nga makigsulti ug matinabangon, usa kinsa andam nga mogahin ug panahon sa pagsaysay pag-ayo sa tanan ngadto sa pasyente ug sa pamilya. “Ang maayong doktor,” matod sa librong A Special Child in the Family, “may kahangawa sa tibuok pamilya ug nakabaton usab sa tanang gikinahanglang kabatid sa medisina.”

Ang sunod nga lakang mao ang pagsigeg sukna ug tinong mga pangutana hangtod masabtan nimo ang kahimtang kutob sa imong maarangan. Apan, hinumdomi nga sa dihang kauban nimo ang doktor, dali rang motokar ang nerbiyos ug malimot sa gusto nimong isukna. Ang usa ka sugyot nga makatabang mao ang pagsulat daan sa mga pangutana. Ilabina, buot tingali nimong mahibaloan kon unsay dahomon gikan sa balatian ug sa pagtambal ug kon unsay buhaton niana.​—Tan-awa ang kahon nga “Mga Pangutana nga Mahimong Isukna sa Usa ka Pamilya sa Doktor.”

Ilabinang hinungdanon nga mohatag ug igong impormasyon ngadto sa mga igsoon sa bata nga gilaygay sa balatian. “Isaysay kon unsay diperensiya sukad pa sa sinugdan,” misugyot ang usa ka inahan. “Dali ra silang mobati nga walay labot sa pamilya kon wala nila masabti ang nagakahitabo.”

Ang ubang pamilya nakaarang usab sa pagkaplag ug mapuslanong impormasyon pinaagi sa pagpanukiduki diha sa lokal nga librarya, sa usa ka tindahan ug libro, o sa Internet​—nga kasagaran kaayong makakuha ug detalyadong impormasyon bahin sa espesipikong mga balatian.

Paghupot ug Usa ka Kasarangang Kalidad sa Kinabuhi

Natural lamang nga buot sa mga membro sa pamilya nga huptan ang kasarangang kalidad sa kinabuhi alang sa pasyente. Tagda, pananglitan, si Neil du Toit, nga gihisgotan sa unang artikulo. Mahigawad gihapon siya sa makapainutil nga mga epekto sa iyang sakit. Bisan pa niana, mogugol siya ug 70 ka oras kada bulan sa pagbuhat sa iyang gikalipayan pag-ayo​—pagpakigsulti sa mga tawo diha sa iyang komunidad bahin sa iyang pinasukad-sa-Bibliya nga paglaom. “Naghatag usab kanako ug katagbawan sa kahiladman,” matod niya, “ang paghatag ug instruksiyon sa Bibliya diha sa kongregasyon.”

Ang kalidad sa kinabuhi naglakip usab sa katakos sa pagpakita ug pagdawat ug gugma, sa pagpahimulos sa makalingawng mga kalihokan, ug sa pagkamalaomon. Ang mga pasyente buot gihapong mopahimulos sa kinabuhi sa gilapdon nga itugot sa ilang balatian ug sa pagtambal. Usa ka amahan kansang pamilya nakasagubang sa balatian sulod sa kapin sa 25 ka tuig misaysay: “Ganahan mi manuroy sa gawas, apan tungod sa mga limitasyon sa akong anak nga lalaki, dili kami makalakawlakaw ug layo. Busa gihimo namo kana sa lahi nga paagi. Moadto kami sa mga dapit nga wala magkinahanglan ug makapahago nga mga kalihokan.”

Oo, ang mga pasyente duna gihapoy mga katakos nga makapaarang nila sa pagbaton ug usa ka sukod sa katagbawan gikan sa kinabuhi. Depende sa matang sa balatian, daghan ang makaapresyar gihapon sa maanindot nga mga talan-awon ug mga tingog. Kon mas pa nilang bation nga kontrolado nila ang lainlaing mga bahin sa ilang kinabuhi, mas lagmit nga mabatonan nila ang kasarangang kalidad sa kinabuhi.

Pagdumala sa Malisod nga mga Emosyon

Ang usa ka hinungdanong bahin sa pagsagubang naglakip sa pagkat-on kon sa unsang paagi makontrolar ang makadaot nga mga emosyon. Usa niini mao ang kasuko. Giila sa Bibliya nga ang usa ka tawo tingali dunay katarongang mapikal. Bisan pa niana, kini nag-awhag usab kanato nga “magmahinay sa kasuko.” (Proverbio 14:29) Nganong maalamon nga buhaton kana? Sumala sa usa ka reperensiya, ang kasuko “mahimong makadaot nimo ug makapalagot nimo o mosangpot sa pagsulti nimo ug makapasakit nga mga pulong nga sa ulahi imong basolan.” Bisan ang usa lang ka pagsilaob sa kasuko makapahinabog kadaot nga basin dangtag dugay una maalim.

Ang Bibliya nagsugyot: “Ayaw pasalopa ang adlaw nga kamo anaa sa suko nga kahimtang.” (Efeso 4:26) Dayag, wala kitay mahimo sa pagpalangan sa pagsalop sa adlaw. Apan makahimo kitag mga lakang sa paghusay dihadiha sa atong “suko nga kahimtang” aron dili nato padayong madaot ang atong kaugalingon ug ang uban. Ug lagmit mas maayo ang imong pagdumala sa usa ka situwasyon sa dihang kalmado ka na.

Sama sa bisan unsang pamilya, ang imoha sa walay duhaduha makasinati ug maayo ug dili-maayong mga yugto. Daghan ang nakakaplag nga mas makasagubang sila kon makasugid sila sa usag usa o sa lain kinsa maluluy-on ug mabination. Mao gayod kini ang kasinatian ni Kathleen. Una giatiman niya ang iyang inahan, kinsa may kanser, ug sa ulahi ang iyang bana, kinsa nakaagom sa dugayng depresyon ug ngadtongadto sa sakit nga Alzheimer. Siya miangkon: “Nahimong tuboran sa kahayahay ug kahupayan alang kanako sa dihang makapakigsulti ako sa masinabotong mga higala.” Si Rosemary, kinsa nag-atiman sa iyang inahan sulod sa duha ka tuig, miuyon. “Ang pagpakigsulti sa usa ka matinud-anong higala,” matod niya, “nakatabang kanako nga mahuptan ang akong pagkatimbang.”

Apan, ayaw katingala kon dili nimo mapugngan ang mga luha samtang nagsulti ka. “Ang paghilak makapahungaw sa tensiyon ug kasakit, ug motabang kanimo sa pagbuntog sa imong kasubo,” matod pa sa librong A Special Child in the Family.a

Hupti ang Masaligong Tinamdan

“Ang imong tinguha nga mabuhi makapalig-on kanimo sa dihang nagsakit ka,” misulat ang maalamong Haring Solomon. (Proverbio 18:​14, Today’s English Version) Ang modernong mga tigdukiduki nakamatikod nga ang mga panahom sa mga pasyente​—negatibo man o positibo​—sagad nga mag-impluwensiya sa sangpotanan sa ilang pagtambal. Apan, sa unsang paagi ang usa ka pamilya makapabiling malaomon sa dihang nagsagubang sa laygay nga balatian?

Bisan tuod dili ibalewala ang balatian, ang mga pamilya mas makasagubang sa dihang ilang isentro ang ilang pagtagad sa mga butang nga mahimo pa nila. “Ang kahimtang bug-os nga makapahimo nimong negatibo,” miangkon ang usa ka amahan, “apan kinahanglang maamgohan nimo nga daghan ka pag nabatonan. Nabatonan gihapon nimo ang kinabuhi, ang usag usa, ug ang imong mga higala.”

Bisan tuod ang laygay nga balatian dili pakamenoson, ang maayong katakos sa pagkatawa motabang sa pagsanta sa espiritu sa pagkadulom ug panglantaw. Ang pagkadaling makakatawa sa mga Du Toit nag-ilustrar sa punto. Si Collette, kinamanghorang igsoong babaye ni Neil du Toit, misaysay: “Tungod kay nakakat-on kami sa pagsagubang sa pipila ka situwasyon, makakatawa kami sa mga butang nga nahitabo kanamo nga morag makapapikal kaayo sa uban. Apan ang pagbuhat niana makatabang gayod sa paghupay sa tensiyon.” Ang Bibliya nagpasalig kanato nga ang “kasingkasing nga malipayon maoy usa ka maayong tambal.”​—Proverbio 17:22.

Hinungdanon-sa-Tanan nga Espirituwal nga mga Prinsipyo

Usa ka hinungdanong bahin sa espirituwal nga kahimsog sa matuod nga mga Kristohanon naglakip sa ‘pagpahibalo sa ilang mga pangaliya ngadto sa Diyos pinaagi sa pag-ampo ug pangamuyo.’ Ang resulta maoy sumala sa gisaad sa Bibliya: “Ang kalinaw sa Diyos nga nagalabaw sa tanang panghunahuna magabantay sa inyong mga kasingkasing ug sa inyong mga gahom sa pangisip.” (Filipos 4:​6, 7) Human sa duolan sa 30 ka tuig nga pag-atiman ug duha ka bata nga gilaygay sa sakit, usa ka inahan ang miingon: “Kami nakakat-on nga si Jehova motabang gayod kanimo sa pagsagubang. Siya nagapalig-on gayod kanimo.”

Dugang pa, daghan ang napalig-on sa mga saad sa Bibliya sa usa ka paraisong yuta nga wala nay kasakit ug pag-antos. (Pinadayag 21:​3, 4) “Tungod sa laygay nga mga balatian nga giatubang sa among pamilya,” matod ni Braam, “among nakaplagan ang dugang kahulogan sa saad sa Diyos nga ‘ang piang mokatkat sama sa laking osa, ug ang dila sa amang mosinggit sa kalipay.’” Sama sa daghang uban pa, ang mga Du Toit mahinamong nangandoy sa panahon diha sa Paraiso sa dihang “walay molupyo nga moingong: ‘Ako masakiton.’”​—Isaias 33:​24; 35:6.

Magmadasigon. Ang kasakit ug pag-antos nga nagpabug-at sa katawhan maoy bahin mismo sa pamatuod nga ang mas maayong mga kahimtang haduol na. (Lucas 21:​7, 10, 11) Apan, sa kasamtangan, daghang tig-atiman ug mga pasyente ang makapamatuod nga si Jehova, sa pagkatinuod, maoy ‘Amahan sa malumong mga kaluoy ug Diyos sa tanang paghupay, kinsa nagahupay kanato sa tanan natong kasakitan.’​—2 Corinto 1:​3, 4.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

Mga Pangutana nga Mahimong Isukna sa Usa ka Pamilya sa Doktor

• Sa unsang paagi maugmad ang balatian, ug uban sa unsang sangpotanan?

• Unsa unyay mga simtomas, ug sa unsang paagi kini makontrolar?

• Unsay mga kapilian sa pagtambal?

• Unsa ang posibleng segundaryong mga epekto, mga risgo, ug mga benepisyo sa lainlaing mga pagtambal?

• Unsay mahimo aron moarang-arang ang kahimtang, ug unsay angayng likayan?

[Kahon/Hulagway sa panid 11]

Kon sa Unsang Paagi Mahimo Kang Mapaluyohon

Ang ubang mga tawo maglikay tingali sa pagbisita o pagtanyag ug tabang tungod kay wala sila mahibalo kon unsay isulti o kon unsaon pagdumala ang situwasyon. Ang uban tingali mokiling sa pagkahimong dominante ug, pinaagi sa pagpamugos sa ilang gihunahuna nga makatabang, basin makadugang kini sa kapit-os nga gibati sa pamilya. Nan, sa unsang paagi ang usa mahimong mapaluyohon niadtong dunay membro sa pamilya nga gilaygay sa balatian nga dili manghilabot sa ilang pribasiya?

Paminaw uban ang pagkamabination. “Magmaabtik sa pagpaminaw,” matod sa Santiago 1:19. Ipakita ang kabalaka pinaagi sa pagkahimong maayong mamiminaw ug pinaagi sa pagtugot sa mga membro sa pamilya sa pagpagaan sa ilang gibati kon gusto nilang mosulti. Basin mas makiling sila sa pagbuhat niana kon ilang mamatikdan nga ikaw dunay “pagbati nga alang sa isigkaingon.” (1 Pedro 3:8) Apan, hinumdomi nga walay duha ka tawo o pamilya ang managsamag sanong sa laygay nga balatian. Busa, “ayaw pagtanyag ug tambag gawas kon tinuod kang nahibalo sa tanan bahin sa sakit o situwasyon,” matod ni Kathleen, kinsa nag-atiman sa iyang inahan ug sa ulahi sa iyang bana nga gilaygay sa balatian. (Proverbio 10:19) Ug hinumdomi, bisan pag duna kay diyutayng kahibalo bahin sa maong sakit, ang pasyente ug ang pamilya basin modesidir nga dili mangayo o modawat sa imong tambag.

Pagtanyag ug praktikal nga tabang. Bisan tuod sensitibo sa panginahanglan sa pamilya ug pribasiya, magmaandam sa pagtabang kanila kon nanginahanglan gayod sila kanimo. (1 Corinto 10:24) Si Braam, kinsa gikutlo niining tanang serye, nag-ingon: “Dako kaayo ang tabang sa among Kristohanong mga higala. Pananglitan, sa dihang nagpalabay kami sa kagabhion didto sa ospital tungod sa kritikal nga kahimtang ni Michelle, kanunayng may tali sa upat ug unom sa among mga higala nga mitapad namo paglingkod sa tibuok gabii. Kon kami nanginahanglan ug tabang, anaa kana.” Ang asawa ni Braam, si Ann, midugang: “Bugnaw kaayo kadto nga tingtugnaw, ug sulod sa duha ka semana gihatagan kami ug lainlaing sabaw kada adlaw. Gipalig-on kami sa mainit nga sabaw ug sa dagayang mainit nga gugma.”

Pag-ampo uban kanila. Usahay, diyutay ra tingali o wala kay mahimong praktikal nga tabang. Bisan pa niana, usa sa labing makapadasig nga mga butang mao ang pagpakig-ambit ug makapalig-ong hunahuna gikan sa Kasulatan o ang kinasingkasing nga pag-ampo uban sa mga pasyente ug sa ilang mga pamilya. (Santiago 5:16) “Ayaw gayod pakamenosa ang gahom sa pag-ampo alang​—ug uban​—sa mga tawong gilaygay sa sakit ug sa ilang mga pamilya,” matod sa 18-anyos nga si Nicolas, kansang inahan nag-antos sa dugayng depresyon.

Oo, ang hustong matang sa pagpaluyo dakog mahimo sa pagtabang sa mga pamilya sa pagsagubang sa kapit-os sa laygay nga balatian. Gipahayag kana sa Bibliya niining paagiha: “Ang usa ka higala maoy mahigugmaong kauban sa tanang panahon, ug usa ka igsoon nga natawo aron makig-ambit sa mga suliran.”​—Proverbio 17:​17, The New English Bible.

[Kahon/Hulagway sa panid 12]

Sa Dihang ang Balatian Mosangko sa Kamatayon

Ang ubang pamilya magpanuko tingali sa paghisgot sa nagsingabot nga kamatayon sa usa ka minahal nga dunay balatiang mosangko sa kamatayon. Bisan pa niana, ang librong Caring​—How to Cope nag-ingon nga “kon duna kay ideya kon unsay dahomon ug kon unsay angay nimong buhaton, makatabang tingali kana sa pagpakalma sa pagbati.” Bisan tuod ang tinong mga lakang magkalainlain depende sa lokal nga mga balaod ug mga kostumbre, aniay pipila ka sugyot nga mahimong konsiderahon sa pamilya sa dihang nag-atiman diha sa balay sa usa ka minahal nga dunay balatiang mosangko sa kamatayon.

Sa Wala pa Mamatay

1. Pangutan-a ang doktor kon unsay dahomon sa kataposang mga adlaw ug mga oras ug kon unsay angayng buhaton kon mamatay ang pasyente sa gabii.

2. Paghimog listahan niadtong kinahanglang pahibaloon sa kamatayon.

3. Konsideraha ang mga kapilian sa paglubong:

• Unsay mga kagustohan sa pasyente?

•Ilubong o sunogon? Itandi ang mga galastohan ug mga serbisyo sa lainlaing mga tighikay sa paglubong.

• Kanus-a angayng himoon ang paglubong? Paggahin ug panahon nga makahimog mga kahikayan sa pagbiyahe ang mga paryente ug mga higala nga atua sa layo.

• Kinsay magdumala sa serbisyo sa paglubong?

• Asa man kini ipahigayon?

4. Bisan pag gipainom ug mga tambal nga makapakalma, ang pasyente tingali makamatngon gihapon kon unsay gisulti ug gihimo palibot niya. Mag-amping nga dili mosultig bisan unsa atubangan niya nga dili nimo buot nga madunggan niya. Tingali buot nimong pasaligan siya pinaagig kalmadong pagpakigsulti ug pinaagi sa pagkupot sa iyang kamot.

Sa Dihang Mamatay ang Minahal

Aniay pipila ka butang nga mahimo sa uban sa pagtabang sa pamilya:

1. Hatagig igong panahon ang pamilya nga makauban ang namatay aron nga masugdan nila pagdawat ang kamatayon.

2. Pag-ampo uban sa pamilya.

3. Sa dihang andam na ang pamilya, basin pabilhan nila ang tabang nga pahibaloon ang mosunod:

• Ang doktor aron sa pagpamatuod sa kamatayon ug pagtagana sa sertipiko sa kamatayon.

• Usa ka tighikay sa paglubong, punerarya, o sunoganan sa patay, aron atimanon ang minatay.

• Ang mga paryente ug mga higala. (Mahimong mataktikanhon kang moingon ug susama niini: “Nanawag ko maylabot kang [ngalan sa pasyente]. Gikasubo ko ang pag-ingon nga dunay daotang balita. Sa nahibaloan na nimo, taudtaod na siyang nakigbisog sa [balatian], ug siya namatay [kanus-a ug diin].)

• Buhatan sa mantalaan aron ipaimprenta ang pahibalo sa kamatayon kon gusto.

4. Ang pamilya buot tingaling dunay mokuyog nila sa pagtabang kanila sa paghimo sa mga kahikayan sa paglubong.

[Hulagway sa panid 9]

Ang mga membro sa pamilya kinahanglang mohimo sa ilang maarangan aron mahuptan ang kasarangang kalidad sa kinabuhi

[Hulagway sa panid 10]

Ang pag-ampo uban sa pamilya makatabang kanila sa pagsagubang