Si Bebe suod kaayo sa iyang amahan. Ang mihunghong kang Bebe higala sa ilang pamilya ug gustong mohupay niya, pero nasakitan hinuon siya. “Dili sa kaayohan ang iyang kamatayon,” kanunay niya kanang isulti. Paglabayg mga tuig, gisulat ni Bebe ang maong panghitabo sa usa ka libro ug dayag nga naguol gihapon siya.

Ingon sa nakita ni Bebe, kinahanglag taastaas nga panahon aron mabuntog ang kaguol, ilabina kon suod ta sa namatay. Haom nga gihubit sa Bibliya ang kamatayon ingong “kataposang kaaway.” (1 Corinto 15:26) Kini dakog epekto sa atong kinabuhi ug way makapugong niini. Sagad mahitabo ni sa panahong wala nato damha, ug tungod niini mawad-an tag minahal. Walay usa kanato ang dili masakitan. Busa dili ikatingala kon malisdan ta sa pagbuntog sa mga epekto sa kamatayon.

Tingali nakapangutana ka: ‘Hangtod kanus-a nga magpabilin ang kaguol? Unsaon kini pagbuntog? Unsaon nako paghupay ang mga namatyan? May paglaom ba ang namatay natong minahal?’

Nasakit na ba ka? Tingali naayo ra ka dayon maong nalimtan ra nimo ni. Buweno, lahi ang pagbangotan. “Walay ‘bug-os makabuntog’ sa pagbangotan,” misulat si Dr. Alan Wolfelt sa iyang librong Healing a Spouse’s Grieving Heart. Apan siya midugang: “Paglabay sa panahon ug sa tabang sa uban, dili na kaayo bug-at ang imong bation.”

Tagda ang reaksiyon sa patriarkang si Abraham pagkamatay sa iyang asawa. Nag-ingon ang orihinal nga pinulongan sa Bibliya nga “si Abraham misugod sa pagbangotan ug paghilak tungod kang Sara.” Gipakita sa ekspresyong “misugod sa” nga wala dayon niya mabuntog ang iyang kaguol.a Ang laing pananglitan mao si Jacob, kinsa gipatuo nga gipatay sa ihalas nga mananap ang iyang anak nga si Jose. Siya nagbangotan sulod sa “daghang adlaw,” ug walay membro sa iyang pamilya ang nakahupay niya. Katuigan sa ulahi, nagbangotan gihapon siya.—Genesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Daghan sab karon ang naguol sa taastaas nga panahon dihang namatyag minahal. Tagda ang mosunod nga mga kasinatian.

• “Ang akong bana, si Robert, namatay sa aksidente niadtong Hulyo 9, 2008. Kadtong buntaga pareho lang sa ubang adlaw. Human mamahaw, ingon sa among naandan sa di pa siya motrabaho, halokan ko niya, gakson, ug ingnag ‘gimahal tika’ ug mao pod nay akong buhaton niya. Unom ka tuig sa ulahi, nasakitan pa gihapon ko sa kamatayon ni Rob. Morag di na mawala ang akong kaguol.”—Gail, 60 anyos.

• “Bisag kapin nag 18 ka tuig nga namatay ang akong pinalanggang asawa, mingawon gihapon ko niya ug maghilak. Kon may nindot nga talan-awon, mahinumdom ko niya, ug di nako malikayan nga maghanduraw niya nga malipay kon iyang makita ang akong nakita.”—Etienne, 84 anyos.

Busa, normal lang nga magbangotan sa taastaas nga panahon. Ang matag tawo lainlaig paagi sa pagbangotan, ug dili maayong manaway sa reaksiyon sa uban dihang mamatyan. Dugang pa, kon daw sobra ra ang atong kaguol sa kamatayon, tingali makatabang kon dili nato hukman ang atong kaugalingon. Unsaon nato pagsagubang sa pagbangotan?

Dunay daghang tambag bahin niini nga topiko. Apan, dili tanan makatabang. Pananglitan, tambagan ka tingali sa uban nga dili mohilak o ipakita ang kaguol. Pero, ang uban moingon sab nga ‘hilak lang ug ipahungaw ang imong gibati.’ Ang Bibliya dunay mas timbang nga panglantaw, ug gisuportahan kini sa mga nadiskobrehan karon.

Sa ubang kultura, dili angayng mohilak ang lalaki. Apan angay ba gyong ikaulaw ang paghilak, ilabina sa daghang tawo? Nakita sa mga espesyalista nga normal lang mohilak dihang magbangotan. Ug ang paghilak lagmit makatabang kanimo aron mamenosan ang imong kasakit. Apan lagmit makadaot kon pugngan kini. Wala sa Bibliya ang ideya nga sayop o dili angayng mohilak ang lalaki kon maguol. Pananglitan, hunahunaa si Jesus. Siya mihilak dihang namatay ang iyang suod nga higala, si Lazaro, bisag duna siyay gahom sa pagbuhi sa mga patay!—Juan 11:33-35.

Sagad bahin na sa kaguol ang kasuko, ilabina sa kalit ug wala damhang kamatayon. Daghag rason kon nganong masuko tingali ang namatyan, sama sa kon ang tawong tinahod kaayo mokomento nga wala hunahunaa ug way basehanan. “Katorse anyos lang ko dihang namatay si Papa,” matod ni Mike, taga-South Africa. “Sa lubong, giingnan ko sa ministro sa Anglican nga sayong kuhaon sa Diyos ang maayong mga tawo kay gikinahanglan niya sila.a Nasuko ko kay gikinahanglan kaayo namo si Papa. Karon, bisag 63 na ka tuig ang milabay, nasakitan gihapon ko.”

Komosta kon mobati kang sad-an? Ilabina sa wala damhang kamatayon, lagmit kanunayng hunahunaon sa namatyan, ‘Dili gyod unta ni mahitabo kon ako pa tong gihimo.’ O lagmit nag-away mo sa imong minahal sa wala pa siya mamatay. Tingali makadugang kini sa imong pagbating sad-an.

Kon masuko ka o mobating sad-an, mas maayong dili nimo kini iluom. Hinunoa, pakig-estorya sa usa ka higala nga andam mamati ug mopasalig kanimo nga normal sa mga namatyan ang maong pagbati. Gipahinumdoman ta sa Bibliya: “Ang tinuod nga higala mahigugma sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga natawo alang sa panahon sa kasakit.”—Proverbio 17:17.

Ang kinasuorang Higala nga kadangpan sa namatyan mao ang Maglalalang, si Jehova nga Diyos. Pinaagi sa pag-ampo, isulti kaniya ang naa sa imong kasingkasing kay “siya may kahingawa [kanimo].” (1 Pedro 5:7) Dugang pa, siya nagsaad nga “ang kalinaw sa Diyos nga labaw sa tanang panghunahuna” maghupay sa mga hunahuna ug pagbati sa tanang modangop kaniya. (Filipos 4:6, 7) Dawata sab ang tabang sa Diyos pinaagi sa makapahupay niyang Pulong, ang Bibliya. Paglistag mga teksto nga makapahupay. (Tan-awa ang kahon.) Mas maayo ganing sag-ulohon ang pipila niini. Ang pagpamalandong niini lagmit makatabang ilabina sa gabii dihang mag-inusara ka ug dili makatulog.—Isaias 57:15.

Di pa dugay, usa ka lalaki nga 40 anyos nga tawgon natog Jack, namatyag pinalanggang asawa tungod sa kanser. Matod ni Jack, may panahon nga mobati siyag grabeng kamingaw. Apan ang pag-ampo nakatabang niya. Siya miingon: “Kon mag-ampo ko kang Jehova, dili ko mobating nag-inusara. Pirme kong makamata sa magabii ug dili na makatulog ug balik. Pero, kon mabasa na nako ug mapamalandong ang makapahupayng mga teksto ug unya masulti ang akong mga pagbati diha sa pag-ampo, mokalma ko ug mobatig kalinaw, dayon mahupay ang akong hunahuna ug kasingkasing ug makatulog na ko.”

Si Vanessa, batan-ong babaye, namatyag inahan tungod sa sakit. Nasinatian sab niya ang gahom sa pag-ampo. Matod niya, “Sa mga panahong dili na nako kaya, moampo lang ko ug mohilak. Namati gyod si Jehova sa akong mga pag-ampo ug kanunay ko niyang gihatagan sa kusog nga akong gikinahanglan.”

Ang ubang magtatambag moingon sa namatyan nga ang pagtabang sa uban o pag-apil sa pipila ka kalihokan sa komunidad makapalipay ug makapaalim sa kaguol. (Buhat 20:35) Napamatud-an sa daghang Kristohanong namatyan nga ang pagtabang sa uban nakahupay nila.—2 Corinto 1:3, 4.

Kon dunay nagbangotan, mibati ka bang way mahimo? Tingali dili ta segurado kon unsay isulti o himoon, maong maghilom na lang ta ug walay buhaton. Apan duna tay puwedeng himoon nga praktikal ug makatabang.

Sagad, dako na nga tabang ang imong presensiya ug simpleng ekspresyon, sama sa “Naguol pod kaayo ko.” Sa daghang kultura, ang paggakos o paghapohap sa nagbangotan mopabati niya nga nahingawa ka. Kon ang namatyan gustong makig-estorya, paminaw pag-ayo. Labaw sa tanan, pangitag paagi nga makatabang sa pamilya sa namatay. Puwede kang motabang sa mga buluhaton sa balay nga wala na mahimo sa namatyan, sama sa pagluto, pag-atiman sa mga bata, o pagtabang sa mga kahikayan sa paglubong kon gikinahanglan. Lagmit mas epektibo pa kana kay sa bisan unsang mga pulong sa paghupay.

Tingali sa ngadtongadto gusto nimong hisgotan ang namatay, ilabina ang iyang mga hiyas o nindot nga mga kasinatian. Kana lagmit makapalipay sa nagbangotan. Pananglitan, si Pam, kinsa namatyag bana nga si Ian unom ka tuig kanhi, miingon: “Malipay ko kon sultihan ko sa uban sa maayong gipangbuhat ni Ian nga wala nako mahibaloi.”

Nakita sa mga tigpanukiduki nga sa primero ra nakadawat ug tabang ang daghang namatyan kay dihang puliki na pod ang ilang mga higala sa kaugalingong kinabuhi, sila napasagdan na. Busa, paningkamoti nga makontak kanunay ang imong higala nga namatyan.a Naapresyar gyod sa daghang namatyan kini nga kahigayonan nga mahupay sa ilang kaguol nga dugay mawala.

Tagda pananglitan si Kaori, usa ka batan-ong Japanese nga nagbangotan kay namatay ang iyang inahan ug dayon ang iyang magulang nga babaye 15 ka bulan sa ulahi. Makapalipay nga kanunay siyang gitabangan sa iyang mga higala. Usa nila si Ritsuko nga magulang kaayo kang Kaori ug nakigsuod kaniya. Si Kaori miingon: “Sa tinuod lang, sa primero wa gyod ko malipay. Dili nako gustong may mopuli sa akong inahan, ug wala gyoy makahimo niana. Pero, nasuod ko kang Mama Ritsuko tungod sa iyang pagtagad kanako. Kada semana, uban ming mosangyaw ug motambong sa Kristohanong mga tigom. Dapiton ko niya nga mag-tsa, dalhan kog pagkaon, ug kadaghan ko niya padalhig mga sulat ug kard. Maayog epekto kanako ang positibong tinamdan ni Mama Ritsuko.”

Dose na ka tuig ang milabay human mamatay ang inahan ni Kaori, ug sila karon sa iyang bana bug-os panahong mga magwawali. Matod ni Kaori: “Padayon gihapong nagpangga nako si Mama Ritsuko. Kon mouli ko, duawon gyod nako siya kay makapadasig ang pagpakig-uban kaniya.”

Lain pang pananglitan mao si Poli, usa ka Saksi ni Jehova sa Cyprus kinsa nakabenepisyo sab sa tabang sa uban. Ang bana ni Poli, si Sozos, buotan ug maayong panig-ingnan ingong Kristohanong magbalantay kay kanunay niyang dapiton ang mga batang wala nay ginikanan ug mga biyuda aron magsalosalo sa ilang balay. (Santiago 1:27) Ikasubo nga si Sozos namatay sa edad nga 53 tungod sa tumor sa utok. “Nawad-an kog maunongong bana human sa 33 ka tuig nga kaminyoon,” matod ni Poli.

Human sa lubong, mibalhin si Poli sa Canada kauban sa iyang kamanghorang anak, si Daniel nga 15 anyos. Nakig-uban sila sa kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova didto. Si Poli nahinumdom: “Ang among mga higala sa bag-o namong kongregasyon way kalibotan sa among sakit nga kasinatian. Pero giabiabi gihapon mi nila ug gihupay pinaagi sa pulong ug praktikal nga tabang. Hinungdanon gyod kadto ilabina sa panahon nga gikinahanglan kaayo sa akong anak ang iyang amahan! Si Daniel gipakitaan sab ug personal nga interes sa mga nanguna sa kongregasyon. Pananglitan, dunay usa kanila nga iuban gyod si Daniel dihang magtapoktapok o magdula.” Si Poli ug ang iyang anak maayo nag gibati karon.

Klaro nga daghag paagi sa pagtabang ug paghupay niadtong nagbangotan. Naghisgot sab ang Bibliya ug nindot nga paglaom sa umaabot aron kita mahupayan.

Mahinumdoman tingali nimo si Gail, kinsa gihisgotan na. Siya nagduhaduha kon mahupayan pa kaha siya sa kamatayon sa iyang bana, si Rob. Apan naglaom siya nga magkita sila pag-usab sa bag-ong kalibotan nga gisaad sa Diyos. Matod niya, “Ang paborito nakong teksto mao ang Pinadayag 21:3, 4.” Kini nag-ingon: “Ang Diyos makig-uban kanila. Ug iyang pagapahiran ang tanang luha gikan sa ilang mga mata, ug ang kamatayon mawala na, ni may pagbangotan ni pagtiyabaw ni may kasakit pa. Ang unang mga butang nangagi na.”

Si Gail miingon: “Tin-aw kaayo ang maong saad. Maluoy kaayo ko sa mga tawong namatyan nga walay hibangkaagan sa paglaom nga makita nila pag-usab ang ilang mga minahal.” Busa, bug-os panahon niyang gipaambit sa uban ang saad sa Diyos nga sa umaabot ang “kamatayon mawala na.”

Tingali makaingon ka, ‘Imposible!’ Apan tagda ang kasinatian ni Job. Siya dunay grabeng sakit. (Job 2:7) Bisag gusto niyang mamatay na lang unta, nagtuo gihapon siya nga ang Diyos makabanhaw niya dinhi sa yuta. Siya masaligon: “Oh nga sa Sheol imo unta akong tagoan . . . Ikaw motawag, ug ako motubag kanimo. Kay ikaw mangandoy sa buhat sa imong mga kamot.” (Job 14:13, 15) Masaligon si Job nga ang Diyos maghandom niya ug mangandoy sa pagbanhaw kaniya.

Hapit na kanang buhaton sa Diyos kang Job ug sa uban pang nangamatay dihang mahimo nang paraiso kining yutaa. (Lucas 23:42, 43) “Aduna unyay pagkabanhaw,” nag-ingon ang Buhat 24:15. Si Jesus nagpasalig: “Ayaw kahibulong niini, tungod kay ang takna nagsingabot nga ang tanan nga anaa sa handomanang mga lubnganan makadungog sa iyang tingog ug manggula.” (Juan 5:28, 29) Makita unya ni Job nga matuman kanang saara. Duna siyay paglaom nga mabalik ang “kabaskog sa iyang pagkabatan-on,” ug ang iyang unod kanunayng bag-o “labi pa kay sa pagkabatan-on.” (Job 33:24, 25) Masinatian usab kana sa tanang magpabili sa mahigugmaong tagana sa Diyos—ang pagkabanhaw dinhi sa yuta.

Kon namatyan kag minahal, tingali ang atong nahisgotan dili gihapon bug-os makawala sa imong pagbangotan. Pero kon imong pamalandongon ang mga saad sa Diyos diha sa Bibliya, makabaton kag tinuod nga paglaom ug kusog aron makalahutay.—1 Tesalonica 4:13.

Gusto ba nimong makakat-on pag dugang kon unsaon pagsagubang sa pagbangotan? O duna ba kay ubang pangutana, sama sa “Nganong gitugotan sa Diyos ang pagkadaotan ug pag-antos?” Palihog ablihi ang among website, ang jw.org/ceb, aron masayran ang makapahupay ug praktikal nga mga tubag sa Bibliya.