“Kami ni Sophiaa kapig 39 ka tuig nang minyo dihang namatay siya tungod sa sakit nga dugay na niyang giantos. Gihupay ko sa akong mga higala, ug gihimo nakong busy ang akong kaugalingon. Pero usa ka tuig kong mibatig grabeng kasakit. Dili nako makontrol ang akong emosyon. Halos tulo ka tuig na ang milabay sukad siya namatay, pero usahay mobati gihapon kog grabeng kaguol, nga sagad mokalit lang.”—Kostas.

Namatyan na ba kag minahal? Lagmit parehas mog gibati ni Kostas. Wala nay molabaw pa sa stress o kasakit nga bation dihang mamatyag kapikas, paryente, o suod nga higala. Ang mga eksperto nga nagtuon bahin sa grabeng kaguol mouyon niana. Ang usa ka artikulo sa The American Journal of Psychiatry nag-ingon nga ang mamatyan mobati nga dili na gyod nila makita pag-usab ang ilang minahal ug makasinati silag grabeng kasakit. Kay mibatig grabeng kasakit, ang tawong namatyan lagmit maghunahuna: ‘Kanus-a mawala ang grabeng kasakit? Magmalipayon pa kaha ko? Asa ko makakitag tabang?’

Ang tubag nianang mga pangutanaha hisgotan niini nga isyu sa Pagmata! Ang sunod artikulo maghisgot kon unsay sagad mahitabo dihang mamatyag minahal. Ang sunod niana nga mga artikulo maghisgot sa mga paagi nga makatabang nimo nga mamenosan ang imong grabeng kaguol.

Naglaom mi nga ang mosunod nga mga impormasyon makatabang sa mga namatyan ug makahupay sa grabeng kaguol nga ilang gibati.

Bisag ang mga eksperto miingon nga dunay lainlaing yugto ang grabeng kaguol, ang matag tawo lainlaig paagi sa pagsagubang niana. Nagpasabot ba na nga ang ubang tawo wala ra kaayo maguol bisag namatyan o “giluom” lang nila ang ilang gibati? Wala. Ang pagdawat ug pagpakita sa grabeng kaguol makapagaan sa pagbati, pero walay “hustong paagi” sa pagpakita niana. Kana magdepende sa kultura, kinaiya, ug mga kasinatian sa tawo, apil ang hinungdan sa kamatayon sa minahal.

UNSAY SAGAD NGA EPEKTO?

Ang namatyan lagmit walay ideya kon unsay sagad nga epekto human sa kamatayon sa minahal. Pero dunay komon nga mga pagbati ug mga kalisdanan nga sagad madahom. Niay pipila ka pananglitan:

Mobatig grabeng kaguol. Ang paghilak, kamingaw, ug kalit nga pag-usab-usab sa emosyon maoy sagad nga epekto. Mahimong makadugang pod sa kaguol ang mga damgo ug ang paghinumdom sa mga nangagi. Pero sa primero, ang namatyan tingali makurat ug dili makatuo. Si Tiina nahinumdom sa iyang gibati dihang ang iyang bana nga si Timo kalit nga namatay. Siya miingon: “Nakurat kaayo ko. Wala dayon ko makahilak. Naguol kaayo ko nga usahay maglisod kog ginhawa. Di gyod ko makatuo sa nahitabo.”

Mabalaka, masuko, ug makonsensiya. Si Ivan miingon: “Human mamatay ang among 24 anyos nga anak nga lalaki nga si Eric, ako ug ang akong asawa nga si Yolanda suko kaayo! Nakurat mi adto kay dili man mi masuk-anon nga mga tawo. Nakonsensiya sab mi kay basig naa unta mi mahimo aron dili mamatay ang among anak.” Si Alejandro, nga namatyag asawa tungod sa dugay nang sakit, nakonsensiya sab: “Sa primero, gibati nako nga daotan ko kay gitugotan sa Diyos nga mag-antos ko. Nakonsensiya kaayo ko, nga samag gibasol nako ang Diyos sa nahitabo.” Ug si Kostas, nga gihisgotan sa nag-unang artikulo, miingon: “Usahay mobati kog kasuko kang Sophia kay namatay siya. Tungod ana nakonsensiya ko, kay dili man to niya sayop.”

Dili mahimutang ang hunahuna. Lagmit dunay mga panahon nga dili mahimutang ang hunahuna sa namatyan. Pananglitan, tingali mosantop sa hunahuna sa namatyan nga ang namatayng minahal iyang madungog, mabati, o makita. O lagmit dili siya makapokus o mahinumdom sa mga butang. Si Tiina miingon: “Usahay, maglatagaw akong hunahuna dihang naa koy kaestorya. Mahinumdoman nako ang mga panghitabo dihang namatay si Timo. Ma-stress ko kay dili ko makapokus sa mga butang.”

Gustong mag-inusara. Ang namatyan lagmit iritable o dili komportable kon naay ubang tawo. Si Kostas miingon: “Di ko komportable kon minyo ang akong mga kauban. Pero mao sab nay akong bation bisag dili minyo ang akong mga kauban.” Ang asawa ni Ivan nga si Yolanda nahinumdom: “Malisdan gyod kong makig-uban sa mga tawo nga kanunayng magreklamo sa ilang mga problema, nga morag gamay ra kaayo kon ikompara sa amoa! Naa poy mga tawo nga magsigeg hisgot bahin sa ilang mga anak. Nalipay ko para nila, pero dili ko ganahang maminaw. Nasayod mi sa akong bana nga angay na ming mag-move on, pero wala mi gana o pailob nga maminaw sa uban.”

Problema sa panglawas. Komon sab ang pag-usab-usab sa timbang, oras sa pagkatulog, ug gana sa pagkaon. Si Aaron nahinumdom sa unang tuig human mamatay ang iyang papa: “Wala koy tarong tulog. Makamata ko kada gabii kay makahinumdom ko sa kamatayon sa akong papa.”

Si Alejandro nahinumdom dihang nakasinati siyag komplikadong mga problema sa panglawas: “Kadaghan ko nagpa-check up sa doktor ug giingnan ko nga himsog ra ko. Para nako, naapektohan ang akong panglawas tungod sa akong grabeng kaguol.” Ang maong mga simtomas anam-anam nga nawala. Pero maayo ang gihimo ni Alejandro kay miduol siyag doktor. Ang grabeng kaguol makaapektar sa immune system, makapasamot sa dugay nang sakit, o makahatag pa ganig bag-ong sakit.

Malisdan sa paghimog importanteng mga buluhaton. Si Ivan nahinumdom: “Dihang namatay si Eric, kinahanglan namong pahibaloon ang among mga paryente, higala, ug ang uban, sama sa iyang amo ug tag-iya sa iyang gipuy-an. Duna poy mga papeles nga angayng asikasohon. Dayon, kinahanglan namong hiposon ang mga gamit ni Eric. Gikapoy na mi sa mental, pisikal, ug emosyonal, pero kinahanglan pa ming magpokus aron mahimo ning mga butanga.”

Pero para sa uban, ang kinalisdan mao ang pag-asikaso sa mga butang o buluhaton nga ginahimo sa namatayng minahal. Mao nay nasinatian ni Tiina. Siya miingon: “Si Timo ang kanunayng nag-asikaso sa among negosyo ug sa among tinigom sa bangko. Karon ako nay nag-asikaso niini, nga nakahatag nakog dugang stress. Makaya kaha nako ning tanan?”

Ang nahisgotang mga problema—emosyonal, mental, ug pisikal—lagmit nagpakita nga lisod kaayong sagubangon ang grabeng kaguol. Ang tinuod, ang kasakit nga bation dihang mamatyag minahal grabe kaayo. Pero ang pagkahibalo daan niini makatabang niadtong bag-o lang namatyag minahal. Hinumdomi sab nga dili tanan ang makasinati sa tanang epekto sa grabeng kaguol. Mahupayan sab ang mga namatyan sa pagkasayod nga normal lang ang mga epekto sa grabeng kaguol.

MAGMALIPAYON PA KAHA KO?

Kon unsay sagad mahitabo: Ang kasakit nga bation temporaryo lang; kini anam-anam nga mawala. Wala ni magpasabot nga ang namatyan “nakarekober” na gyod o nalimot na sa namatay niyang minahal. Pero ang mga epekto sa grabeng kaguol anam-anam nga mawala. Lagmit bation ni pag-usab dihang kalit nga mahinumdoman ang namatay o dihang dunay mga okasyon sama sa anibersaryo. Pero sa ngadtongadto, daghan sa namatyan ang makakontrol na sa ilang emosyon ug makapokus na sa adlaw-adlawng mga buluhaton. Tinuod kini ilabina dihang ang namatyan gitabangan sa mga membro sa pamilya o mga higala ug mihimog mga paagi aron makasagubang.

Kanus-a mawala ang kasakit? Para sa uban, milabay pa ang pipila ka bulan ayha nawala ang kasakit. Para sa kadaghanan, usa o duha ka tuig pa ang milabay ayha nila namatikdan nga miarang-arang na ang ilang gibati. Ug ang uban nagkinahanglan pag dugang panahon.a Si Alejandro nahinumdom: “Mga tulo ka tuig nakong gibati ang grabeng kaguol.”

Pailob lang. Ayaw pagdali, buhata kon unsay makaya sa imong kahimtang, ug hinumdomi nga ang mga epekto sa grabeng kaguol temporaryo lang. Duna ba kay mahimo aron mamenosan ang imong kaguol karon ug aron dili ka mag-antos niana sa taas nga panahon?

Kon bahin sa pagsagubang sa grabeng kaguol, daghan kag makitang tambag—ang uban makatabang, ang uban dili. Tingali tungod na kay, sumala sa nahisgotan na, ang tawo lainlaig paagi sa pagsagubang sa kaguol. Kon unsay epektibo sa usa ka tawo tingali dili epektibo sa uban.

Pero dunay pipila ka tambag nga nakatabang sa daghan. Pirme ning hisgotan sa mga eksperto, ug uyon kini sa kasaligang mga prinsipyo nga mabasa sa karaang basahon sa kaalam, ang Bibliya.

1: DAWATA ANG TABANG SA PAMILYA UG MGA HIGALA

• 

  Ang ubang eksperto miingon nga kini ang pangunang paagi sa pagsagubang sa grabeng kaguol. Pero usahay basig gusto kang mag-inusara. Basin di ka ganahan kon naay gustong motabang nimo. Normal lang na.

• Dili kinahanglang naa kay kauban pirme, pero ayaw pod sila isalikway kay basig magkinahanglan ka sa ilang tabang sa umaabot. Sultihi sila sa maayong paagi kon unsay imong gikinahanglan sa pagkakaron, ug kon unsay wala nimo kinahanglana.

• Depende sa imong kahimtang, gahinig panahon ang pagpakig-uban sa imong pamilya o mga higala ug ang pag-inusara.

PRINSIPYO: “Ang duha mas maayo kay sa usa . . . Kay kon ang usa kanila matumba, ang usa makabangon sa iyang kauban.”—Ecclesiastes 4:9, 10.

2: KAON UG SUSTANSIYADONG PAGKAON, UG PAG-EHERSISYO

• Ang pagkaon nga balanse makapamenos sa stress nga resulta sa grabeng kaguol. Kaon ug prutas, gulay, ug mga pagkaon nga dili daghag tambok.

• Inom ug daghang tubig ug ubang sustansiyadong ilimnon.

• Kon wa kay ganang mokaon, kaon lag ginagmay. Puwede pod kang mangonsulta sa doktor kon gusto kag mga nutrition supplement.a

• Ang pag-ehersisyo, sama sa paspas nga paglakaw, makapamenos sa negatibong mga emosyon. Makahatag nig panahon aron makapamalandong sa imong kahimtang o aron malingaw kadiyot.

PRINSIPYO: “Wala gyoy tawo nga nagdumot sa iyang lawas, apan nagpakaon ug nagpangga niini.”—Efeso 5:29.

3: TULOG UG SAKTO

• 

  Importante gyod ang tulog, ilabina niadtong namatyan. Ang grabeng kaguol moresultag kakapoy.

• Ayaw palabig inom ug mga ilimnon nga naay caffeine ug alkohol, kay makaapektar ni sa imong tulog.

PRINSIPYO: “Mas maayo pa ang usa ka hakop nga pahulay kay sa duha ka hakop nga kahago ug paggukod sa hangin.”—Ecclesiastes 4:6.

4: MAGPASIBO

• 

  Hinumdomi nga lainlaig paagi ang tawo sa pagsagubang sa kaguol. Sayra kon unsay epektibo para nimo.

• Para sa daghan, makatabang kon ilang isulti ang ilang gibati, samtang ang uban mas ganahang iluom na lang. Lainlaig opinyon ang mga eksperto sa kaepektibo sa pagsulti sa gibati aron makaya ang grabeng kaguol. Kon nagkinahanglan kag kasultihan pero maulaw ka, tingali makatabang kon anam-anam nimong isulti ang imong gibati sa suod nimong higala.

• Nakatabang sa pipila ang paghilak, samtang nakaya sa uban ang kaguol bisag wala ra kaayo mohilak.

PRINSIPYO: “Ang matag kasingkasing nahibalo sa iyang kaugalingong kapaitan.”—Mga Proberbio 14:10, Ang Biblia, NCV.

5: LIKAYI ANG MGA BISYO

• 

  Ang ubang namatyan maghuboghubog ug magdroga aron mamenosan ang kaguol. Pero makadaot na. Kadiyot lang ang kalipay nga ikahatag niini, ug moresulta pa gani nig dagkong problema. Pangitag maayong mga paagi aron mamenosan ang kaguol.

PRINSIPYO: “Hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan.”—2 Corinto 7:1.

6: GAMITA SA HUSTONG PAAGI ANG IMONG PANAHON

• Para sa daghan makatabang ang paggahin ug panahon sa ubang butang aron malimtan nila kadiyot ang kaguol, imbes magsigeg pokus sa kasakit nga gibati.

• Tingali makatabang ang pagpakighigala, pagkat-on ug bag-ong skill, o paglingawlingaw.

• Kadugayan, imong mamatikdan ang kausaban. Tingali mas daghan na kag panahon sa ubang butang nga makapamenos sa imong kaguol—apil kana sa proseso sa pagrekober.

PRINSIPYO: “Dunay gitakdang panahon alang sa tanang butang, . . . panahon sa paghilak ug panahon sa pagkatawa; panahon sa pagminatay ug panahon sa pagsayaw.”—Ecclesiastes 3:1, 4.

7: IPADAYON ANG RUTINA

• 

  Kon posible, ibalik dayon ang imong naandang rutina.

• Kon ipadayon nimo ang imong rutina sa pagtulog, pagtrabaho, ug sa ubang buluhaton, imong bation nga normal ra ang tanan.

• Kon ma-busy ka sa mapuslanong mga buluhaton, makatabang na nga mamenosan ang imong kaguol.

PRINSIPYO: “Dili niya kaayo mamatikdan ang paglabay sa mga adlaw sa iyang kinabuhi, kay gipuno sa matuod nga Diyos ang iyang kasingkasing ug kalipay.”—Ecclesiastes 5:20.

8: AYAW PAGDALIDALI SA PAGHIMOG DAGKONG DESISYON

• Daghan sa namatyan nga mihimo dayog dagkong desisyon ang nagmahay sa ulahi.

• Kon posible, palabya usa ang panahon ayha mobalhig puyo, mangitag laing trabaho, o magdespatsar ug mga gamit sa namatayng minahal.

PRINSIPYO: “Ang mga plano sa kugihan moresulta gyod ug kalamposan, apan ang tanang madalidalion seguradong mopaingon sa kakabos.”—Proverbio 21:5.

9: HINUMDOMI ANG IMONG MINAHAL

• 

  Para sa daghang namatyan, makatabang ang paghimog mga butang nga makapahinumdom nila sa namatayng minahal.

• Basig makatabang nimo ang pagkolektag mga picture o mga gamit o paghimog diary bahin sa mga gusto nimong hinumdoman.

• Itago ang mga butang nga makapahinumdom sa maayong mga kaagi, ug tan-awa ni kon kaya na nimo.

PRINSIPYO: “Hinumdomi ang kanhing mga adlaw.”—Deuteronomio 32:7.

10: PAGBAKASYON

• Basin makatabang nimo ang pagbakasyon.

• Kon dili ka makabakasyon ug dugay, puwede kang maglingawlingaw sulod sa usa o duha ka adlaw, sama sa pag-hiking, pag-adtog museum, o pagbiyahe.

• Bisan ang paghimo sa butang nga wala nimo maandi makatabang nga mamenosan ang kaguol.

PRINSIPYO: “Mangadto ta sa usa ka mingaw nga dapit aron makapahulay kadiyot.”—Marcos 6:31.

11: TABANGI ANG UBAN

• 

  Hinumdomi nga kon motabang ka sa uban, moarang-arang ang imong gibati.

• Puwede nimong tabangan kadtong naguol pod sa kamatayon sa imong minahal, sama sa inyong mga higala o paryente nga nagkinahanglag paghupay.

• Ang pagtabang ug paghupay sa uban makapalipay nimo ug makapabati nimong naa pay pulos ang imong kinabuhi.

PRINSIPYO: “Dunay labaw nga kalipay sa paghatag kay sa pagdawat.”—Buhat 20:35.

12: SUSIHA PAG-USAB ANG IMONG MGA PRAYORIDAD

• Ang grabeng kaguol makapausab sa imong panglantaw kon unsay mas importante.

• Gamita kana nga kahigayonan sa pagsusi sa imong pagkinabuhi.

• Usba ang imong mga prayoridad kon kinahanglan.

PRINSIPYO: “Mas maayo pang moadto sa balay sa pagbangotan kay sa balay sa kombira, kay kana ang kataposan sa tanang tawo, ug angay kining hinumdoman sa mga buhi.”—Ecclesiastes 7:2.

Ang tinuod, dili gyod mawala ang tanang kasakit nga imong gibati. Pero daghan sa namatyan ug minahal ang makapamatuod nga naay mga paagi aron mamenosan ang kaguol, sama sa gihisgotan ini nga artikulo. Siyempre, wala ilista dinhi ang tanang paagi aron mamenosan ang grabeng kaguol. Pero kon imong sulayan ang pipila niini nga mga sugyot, makatabang ni nga mahupayan ka.

ANG KASAKIT TUNGOD SA KAMATAYON SA MINAHAL MAOY KASAGARANG TOPIKO SA DAGHANG RESEARCH KARON. Pero sa nahisgotan na, ang pinakamaayong tambag sa mga eksperto nahiuyon sa way paglubad nga kaalam sa Bibliya. Nagpakita ni nga praktikal ang mga tambag sa Bibliya. Pero labaw pa ana ang naa sa Bibliya. Kini lang ang naay impormasyon nga makahatag ug tinuod nga kahupayan niadtong grabeng naguol.

• Pasalig nga wala mag-antos ang atong namatayng mga minahal

  “Ang mga patay walay nahibaloan,” nag-ingon ang Bibliya sa Ecclesiastes 9:5. “Mahanaw ang [ilang] mga hunahuna.” (Salmo 146:4) Uyon niini, gipakasama sa Bibliya ang kamatayon sa hinanok nga pagkatulog.—Juan 11:11.

• Makapahupay ang pagtuo nga gimahal ta sa Diyos

  Ang Bibliya nag-ingon sa Salmo 34:15: “Ang mga mata ni Jehovaa anaa sa mga matarong, ug ang iyang mga dalunggan namati sa ilang pagtuaw alang sa tabang.” Ang pagsulti sa atong gibati ngadto sa Diyos pinaagig pag-ampo dili lang kay makahupay o makatabang nato nga makahunahunag tarong. Makatabang ni nga mas masuod ta sa atong Maglalalang, nga naay gahom sa paghupay nato.

• Maayong kaugmaon

  Hunahunaa ang panahon dihang ang mga patay buhion pag-usab dinhi sa yuta! Kadaghan ning gihisgotan sa Bibliya. Bahin sa kahimtang nianang panahona, ang Bibliya nag-ingon nga “pahiran [sa Diyos] ang matag luha sa [atong] mga mata, ug ang kamatayon mawala na, ug wala na unyay pagbangotan, pagtiyabaw, ug kasakit.”—Pinadayag 21:3, 4.

Daghan niadtong nagtuo kang Jehova, ang Diyos nga gihisgotan sa Bibliya, ang nahupayan sa grabeng kaguol tungod sa paglaom nga makita nila pag-usab ang ilang namatayng minahal. Pananglitan, si Ann, nga nabiyuda human sa 65 ka tuig nga kaminyoon, miingon: “Gipasaligan ko sa Bibliya nga wala mag-antos ang atong namatayng minahal ug nga banhawon sa Diyos ang tanang naa sa iyang panumdoman. Kini ang akong mahunahunaan dihang maguol ko, ug mao nay hinungdan nga nakaya nako ang pinakasakit nga nahitabo sa akong kinabuhi!”

Si Tiina, nga gihisgotan sa nag-unang mga artikulo, miingon: “Sukad namatay si Timo, gibati nako ang tabang sa Diyos. Gibati gyod nako nga wala ko pasagdi ni Jehova sa akong kagul-anan. Ug tinuod kaayo para nako ang saad sa Bibliya nga pagkabanhaw. Nakatabang ni nako nga molahutay hangtod nga magkita mig usab ni Timo.”

Kini sab ang paglaom niadtong minilyon nga nagtuo nga kasaligan ang Bibliya. Bisag para nimo dili tinuod o damgo lang ang giingon sa Bibliya, maayong susihon nimo ang mga ebidensiya nga kasaligan ang mga tambag ug mga saad niini. Imo gyong makita nga ang Bibliya ang pinakamaayong tabang niadtong grabeng naguol.

PAGKAT-OG DUGANG BAHIN SA PAGLAOM SA MGA PATAY

Tan-awa ang mga video bahin niini sa among website, jw.org/ceb

UNSA ANG KAHIMTANG SA MGA PATAY?

Unsay mahitabo inigkamatay nato? Ang tin-awng tubag sa Bibliya makapahupay ug makapalig-on

Tan-awa ang LIBRARYA > VIDEO (Kategoriya sa Video: ANG BIBLIYA)

GUSTO BA KAG MAAYONG BALITA?

Bisag daghan kaayog dili maayong mga balita, asa ka makakitag maayong balita?

Tan-awa ang GITUDLO SA BIBLIYA > KALINAW UG KALIPAY