Ang Moral nga Kahinlo Mao ang Katahom sa Pagkabatan-on

“Paglipay, batan-on nga lalaki, sa imong pagkabatan-on, . . . lumakaw ka sa mga dalan sa imong kasingkasing ug sa mga butang nakita sa imong mga mata. Apan hibaloi nga tungod niining tanan ang matuod nga Diyos magadala kanimo sa paghukom.”—ECCLESIASTES 11:9.

1, 2. (a) Unsay gusto ni Jehova alang sa batan-on? (b) Nganong binuang ang pagpangagpas sa bisan unsang makadani sa imong kasingkasing ug mga mata?

“ANG pagkabatan-on, kadasig, ug kalumo nahisama sa mga adlaw sa tingpamulak. Inay nga magbagutbot . . . sa kadali niini, sulayi ang pagkahimuot niini.” Kana ang gisulat sa usa ka Alemang magbabalak sa ika-19ng siglo. Kanang mga pulonga sa pagtambag kaninyong mga batan-on nagasubli sa nahisulat libolibong katuigang miagi diha sa basahong Ecclesiastes sa Bibliya: “Paglipay, batan-ong lalaki, sa imong pagkabatan-on, ug ipabuhat sa imong kasingkasing ang maayo sa mga adlaw sa imong pagkabatan-ong lalaki [o, babaye], ug lumakaw ka sa mga dalan sa imong kasingkasing ug sa mga butang nakita sa imong mga mata.” (Ecclesiastes 11:9a) Busa si Jehova nga Diyos wala gayod makabatog negatibong hunahuna sa butang makadani sa mga pangibog sa mga batan-on. Buot niya nga bug-os nimong mapahimuslan ang kusog ug kalagsik sa imong pagkabatan-on.​—Proverbio 20:29.

² Bisan pa niana, nagkahulogan ba kini nga makapangagpas ka sa bisan unsang makadani sa imong kasingkasing ug mga mata? Halayo kana! (Numeros 15:39; 1 Juan 2:16) Ang kasulatan nagapadayon sa pag-ingon: “Apan hibaloi nga tungod niining tanan [ang mga pangagpas nga imong gipili sa pagtagbaw sa imong mga pangibog] ang matuod nga Diyos magadala kanimo sa paghukom.” (Ecclesiastes 11:9b) Oo, dili ka makaikyas sa sangpotanan sa imong mga lihok; ang mga batan-on, sama sa mga tigulang, mailalom sa paghukom ni Jehova.​—Roma 14:12.

3, 4. (a) Nganong huptan nga padayon ang hataas nga sukdanan sa moral nga kahinlo? (b) Unsay pagpiit diha kanimo aron mawala ang imong mahinlong pagbarog uban sa Diyos, ug unsang mga pangutana ang gipatungha?

³ Ang pagdawat ug paborableng paghukom ni Jehova motultol dili lang sa kinabuhing walay kataposan kondili sa usa ka suod nga relasyon uban sa Diyos karon. Bisan pa niana, kinahanglang huptan nimong padayon ang hataas nga sukdanan sa moral nga kahinlo. Ang Salmo 24, mga bersikulo 3 ngadto 5, nagapahayag niini niining paagiha: “Kinsay makatungas ngadto sa bukid ni Jehova, ug kinsay makatindog diha sa iyang balaang dapit? Si bisan kinsang walay sala sa iyang mga kamot ug mahinlo sa kasingkasing, nga wala magdala sa Akong kalag ngadto sa lubos nga kawalay-kapuslanan, ni nanumpa nga malimbongon. Pagadad-on niya ang panalangin gikan kang Jehova ug pagkamatarong gikan sa iyang Diyos sa kaluwasan.” Oo, ikaw matahom sa mga mata ni Jehova sa dihang huptan nimong padayon ang moral nga kahinlo.

⁴ Ugaling lamang, ikaw kanunayng ginapiit aron mawala ang imong mahinlong pagbarog sa Diyos. Samtang kining kataposang mga adlaw nagapadulong sa kataposan niini, anaay epidemya sa imoral nga kagawian ug mahugawng mga impluwensiya. (2 Timoteo 3:1-5) Labi pang dako karon ang hagit sa paghupot sa moral nga kahinlo alang sa mga batan-on. Nagamalamposon ka ba sa pag-atubang sa hagit? Mopadayon ka ba sa paghimo niana?

Ang Hagit nga Imong Ginaatubang

5. Unsang mahugawng mga impluwensiya ang nagapalisod sa paghupot nga padayon sa mahinlong pagbarog sa atubangan sa Diyos?

⁵ Ang mga paagi sa kalingawan nagaatake sa mga batan-on pinaagi sa mga butang nga nagahiklin kon unsay desente ug nagadayeg kon unsay dayag nga imoral. Pananglitan, sa pagpasalida sa usa sa serye sa mabangis ug makalilisang nga mga pelikula, usa ka kritiko sa pelikula misulat: “Ang pagbanosay sa makapakurat nga sekso, makapakurat nga pagpatay, ug makapakurat nga kalaw-ayan nga dinagkong dosis mao ang naandan sa maong pelikula. Kon kini magbaton sa kinalabwang mga tumatan-aw, magapahinumdom kini sa laing labihan ka dakong pag-us-os . . . sa pagpili sa mga pelikula.” Idugang sa maong mga pelikula ang mga kanta nga naundan sa mga pulong nga klaro sa seksuwal nga paagi ug mga programa sa telebisyon nga nagadayeg sa supak-sa-kasugoan nga sekso. Ikaladlad ba nimo ang imong kaugalingon sa maong klarong mga paghulagway sa “hingaping kalaw-ayan” ug mahuptang padayon ang imong mahinlong pagbarog sa atubangan sa Diyos? (1 Pedro 4:4) Sumala sa ginaingon sa proverbio: “Ang usa ka tawo makatapok ba ug kalayo sa iyang sabakan ug bisan pa niana ang iyang biste mismo dili masunog?”​—Proverbio 6:27.

6. Unsang pagpiit ang ginaatubang sa mga batan-on gikan sa ilang mga isigkaingon?

⁶ Ang pagpiit kanimo aron mawad-an sa imong mahinlong pagbarog sa Diyos nagagikan usab sa laing tinubdan​—ang imong mga isigkaingon. Usa ka 17-anyos kalibotanong babaye mimulo: “Nakigsekso ako sa unang panahon tungod sa tanang sayop nga katarongan: kay namugos ang akong trato ug kay naghunahuna ako nga gibuhat kana sa tanan.” Walay buot nga kataw-an. Kinaiyanhon nga gustong maangayan sa uban. Apan kon mobarog ka dapig sa moralidad sa Bibliya, tingali tamayon ka sa ubang batan-on. Ang tinguha nga mohaom, nga dawaton sa imong mga isigkaingon makapiit kanimo sa pagbuhat sa butang nga imong nasayran nga daotan.​—Proverbio 13:20.

7. Nganong ang pagbugno sa mahugawng mga impluwensiya lisod ilabina sa mga batan-on, apan unsay gipadayag sa libolibong batan-on sa organisasyon ni Jehova?

⁷ Ang pagbuntog niining mga impluwensiyaha lisod ilabina panahon sa “pagbuswak sa pagkabatan-on,” sa dihang kusog ang mga agda sa sekso. (1 Corinto 7:36) Dili katingad-ang mihinapos ang usa ka organisasyon sa panukiduki: “Talagsaon ang batan-on nga wala pa makigsekso una maminyo sa pagkaedad 19.” Bisan pa niana, libolibo kaninyong mga batan-on sa organisasyon ni Jehova ang nagpadayag nga kamo talagsaon. Ginaatubang ninyong deretso ang hagit ug ginahuptan ninyo ang moral nga kahinlo.

8. Nganong ang pila ka Kristohanong batan-on natakdan sa imoral nga mga tinamdan sa kalibotan, ug unsay sangpotanan?

⁸ Ikasubong isulti, hinunoa, ang ubay-ubayng Kristohanong batan-on ang nagtugot nga hitakdan sila sa imoral nga mga tinamdan sa kalibotan. Bisan pag tingali ginaangkon nila nga nahigugma kon unsay maayo, sila wala magdumot kon unsay daotan; labing menos, sila wala magdumot niana nga igo. (Salmo 97:10) Sa pila ka kaso, mopatim-aw pang nahigugma sila niana. Sumala sa pagpahayag niini sa Salmo 52:3: “Gihigugma mo ang daotan labaw kay sa maayo, ang kabakakan nga labaw kay sa pagsulti sa pagkamatarong.” Ang pipila nagpasobra pa nga bug-os nga gisalikway ang pagtultol gikan sa organisasyon ni Jehova bahin sa mga butang sama sa pakigdeyt, kalingawan, ug moralidad. Ingong sangpotanan, sila kasagaran nagapakaulaw sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga ginikanan. Nawad-an usab sila sa ilang katahom sa panan-aw sa Diyos.​—2 Pedro 2:21, 22.

Tabang sa Pag-atubang sa Hagit

9. Unsay gikinahanglan sa pag-atubang sa hagit sa pagpabiling hinlo sa moral?

⁹ Sa unsang paagi maatubang nimo ang hagit sa pagpabiling mahinlo sa moral? Ang salmista nangutana sa samang pangutana: “Unsaon sa usa ka batan-ong lalaki sa paghinlo sa iyang dalan?” Unya gihatag niya ang tubag: “Pinaagi sa pagbantay sumala sa imong pulong.” (Salmo 119:9) Oo, gikinahanglan nimo ang giya gikan sa Pulong sa Diyos. Ug gitino sa atong mahigugmaong langitnong Amahan nga ang iyang organisasyon nagatagana sa maong giya sa pagtabang nimo sa pagsukol sa mahugawng mga pagpiit niining kalibotana.

10, 11. (a) Unsang mga basahon ang giandam sa pagtabang sa mga batan-on aron magpabiling hinlo sa moral? (b) Sa unsang paagi ang pila ka batan-on natabangan sa seryeng “Mga Batan-on Nangutana . . . ”? (c) Sa unsang paagi ikaw sa personal nakabatog kaayohan sa seryeng “Mga Batan-on Nangutana . . . ”?

¹⁰ Latas sa katuigan ang ubay-ubayng basahon gibuhat nga gihunahuna ilabina ang mga batan-on, sama sa basahong Ang Imong Pagkabatan-on​—Pagpahimulos sa Labing Maayo Niini. Sukad sa 1982, ang seryeng “Mga Batan-on Nangutana . . . ” diha sa magasing Pagmata! nakahatag ug daghang makatabang nga tambag sa mga butang sama sa pornograpiya, mga nobela sa romansa, ug angayng kagawian panahon sa pakigtrato. Tinuod bang nakatabang ang maong impormasyon sa mga batan-on? Tagda ang usa ka pananglitan. Ang ubay-ubayng mga artikulo sa serye naghisgot sa batasan sa masturbasyon, nga nagpakita nga ang bisyo nagapagimok sa “gana sa sekso” ug daling makapatumpawak sa usa sa seksuwal nga imoralidad.a (Colosas 3:5) Gitanyag ang praktikal nga mga sugyot kon unsaon pagsumpo sa bisyo ug kon unsay buhaton sa pagsugmat. Ingong tubag sa mga artikulo, misulat ang pila ka batan-on: “Ako nagbaton sa suliran sa masturbasyon sukad nga ako 12 anyos. Karon ako 18 na, ug ako inanay nga naayo, salamat sa inyong mga artikulo.” “Karon nga akong gituman ang tambag nga gihatag sa mga artikulo, akong nakaplagan nga labi pang maayo ang kahimtang sa akong kaisipan. Gibati ko nga labi pang hinlo kay sa nangagi.”

¹¹ Gikinahanglan ang panahon sa pagbasa ug pagtuon sa maong impormasyon, apan ang pagbuhat niana makatabang nimo sa pagpabiling mahinlo sa moral. Bug-os ba nimong gipahimuslan ang maong pinatik nga materyal? Ingong tubag sa “Mga Batan-on Nangutana . . . ” nga artikulong “Sekso Una Magminyo​—Nganong Dili?”b usa ka batan-ong babaye, nga usa ka estudyante sa Bibliya niadto, misulat: “Nasayran ko ang daotan, sad-an, ug abughoan nga mga pagbati nga motungha tapos sa sekso una magminyo, ug gibasolan ko kinig maayo. Sa matag adlaw ako nagapasalamat kang Jehova tungod sa iyang pagdawat ug sa iyang pagpasaylo. Ang inyong artikulo, gilaoman ko, motabang sa uban sa dili pa sila mohimo niana sama sa akong gibuhat. Tinuod nga kini masakit. Karon nakasabot ako nganong gituyo ni Jehova nga Diyos nga kita ‘molikay sa pakighilawas.’”​—1 Tesalonica 4:3.

12. Unsay motukmod kanato sa pagtinguha nga pahimut-an si Jehova?

¹² Kini modala kanato sa lain pa nga mobulig nimo sa pag-atubang nga malamposon sa hagit: Kinahanglang ilhon nimo nga si Jehova mao ang Unibersohanong Soberano ug angay pagasugton. (Pinadayag 4:11) Sa samang panahon, hinunoa, siya usa ka mahigugmaong langitnong Amahan, ug anaa sa iyang kasingkasing ang labing dako natong kaayohan. (Proverbio 2:20-22; Isaias 48:17) Ang katuyoan sa iyang mga balaod mao ang pagpanalipod kanato, dili pagpiot kanatong way hinungdan. Busa ang pagsugot kanila mao ang maalamong dalan. (Deuteronomio 4:5, 6) Ang pagsabot sa tin-aw nganong si Jehova nagapugos sa moral nga kahinlo motabang nimo sa pagkakita sa tinuod nga katahom niana ug magtukmod nimo sa pagtinguha nga pahimut-an siya.​—Salmo 112:1.

13. Unsaon nimo pagpatin-aw nga ang balaod ni Jehova nga nagadili sa pakighilawas maoy sa kinasingkasing sa atong labing dakong kaayohan?

¹³ Tagda ang kamatuoran nga ang Diyos nagalimite sa sekso nganha sa kaminyoon ug mapig-otong nagadili sa pakighilawas. (Hebreohanon 13:4) Ang pagsugot ba niining balaora nagahikaw kanimo sa butang maayo? Mohimo ba ang mahigugmaong langitnong Amahan ug balaod nga maghikaw nimo sa kalipay sa kinabuhi? Siyempre dili! Tan-awa kon unsay nagakahitabo diha sa mga kinabuhi sa imong mga isigkaingon nga wala magpakabana sa moral nga kasugoan sa Diyos. Ang wala-kagustohing mga pagmabdos kasagarang motultol kanila ngadto sa mga aborsiyon o, tingali, sa ahat nga mga kaminyoon. Sa daghang kaso kini nagkahulogan sa pagpadako sa usa ka anak nga walay bana. Dugang pa, ang mga batan-on nga nagabatasan sa pakighilawas ‘nagapakasala batok sa ilang kaugalingong mga lawas’ ug nagaladlad sa ilang kaugalingon ngadto sa mga sakit nga ipasa sa seksuwal nga paagi. (1 Corinto 6:18) Ug sa diha nga makighilawas ang usa ka batan-ong nagpahinungod kang Jehova, ang mga epekto sa emosyon mahimong makapagun-ob. Ang pagsulay sa pagsumpo sa pagtulisok sa sad-ang konsensiya makapahinabog kalapoy ug mga gabiing walay tulog. (Salmo 32:3, 4; 51:3) Nan, dili ba dayag nga ang kasugoan ni Jehova nga nagadili sa pakighilawas gilaraw sa pagpanalipod kanimo? Adunay tinuod nga kaayohan sa padayong paghupot sa moral nga kahinlo!

14. Mahitungod sa pangangkon nga ang kaminyoon samtang tin-edyer maoy panalipod, ipatin-aw sa unsang paagi atong pagaisipon ang mga pulong ni Pablo sa 1 Corinto 7:9 ug 7:36.

¹⁴ Itugot nato, dili sayon ang pagsunod sa mapig-otong mga balaod sa Diyos bahin sa moralidad. Tungod niini, mihinapos ang pila ka batan-on nga ang labing maayong panalipod mao ang pagminyo samtang sila tin-edyer pa. ‘Kon buot sabton,’ sila nangatarongan, ‘dili ba ang 1 Corinto 7:9 nagaingon: “Kon sila walay pagpugong-sa-kaugalingon, paminyoa sila, kay labi pang maayo ang pagminyo kay sa masunog sa mainitong pagbati”?’ Ang maong hunahuna, hinunoa, maoy mubog panglantaw. Ang mga pulong ni Pablo wala itumong ngadto sa mga tin-edyer kondili niadtong “lapas na sa pagbuswak sa pagkabatan-on.” (1 Corinto 7:36) Sa kadaghanang kaso kadtong anaa sa pagbuswak sa pagkabatan-on wala pa makatubo nga igo sa emosyonal ug espirituwal nga paagi aron sa pagpas-an sa mga pagpiit ug mga responsabilidad nga dala sa kaminyoon. Nagataho ang Journal of Marriage and the Family: “Ang mga tawo nga magminyog sayo makasinatig menos nga katagbawan sa kaminyoon tungod kay kulang silag pagpangandam aron sa pagtuman sa papel sa kaminyoon. Ang dili maayong pagtuman sa papel sa kaminyoon mopakunhod sa katagbawan, nga sa baylo mosangpot sa huyang nga kaminyoon.” Busa ang sulbad maoy, dili pagminyo samtang batan-on pa, kondili ang paghupot nga padayon sa maputling pagkatagsaanon hangtod naugmad nimo ang tanang hiyas nga gikinahanglan sa pagpalampos sa kaminyoon.

Magpabiling Hinlo!

15. Unsang kusganong mga lakang ang gikinahanglan aron magpabilin kang hinlo sa moral?

¹⁵ Si apostol Pablo misulat: “Busa, patya ninyo ang mga sangkap sa inyong lawas nga anaa sa yuta kon mahitungod sa pakighilawas, kahugawan, gana sa sekso.” (Colosas 3:5) Oo, gikinahanglan ang kusganong mga lakang; kinahanglang determinado ka nga magpabiling hinlo sa moral. Sa pagkomento mahitungod sa berbong gihubad “patya,” ang The Expositor’s Bible Commentary nagaingon: “Nagasugyot kini nga dili lang nato pukgoon o pugngan ang daotang mga buhat ug mga tinamdan. Kinahanglang ato kanang papason, bug-os wagtangon ang daang pagkinabuhi. Ang ‘patya sa bug-os’ tingali magpahayag sa puwersa niini. . . . Ang kahulogan sa berbo ug ang puwersa sa paniempo sa berbo nagapailag kusog, masakit nga buhat sa personal nga determinasyon.”​—Itandi ang Mateo 5:27-30.

16. Sa pagpabiling hinlo sa moral, nganong kinahanglang magkugi ka sa pagpabiling mahinlo sa hunahuna, ug sa unsang paagi molampos ka sa paghimo niana?

¹⁶ Apan, sa unsang paagi ikaw “makapatay sa bug-os” o ‘makapapas’ sa mga buhat ug mga tinamdan nga mahugaw sa moral? Giabot ni Jesus ang gamot sa suliran sa miingon siya: “Gikan sa kahiladman, gikan sa kasingkasing sa mga tawo, ang makadaot nga mga pangatarongan nagagula: mga pakighilawas, . . . mga panapaw, mga kaibog.” (Marcos 7:21, 22) Ang masambingayong kasingkasing nagaapil sa mga katakos sa hunahuna, mao kanay hinungdan kini gilangkit sa “mga pangatarongan.” Nan, sa pagpabiling mahinlo sa moral kinahanglang maningkamot ka sa pagpabiling mahinlo sa hunahuna. Sa unsang paagi? Sanglit ang hunahuna gipakaon pinaagi sa mga sentido, kinahanglang magbantay ka kon unsay ginatan-aw sa imong mga mata, nga magalikay sa mga libro, mga programa sa TV, o mga pelikula nga nagahulagway o nagakonsentir sa seksuwal nga imoralidad. Gawas pa, kinahanglang mag-amping ka kon unsay gipamatian sa imong mga dalunggan, nga magalikay sa mga kanta nga naundan sa mga pulong nga klaro sa seksuwal nga paagi. Kinahanglag kaisog ang pagbaton sa maong baroganan, ilabina sa atubangan sa imong mga isigkaingon, apan ang pagbuhat niana mobulig nimo sa pagpabiling hinlo sa moral ug paghupot sa pagtahod-sa-kaugalingon.

17. Nganong ang moral nga kahugawan dili gani angayng hisgotan sa inyong taliwala?

¹⁷ Si apostol Pablo mitambag usab: “Ayaw ninyo paghisgoti ang pakighilawas ug kahugawan sa tanang matang o ang kadalo, maingon nga kini angay sa katawhan nga balaan.” (Efeso 5:3; tan-awa usab ang bersikulo 12.) Busa ang moral nga kahugawan angay nga dili hisgotan, nga mao, palandongon o gamitong ulohan sa pangomedya. Nganong dili man? Sumala sa pagpahayag niini sa eskolar sa Bibliya si William Barclay: “Ang paghisgot bahin sa usa ka butang, ang pagkomedya bahin sa usa ka butang, ang paghimo niana nga kanunayng ulohan sa estorya maoy pagpasulod niana sa hunahuna, ug pagpaduol sa aktuwal nga pagbuhat niana.” (Santiago 1:14, 15) Kinahanglan ang tinuod nga determinasyon sa ‘pagbusal sa imong baba,’ ilabina kon ang ubang mga batan-on nagaestoryag mahilas nga mga komedya o nagagamit sa malaw-ayng pinulongan sa pagbatbat sa seksuwal nga mga buhat. (Salmo 39:1) Apan pinaagi sa pagpabiling matul-id ug mahinlo, malipay nimo ang kasingkasing ni Jehova.​—Salmo 11:7; Proverbio 27:11.

18. (a) Aron makadaog sa bugno batok sa moral nga kahugawan, nganong dili igo ang pagsalikway sa mahugawng mga hunahuna ug sinultihan? (b) Sa unsang paagi ikaw makabatog kaayohan gikan sa tambag ni Pablo ngadto sa mga taga-Filipos?

¹⁸ Aron makadaog sa bugno batok sa moral nga kahugawan, dili igo ang pagsalikway sa mahugawng mga hunahuna ug sinultihan. Ang usa ka sanglitanang Ininsek nagaingon: “Ang basiyong hunahuna bukas sa tanang sugyot.” (Itandi ang Mateo 12:43-45.) Giila ni Pablo ang panginahanglan nga pun-on ang hunahuna sa maayo, mahinlong mga hunahuna. Busa, giawhag niya ang mga taga-Filipos: “Bisan unsang mga butang nga matuod, bisan unsang mga butang nga maugdang, bisan unsang mga butang nga matarong, bisan unsang mga butang nga maputli, bisan unsang mga butang nga hiligugmaon, bisan unsang mga butang nga dinayeg, bisan unsang maayong hiyas nga anaa ug bisan unsang butang dalayegon nga anaa, magpadayon sa pagpalandong niining mga butanga [‘himoa kining ulohan sa mainampingong pagpalandong’c].”​—Filipos 4:8.

19. Nganong magkugi sa pagtuon sa Pulong sa Diyos, ug sa unsang paagi kini mobulig nimo sa pagpabiling hinlo sa moral?

¹⁹ Kini nagkahulogan sa makugihong pagtuon sa Pulong sa Diyos. (Josue 1:8; Salmo 1:2) Molig-on kini sa imong hunahuna ug kasingkasing ug mobulig nimo sa pag-ugmad ug suod personal nga relasyon kang Jehova. Sa ingon ikaw labi pang makaarang sa pagsukol sa mga tentasyon sa pagbuhat sa moral nga kahugawan. Yanong dili nimo ipameligro nga mapakaulawan ang ngalan ni Jehova ug ang imong pamilya ug ang kongregasyon. Hinunoa, gamiton nimo ang kusog ug kalagsik sa imong pagkabatan-on sa paagi nga sa ulahi dili ka magbasol. Oo, sundon nimo ang dalan sa moral nga kahinlo, nga tinuod mao ang katahom sa pagkabatan-on nga nakaplagang nagaalagad kang Jehova!​—Proverbio 3:1-4.

[Mga Footnote]

Mga Batan-on—Unsay Inyong Tubag?

◻ Nganong huptan nimong padayon ang hataas nga sukdanan sa moral nga kahinlo?

◻ Unsang mga pagpiit ang nagahimong mahagiton sa paghupot nga padayon ug hinlong pagbarog uban sa Diyos?

◻ Unsay makabulig nimo sa pag-atubang sa hagit sa pagpabiling hinlo sa moral?

◻ Unsang kusganong mga lakang ang gikinahanglan aron ikaw makapabiling hinlo?

[Hulagway sa panid 13]

Ang kadaghanan niadtong anaa sa pagbuswak sa pagkabatan-on bata pa kaayo sa pag-atiman sa mga responsabilidad sa pagkaginikanan