Kinsay Angay Nimong Tuohan?

“Dayag, ang matag balay adunay nagtukod, apan siya nga nagtukod sa tanang butang mao ang Diyos.”—HEBREOHANON 3:4.

MOUYON ka ba sa pangatarongan niining magsusulat sa Bibliya? Sukad nga gisulat kanang bersikuloha, mga 2,000 ka tuig nang nasinati sa tawo ang pag-uswag sa siyensiya. Duna ba gihapoy moingon nga ang disenyong makita sa kinaiyahan nagkinahanglan gayod ug usa ka Tigdisenyo, usa ka Maglalalang—ang Diyos?

Bisan sa industriyalisadong mga nasod daghang tawo motubag nga oo. Pananglitan, sa Tinipong Bansa, nakaplagan sa usa ka surbi nga gihimo sa magasing Newsweek niadtong 2005 nga 80 porsiyento sa mga tawo “nagtuo nga gilalang sa Diyos ang uniberso.” Tungod ba kini sa kakulang nilag edukasyon? Aw, duna bay mga siyentipiko nga nagtuog Diyos? Ang magasin bahin sa siyensiya nga Nature nagtaho niadtong 1997 nga halos 40 porsiyento sa mga biologo, mga eksperto sa pisika, ug mga matematisyan nga gisurbi nagtuo nga dunay Diyos nga naglungtad, maminaw, ug motubag sa mga pag-ampo.

Apan, ang ubang mga siyentipiko supak gayod niana. Si Dr. Herbert A. Hauptman, usa ka mananaog sa premyong Nobel, di pa dugay misulti atol sa komperensiya bahin sa siyensiya nga ang pagtuo sa labaw-tawhanong mga butang, ilabina gayod ang pagtuo sa Diyos, wala mahiuyon sa tinuod nga siyensiya. Siya miingon nga “kining pagtuoha makadaot sa kaayohan sa tawhanong rasa.” Bisan ang mga siyentipiko nga nagtuog Diyos magpanuko sa pagtudlo nga ang disenyo sa mga tanom ug hayop nagkinahanglag Tigdisenyo. Ngano? Si Douglas H. Erwin, paleobiologist (nagtuon sa biolohiya sa mga fossil) sa Smithsonian Institute, naghisgot sa usa ka rason nga nag-ingon: “Usa sa mga prinsipyo sa siyensiya mao nga kini dili motuog mga milagro.”

Dili maayong diktahan ka sa uban kon unsay imong hunahunaon ug tuohan. Mahimo nimong susihon ang pipila ka ebidensiya ug ikaw nay mag-igo kon unsay imong tuohan. Samtang imong basahon ang bag-ong mga diskobre sa siyensiya nga gipresentar sa mosunod nga mga panid, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Makataronganon ba ang pagtuo nga adunay usa ka Maglalalang?’

[Blurb sa panid 3]

Susiha mismo ang mga ebidensiya

[Kahon sa panid 3]

MGA CREATIONIST BA ANG MGA SAKSI NI JEHOVA?

Ang mga Saksi ni Jehova nagtuo sa asoy sa paglalang nga natala sa basahon sa Bibliya sa Genesis. Apan, sila dili sama sa imo tingaling gihunahuna nga mga creationist. Nganong dili man? Una, daghang creationist nagtuo nga ang uniberso ug ang yuta ug ang tanang kinabuhi nga anaa niini gilalang sulod sa unom ka 24-oras nga mga adlaw mga 10,000 ka tuig na kanhi. Apan dili kini ang gitudlo sa Bibliya.a Gidawat usab sa mga creationist ang daghang doktrina nga wala suportahi sa Bibliya. Ang mga Saksi ni Jehova nagpasukad sa ilang relihiyosong mga pagtulon-an diha lamang sa Pulong sa Diyos.

Dugang pa, diha sa pipila ka nasod ang terminong creationist nagtumong usab sa mga grupong Pundamentalista nga aktibo kaayo sa politika. Kining mga grupoha naningkamot sa pagpugos sa mga politiko, mga huwes, ug mga magtutudlo sa pagsagop ug mga balaod ug mga pagtulon-an nga uyon sa relihiyosong mga sukdanan sa mga creationist.

Ang mga Saksi ni Jehova neyutral sa politika. Ilang gitahod ang katungod sa mga kagamhanan sa paghimo ug pagpatuman sa mga balaod. (Roma 13:1-7) Apan, ila gayong gisunod ang giingon ni Jesus nga sila “dili bahin sa kalibotan.” (Juan 17:14-16) Sa ilang pagsangyaw sa publiko, ilang hatagag higayon ang mga tawo nga makakat-on sa mga kaayohan sa pagkinabuhi uyon sa mga sukdanan sa Diyos. Apan dili nila ikompromiso ang ilang Kristohanong neyutralidad pinaagi sa pagpaluyo sa mga paningkamot sa mga Pundamentalista sa paglatid ug sibil nga mga balaod aron mapugos ang uban sa pagdawat sa mga sukdanan sa Bibliya.—Juan 18:36.

[Footnote]

Unsay Gitudlo sa Kinaiyahan?

“Palihog, pangutan-a ang binuhing mga hayop, ug sila motudlo kanimo; ug ang pak-an nga mga linalang sa kalangitan, ug sila mosugilon kanimo. O ipakita ang imong pagtagad sa yuta, ug kini motudlo kanimo; ug ang mga isda sa dagat mopahayag niini kanimo.”—JOB 12:7, 8.

SA DI pa dugayng katuigan ang mga siyentipiko ug mga inhenyero literal nga nagpatudlo sa mga tanom ug mananap. Ilang gitun-an ug gisundog ang mga detalye sa disenyo sa nagkalainlaing linalang—usa ka natad sa pagtuon nga nailhang biomimetics—sa paningkamot nga makamugnag bag-ong mga produkto ug mapausbaw ang pag-obra sa mga makina karon. Samtang imong susihon ang mosunod nga mga pananglitan, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Kinsa ba gayod ang angayng pasidunggan niining mga disenyoha?’

Pagkat-on Gikan sa mga Kapay sa Balyena

Unsay makat-onan sa mga tigdisenyo sa ayroplano gikan sa balyenang humpback? Daghan kaayo. Ang adulto nga humpback motimbang ug mga 30 tonelada—morag trak nga punog karga—ug medyo gahig lawas nga may dagkong mga kapay nga samag mga pako. Kining 12 metros nga mananap tulin kaayong molangoy. Pananglitan, sa dihang kini mosubad, ang humpback moliyok paglangoy paibabaw aron sa pagtukob sa mga pasayan o isda, ug sa samang higayon magbugag mga bula. Kining mga bulaa, nga ingon ka gamay sa 1.5 metros ang diyametro, molikos sa mga tukbonon ug magtapok niini sa ibabaw nga bahin sa tubig. Subaron dayon sa balyena ang iyang pagkaon nga maayo nang pagkatapok.

Ang nakapaikag pag-ayo sa mga tigdukiduki mao nga kon giunsa pagliyok niining gahig lawas nga balyena diha sa gamay ra kaayong luna. Ilang nadiskobrehan nga ang sekreto anaa diay sa mga kapay sa balyena. Ang atubangang bahin sa mga kapay dili hamis, sama sa pako sa ayroplano, apan gansang-gansangon, nga may sunson nga mga bugdo-bugdo nga gitawag ug mga tubercle.

Iniglangoy sa balyena, ang mga tubercle maoy mopabuylo ug mopahanoy sa paglangoy niini. Sa unsang paagi? Ang magasing Natural History nagsaysay nga ang mga tubercle maoy mopabuylo sa tubig nga motuyok ibabaw sa kapay, bisan pag ang balyena nagliyok paibabaw nga halos nagtindog na. Kon hamis ang atubangang bahin sa kapay, dili makahimo niana ang balyena kay igo rang molilo ang tubig sa likod sa kapay ug kini dili makapabuylo.

Unsay praktikal nga kapadapatan niining ilang nadiskobrehan? Kon ang mga pako sa ayroplano ipasukad niining disenyoha, mamenosan ang samag mga kapay nga itaod diha sa pako o ubang mga kahimanan nga makapausab-usab sa dagan sa hangin diha sa pako. Mas luwas ug mas daling mamentinar ang mga pako nga ingon niini. Ang eksperto sa biomechanics nga si John Long nagtuo nga sa di madugay “lagmit gayod nga atong makita ang matag ayroplanong jet nga aduna na unyay mga bugdo-bugdo nga sama nianang anaa sa mga kapay sa balyena nga humpback.”

Pagsundog sa mga Pako sa Seagull

Sa tinuod lang, ang mga pako sa ayroplano sinundog na sa mga pako sa mga langgam. Bisan pa niana, karong bag-o napalambo pa gayod sa mga inhenyero ang ilang pagsundog niini. Nagtaho ang New Scientist nga “ang mga tigdukiduki sa University of Florida nakamugnag usa ka modelong ayroplano nga gimaneho lag kompiyuter nga makapondo diha sa hangin, makadayb ug makasaka ug kusog sama sa seagull.”

Ang mga seagull makahimo sa ilang talagsaong paglupad pinaagi sa paghunat sa ilang mga pako diha sa mga siko ug abaga. Isip pagsundog niining malubay-lubay nga disenyo sa pako, “ang 24-pulgadang modelong ayroplano naggamit ug gamayng motor nga mokontrolar sa kutay sa mga metal nga mopalihok sa mga pako,” matod pa sa magasin. Kining inantigo nga pagkadisenyong mga pako makapaarang sa gamayng ayroplano nga makamaniobra tali sa tag-as nga mga bilding. Ang U.S. Air Force maikagon kaayo sa pag-ugmad niining dali ra kaayong imaniobra nga ayroplano aron ilang magamit sa pagpangitag kemikal o biolohikal nga mga hinagiban diha sa dagkong mga siyudad.

Pagsundog sa mga Tiil sa Tiki

Ang mga mananap sa kamad-an daghan usab ug ikatudlo. Pananglitan, ang gamayng tiki nga nailhang gecko makakatkat sa mga pader ug makatapot sa kisame. Bisan kaniadto sa mga panahon sa Bibliya, kining tikia nailhan tungod niining talagsaong katakos. (Proverbio 30:28) Unsay sekreto sa tiki nga dili man mahulog bisag suyopon sa grabidad?

Ang katakos sa tiki sa pagtapot sa mga butang nga ingon ka hamis sa mga salamin maoy tungod sa gigming nga mga buhokbuhok nga nagtabon sa mga tiil niini nga gitawag ug mga seta. Ang mga tiil niini dili mopagawas ug papilit. Hinunoa, gigamit niini ang gamayng puwersa sa molekula. Ang mga molekula sa tiil ug sa gitaptan niini magtapot tungod sa huyang kaayong makapatapot nga mga puwersa nga nailhang van der Waals. Kasagaran, dali ra kaayong malangkat kining mga puwersaha tungod sa grabidad mao nga dili ka makakatkat sa pader pinaagi lamang sa pagpatapot sa imong mga palad diha niini. Bisan pa niana, daghan kaayong gigming nga mga seta sa tiki ang nagdapat sa pader. Kon tapoon ang mga puwersang van der Waals diha sa libolibong seta sa mga tiil sa tiki, kini mopatunghag igong puwersa nga mogunit sa gibug-aton sa gamayng tiki.

Unsa may gamit niining ilang nadiskobrehan? Ang artipisyal nga mga materyales nga sinundog sa mga tiil sa tiki magamit isip kapuli sa Velcro—lain pang ideya nga sinundog ra pod gikan sa kinaiyahan.a Ang magasing The Economist nagkutlo sa usa ka tigdukiduki nga nag-ingong ang usa ka materyal nga gama sa “gecko tape” magamit ilabina sa “medikal nga mga katuyoan diin ang kemikal nga mga papilit dili magamit.”

Kinsay Angay Pasidunggan?

Sa kasamtangan, ang National Aeronautics and Space Administration naggamag robot nga daghag tiil nga makalakaw nga samag tanga, ug ang mga inhenyero sa Pinlandia nakahimo nag traktor nga unom ug tiil nga makakatkat ug mga babag sama sa usa ka dako kaayong insekto. Ang ubang mga tigdukiduki nakadisenyog panapton nga may gagmayng mga tabontabon nga nagsundog sa paagi sa pag-abli ug pagsira sa mga bunga sa kahoyng pino. Ginaugmad usab karon sa usa ka kompaniya sa kotse ang usa ka sakyanan nga nagsundog sa disenyo sa boxfish nga hanoy kaayong molangoy. Ang ubang mga tigdukiduki nagsusi usab sa kinaiyahan sa mga kabhang sa kinhason nga lapas nga dili daling mabuak. Maoy ilang tuyo nga makahimog mas gaan, mas lig-ong sagang sa lawas.

Daghan kaayong mapuslanong mga ideya ang makaplagan diha sa kinaiyahan mao nga ang mga tigdukiduki nagmugnag database o pondong impormasyon diha sa kompiyuter nga nagdetalye sa libolibong nagkalainlaing buhi nga mga linalang. Mahimo kining susihon sa mga siyentipiko aron ilang makaplagan ang “natural nga mga solusyon sa ilang mga suliran bahin sa disenyo,” nag-ingon ang The Economist. Ang natural nga mga sistema nga ania niining impormasyona nailhang “patente sa buhing mga linalang.” Kasagaran, ang tag-iya sa patente mao ang tawo o kompaniya nga maoy legal nga nagparehistro sa usa ka bag-ong ideya o makina. Sa naghisgot bahin niining patente sa buhing mga linalang, ang The Economist nag-ingon: “Sanglit ang hanas nga pagsundog sa mga disenyo sa kalalangan gitawag man nga ‘patente sa buhing mga linalang,’ gipaila lamang sa mga tigdukiduki nga ang tag-iya sa patente mao ang kinaiyahan.”

Sa unsang paagi nabatonan sa kinaiyahan kining mapuslanon kaayong mga ideya? Gipasidungog sa daghang tigdukiduki ang talagsaong mga disenyo nga makita sa kinaiyahan ngadto sa milyonmilyong katuigan nga pag-eksperimento sa ebolusyon. Apan lahi ang konklusyon sa ubang mga tigdukiduki. Ang mikrobiologo nga si Michael Behe nagsulat sa The New York Times niadtong 2005: “Ang tataw kaayong disenyo [sa kinaiyahan] nagtaganag dili malalis nga argumento: sa kadaghan sa ebidensiya, wala na kita magkinahanglag dugang ebidensiya.” Ang iyang konklusyon? “Kon tataw kaayo ang disenyo sa usa ka linalang, kini dili angayng ibalewala.”

Sa pagkatinuod, ang inhenyero nga nagdisenyo sa usa ka mas hilwas, mas episyenteng pako sa ayroplano angayng pasidunggan sa iyang disenyo. Sa susama, ang imbentor nga nagmugnag bendahe nga mas daghag gamit—o panapton nga mas komportable o sakyanan nga mas episyente—angayng pasidunggan sa iyang disenyo. Ngani, ang usa ka tiggama nga manundog sa disenyo sa laing tawo apan dili moila o magpasidungog sa nagdisenyo niini mahimong isipon nga usa ka kriminal.

Busa, makataronganon kaha nga ang nabansay pag-ayong mga tigdukiduki nga igo rang nanundog magpasidungog na hinuon sa kaalam sa pagmugna sa orihinal nga ideya ngadto sa walay kaalam nga ebolusyon? Kon ang sinundog nagkinahanglag intelihenteng tigdisenyo, unsa pa kaha ang orihinal? Busa, kinsa man gayod ang angayng pasidunggan, ang batid nga tigdibuho o ang estudyante nga nanundog ra sa iyang abilidad?

Usa ka Makataronganong Konklusyon

Human masusi pag-usab ang ebidensiya sa disenyo sa kinaiyahan, daghang tawo nga namalandong niini mouyon sa hunahuna sa salmista nga misulat: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Sa kaalam gibuhat mo silang tanan. Ang yuta napuno sa imong mga binuhat.” (Salmo 104:24) Ang magsusulat sa Bibliya nga si Pablo nakapanghinapos usab niana. Siya misulat: ‘Kay ang dili-makita nga mga hiyas sa Diyos, nga mao ang iyang walay kataposang gahom ug pagka-Diyos, tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo.’—Roma 1:19, 20.

Bisan pa niini, daghang sinserong mga tawo nga nagtahod sa Bibliya ug nagtuo sa Diyos moergo nga mahimong gigamit sa Diyos ang ebolusyon sa paglalang sa katingalahang mga butang sa kinaiyahan. Apan unsay gitudlo sa Bibliya?

[Footnote]

[Blurb sa panid 5]

Sa unsang paagi nabatonan sa kinaiyahan ang daghan kaayong mapuslanong mga ideya?

[Blurb sa panid 6]

Kinsay tag-iya sa patente sa kinaiyahan?

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 7]

Kon ang sinundog nagkinahanglag intelihenteng tigdisenyo, unsa pa kaha ang orihinal?

Kining dali ra kaayong imaniobra nga ayroplano sinundog sa mga pako sa seagull

Ang mga tiil sa tiki dili mahugawan, dili magbilin ug lama, mopilit sa tanang butang gawas lang sa Teflon, ug dali rang motapot ug maukang. Naningkamot ang mga tigdukiduki sa pagsundog niini

Ang disenyo sa hanoy nga paglangoy sa boxfish gisundog sa paggamag usa ka sakyanan

[Credit Lines]

Airplane: Kristen Bartlett/ University of Florida; gecko foot: Breck P. Kent; box fish and car: Mercedes-Benz USA

[Kahon/​Mga hulagway sa panid 8]

MGA MAGPAPANAW NGA KINAIYANHON ANG PAGKAMAALAMON

Daghang linalang nga ‘kinaiyanhon ang pagkamaalamon’ sa ilang paagi sa pagpangitag agianan palibot sa planetang Yuta. (Proverbio 30:24, 25) Matikdi ang duha ka pananglitan.

◼ Pagkontrolar sa Agianan sa mga Hulmigas Sa unsang paagi makaplagan sa mga hulmigas nga nangitag pagkaon ang ilang dalan balik sa ilang mga balay? Nakaplagan sa mga tigdukiduki sa United Kingdom nga gawas sa ilang pagbilin ug baho isip timaan, ang pipila ka hulmigas naggamit ug geometriya aron makahimog mga agianan nga makapasayon sa ilang pagpauli. Pananglitan, ang mga hulmigas nga pharaoh “maghimog nagsanga nga mga agianan pagawas sa ilang balay nga may anggulong 50 ngadto sa 60 grado,” nag-ingon ang New Scientist. Unsay nakapatalagsaon niining pormaha? Inigpauli sa hulmigas ug makaabot kini sa nagsanga nga agianan, kini kinaiyanhong mosubay nianang modiretso gayod sa iyang balay. “Ang geometriya sa nagsangang mga agianan,” nag-ingon ang artikulo, “makapasayon kaayo sa lihok sa mga hulmigas diha sa daghan kaayong agianan, ilabina kon kini sila magngadto-nganhi, ug magpreserbar usab sa kusog sa usa ka hulmigas kon kini masaag.”

◼ Mga Kompas sa Langgam Daghang langgam molawig nga dili gayod mawala diha sa lagyo kaayong mga distansiya ug sa tanang matang sa klima. Sa unsang paagi? Nakaplagan sa mga tigdukiduki nga ang mga langgam makamatikod diay sa magnetikong puwersa sa yuta. Bisan pa niana, ang “mga linya sa magnetikong puwersa [sa yuta] lainlain sa matag lugar ug dili kanunay mosentro nga eksakto sa amihanan,” matod pa sa mantalaang Science. Nganong dili man masaag ang naglawig nga mga langgam? Dayag nga ipasibo pag-ayo sa mga langgam ang ilang kompas sa lawas uyon sa pagsalop sa adlaw. Sanglit ang posisyon sa pagsalop sa adlaw mausab depende sa distansiya niini sa ekwetor ug sa kahimtang sa panahon, ang mga tigdukiduki naghunahuna nga kining mga langgama makapasibo sa mga kausaban pinaagi sa “orasan diha sa ilang lawas nga maoy mopaila kanila kon unsa nang panahona sa tuig,” nag-ingon ang Science.

Kinsay nagtudlo sa hulmigas aron makasabot ug geometriya? Kinsay naghatag sa mga langgam ug kompas, orasan diha sa ilang lawas, ug utok nga makainterpretar sa mga impormasyon nga gidiktar niining mga instrumentoha? Ang walay-kinaadman nga ebolusyon? O ang usa ka makinaadmanong Maglalalang?

[Credit Line]

© E.J.H. Robinson 2004

Gigamit ba sa Diyos ang Ebolusyon sa Paglalang ug Kinabuhi?

“Takos ikaw, Jehova, nga among Diyos, nga modawat sa himaya ug sa dungog ug sa gahom, tungod kay imong gilalang ang tanang butang, ug tungod sa imong kabubut-on sila milungtad ug nalalang.”​—PINADAYAG 4:11.

WALA madugay human himoang popular ni Charles Darwin ang teoriya sa ebolusyon, daghang grupo nga nag-angkong Kristohanon nangita dayon ug mga paagi kon unsaon nila pagsagol ang ilang pagtuo sa Diyos ug ang ilang pagdawat sa teoriya sa ebolusyon.

Sa pagkakaron, ang kadaghanang iladong mga relihiyon nga nag-angkong Kristohanon daw andam modawat sa ideya nga gigamit gayod sa Diyos ang ebolusyon sa pipila ka paagi sa paglalang sa kinabuhi. Ang pipila nagtudlo nga giprograma nang daan sa Diyos ang uniberso aron kini maugmad sa paagi nga ang buhing mga butang mitungha gikan sa walay kinabuhing mga kemikal ug ngadtongadto namugna ang tawo. Kadtong mouyon niining pagtulon-ana, nga nailhang theistic evolution, nagtuo nga wala na hilabti sa Diyos ang maong proseso human sa pagsugod niini. Ang uban nagtuo nga, sa katibuk-an, gitugotan sa Diyos ang ebolusyon sa pagpatungha sa kadaghanang matang sa mga tanom ug mananap apan siya mangilabot usahay aron ipadayon ang proseso.

Ang Pagsagol sa mga Pagtulon-an​—Mosaler ba Kini?

Ang teoriya sa ebolusyon nahiuyon ba gayod sa mga pagtulon-an sa Bibliya? Kon tinuod pa ang ebolusyon, nan ang asoy sa Bibliya bahin sa paglalang sa unang tawong si Adan usa lamang diay ka yanong sugilanon nga nagtudlog moral nga leksiyon apan dili angayng sabton nga tinuod nga hitabo. (Genesis 1:26, 27; 2:18-24) Ingon ba niana ang panglantaw ni Jesus niining asoya sa Bibliya? “Wala ba ninyo mabasa,” si Jesus miingon, “nga siya nga naglalang kanila sukad sa sinugdan nagbuhat kanila nga lalaki ug babaye ug nag-ingon, ‘Tungod niini ang usa ka lalaki mobiya sa iyang amahan ug sa iyang inahan ug moipon sa iyang asawa, ug ang duha mahimong usa ka unod’? Mao nga dili na sila duha, kondili usa ka unod. Busa, kon unsay gihiusa pagyugo sa Diyos ayaw ipabulag ni bisan kinsang tawo.”—Mateo 19:4-6.

Gikutlo dinhi ni Jesus ang asoy sa paglalang nga natala sa kapitulo 2 sa Genesis. Kon si Jesus nagtuo nga ang unang kaminyoon usa lamang diay ka sugilambong, mokutlo kaha siya niini aron palig-onon ang iyang pagtulon-an bahin sa pagkasagrado sa kaminyoon? Dili. Gigamit ni Jesus ang asoy sa Genesis kay siya nahibalo nga kadto tinuod nga hitabo.—Juan 17:17.

Ang mga tinun-an ni Jesus nagtuo usab sa asoy sa paglalang sa Genesis. Pananglitan, ang asoy sa Ebanghelyo ni Lucas nagsubay sa kaliwatan ni Jesus balik ngadto kang Adan. (Lucas 3:23-38) Kon si Adan dili tinuod nga persona, asang bahina sa iyang listahan sa kaliwatan nga ang tinuod nasumpayag sugilambong? Kon ang kagikan sa iyang kaliwatan tinumotumo pa, makapalig-on kaha kana sa giingon ni Jesus nga siya ang Mesiyas, nga natawo sa kaliwatan ni David? (Mateo 1:1) Ang magsusulat sa Ebanghelyo nga si Lucas miingon nga iyang ‘nasubay ang katukma sa tanang butang gikan sa sinugdan.’ Dayag nga siya nagtuo sa asoy sa paglalang sa Genesis.—Lucas 1:3.

Ang pagtuo ni apostol Pablo kang Jesus nalangkit sa pagsalig ni Pablo sa asoy sa Genesis. Siya misulat: “Sanglit ang kamatayon pinaagi man sa usa ka tawo, ang pagkabanhaw sa mga patay pinaagi usab sa usa ka tawo. Kay ingon nga diha kang Adan ang tanan nangamatay, sa ingon usab diha kang Kristo ang tanan pagabuhion.” (1 Corinto 15:21, 22) Kon si Adan dili pa literal nga katigulangan sa tanang tawo, ang usa nga pinaagi kaniya ‘misulod ang sala sa kalibotan ug ang kamatayon pinaagi sa sala,’ nganong kinahanglan pang mamatay si Jesus aron mapapas ang mga epekto sa napanunod nga sala?—Roma 5:12; 6:23.

Kon dili nato tuohan ang asoy sa paglalang sa Genesis, mohuyang ang mismong pundasyon sa Kristohanong pagtuo. Magkasumpaki gayod ang teoriya sa ebolusyon ug ang mga pagtulon-an ni Kristo. Ang mga paningkamot nga sagolon kini makapahuyang lamang sa pagtuo nga dali rang ‘tuyatuyaon sa mga balod ug dad-on ngadto-nganhi sa matag hangin sa pagtulon-an.’—Efeso 4:14.

Pagtuo nga Gipasukad sa Lig-ong Pundasyon

Sulod sa daghang siglo ang Bibliya nakalahutay sa pagsaway ug pag-atake. Ang Bibliya kanunayng nabayaw. Kon ang Bibliya maghisgot bahin sa kasaysayan, panglawas, ug siyensiya, ang mga asoy niini kanunay nga mapamatud-ang kasaligan. Kasaligan ug dili kinaraan ang tambag niini bahin sa mga relasyon sa tawo. Ang mga pilosopiya ug mga teoriya sa tawo, sama ra gayod sa lunhaw nga sagbot, mogitib ug dayon malawos, apan ang Pulong sa Diyos “mohangtod sa panahong walay tino.”—Isaias 40:8.

Ang gitudlo sa ebolusyon dili lamang bahin sa siyentipikanhong teoriya. Usa kini ka tawhanong pilosopiya nga migitib ug milabong sa daghang tuig. Apan, sa di pa dugayng katuigan, ang naandang pagtulon-an sa ebolusyon ni Darwin hinayhinay nga nausab—samtang gipaningkamotan nila pagpangulipas ang nagkadaghang ebidensiya nga duna gayoy disenyo diha sa kinaiyahan. Dapiton ka namo sa pagsusig dugang bahin niining ulohana. Mahimo nimo kini pinaagi sa pagbasa sa ubang mga artikulo niining gulaa. Dugang pa, mahimo usab nimong basahon ang mga publikasyon nga gipakita dinhi ug sa panid 32.

Lagmit imong makita nga human nimog susi niining ulohana, modako ang imong pagsalig sa gisulti sa Bibliya bahin sa nangagi. Mas hinungdanon pa, molig-on ang imong pagtuo sa mga saad sa Bibliya alang sa umaabot. (Hebreohanon 11:1) Madasig ka usab sa pagdayeg kang Jehova, “ang Magbubuhat sa langit ug sa yuta.”—Salmo 146:6.

DUGANG BASAHONON

Usa ka Basahon Alang sa Tanang Tawo Ang espesipikong mga pananglitan sa pagkatinuod sa Bibliya gihisgotan niining brosyura

Is There a Creator Who Cares About You? Susiha ang uban pang siyentipikanhong ebidensiya ug hibaloa kon nganong ang usa ka matinagdanong Diyos nagtugot sa hilabihan ka daghang pag-antos

Unsay Tinuod nga Gitudlo sa Bibliya? Ang pangutanang Unsa ang katuyoan sa Diyos alang sa yuta? gitubag sa kapitulo 3 niining basahona

[Blurb sa panid 10]

Si Jesus nagtuo sa asoy sa Genesis bahin sa paglalang. Nasayop ba siya?

[Kahon sa panid 9]

UNSA ANG EBOLUSYON?

Ang usa ka kahulogan sa “ebolusyon” mao: “Ang proseso sa kausaban ngadto sa usa ka direksiyon.” Apan kining terminoha gigamit sa daghang paagi. Pananglitan, gigamit kini aron hubiton ang dagkong mga kausaban sa walay kinabuhing mga butang—ang kaugmaran sa uniberso. Dugang pa, gigamit kini aron hubiton ang ginagmayng mga kausaban sa buhing mga butang—kon sa unsang paagi ang mga tanom ug mananap makapasibo sa ilang palibot. Hinunoa, kining pulonga komon kaayong gigamit aron hubiton ang teoriya nga ang kinabuhi mitungha kono gikan sa walay kinabuhing mga kemikal, nga nahimong mga selula nga midaghan ra sa iyang kaugalingon, ug inanay nga nahimong mas komplikadong mga linalang, diin ang tawo mao ang labing intelihenteng produkto niini. Kining ikatulong ideya maoy gipasabot sa pulong “ebolusyon” nga gigamit niining artikuloha.

[Picture Credit Line sa panid 10]

Space photo: J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

Interbiyo sa Usa ka Biokemista

SA 1996, si Michael J. Behe, nga karon propesor sa biokemistriya sa Lehigh University sa Pennsylvania, U.S.A., nagpatik sa iyang librong Darwin’s Black Box—The Biochemical Challenge to Evolution. Ang Mayo 8, 1997, nga gula sa Pagmata! may serye sa mga artikulo ilalom sa ulohang “Sa Unsang Paagi Kita Mitungha Dinhi?—Pinaagi ba sa Aksidente o Gidisenyo?” nga naghisgot sa libro ni Behe. Sulod sa napulo ka tuig human mapatik ang Darwin’s Black Box, ang mga siyentipiko nga nagpaluyo sa ebolusyon naningkamot sa pagpanghimakak sa mga argumento nga gipatungha ni Behe. Ang mga kritiko nag-akusar nga iyang gitugotan ang iyang relihiyosong pagtuo—siya usa ka Romano Katoliko—nga molubog sa iyang siyentipikanhong mga hunahuna. Ang uban nangangkon nga ang iyang pangatarongan dili siyentipikanhon. Giinterbiyo sa Pagmata! si Propesor Behe aron masayran kon nganong ang iyang mga ideya nagpahinabo ug dakong kontrobersiya.

PAGMATA!: NGANONG NAGTUO KA MAN NGA ANG KINABUHI NAGTAGANA UG PAMATUOD SA INTELIHENTENG DISENYO?

PROPESOR BEHE: Kon kita makakitag lainlaing piyesa nga gihan-ay aron mohimog komplikadong obra kita mohinapos nga kini gidisenyo. Tagda pananglitan ang mga makina nga kasagarang gigamit nato—ang lawn mower, kotse, o bisan ang mas yanong mga butang. Ang pananglitan nga gusto nakong gamiton mao ang lit-ag sa ilaga. Makahinapos ka nga kana gidisenyo tungod kay nakakita kag lainlaing piyesa sa maong himan nga gihan-ay aron kini makalit-ag ug ilaga.

Ang siyensiya miuswag pag-ayo nga nadiskobrehan na niini ang sukaranang ang-ang sa kinabuhi. Ug sa atong dakong katingala, ang mga siyentipiko nakakaplag ug nagaobra, komplikado nga makinarya diha sa sukaranang ang-ang sa kinabuhi, ang molekula. Pananglitan, sulod sa buhing mga selula adunay gagmitoy nga molekular nga “mga trak” nga naghatod ug mga suplay gikan sa usa ka bahin sa selula ngadto sa lain. Adunay gagmitoy nga molekular nga “mga karatula” nga nagpaila niining maong “mga trak” kon asa kini moliko. Ang ubang mga selula adunay molekular nga “mga motor” nga magduso sa mga selula latas sa likido. Sa bisan unsang ubang kahimtang, sa dihang makita ang maong komplikadong kahan-ayan nga nagaobra, ang mga tawo mohinapos nga kining mga butanga gidisenyo. Walay laing paagi nga ikapatin-aw nato kining maong pagkakomplikado, bisan pa sa mga pangangkon sa teoriya sa ebolusyon ni Darwin. Sanglit nakita nato nga kining matanga sa kahan-ayan nagpaila nga kini gidisenyo, makataronganon lamang nga maghunahuna kita nga kining molekular nga mga sistema intelihenteng gidisenyo.

PAGMATA!: SA IMONG HUNAHUNA, NGANO MAN NGA ANG KADAGHANAN SA IMONG MGA KAUBAN WALA MOUYON SA IMONG MGA KONKLUSYON BAHIN SA INTELIHENTENG DISENYO?

PROPESOR BEHE: Daghang siyentipiko ang wala mouyon sa akong mga konklusyon tungod kay ilang naamgohan nga ang ideya bahin sa intelihenteng disenyo adunay gawas-sa-siyensiya nga mga implikasyon—nga kini daw nagpunting sa usa ka butang nga labaw pa sa kinaiyahan. Kining maong konklusyon nakapatugaw sa daghang tawo. Apan, gidawat sa kadaghanan ang prinsipyo nga ang mga siyentipiko angayng motuo sa kon unsay gipakita sa ebidensiya. Sa akong hunahuna, tinalawan ang dili pagtuo sa usa ka butang nga lig-ong gipamatud-an sa mga ebidensiya tungod lamang kay imong gihunahuna nga ang konklusyon nga imong nakab-ot dili dawaton sa kadaghanan.

PAGMATA!: UNSAY IMONG REAKSIYON SA MGA KRITIKO NGA NANGANGKON NGA ANG PAGDAWAT SA IDEYA BAHIN SA INTELIHENTENG DISENYO NAGDASIG UG PAGKAIGNORANTE?

PROPESOR BEHE: Wala makab-ot ang konklusyon nga adunay disenyo diha sa kinaiyahan tungod sa pagkaignorante. Kini nakab-ot dili tungod sa kon unsay wala nato mahibaloi; tungod kini sa kon unsay atong nahibaloan. Sa dihang gipatik ni Darwin ang iyang librong The Origin of Species 150 ka tuig kanhi, ang kinabuhi morag yano ra. Ang mga siyentipiko nagtuo nga ang selula yano kaayo nga kini mahimong motunghag kalit gikan sa lapok sa dagat. Apan sukad nianang panahona, ang siyensiya nakadiskobre nga ang mga selula hilabihan diay ka komplikado, nga mas komplikado pa kay sa mga makinarya sa atong ika-21ng siglo nga kalibotan. Kanang nagaobra nga pagkakomplikado nagpaila nga kini gidisenyo nga may katuyoan.

PAGMATA!: ANG SIYENSIYA BA NAKAPATUNGHA UG BISAN UNSANG EBIDENSIYA SA PAGPAMATUOD NGA ANG EBOLUSYON, PINAAGI SA NATURAL SELECTION (ANG MAHIBILIN MAOY MAKAPASIBO SA PALIBOT), MAKAPATUNGHA SA KOMPLIKADONG MGA MAKINA DIHA SA IMONG GIHISGOTAN NGA MOLEKULA?

PROPESOR BEHE: Kon manukiduki ka diha sa siyentipikanhong mga basahon, imong madiskobrehan nga wala pay seryosong misulay sa pagpatin-aw—pinaagi sa usa ka eksperimento o sa detalyadong siyentipikanhong modelo—kon sa unsang paagi ang molekular nga mga makina mitungha pinaagi sa teoriya ni Darwin. Mao kiniy kahimtang bisan pag sulod sa napulo ka tuig sukad napatik ang akong libro, daghang siyentipikanhong mga organisasyon, sama sa National Academy of Sciences ug sa American Association for the Advancement of Science, ang nagpagulag dinaliang mga hangyo sa ilang mga membro nga buhaton ang tanan nilang maarangan sa pagsumpo sa ideya nga ang kinabuhi naghatag ug pamatuod nga kini intelihenteng gidisenyo.

PAGMATA!: UNSAY IMONG REAKSIYON NIADTONG NAGHISGOT SA MGA BAHIN SA MGA TANOM O MGA MANANAP NGA ILANG GIINGON NGA DILI MAAYONG PAGKADISENYO?

PROPESOR BEHE: Tungod lang kay kita wala mahibalo kon nganong ang usa ka parte naglungtad diha sa usa ka organismo wala magpasabot nga kanang parteha walay kapuslanan. Ingong pananglitan, ang gitawag ug dili-mapuslanong mga organo giisip kaniadto ingong pamatuod nga ang lawas sa tawo ug ang ubang mga organismo dili maayong pagkadisenyo. Pananglitan, ang apendiks ug mga tonsil giisip kaniadto ingong dili-mapuslanong mga organo ug naandan nang tangtangon pinaagi sa operasyon. Apan sa ulahi nadiskobrehan nga kining mga organoha aduna diay papel diha sa sistema sa imyunidad, ug busa wala na kini isipa nga dili mapuslanon.

Ang laing punto nga angayng hinumdoman mao nga sa biolohiya ang pag-ugmad sa pipila ka organismo mahimong mausab tungod sa wala damhang mga panghitabo. Apan kon ang akong awto malumping o mohiyos ang ligid niini, wala kini magpasabot nga ang awto o ligid wala disenyoha. Sa samang paagi, ang kamatuoran nga sa biolohiya ang pipila ka butang mahimong mabag-o tungod sa wala damhang panghitabo wala magpasabot nga ang komplikado kaayong makinarya sa kinabuhi diha sa molekula mitungha nga sulagma. Dili gayod makataronganon ang maong argumento.

[Blurb sa panid 12]

“Sa akong hunahuna, tinalawan ang dili pagtuo sa usa ka butang nga lig-ong gipamatud-an sa mga ebidensiya tungod lamang kay imong gihunahuna nga ang konklusyon nga imong nakab-ot dili dawaton sa kadaghanan”

Tinuod ba ang Ebolusyon?

“ANG ebolusyon sama ra ka tinuod sa kainit sa adlaw,” nangangkon si Propesor Richard Dawkins, usa ka inilang siyentipikong ebolusyonista. Siyempre, ang mga eksperimento ug direktang mga obserbasyon nagpamatuod nga ang adlaw init. Apan ang mga eksperimento ug direktang mga obserbasyon naghatag ba usab ug dili-malalis nga pamatuod nga tinuod ang pagtulon-an sa ebolusyon?

Sa dili pa nato tubagon kanang pangutanaha, duna kitay kinahanglang ipatin-aw. Daghang siyentipiko ang nakamatikod nga sa paglabay sa panahon, ang kaliwat sa buhing mga butang mahimong mausab ug diyutay. Kining maong proseso gitawag ni Charles Darwin ug “descent with subsequent modification.” Ang maong mga kausaban dayag nga naobserbahan, narekord diha sa mga eksperimento, ug mamugnaong gigamit sa daghang tigpaliwat ug mga tanom o mananap.a Kining maong mga kausaban mahimong isipon nga kamatuoran. Apan, ang mga siyentipiko nagtawag niining gagmay kaayong mga kausaban ingong “microevolution.” Bisan ang pagtawag nila niana nagpaila kon unsay gipangangkon sa daghang siyentipiko—nga kining gagmay kaayong mga kausaban nagpamatuod sa lahi gayod nga panghitabo, kanang wala makita ni bisan kinsa, nga ilang gitawag ug macroevolution.

Busa wala ipasukad ni Darwin ang iyang mga pangagpas sa dayag nga mga kausaban. Siya misulat diha sa iyang nabantog nga librong The Origin of Species: “Para nako ang tanang buhing mga butang wala lalanga nga tinagsa-tagsa, kondili naggikan kini sa pipila lamang ka buhing mga butang.” Si Darwin miingon nga sulod sa taas kaayong panahon, kining orihinal nga “pipila lamang ka buhing mga butang,” o kanang gitawag ug yanong mga matang sa kinabuhi, inanayng nagbag-o-bag-o—pinaagi sa “gagmay kaayong mga kausaban”—ug nahimong milyonmilyon ka lainlaing matang sa kinabuhi dinhi sa yuta. Ang mga ebolusyonista nagtudlo nga kining gagmayng mga kausaban natingob ug nagpatungha sa dagkong mga kausaban nga gikinahanglan aron ang isda mahimong mga ampibiano ug ang mga unggoy mahimong mga tawo. Kining gihunahuna nga dagkong mga kausaban gitawag ug macroevolution. Para sa daghang tawo, kining ikaduhang pangangkon daw makataronganon. Sila naghunahuna, ‘Kon ang gagmayng mga kausaban mahitabo sa usa ka espisye, nganong ang ebolusyon dili man makapatungha ug dagkong mga kausaban sulod sa taas kaayong panahon?’b

Ang pagtulon-an sa macroevolution gipasukad sa tulo ka pangunang mga pangagpas:

1. Ang mga mutasyon makapatunghag bag-ong mga espisye.c

2. Ang natural selection (ang makapasibo sa palibot mao ang mahibilin) motultol sa pagkaugmad ug bag-ong mga espisye.

3. Ang rekord sa fossil naghatag ug pamatuod sa macroevolution diha sa mga tanom ug mananap.

Lig-on ba kaayo ang pamatuod sa macroevolution nga isipon kining tinuod?

Makapatungha ba ang mga Mutasyon ug Bag-ong mga Espisye?

Daghang detalye sa usa ka tanom o mananap ang gitino sa mga instruksiyon nga anaa sa genetic code, ang mga blueprint o plano nga anaa sa uyok sa matag selula.d Nadiskobrehan sa mga tigpanukiduki nga ang mga mutasyon—o sulagma nga mga kausaban—diha sa genetic code makapatungha diay ug mga kausaban diha sa kaliwat sa mga tanom ug mananap. Sa 1946, si Hermann J. Muller, mananaog ug Nobel Prize ug awtor sa pagtuon bahin sa mutation genetics, nangangkon: “Kining pagkatigom sa daghang talagsaon, kasagaran gagmayng mga kausaban dili lang mao ang pangunang paagi sa dili-natural nga pagpauswag sa matang sa mananap o tanom, kondili kini, sa dakong bahin, ang paagi diin ang kinaiyanhong ebolusyon mahitabo, ubos sa proseso sa natural selection.”

Sa pagkatinuod, ang pagtulon-an sa macroevolution gipasukad sa pangangkon nga ang mga mutasyon makapatungha dili lamang sa bag-ong mga espisye kondili usab sa tibuok nga bag-ong mga pamilya sa mga tanom ug mananap. Duna bay paagi nga mapamatud-an kining masaligong pangangkon? Aw, tagda kon unsay gipadayag sa mga 100 ka tuig nga pagtuon diha sa natad sa henetika.

Sa ulahing bahin sa katuigan sa 1930, ang mga siyentipiko madasigong midawat sa ideya nga kon ang natural selection makapatungha ug bag-ong espisye sa mga tanom gikan sa sulagma nga mga mutasyon, nan ang dili-natural, o gigiyahan-sa-tawo, nga pagpili sa mga mutasyon mas episyenteng makapatungha ug bag-ong mga espisye. “Naghinamhinam kaayo ang kadaghanan sa mga biologo ug ilabina ang mga eksperto sa gene ug ang mga tigpaliwat ug mga tanom ug mananap,” miingon si Wolf-Ekkehard Lönnig, usa ka siyentipiko sa Max Planck Institute for Plant Breeding Research sa Alemanya, nga giinterbiyo sa Pagmata! Nganong nahinam man sila pag-ayo? Si Lönnig, nga mga 28 ka tuig nang nagtuon sa mutasyon sa gene diha sa mga tanom, nag-ingon: “Ang mga tigpanukiduki nagtuo nga miabot na ang panahon nga usbon ang naandang pamaagi sa pagpaliwat sa mga tanom ug mananap. Sila nagtuo nga pinaagi sa pagpahinabo ug pagpili ug maayong mga mutasyon, sila makapatungha ug bag-o ug mas maayong mga tanom ug mananap.”e

Gisugdan sa mga siyentipiko sa Tinipong Bansa, Asia, ug Uropa ang gigastohan-pag-ayo nga mga programa sa pagpanukiduki, ginamit ang mga pamaagi nga makapadali kono sa pagkausab sa mga tanom ug mananap. Human sa kapin sa 40 ka tuig nga makugihong pagpanukiduki, unsa may resulta? “Bisan pag dako kaayo ang nagasto,” miingon ang tigpanukiduki nga si Peter von Sengbusch, “ang pagsulay sa pag-ugmad ug mas mabungahong mga matang pinaagig irradiation [pagpahinabog mutasyon ginamit ang radyasyon], napakyas gayod.” Si Lönnig miingon: “Sa katuigan sa 1980, ang mga panahom ug kahinam sa mga siyentipiko sa tibuok kalibotan napakyas gayod. Ang pagpanukiduki bahin sa pagpaliwat pinaagig mutasyon gihunong na diha sa mga nasod sa Kasadpan. Halos ang tanang organismo nga gipatungha pinaagig mutasyon nagpakita ug ‘dili-maayong mga kinaiyahan,’ sa ato pa, sila nangamatay o mas luya kay sa mga matang nga gipaliwat sa kinaiyanhong paagi.”f

Bisan pa niana, pinasukad sa impormasyon nga nahipos karon gikan sa mga 100 ka tuig nga pagpanukiduki bahin sa mutasyon sa katibuk-an ug ilabina sa 70 ka tuig nga pagpaliwat pinaagig mutasyon, ang mga siyentipiko nakahimog mga konklusyon bahin sa katakos sa mga mutasyon sa pagpatunghag bag-ong mga espisye. Human masusi ang pamatuod, si Lönnig nagkomento: “Ang mga mutasyon dili makausab sa orihinal nga espisye [sa tanom o mananap] aron kini mahimong bag-ong espisye. Kining maong komento nahiuyon sa tanang eksperyensiya ug mga resulta sa pagpanukiduki bahin sa mutasyon sa ika-20ng siglo ug sa mga balaod sa probabilidad. Busa, ang law of recurrent variation nagpasabot nga ang mga espisye nga lahi ug gene sa ubang mga espisye aduna gayoy mga limitasyon nga dili mahimong wagtangon o lapason sa sulagma nga mga mutasyon.”

Palandonga ang kahulogan sa mga impormasyong gihisgotan sa ibabaw. Kon ang mga siyentipiko nga nabansay pag-ayo wala makapatungha ug bag-ong mga espisye pinaagi sa dili-natural nga pagpahinabo ug pagpili ug maayong mga mutasyon, may purohan ba nga ang dili-intelihenteng proseso mas makapatungha na hinuon ug bag-ong mga espisye? Kon gipakita sa panukiduki nga ang mga mutasyon dili makausab sa orihinal nga espisye ngadto sa bag-o gayod nga espisye, nan, sa unsang paagi nahitabo ang macroevolution?

Makapatungha ba ug Bag-ong mga Espisye ang Natural Selection?

Si Darwin nagtuo nga ang iyang gitawag ug natural selection makahatag ug kaayohan sa mga matang sa kinabuhi nga nakapasibo sa palibot, samtang ang mga matang sa kinabuhi nga dili kaayo makapasibo sa palibot mangapuo ra. Ang modernong mga ebolusyonista nagtudlo nga samtang ang mga espisye modaghan ug mahilain, pilion pinaagig natural selection kadtong kansang mga mutasyon sa gene nagpasibo kanila sa ilang bag-ong palibot. Tungod niini, ang mga ebolusyonista nangangkon nga kining nahilain nga mga liwat sa ngadtongadto nausab ug nahimong bag-o gayod nga espisye.

Sa nahisgotan na, ang pamatuod gikan sa pagpanukiduki lig-ong nagpakita nga ang mga mutasyon dili makapatungha ug bag-o gayod nga mga matang sa mga tanom o mananap. Bisan pa niana, unsang pamatuod ang ikahatag sa mga ebolusyonista aron sa pagpaluyo sa pangangkon nga pilion pinaagig natural selection ang mapuslanong mga mutasyon aron sa pagpatungha ug bag-ong mga espisye? Ang usa ka brosyur nga gipatik sa 1999 sa National Academy of Sciences (NAS) sa Tinipong Bansa nag-ingon: “Ang ilabinang makapakombinsir nga pananglitan sa speciation [ang pagtungha sa bag-ong mga espisye pinaagig ebolusyon] naglangkit sa 13 ka espisye sa langgam nga finch nga giestudiyohan ni Darwin sa Galápagos Islands, nga karon nailhang mga finch ni Darwin.”

Sa katuigan sa 1970, usa ka grupo sa tigpanukiduki nga gipangunahan ni Peter ug Rosemary Grant nagsugod sa pagtuon niining maong mga finch ug nakadiskobre nga human sa usa ka tuig nga hulaw, ang mga finch nga medyo dagko ug sungo mas nakalahutay kay niadtong gagmay ug mga sungo. Tungod kay ang gidak-on ug porma sa mga sungo maoy usa sa pangunang mga paagi sa pag-ila sa 13 ka espisye sa mga finch, kining maong mga kaplag giisip nga hinungdanon kaayo. Ang brosyur nagpadayon sa pag-ingon: “Ang magtiayong Grant nagbanabana nga kon ang mga hulaw mahitabo kas-a sa matag 10 ka tuig diha sa isla, ang usa ka bag-ong espisye sa finch mahimong motungha sa matag 200 ka tuig lamang.”

Apan, ang NAS nga brosyur wala maghisgot sa pipila ka hinungdanon apan makauulawng mga impormasyon. Sa mga tuig human sa hulaw, mas midaghan ang mga finch nga gagmay ug mga sungo. Busa, si Peter Grant ug ang graduate student nga si Lisle Gibbs misulat diha sa Nature nga magasin bahin sa siyensiya niadtong 1987 nga ilang nakita nga “nabali ang direksiyon sa natural selection.” Sa 1991, si Grant misulat nga “ang populasyon, nga gipailalom sa natural selection, nag-usab-usab” sa matag higayon nga mausab ang klima. Namatikdan usab sa mga tigpanukiduki nga ang pipila sa gituohang lahi nga “espisye” sa mga finch nagpaliwat sa usag usa ug nagpatunghag liwat nga mas makalahutay kay sa ilang mga ginikanan. Si Peter ug Rosemary Grant mihinapos nga kon magpadayon ang pagpaliwat sa usag usa, mahimong moresulta kini sa paghiusa sa duha ka “espisye” sulod sa 200 ka tuig.

Niadtong 1966, ang ebolusyonistang biologo nga si George Christopher Williams misulat: “Makapasubo nga ang teoriya sa natural selection sa panguna gigamit ingong katin-awan sa hinungdan sa kausaban pinaagig ebolusyon. Kini mas hinungdanon ingong katin-awan sa pagpadayon sa pagpasibo sa usa ka organismo sa iyang palibot.” Ang ebolusyonista nga si Jeffrey Schwartz misulat sa 1999 nga kon husto ang mga pangagpas ni Williams, ang natural selection lagmit nagtabang sa mga espisye sa pagpasibo sa nag-usab-usab nga mga panginahanglan sa paglungtad, apan “wala kini magpatungha ug bag-ong espisye.”

Sa pagkatinuod, ang mga finch ni Darwin dili “bag-ong espisye.” Sila mga finch gihapon. Ug ang kamatuoran nga sila nagpaliwat sa usag usa makapaduhaduha sa usa sa mga pamaagi nga gigamit sa pipila ka ebolusyonista sa paghubit sa usa ka espisye. Gawas pa, ilang gibutyag ang kamatuoran nga bisan ang inila nga siyentipikanhong mga organisasyon mahimong mapihigon usab sa ilang pagtaho sa mga ebidensiya.

Gipamatud-an ba sa Rekord sa Fossil ang mga Kausaban Pinaagig Macroevolution?

Ang gihisgotan ganina nga brosyur sa NAS makapahunahuna sa magbabasa nga ang mga fossil nga nakaplagan sa mga siyentipiko nagtagana ug igong pamatuod sa macroevolution. Kini nag-ingon: “Nadiskobrehan ang daghan kaayong organismo nga maoy kutay tali sa mga isda ug mga ampibiano, tali sa mga ampibiano ug mga reptilya, tali sa mga reptilya ug mga mananap nga sus-an, ug tali sa kaliwat sa mga amo nga subsob lisod ang pagtino kon kanus-a nahitabo ang kausaban gikan sa usa ka espisye ngadto sa lain.”

Kining positibong komento makapatingala kaayo. Ngano? Sa 2004, ang National Geographic nag-ingon nga ang rekord sa fossil sama sa “usa ka pelikula sa ebolusyon diin ang 999 sa matag 1,000 ka hulagway naputol.” Ang nahibilin nga usa sa usa ka libo nga “hulagway” nagpamatuod ba gayod sa proseso sa ebolusyon? Unsay aktuwal nga gipakita sa rekord sa fossil? Si Niles Eldredge, usa ka maunongong tigpaluyo sa ebolusyon, miadmitir nga ang rekord nagpakita nga sulod sa dugayng panahon, “diyutay ra o walay kausaban pinaagig ebolusyon diha sa kadaghanang espisye.”

Sa pagkakaron, ang mga siyentipiko sa tibuok kalibotan nakakalot ug nakaklasipikar ug mga 200 ka milyong dagkong mga fossil ug bilyonbilyong gagmayng mga fossil. Daghang tigpanukiduki ang mouyon nga kining taas kaayo ug detalyado nga rekord nagpakita nga ang tanang dagkong grupo sa mga mananap mitunghag kalit ug halos wala mausab, ug daghang espisye ang nangawala usab ug kalit. Human masubli ang pamatuod nga gihatag sa rekord sa fossil, ang biologo nga si Jonathan Wells misulat: “Sa ang-ang sa mga kingdom [ang pangunang kategoriya], mga phylum, ug mga klase, ang ideya nga ang mga organismo naggikan sa usa lang ka ginikanan samtang nag-usab-usab tungod sa palibot dayag nga wala mapamatud-i sa siyensiya. Ang pamatuod nga gitagana sa rekord sa fossil ug sa komplikadong mga sistema sa molekula, wala gani magpaluyo niining teoriyaha.”

Ebolusyon—Tinuod o Tumotumo?

Nganong daghang inilang mga ebolusyonista ang moinsistir nga tinuod ang macroevolution? Human sawaya ang pipila ka pangatarongan ni Richard Dawkins, ang impluwensiyal nga ebolusyonista nga si Richard Lewontin misulat nga daghang siyentipiko ang andam nga modawat sa siyentipikanhong mga pangangkon nga wala mahiuyon sa yanong panghunahuna “tungod kay kita komitido na sa materyalismo.”g Daghang siyentipiko ang dili gani maghunahuna sa posibilidad nga adunay intelihenteng Tigdisenyo tungod kay, ingon sa gisulat ni Lewontin, “dili madawat sa siyensiya bisan ang posibilidad nga adunay Diyos.”

Bahin niini, ang sosyologo nga si Rodney Stark gikutlo sa Scientific American nga nag-ingon: “Sulod sa 200 ka tuig gipasiugda kining ideyaha nga kon gusto nimong tawgong siyentipikanhon nga tawo ayawg paimpluwensiya sa relihiyon.” Miingon usab siya nga diha sa mga unibersidad nga naghimog panukiduki “ang relihiyosong mga tawo magpakahilom lang,” samtang “ang dili-relihiyosong mga tawo magpihig kanila.” Sumala kang Stark, “ang usa ka tawo gantihan gumikan sa pagkadili-relihiyoso taliwala sa mga tawong tag-as ug posisyon [diha sa siyentipikanhong komunidad].”

Kon motuo ka nga tinuod ang pagtulon-an sa macroevolution, kinahanglang motuo ka usab nga ang agnostiko o ateyista nga mga siyentipiko dili motugot sa ilang personal nga mga pagtuo nga mag-impluwensiya sa ilang interpretasyon sa siyentipikanhong mga kaplag. Kinahanglang motuo ka nga ang mga mutasyon ug natural selection maoy nagpatungha sa tanang makuti nga matang sa kinabuhi, bisan pa sa kamatuoran nga ang usa ka siglong panukiduki, ang pagtuon sa bilyonbilyong mutasyon, nagpakita nga ang mga mutasyon wala makausab bisan sa usa ka tukmang pagkahubit nga espisye ngadto sa bag-o gayod nga espisye. Kinahanglang motuo ka nga ang tanang linalang inanayng nagbag-o-bag-o gikan sa usa lang ka ginikanan, bisan pa sa kamatuoran nga ang rekord sa fossil lig-ong nagpaila nga ang pangunang mga matang sa mga tanom ug mananap mitunghag kalit ug wala magbag-o-bag-o ug wala mahimong laing matang, bisan sa paglabay sa taas kaayong panahon. Kana ba nga pagtuo gipasukad sa kamatuoran o sa tumotumo?

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 15]

“Ang mga mutasyon dili makausab sa orihinal nga espisye [sa tanom o mananap] aron kini mahimong bag-ong espisye”

[Blurb sa panid 16]

Ang kinamaayohang konklusyon nga atong ikasulti bahin sa mga finch ni Darwin mao nga ang usa ka espisye makapasibo sa nag-usab-usab nga klima

[Blurb sa panid 17]

Sumala sa rekord sa fossil, ang tanang dagkong grupo sa mga mananap mitunghag kalit ug halos wala gayod mausab

[Chart sa panid  14]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

KON SA UNSANG PAAGI GIKLASIPIKAR ANG MGA ORGANISMO

Ang mga organismo giklasipikar ngadto sa nag-anam ka dagkong mga grupo, gikan sa espesipikong mga espisye ngadto sa mga kingdom.h Itandi, pananglitan, ang mga klasipikasyon sa mga tawo ug sa mga langaw sa prutas nga gilista sa ubos.

MGA TAWO MGA LANGAW SA PRUTAS

Espisye sapiens melanogaster

Genus Homo Drosophila

Pamilya Hominids Drosophilids

Order Primates Diptera

Class Mananap nga sus-an Insekto

Phylum Chordates Arthropods

Kingdom Mananap Mananap

[Footnote]

[Credit Line]

Tsart nga gipasukad sa librong Icons of Evolution—Science or Myth? Why Much of What We Teach About Evolution Is Wrong, ni Jonathan Wells

[Mga hulagway sa panid 15]

Usa ka langaw sa prutas nga gipatungha pinaagig mutasyon (sa ibabaw), bisan tuod nausab ang porma, kini langaw sa prutas gihapon

[Credit Line]

© Dr. Jeremy Burgess/Photo Researchers, Inc.

[Mga hulagway sa panid 15]

Ang mga eksperimento bahin sa mutasyon diha sa mga tanom sublisubling nagpakita nga ang gidaghanon sa bag-ong mga organismo nga gipatungha pinaagig mutasyon nag-us-os, samtang ang mga liwat sa mao gihapong matang kanunayng motungha

(Ang gipakitang tanom nga gipatungha pinaagig mutasyon adunay mas dagkong mga bulak)

[Picture Credit Line sa panid 13]

From a Photograph by Mrs. J. M. Cameron/ U.S. National Archives photo

[Picture Credit Line sa panid 16]

Finch heads: © Dr. Jeremy Burgess/ Photo Researchers, Inc.

[Picture Credit Line sa panid 17]

Dinosaur: © Pat Canova/Index Stock Imagery; fossils: GOH CHAI HIN/AFP/Getty Images

Kon Nganong Kami Nagtuo sa Usa ka Maglalalang

Daghang eksperto sa lainlaing natad sa siyensiya ang nakaamgo sa intelihenteng disenyo diha sa kinaiyahan. Ilang nakaplagan nga dili makataronganon ang pagtuo nga ang hilabihang kakuti sa kinabuhi dinhi sa yuta mitungha nga sulagma lamang. Busa, daghang siyentipiko ug mga tigpanukiduki ang nagtuo sa usa ka Maglalalang.

Ang uban kanila nahimong mga Saksi ni Jehova. Sila kombinsido nga ang Diyos sa Bibliya mao ang Tigdisenyo ug Magtutukod sa materyal nga uniberso. Nganong nakab-ot nila kanang maong konklusyon? Ang Pagmata! nangutana sa pipila kanila. Maikag ka sa ilang mga komento.a

“Dili-Matugkad nga Kakuti sa Kinabuhi”

◼ WOLF-EKKEHARD LÖNNIG

KAAGI SA KINABUHI: Sa milabayng 28 ka tuig, ako nakahimog siyentipikanhong panukiduki ug eksperimento maylabot sa mutasyon o pagkausab sa gene diha sa mga tanom. Sa 21 ka tuig niana, ako nagtrabaho sa Max Planck Institute for Plant Breeding Research, sa Cologne, Alemanya. Sa duolan sa tulo ka dekada, ako nag-alagad usab ingong ansiyano sa Kristohanong kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova.

Ang akong pagpanukiduki bahin sa henetika pinasukad sa obserbasyon ug eksperimento ug ang akong mga pagtuon sa lainlaing sanga sa biolohiya sama sa pisiolohiya (may kalabotan sa mga obra ug kalihokan sa buhing mga butang) ug morpolohiya (may kalabotan sa porma ug gambalay sa mga mananap ug mga tanom) nakapaamgo kanako sa hilabihan ka daghan ug subsob lisod matugkad nga kakuti sa kinabuhi. Ang akong pagtuon bahin niining maong mga topiko nagpalig-on sa akong kombiksiyon nga ang kinabuhi, bisan ang labing yanong mga matang sa kinabuhi, aduna gayoy intelihenteng tinubdan.

Ang mga siyentipiko nakaamgo gayod sa kakuti nga makaplagan diha sa kinabuhi. Apan kining makaiikag nga mga kamatuoran kasagarang gipresentar sa konteksto nga nagpaluyo sa ebolusyon. Apan, sa akong hunahuna ang mga argumento batok sa asoy sa Bibliya bahin sa paglalang mapamatud-ang sayop kon susihon sa siyentipikanhong paagi. Akong nasusi ang maong mga argumento sulod sa daghang dekada. Human sa mainampingon kaayong pagtuon bahin sa buhing mga butang ug sa pagtagad sa paagi nga ang mga balaod nga nagkontrolar sa uniberso hingpit kaayong pagkapasibo aron molungtad ang kinabuhi dinhi sa yuta, ako napugos sa pagtuo sa usa ka Maglalalang.

“Ang Tanan Nakong Naobserbahan Adunay Tigpahinabo”

◼ BYRON LEON MEADOWS

KAAGI SA KINABUHI: Ako nagpuyo sa Tinipong Bansa ug nagtrabaho sa National Aeronautics and Space Administration sa natad sa laser physics. Sa pagkakaron ako nalangkit sa pag-ugmad sa teknolohiya nga magpauswag sa katakos sa pag-obserbar sa tibuok-globong klima, panahon, ug ubang talagsaong hitabo sa planeta. Ako ansiyano sa usa ka kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa Kilmarnock, Virginia.

Sa akong panukiduki ako subsob nga mogamit sa mga prinsipyo sa pisika. Ako nagtinguha sa pagsabot kon sa unsang paagi ug kon nganong mahitabo ang pipila ka butang. Sa akong natad sa pagtuon, akong nakaplagan ang tin-awng ebidensiya nga ang tanan nakong naobserbahan adunay tigpahinabo. Ako nagtuo nga makataronganon sa siyentipikanhong paagi ang pag-admitir nga ang Diyos mao ang orihinal nga tigpahinabo sa tanang butang diha sa kinaiyahan. Ang mga balaod sa kinaiyahan dili gayod mausab mao nga ako nagtuo gayod nga kini gilatid sa usa ka Organisador, usa ka Maglalalang.

Kon klaro kaayo kining maong konklusyon, nganong daghan man kaayong siyentipiko ang nagtuo sa ebolusyon? Mahimo kaha nga ang mga ebolusyonista mihimo nag konklusyon sa wala pa nila kini mapamatud-i? Komon kini taliwala sa mga siyentipiko. Apan, ang obserbasyon, bisan unsa ka makapakombinsir, dili kanunayng maggarantiya ug hustong konklusyon. Pananglitan, ang usa ka tawo nga nanukiduki bahin sa laser physics mahimong moinsistir nga ang kahayag usa ka balod, susama sa balod sa tingog, tungod kay ang kahayag subsob nga molihok ingong balod. Apan, kining maong konklusyon dili bug-os tungod kay ang ebidensiya nagpaila usab nga ang kahayag molihok ingong grupo sa mga partikulo, nga nailhang mga photon. Sa samang paagi, kadtong moinsistir nga tinuod ang ebolusyon nagbase sa ilang mga konklusyon sa usa lamang ka bahin sa ebidensiya, ug ilang gitugotan ang ilang nahimo-nang-daan nga mga konklusyon sa pag-impluwensiya sa ilang panglantaw sa ebidensiya.

Natingala ako nga dunay moangkon nga tinuod ang teoriya sa ebolusyon sa dihang ang mga “eksperto” mismo sa ebolusyon naglalis kon sa unsang paagi kana nahitabo. Pananglitan, modawat ka ba nga tinuod ang aritmetika kon ang pipila ka eksperto moingon nga ang 2 dugangag 2 mahimong 4, samtang ang ubang mga eksperto moingon nga gituohan nga ang total niini maoy 3 o posibleng 6? Kon ang papel sa siyensiya mao lamang ang pagdawat sa kon unsay mapamatud-an, maeksperimentohan, ug makopya, nan ang teoriya nga ang tanang kinabuhi mitungha gikan sa usa lang ka kagikan pinaagi sa ebolusyon dili usa ka siyentipikanhong kamatuoran.

“Dili Mahimong Motungha ang Usa ka Butang Gikan sa Wala”

◼ KENNETH LLOYD TANAKA

KAAGI SA KINABUHI: Ako usa ka geologo nga nagtrabaho karon sa U.S. Geological Survey sa Flagstaff, Arizona. Sa duolan sa tulo ka dekada, ako nakigbahin sa siyentipikanhong panukiduki diha sa lainlaing natad sa geolohiya, lakip na sa geolohiya sa mga planeta. Daghan sa mga artikulo nga akong gipanukiduki ug sa geolohikanhong mga mapa sa Mars nga akong gihimo ang napatik diha sa inilang siyentipikanhong mga magasin. Ingong usa sa mga Saksi ni Jehova, ako naggugol ug mga 70 oras kada bulan sa pagdasig sa pagbasa ug Bibliya.

Ako gitudloan nga motuo sa ebolusyon, apan dili nako madawat nga ang dako kaayong enerhiya nga gikinahanglan sa pag-umol sa uniberso mitungha nga walay gamhanang Maglalalang. Dili mahimong motungha ang usa ka butang gikan sa wala. Akong nakaplagan usab ang usa ka lig-ong argumento dapig sa Maglalalang diha sa Bibliya mismo. Kining basahona naghatag ug daghang pananglitan sa siyentipikanhong mga kamatuoran bahin sa akong propesyon, sama sa kamatuoran nga ang yuta lingin ug nagbitay “sa wala.” (Job 26:7; Isaias 40:22) Kining maong mga kamatuoran dugay nang nasulat diha sa Bibliya sa wala pa kini mapamatud-i sa panukiduki sa tawo.

Hunahunaa lang ang pagkahimo kanato. Kita adunay mga igbalati, kaamgohan sa kaugalingon, intelihenteng panghunahuna, abilidad sa pagpakigsulti, ug pagbati. Labaw sa tanan, kita makaeksperyensiya, makaapresyar, ug makapakita ug gugma. Ang ebolusyon dili makapatin-aw kon sa unsang paagi mitungha kining kahibulongang mga hiyas sa tawo.

Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Unsa ka kasaligan ug unsa ka katuohan ang mga tuboran sa impormasyon nga gigamit sa pagpaluyo sa ebolusyon?’ Ang geolohikanhong talaan dili-kompleto, komplikado, ug makalilibog. Ang mga ebolusyonista napakyas sa pagpamatuod sa mga proseso sa ebolusyon diha sa laboratoryo ginamit ang siyentipikanhong mga pamaagi. Ug bisan tuod ang mga siyentipiko kasagarang mogamit ug maayong mga teknik sa pagpanukiduki aron makakuhag impormasyon, sila subsob nga naimpluwensiyahan sa hakog nga mga motibo sa dihang nagpatin-aw sa ilang mga kaplag. Ang mga siyentipiko nailhan nga magpasiugda sa ilang kaugalingong mga hunahuna sa dihang ang impormasyon dili-tin-aw o nagkasumpaki. Ang ilang mga karera ug ang ilang pagpabili sa kaugalingon adunay hinungdanong papel.

Ingong siyentipiko ug estudyante sa Bibliya, ako nanukiduki sa bug-os nga kamatuoran, nga nahiuyon sa tanang nahibaloang mga impormasyon ug mga obserbasyon aron makab-ot ang labing tukma nga pagsabot. Para nako, ang pagtuo sa Maglalalang nga gihubit sa Bibliya mao ang labing makataronganon.

“Ang Tataw nga Disenyo nga Makita Diha sa Selula”

◼ PAULA KINCHELOE

KAAGI SA KINABUHI: Ako nakagugol na ug ubay-ubayng katuigan ingong tigpanukiduki sa natad sa selula ug molekular nga biolohiya ug mikrobiolohiya. Sa pagkakaron, ako nagtrabaho sa Emory University, sa Atlanta, Georgia, U.S.A. Ako usa usab ka boluntaryong magtutudlo ug Bibliya diha sa Rusog-pinulongan nga komunidad.

Ingong bahin sa akong edukasyon sa biolohiya, ako migugol ug upat ka tuig nga nagtuon lamang bahin sa selula ug sa mga bahin niini. Sa sige nakog tuon bahin sa DNA, RNA, mga protina, ug metabolismo, mas natingala ako sa pagkakuti, pagkaorganisado, ug pagkatukma niini. Ug bisan tuod nahingangha na ako sa natun-an sa tawo bahin sa selula, mas natingala pa gayod ako sa kadaghan pa sa angay natong tun-an. Ang tataw nga disenyo nga makita diha sa selula maoy usa ka rason nga ako nagtuo sa Diyos.

Ang akong pagtuon sa Bibliya nagpadayag kon kinsa ang Maglalalang—nga mao, si Jehova nga Diyos. Kombinsido ako nga siya dili lamang usa ka intelihenteng Tigdisenyo kondili usa usab ka maluloton ug mahigugmaon nga Amahan nga may kahingawa kanako. Gipatin-aw sa Bibliya ang katuyoan sa kinabuhi ug gitagana niini ang paglaom sa usa ka malipayong kaugmaon.

Ang mga batan-on nga gitudloan ug ebolusyon sa tunghaan dili tingali makaseguro kon unsay ilang tuohan. Sila maglibog. Kon sila nagtuo sa Diyos, kini usa ka pagsulay sa ilang pagtuo. Apan sila makalabang sa maong pagsulay pinaagi sa pagsusi sa daghang katingalahang mga butang sa kinaiyahan nga anaa sa atong palibot ug pinaagi sa pag-uswag diha sa kahibalo bahin sa Maglalalang ug sa iyang mga hiyas. Ako kining gibuhat ug ako nakahinapos nga ang asoy sa Bibliya sa paglalang tukma ug dili kasumpaki sa tinuod nga siyensiya.

“Ang Hilabihang Kayano sa mga Balaod”

◼ ENRIQUE HERNÁNDEZ-LEMUS

KAAGI SA KINABUHI: Ako usa ka bug-os-panahong ministro sa mga Saksi ni Jehova. Ako usa usab ka teoritikal nga pisiko nga nagtrabaho sa National University of Mexico. Ang akong trabaho karon naglangkit sa pagpangita ug katin-awan binase sa thermodynamics (pagtuon sa kalambigitan sa kainit ug sa ubang mga matang sa enerhiya) sa talagsaong panghitabo nga nailhang gravothermal catastrophe, nga maoy proseso sa pagtubo sa bituon. Ako nanukiduki ug nag-eksperimento usab bahin sa makuti nga pagkasunodsunod sa DNA.

Ang kinabuhi komplikado kaayo nga dili mahimong mitungha kini nga sulagma. Pananglitan, tagda ang daghan kaayong impormasyon nga anaa sa molekula sa DNA. Ang matematikanhong probabilidad nga motungha nga sulagma ang usa ka buok chromosome wala makaabot ug 1 sa 9 ka trilyon, busa mahimo kining isipon nga imposibleng mahitabo. Sa akong hunahuna binuang ang pagtuo nga ang dili-intelihenteng mga puwersa makapatungha dili lamang sa usa ka buok chromosome kondili sa tanang katingalahang kakuti nga makita diha sa buhing mga butang.

Gawas pa, sa dihang akong gitun-an ang makuti kaayong paglihok sa materya, gikan sa hilabihan ka gagmay niini ngadto sa pag-irog sa dagko kaayong mga panganod sa bituon diha sa kawanangan, ako nahingangha sa hilabihang kayano sa mga balaod nga nagkontrolar sa paglihok niini. Para nako, kining mga balaora dili lamang buhat sa usa ka Batid nga Matematiko—kini sama sa pirma sa usa ka Batid nga Dibuhista.

Ang mga tawo subsob nga mahibulong sa dihang ako silang sultian nga ako usa sa mga Saksi ni Jehova. Usahay mangutana sila kon nganong nagtuo ako sa Diyos. Masabot ang ilang reaksiyon, tungod kay ang kadaghanang relihiyon wala mag-awhag sa ilang mga magtutuo sa pagpangayog pamatuod sa gitudlo kanila o sa pagpanukiduki bahin sa ilang mga pagtulon-an. Apan, ang Bibliya nagdasig kanato sa paggamit sa atong “katakos sa panghunahuna.” (Proverbio 3:21) Ang tanang pamatuod sa intelihenteng disenyo diha sa kinaiyahan, apil na ang pamatuod gikan sa Bibliya, nakapakombinsir kanako nga ang Diyos wala lamang maglungtad kondili interesado usab siya sa atong mga pag-ampo.

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 22]

Mars in background: Courtesy USGS Astrogeology Research Program, http://astrogeology.usgs.gov

Makaiikag nga mga Disenyo Diha sa mga Tanom

NAMATIKDAN ba nimo nga daghang tanom ang adunay espayral nga disenyo? Pananglitan, ang pinya mahimong adunay 8 ka pormag-espayral nga han-ay sa mga matamata nga naplastar sa usa ka direksiyon ug 5 o 13 nga naplastar sa kaatbang nga direksiyon. (Tan-awa ang hulagway 1.) Kon imong tan-awon ang mga liso diha sa bulak nga mirasol, makakita ka tingali ug 55 ug 89 ka espayral nga disenyo, nga nagbanday sa usag usa o tingali kapin pa niana. Basin makakita ka pa gani ug espayral nga disenyo diha sa cauliflower. Sa dihang imo nang mamatikdan ang espayral nga disenyo, lagmit mas ganahan ka pang moadto sa tindahag prutas ug utanon. Nganong ang mga tanom motubo man niining paagiha? Hinungdanon ba ang gidaghanon sa espayral?

Sa Unsang Paagi Motubo ang mga Tanom?

Ang mga parte sa kadaghanang tanom sama sa mga sanga, dahon, ug mga bulak motubo gikan sa usa ka gamitoy nga uyok nga gitawag ug meristem. Ang matag bag-ong parte, nga gitawag ug primordium, motubo gikan nianang maong uyok subay sa usa ka bag-ong direksiyon, nga magpormag anggulo uban sa nag-una nga primordium.a (Tan-awa ang hulagway 2.) Sa kadaghanang tanom, ang bag-ong nanubo nga parte magpormag talagsaong anggulo nga maoy magpatungha sa espayral nga disenyo. Unsa man kanang angguloha?

Hunahunaa kining problemaha: Handurawa nga misulay ka sa pagdisenyog tanom sa paagi nga ang bag-ong nanubo nga parte sunson kaayong pagkahan-ay palibot sa uyok ug walay bakante nga luna. Ibutang ta nga gusto nimo nga ang matag bag-ong primordium mopormag anggulo nga duha sa lima ka bahin (2/5) sa usa ka pagliyok uban sa nag-una nga primordium. Ang imong problema mao nga ang kada ikalimang primordium motubo gikan sa mao gihapong lokasyon ug direksiyon. Kini maglaray ug dunay bakante tali sa mga laray. (Tan-awa ang hulagway 3.) Ang tinuod mao, nga ang bisan unsang yanong fraction sa usa ka pagliyok mopormag mga laray ug bakanteng luna tali niana. Ang pagporma lamang sa gitawag ug “hingpit nga anggulo” nga duolan sa 137.5 grado ang makapasunson sa pagtubo. (Tan-awa ang hulagway 5.) Nganong talagsaon kaayo kining angguloha?

Kini maoy hingpit nga anggulo tungod kay kini dili ikapakita ingong yanong fraction sa usa ka pagliyok. Ang fraction nga 5/8 duol-duol niana, ang 8/13 mas duol, ug ang 13/21 mas duol pa gayod, apan walay fraction nga eksaktong magpakita sa hingpit nga proporsiyon sa usa ka pagliyok. Busa sa dihang ang usa ka parte sa tanom mosugod pagtubo gikan sa meristem ug magporma niining tino nga anggulo (135.7 grado) uban sa nag-una niini, wala gayoy duha ka bag-ong nanubo nga parte sa tanom ang eksaktong magsubay sa mao rang direksiyon. (Tan-awa ang hulagway 4.) Busa, imbes magporma ug samag mga rayos nga disenyo, ang primordia magpormag espayral.

Sa dihang gisundog sa kompiyuter ang pagtubo sa primordia gikan sa usa ka uyok dihay talagsaong resulta. Kini mopatungha lamang ug klarong mga espayral kon eksakto kaayo ang anggulo nga maporma tali sa bag-ong nanubo nga mga parte. Ang pagtipas gikan niining hingpit nga anggulo bisag usa sa napulo ka bahin (1/10) lamang sa usa ka grado dili mopatunghag espayral nga disenyo.—Tan-awa ang hulagway 5.

Pila ka Buok Gihay ang Anaa sa Usa ka Bulak?

Makaiikag nga ang gidaghanon sa espayral nga maporma gumikan sa pagtubo nga gipasukad nianang hingpit nga anggulo subsob nga maoy usa ka numero gikan sa serye nga gitawag ug Fibonacci nga pagkasunodsunod. Kining maong serye sa mga numero unang gihubit sa Italyanong matematiko sa ika-13ng siglo nga si Leonardo Fibonacci. Niining matanga sa serye, ang matag numero sunod sa 1 maoy katumbas sa total sa nag-unang duha ka numero—1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, ug padayon pa.

Sagad nga ang gidaghanon sa mga gihay sa mga bulak sa daghang tanom nga pormag espayral ang tubo anaa sa Fibonacci nga serye. Sumala sa pipila ka tig-obserbar, dunay posibilidad nga ang mga buttercup makabaton ug 5 ka gihay, ang mga bloodroot 8, ang mga fireweed 13, ang mga aster 21, ang ordinaryong mga daisy sa uma 34, ug ang Michaelmas nga mga daisy 55 o 89. (Tan-awa ang hulagway 6.) Ang mga prutas ug mga utanon subsob nga adunay mga disenyo nga motumbas sa Fibonacci nga mga numero. Pananglitan, ang mga saging mopormag singko-kantos nga disenyo kon hiwaon nga pababag.

“Ang Tanang Butang Iyang Gihimo nga Matahom”

Ang mga dibuhista dugay nang nag-ila nga ang hingpit nga proporsiyon mao ang kinanindotang tan-awon. Ngano man nga ang bag-ong nanubo nga mga parte sa mga tanom moporma niining makaiikag nga anggulo? Daghang tawo ang nanghinapos nga kini maoy laing pananglitan lamang sa intelihenteng disenyo diha sa buhing mga butang.

Sa pagpalandong sa disenyo sa buhing mga butang ug sa atong kapasidad nga malipay gumikan niana, daghan ang miila nga kini gibuhat sa usa ka Maglalalang kinsa nagtinguha nga kita magkalipay sa kinabuhi. Bahin sa atong Maglalalang ang Bibliya nag-ingon: “Ang tanang butang iyang gihimo nga matahom sa panahon niini.”—Ecclesiastes 3:11.

[Footnote]

[Mga diagram sa panid 24, 25]

Hulagway 1

(Tan-awa ang publikasyon)

Hulagway 2

(Tan-awa ang publikasyon)

Hulagway 3

(Tan-awa ang publikasyon)

Hulagway 4

(Tan-awa ang publikasyon)

Hulagway 5

(Tan-awa ang publikasyon)

Hulagway 6

(Tan-awa ang publikasyon)

[Hulagway sa panid 24]

Gipadak-ang hulagway sa meristem

[Credit Line]

R. Rutishauser, University of Zurich, Switzerland

[Picture Credit Line sa panid 25]

White flower: Thomas G. Barnes @ USDA-NRCS PLANTS Database

Hinungdanon ba Kon Unsay Imong Gituohan?

IKAW ba naghunahuna nga ang kinabuhi adunay katuyoan? Kon tinuod ang ebolusyon, nan husto ang pahayag nga gikutlo gikan sa basahong Scientific American: “Ang atong pagsabot karon sa ebolusyon nagpaila . . . nga wala gayoy kahulogan ang kinabuhi.”

Tagda ang buot ipasabot nianang mga pulonga. Kon wala gayoy kahulogan ang kinabuhi, nan walay katuyoan ang kinabuhi gawas sa paghimog pipila ka maayong buhat ug, tingali, pagpasa sa imong henetikong mga kinaiya ngadto sa imong mga anak. Kon mamatay ka, dili ka na gayod mabuhi pa. Ang imong utok, uban ang katakos niini sa paghunahuna, pagpangatarongan, ug pagpamalandong sa kahulogan sa kinabuhi, mopatim-aw nga mitungha lang nga wala tuyoa.

Dili kay kana ra. Gipatuo sa daghang tawo nga nagtuo sa ebolusyon nga ang Diyos wala maglungtad o nga siya dili mangilabot sa mga kalihokan sa tawo. Bisan hain nianang kahimtanga, ang atong kaugmaon mag-agad sa mga lider sa politika, edukasyon, ug relihiyon. Kon basehan ang ilang rekord sa nangagi, ang kagubot, panagbangi, ug korapsiyon nga nagdaot sa tawhanong katilingban dayag nga magpadayon. Kon tinuod pa ang ebolusyon, aduna gayoy daghang katarongan sa pagkinabuhi subay niining negatibong panultihon: “Mangaon kita ug manginom, kay ugma kita mangamatay.”—1 Corinto 15:32.

Ikaw makaseguro niini nga kamatuoran. Ang mga Saksi ni Jehova dili mouyon sa nahisgotan nga mga pahayag. Dili usab sila motuo sa ebolusyon nga maoy gibasehan niining maong mga pahayag. Sa kasukwahi, ang mga Saksi nagtuo nga ang mga gipamulong sa Bibliya maoy tinuod. (Juan 17:17) Busa, sila nagtuo sa gisulti niini kon sa unsang paagi kita mitungha dinhi: “Anaa kanimo [Diyos] ang tuboran sa kinabuhi.” (Salmo 36:9) Kining mga pulonga makahuloganon kaayo.

Ang kinabuhi aduna gayoy kahulogan. Ang atong Maglalalang adunay mahigugmaong katuyoan nga maangkon sa tanang mopili sa pagkinabuhi sumala sa iyang kabubut-on. (Ecclesiastes 12:13) Kana nga katuyoan naglakip sa saad nga mabuhi sa kalibotan nga wala nay kagubot, panagbangi, ug korapsiyon—ug bisan ang kamatayon mawala na. (Isaias 2:4; 25:6-8) Milyonmilyong Saksi ni Jehova sa tibuok kalibotan ang makapamatuod nga ang pagkat-on bahin sa Diyos ug ang pagbuhat sa iyang kabubut-on makahatag ug kahulogan sa kinabuhi nga dili maangkon sa laing paagi!—Juan 17:3.

Hinungdanon gayod kon unsay imong gituohan, kay kini adunay epekto sa imong kalipay karon ug sa imong kinabuhi sa umaabot. Ikaw maoy mopili. Tuohan mo ba ang teoriya nga dili makasaysay sa nagkadaghang ebidensiya sa disenyo nga makita sa kinaiyahan? O dawaton mo ba ang ginaingon sa Bibliya nga ang yuta ug ang kinabuhi nga ania dinhi maoy buhat sa usa ka kahibulongang Tigdisenyo—si Jehova, ang Diyos nga maoy ‘naglalang sa tanang butang’?—Pinadayag 4:11.

Ang Hunahuna sa Bibliya

Ang Siyensiya ba Kasumpaki sa Asoy sa Genesis?

DAGHANG tawo ang nangangkon nga ang siyensiya nagpanghimakak sa asoy sa Bibliya bahin sa paglalang. Apan ang tinuod nga panagsumpakiay maoy tali sa siyensiya ug, dili sa Bibliya, kondili sa mga pagtuo sa gitawag ug Kristohanong mga Pundamentalista. Ang pipila niining maong mga grupo sayop nga nangangkon nga, sumala kono sa Bibliya, ang tanang pisikal nga paglalang natapos sulod sa unom ka 24-oras nga mga adlaw duolan sa 10,000 ka tuig kanhi.

Apan, ang Bibliya wala magpaluyo nianang maong konklusyon. Kon mao pa, nan daghang siyentipikanhong mga diskoberiya latas sa milabayng gatosan ka tuig ang magpatungha unta ug pagduhaduha sa pagkatukma sa Bibliya. Ang mainampingong pagtuon sa teksto sa Bibliya nagpadayag nga kini dili kasumpaki sa napamatud-ang siyentipikanhong mga impormasyon. Tungod niana, ang mga Saksi ni Jehova dili mouyon sa gitawag ug Kristohanong mga Pundamentalista ug sa daghang creationist. Ang mosunod nga impormasyon nagpakita kon unsay tinuod nga gitudlo sa Bibliya.

Kanus-a ang “Sinugdan”?

Ang asoy sa Genesis nagsugod pinaagi sa yano ug puwersado nga mga pulong: “Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug ang yuta.” (Genesis 1:1) Ang mga eskolar sa Bibliya mouyon nga kining bersikuloha naghubit sa usa ka buhat sa paglalang nga lahi nianang gihimo sa mga adlaw sa paglalang nga giasoy sugod sa bersikulo 3. Kini makahuloganon kaayo. Sumala sa pangbukas nga mga pulong sa Bibliya, ang uniberso, lakip na ang atong planetang Yuta, naglungtad na sulod sa walay tinong gitas-on sa panahon una pa magsugod ang mga adlaw sa paglalang.

Gibanabana sa mga geologo nga ang yuta naglungtad ug duolan na sa 4 ka bilyon ka tuig, ug gikalkulo sa mga astronomo nga ang paglungtad sa uniberso lagmit mokabat na ug 15 ka bilyon ka tuig. Kini bang maong mga kaplag—o tingali ang pagpatin-aw pa niini sa umaabot—kasumpaki sa Genesis 1:1? Dili. Ang Bibliya wala maghisgot sa aktuwal nga gidugayon sa paglungtad sa ‘mga langit ug yuta.’ Ang siyensiya wala magpanghimakak nianang tekstoha sa Bibliya.

Unsa ka Tas-a ang mga Adlaw sa Paglalang?

Komosta ang gitas-on sa mga adlaw sa paglalang? Kini ba literal nga 24 ka oras ang gitas-on? Ang uban nangangkon nga tungod kay si Moises—ang magsusulat sa Genesis—sa ulahi naghisgot sa adlaw human ang unom ka adlaw sa paglalang ingong sumbanan sa senemanang Igpapahulay, ang matag adlaw sa paglalang literal nga 24 ka oras ang gitas-on. (Exodo 20:11) Ang giingon ba sa Genesis nagpaluyo niining maong konklusyon?

Wala gayod. Ang tinuod mao nga ang Hebreohanong pulong nga gihubad ug “adlaw” mahimong magpasabot ug lainlaing gitas-on sa panahon, dili lamang 24-oras nga yugto. Pananglitan, sa dihang nagsumaryo sa mga buhat sa paglalang sa Diyos, gihubit ni Moises ang tanang unom ka adlaw sa paglalang ingong usa ka adlaw. (Genesis 2:4) Dugang pa, sa unang adlaw sa paglalang, “gitawag sa Diyos ang kahayag nga Adlaw, apan ang kangitngit iyang gitawag nga Gabii.” (Genesis 1:5) Dinhi, usa ka bahin lamang sa 24-oras nga yugto ang gihubit sa terminong “adlaw.” Tino nga walay pasikaranan diha sa Kasulatan ang pag-insistir nga ang matag adlaw sa paglalang maoy 24 ka oras ang gitas-on.

Nan, unsa ka tas-a ang mga adlaw sa paglalang? Ang gipamulong sa Genesis mga kapitulo 1 ug 2 nagpakita nga nalangkit ang tag-as nga panahon.

Ang mga Linalang Inanay nga Mitungha

Gisulat ni Moises ang iyang asoy sa pinulongang Hebreohanon, ug gisulat niya kini base sa panglantaw sa usa ka tawo nga anaa sa yuta. Kining duha ka impormasyon ug ang kahibalo nga ang uniberso naglungtad na sa wala pa magsugod ang mga yugto, o “mga adlaw” sa paglalang, makatabang sa pagsulbad sa dakong bahin sa kontrobersiya nga naglimin sa asoy sa paglalang. Sa unsang paagi?

Ang mainampingong pagsusi sa asoy sa Genesis nagpadayag nga ang mga hitabo nga nagsugod sulod sa usa ka “adlaw” nagpadayon ngadto sa sunod nga adlaw o mga adlaw. Pananglitan, sa wala pa magsugod ang unang “adlaw” sa paglalang, ang kahayag gikan sa naglungtad na nga adlaw dili kaayo makaabot sa yuta, lagmit tungod sa baga nga panganod. (Job 38:9) Sa unang “adlaw,” kining maong ali nagsugod sa pagnipis, busa ang lubog nga kahayag makalapos na sa atmospera.a

Sa ikaduhang “adlaw,” dayag nga nagkanipis ang atmospera, nga nagpatungha kini ug hawan tali sa bagang panganod sa ibabaw ug sa dagat sa ubos. Sa ikaupat nga “adlaw,” mas minipis pa ang atmospera nga ang adlaw ug bulan makita na “diha sa hawan sa mga langit.” (Genesis 1:14-16) Sa ato pa, sa panglantaw sa usa ka tawo nga ania sa yuta, ang adlaw ug bulan nag-anam na ka klaro. Inanay kining nahitabo.

Ang asoy sa Genesis nag-ingon usab nga samtang nagkanipis ang atmospera, ang nanaglupad nga mga linalang—lakip na ang mga insekto ug ang panit-ug-pako nga mga linalang—misugod pagtungha sa ikalimang “adlaw.” Apan, gipakita sa Bibliya nga sa ikaunom nga “adlaw,” ang Diyos nagkamulo pa sa ‘pag-umol gikan sa yuta sa tanang ihalas nga mananap sa kapatagan ug sa tanang naglupad nga linalang sa kalangitan.’—Genesis 2:19.

Klarong gipakita sa Bibliya nga posible nga ang ubang dagkong panghitabo sulod sa matag “adlaw,” o yugto sa paglalang, inanay nga nahitabo inay kay dihadiha, tingali ang uban niana nagpadayon pa gani sa nagsunod nga “mga adlaw” sa paglalang.

Sumala sa Ilang mga Matang

Kini bang inanay nga pagtungha sa mga tanom ug mga mananap nagpasabot nga gigamit sa Diyos ang ebolusyon sa pagpatungha sa nagkadaiyang buhing mga butang? Wala. Ang talaan klarong nag-ingon nga gilalang sa Diyos ang tanang sukaranang “mga matang” sa mga tanom ug mga mananap. (Genesis 1:11, 12, 20-25) Kini bang orihinal nga “mga matang” sa mga tanom ug mga mananap giprograma uban ang katakos sa pagpasibo sa nag-usab-usab nga kahimtang sa kalikopan? Asa kutob ang utlanan sa usa ka “matang”? Ang Bibliya walay gisulti bahin niana. Apan, kini nag-ingon nga ang buhing mga linalang ‘midagsang sumala sa ilang mga matang.’ (Genesis 1:21) Kining mga pulonga nagpasabot nga adunay utlanan sa gidaghanon sa kadaiyahan nga mahimong motungha sulod sa usa ka “matang.” Ang talaan sa fossil ug ang modernong panukiduki nagpaluyo sa ideya nga gamay rag kausaban sa paninugdang mga kategoriya sa mga tanom ug mananap sulod sa taas nga panahon.

Kasukwahi sa mga pangangkon sa pipila ka Pundamentalista, ang Genesis wala magtudlo nga ang uniberso, lakip na ang yuta ug ang tanang buhing mga butang niini, dili pa kaayo dugayng gilalang sulod sa mubo nga panahon. Hinunoa, ang paghubit sa Genesis sa paglalang sa uniberso ug ang pagtungha sa kinabuhi dinhi sa yuta nahiuyon sa daghang bag-ong mga diskoberiya sa siyensiya.

Tungod sa ilang pilosopikal nga mga pagtuo, daghang siyentipiko ang nagsalikway sa gisulti sa Bibliya nga gilalang sa Diyos ang tanang butang. Apan, makaiikag nga sa karaang basahon sa Bibliya nga Genesis, si Moises misulat nga ang uniberso may sinugdanan ug ang kinabuhi inanay nga mitungha sulod sa taas nga panahon. Sa unsang paagi nahibaloan ni Moises kanang tukma-sa-siyensiya nga impormasyon duolan sa 3,500 ka tuig na kanhi? Adunay usa lamang ka lohikal nga katin-awan. Ang Usa nga adunay gahom ug kaalam sa paglalang sa mga langit ug sa yuta tinong makahatag kang Moises nianang abanteng kahibalo. Kini nagpamatuod sa giingon sa Bibliya nga kini “inspirado sa Diyos.”—2 Timoteo 3:16.

[Footnote]

NAHIBULONG KA BA?

◼ Unsa ka dugay na kanhi nga gilalang sa Diyos ang uniberso?—Genesis 1:1.

◼ Gilalang ba ang yuta sulod sa unom ka adlaw nga 24 oras ang matag usa?—Genesis 2:4.

◼ Sa unsang paagi ang mga sinulat ni Moises mahitungod sa sinugdanan sa yuta tukma sa siyensiya?—2 Timoteo 3:16.

[Blurb sa panid 19]

Ang Genesis wala magtudlo nga ang uniberso dili pa kaayo dugayng gilalang sulod sa mubo nga panahon

[Blurb sa panid 20]

“Sa sinugdan gilalang sa Diyos ang mga langit ug ang yuta.”​—Genesis 1:1

[Picture Credit Line sa panid 18]

Universe: IAC/RGO/David Malin Images

[Picture Credit Line sa panid 20]

NASA photo

Mga Batan-on Nangutana . . .

Sa Unsang Paagi Akong Malabanan ang Akong Pagtuo Bahin sa Paglalang?

“Ang ebolusyon nga gitudlo sa among klase sukwahi kaayo sa gitudlo kanako sukad. Kini gitudlo nga maoy tinuod, ug nahadlok ako tungod niana.”—Ryan, 18.

“Sa hapit na akong mag-12 anyos, ang akong maestra maoy usa ka lunod-patayng ebolusyonista. Diha pa ganiy simbolo ni Darwin sa iyang awto! Tungod niana ako nagpanuko sa pagpakig-estorya kaniya sa akong pagtuo bahin sa paglalang.”—Tyler, 19.

“Nahadlok ako sa dihang ang akong maestra sa social studies miingon nga ang among sunod nga leksiyon maoy ebolusyon. Ako nahibalo nga kinahanglan nakong ipatin-aw ang akong baroganan bahin sa maong kontrobersiyal nga isyu.”—Raquel, 14.

SAMA kang Ryan, Tyler, ug Raquel, mahadlok ka tingali kon ebolusyon nay hisgotan diha sa klase. Nagtuo ka nga “gilalang [sa Diyos] ang tanang butang.” (Pinadayag 4:11) Imong nakita ang ebidensiya nga dunay intelihenteng nagdisenyo sa mga butang sa imong palibot. Apan ang mga libro nag-ingon nga kita maoy produkto sa ebolusyon, ug mao usab kanay giingon sa imong magtutudlo. Si kinsa god kang makiglalis sa “mga eksperto”? Ug unsa kahay reaksiyon sa imong mga klasmet kon mosugod ka sa pagsulti bahin sa . . . Diyos?

Kon ang mga pangutana nga sama niini nakapahadlok kanimo, relaks lang! Dili kay ikaw ray nagtuo bahin sa paglalang. Ang tinuod mao nga duna ganiy daghang siyentipiko nga dili motuo sa teoriya sa ebolusyon. Daghang magtutudlo ang dili usab motuo niana. Sa Tinipong Bansa, sa lima ka estudyante, upat ang nagtuo nga dunay Maglalalang—bisan pa sa giingon sa mga libro!

Bisan pa niana, makapangutana ka tingali, ‘Unsa may akong isulti kon kinahanglan nakong labanan ang akong pagtuo bahin sa paglalang?’ Ayawg kabalaka, kay bisan pag maulawon ka, ikaw masaligong makapahayag sa imong baroganan. Hinunoa, ikaw kinahanglang mangandam.

Tinoa ang Imong mga Gituohan!

Kon ikaw gimatuto sa Kristohanong mga ginikanan, lagmit ikaw nagtuo sa paglalang kay mao man kanay gitudlo kanimo. Apan karon nga dako ka na, gusto nimong mosimba sa Diyos uban sa imong “gahom sa pagpangatarongan,” aron adunay lig-ong pundasyon ang imong mga gituohan. (Roma 12:1) Gidasig ni Pablo ang mga Kristohanon sa unang siglo sa ‘pagtino sa tanang butang.’ (1 Tesalonica 5:21) Unsaon nimo pagtino ang imong mga gituohan bahin sa paglalang?

Una, tagda ang gisulat ni Pablo bahin sa Diyos: “Ang iyang dili-makita nga mga hiyas . . . tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo.” (Roma 1:20) Nga naghunahuna sa maong mga pulong, tagda pag-ayo ang lawas sa tawo, ang yuta, ang halapad kaayong uniberso, ang kailadman sa kadagatan. Palandonga ang kahibulongang kalibotan sa mga insekto, mga tanom, mga mananap—ang bisan unsang natad nga makapainteres kanimo. Dayon, pinaagi sa imong “gahom sa pagpangatarongan,” pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Unsay nakapakombinsir nako nga adunay Maglalalang?’

Sa pagtubag nianang pangutanaha, gisusi sa 14-anyos nga si Sam ang lawas sa tawo. “Kini detalyado ug komplikado kaayo,” matod niya, “ug ang tanang parte niini naglihok nga nagkahiusa pag-ayo. Ang lawas sa tawo dili gayod produkto sa ebolusyon!” Si Holly, 16 anyos, miuyon niana. “Sukad nga ako nadayagnos nga may diabetes,” siya miingon, “daghan akog nakat-onan kon sa unsang paagi nag-obra ang lawas. Pananglitan, katingalahan kaayo ang pag-obra sa pancreas—usa ka gamayng organo nga anaa sa luyo sa tungol—sa pagseguro nga ang dugo ug ang ubang mga organo padayong mag-obra.”

Ang ubang mga batan-on nagsusi sa isyu bahin sa Maglalalang gikan sa laing anggulo. “Alang nako,” matod sa 19-anyos nga si Jared, “ang kinadak-ang pamatuod mao nga kita matinguhaon sa espirituwal, may katakos sa pagpabili sa katahom ug may tinguha nga makakat-on. Kining mga hiyasa dili gikinahanglan aron mabuhi, sama sa gipatuo kanato sa ebolusyon. Ang bugtong katin-awan nga makataronganon para nako mao nga dunay nagbutang kanato dinhi nga gustong malipay kita sa kinabuhi.” Mao usab kanay nahinapos ni Tyler, nga gihisgotan sa sinugdan. Siya miingon: “Kon akong palandongon ang papel sa mga tanom sa pagsustento sa kinabuhi ug ang komplikado kaayong pagkahimo niini, ako kombinsido nga aduna gayoy Maglalalang.”

Dili lisod ang pagpakigsulti bahin sa paglalang kon imo kining natun-an pag-ayo ug kombinsido ka gayod niini. Busa, sama kang Sam, Holly, Jared, ug Tyler, paggahin ug panahon sa pagpamalandong sa kahibulongan nga buhat sa Diyos. Dayon “paminawa” kon unsay “gisulti” niining mga butanga kanimo. Sa walay duhaduha, ikaw makahinapos usab sama kang apostol Pablo—nga dili lang ang kalungtaran sa Diyos kondili ang iyang mga hiyas usab tin-awng “maila pinaagi sa mga butang nga gihimo.”a

Susiha Kon Unsay Tinuod nga Gitudlo sa Bibliya

Gawas pa sa pagsusi sa mga butang nga gihimo sa Diyos, kinahanglan usab nimong mahibaloan kon unsay tinuod nga gitudlo sa Bibliya bahin niana aron imong malabanan ang paglalang. Dili na mistil lalison ang mga butang diin ang Bibliya walay direktang gisulti bahin niana. Tagda ang pipila ka pananglitan.

◼ Ang akong libro sa siyensiya nag-ingon nga ang yuta ug ang solar nga sistema naglungtad sulod na sa bilyonbilyong katuigan. Ang Bibliya wala maghisgot bahin sa gidugayon sa paglungtad sa yuta o sa solar nga sistema. Ang gisulti niini nahiuyon sa ideya nga ang uniberso mahimong naglungtad na sa bilyonbilyong katuigan sa wala pa magsugod ang unang “adlaw” sa paglalang.—Genesis 1:1, 2.

◼ Ang akong magtutudlo nag-ingon nga ang yuta dili gayod malalang sa unom lang ka adlaw. Ang Bibliya wala mag-ingon nga ang matag usa sa unom ka “adlaw” sa paglalang maoy literal nga 24-oras nga yugto. Alang sa dugang kasayoran, tan-awa ang panid 18-20 niining magasina.

◼ Ang among klase naghisgot ug daghang pananglitan kon sa unsang paagi nangausab ang mga mananap ug mga tawo paglabay sa panahon. Ang Bibliya nag-ingon nga ang Diyos naglalang sa buhing mga butang “sumala sa ilang mga matang.” (Genesis 1:20, 21) Kini wala magpaluyo sa ideya nga ang kinabuhi naggikan sa walay-kinabuhing butang o nga gisugdan sa Diyos ang proseso sa ebolusyon pinaagig usa ka selula. Sa gihapon, ang matag “matang” adunay panagkadaiya. Busa ang Bibliya nagtugot nga mahitabo ang kausaban sulod lang sa kada “matang.”

Magmasaligon sa Imong mga Gituohan!

Dili ka angayng mabalaka o maulaw tungod kay ikaw nagtuo sa paglalang. Kon susihon ang mga ebidensiya, bug-os makataronganon ug siyentipikanhon pa gani ang pagtuo nga kini maoy bunga sa intelihenteng disenyo. Sa ngadtongadto, ang ebolusyon hinuon—dili ang paglalang—ang nanginahanglan sa imong dakong pagsalig bisag walay lig-ong pamatuod. Sa pagkatinuod, human makonsiderar ang ubang mga artikulo niining gulaa sa Pagmata! walay duhaduha nga ikaw kombinsido nga ang mga ebidensiya nagpaluyo sa paglalang. Ug sa dihang palandongon nimo pag-ayo kana pinaagi sa imong gahom sa pagpangatarongan, ikaw mas masaligon nga imong malabanan ang imong mga gituohan diha sa klase.

Kana ang nakaplagan ni Raquel, nga gihisgotan ganina. “Gidangtan ug pipila ka adlaw una pa nako naamgohi nga dili nako angayng ililong ang akong mga gituohan,” siya miingon. “Gihatagan nako ug librong Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? ang akong magtutudlo, nga gimarkahan ang pipila ka bahin nga gusto nakong ipatagad kaniya. Sa ulahi, siya miingon kanako nga ang maong libro naghatag kaniyag bag-o gayod nga panglantaw bahin sa ebolusyon ug nga sa umaabot iyang tagdon ang gihisgotan sa libro sa dihang magtudlo siyag ebolusyon!”

Ang dugang mga artikulo gikan sa seryeng “Mga Batan-on Nangutana . . .” sa Iningles makita diha sa Web site nga www.watchtower.org/ype

[Footnote]

ANGAYNG PALANDONGON

◼ Unsa ang pipila ka paagi nga ikaw dili malisdan sa pagpahayag sa imong pagtuo bahin sa paglalang diha sa eskuylahan?

◼ Unsaon nimo pagpakita sa imong pagpabili sa Usa nga naglalang sa tanang butang?—Buhat 17:26, 27.

[Kahon sa panid 27]

“DAGHAN KAAYO ANG EBIDENSIYA”

“Unsay imong isulti sa usa ka batan-on nga gimatuto sa pagtuo sa Maglalalang apan gitudloan ug ebolusyon diha sa eskuylahan?” Kining pangutanaha gisukna ngadto sa usa ka microbiologist kinsa usa sa mga Saksi ni Jehova. Ang iyang tubag? “Angay nimong lantawon kini ingong kahigayonan sa pagpamatuod nga naglungtad ang Diyos—dili lang tungod kay kini ang gitudlo sa imong mga ginikanan kondili tungod kay imong nasusi ang mga ebidensiya ug mao kanay imong nahinapos. Usahay sa dihang hangyoon ang mga magtutudlo nga ‘pamatud-an’ ang ebolusyon, dili nila kapamatud-an kana, ug sila makaamgo nga ila ra diayng gituohan ang maong teoriya tungod kay mao kiniy gitudlo kanila. Mahimong ingon usab niana ang mahitabo kanimo bahin sa imong pagtuo sa Maglalalang. Kanay hinungdan kon nganong mas maayo nga imong pamatud-an nga naglungtad gayod ang Diyos. Daghan kaayo ang ebidensiya. Dili lisod ang pagpangita niana.”

[Kahon/​Hulagway sa panid 28]

UNSAY NAKAPAKOMBINSIR KANIMO?

Sa ubos, ilista ang tulo ka butang nga nakapakombinsir kanimo nga dunay Maglalalang:

1. ․․․․․

2. ․․․․․

3. ․․․․․