Mga “Colporteur”—Ang Naglakawlakawng mga Tindahag Libro

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA PRANSIYA

SA TIILAN sa linginong ibabaw sa Jandri Glacier, sa tumoy sa estasyon sa ski sa Deux-Alpes sa habagatan-sidlakang Pransiya, usa ka gamayng “museyo” nabuksan sa pipila ka tuig nga milabay. Apil sa mga eskultorang yelo nga gidispley mao ang usa nga nagpasidungog sa usa ka negosyo sa bukid nga nawagtang na​—ang kinulit nga estatwa sa usa ka colporteur.

Sa daghang kasiglohan ang mga colporteur nangadto sa nagkalainlaing taboan ug sa balay ug balay nga naghanyag sa mga baligya nga ilang gibaliog sa ilang liog. Ang kadaghanan sa mga tawo karon wala na makadungog bahin kanila. Kadtong nakadungog tingali naghunahuna kanila ingong ubos nga mga manunuroyg walay-hinungdang mga butang. Apan ang tinuod, ang mga colporteur nakahatag ug panulondon nga nakaimpluwensiya sa kinabuhi sa minilyong tawo hangtod karon.

Pagsusig Dugang sa Buluhaton sa Colporteur

Dili tinuod nga sila mga miserable, gani daghang colporteur maoy organisado kaayong mga komersiyante nga naninda sa kinabag-ohang mga baligya pinaagi sa dakong network sa mga colporteur sa Uropa. Apan, dili tanang colporteur nagsigeg suroy nga naghanyag sa ilang baligya aron makasapi. Ang uban nanuroy aron sa pagpakaylap sa ilang mga pagtulon-an ug mga tinuohan. Nangamatay pa gani ang uban tungod sa paghimo niini.

Lagmit nagsugod ang buluhaton sa mga colporteur sa mga ulahing bahin sa Edad Medya. Ang unang mga colporteur maoy mga taga-bukid nga gikan sa bukirong rehiyon sa Alps, sa Pyrenees, ug sa Scottish Highlands. Ang kadaghanan maoy mga mamumuo sa kaumahan diin inigkahuman sa ting-ani magsugod sa kinabuhi sa usa ka biyahedor nga magbabaligya.

Usa ka Pranses nga ginganlag Jehan Gravier maoy usa niining manunuroyng mga komersiyante. Sa ika-16 nga siglo, siya ug ang iyang pamilya nagpuyo sa bukirong lugar nga gitawag ug La Grave. Sa walay duhaduha tungod kay umaw ang uma, siya mitagana sa panginahanglan sa mga tawo sa kalungsoran sa walog ug mga produkto sama sa tabla, panit, delana, ug asin​—mga produktong gikan sa kabukiran. Ang mga colporteur nga sama kang Gravier nagdala niining mga produktoha ngadto sa lungsod ug pabayloan kinig mga sinina ug gamit sa mga lalaki, mga sudlay, antipara, libro, tambal, tabako, ug mga kinulit. Sa baylo, kining mga butanga mahimong ibaligya ngadto sa mga tagilungsod o sa mga magbabaol nga nagpuyo layo sa tindahan. Kobrehan sa ubang mga colporteur ang mga ruta nga ilang biyaheon ug 20 kilometros sa usa ka adlaw! Samtang wala sila, ang mga paryente maoy motan-aw sa ilang kaumahan ug mga pamilya.

Apan, dili lamang mga pitsipitsi ang gipamaligya ni Gravier. Ang mga rekord nagpakita nga siya utangan sa usa ka tig-imprenta nga ginganlag Benoît Rigaud. Kini nagpakita nga si Gravier, sama sa daghang ubang mga colporteur, negosyante ug mga libro. Sa iyang panahon ang Uropa nagsinati ug yugto sa Renaissance, ug kusog kaayo ang pagnegosyog libro. Sa mga 1500 ug 1600, ang Uropa nakaimprenta gikan sa 140 milyones ngadto sa 200 milyones ka libro. Ang un-kuwarto niini giimprenta sa Pransiya. Ang Lyons, ang kaulohan sa ekonomiya sa nasod nga nahimutang sa tiilan sa Alps, mao ang sentro sa pag-imprentag mga libro sa Uropa kaniadto ug mao ang kinadak-ang tig-imprentag mga libro sa pinulongang Pranses. Busa, daghan kaayog suplay si Gravier alang sa iyang negosyo. Apan samtang ang mga tawo nga sama kang Gravier namaligyag libro aron lang makasapi, laing matang sa colporteur ang mitungha nga nag-apod-apod ug mga libro alang ra gayod sa relihiyosong mga katuyoan.

‘Mga Ismagler sa Pagtuo’

Sa pag-abot sa mga prensa sa pag-imprenta, ang mga tawo nagsugod sa pagbasag mga libro, brosyur, ug mga tract bahin sa relihiyon. Ang Bibliya unang giimprenta sa Latin ug dayon sa naandang mga pinulongan. Minilyong kopya ang giimprenta sa Alemanya, ug ang mga colporteur nakabahin sa dihadiha nga pag-apod-apod ug mga kopya ngadto sa mga tawo nga nagpuyo sa kabaryohan. Ugaling, wala makaangay ang tanan niini nga pag-apod-apod.

Sa 1525 gidili sa Pranses nga Parliamento ang paghubad sa Bibliya ngadto sa Pranses ug, sa pagkasunod tuig, nagdili sa pagbaton sa Bibliya sa lumad nga sinultihan. Bisan pa niini, libolibong Bibliya ang nanggawas sa mga imprentahan, ug daghan ang giismagol sa tibuok Pransiya, tungod sa tabang sa porsigidong mga colporteur. Ang usa kanila mao ang batan-ong lalaki nga ginganlag Pierre Chapot. Siya gidakop sa 1546 ug gipatay.

Sa kataposan, sa 1551, nangusog pag-ayo ang Katolikong Pransiya sa pagdili sa mga colporteur sa pagpamaligyag mga libro, tungod kay sila “sekretong” nagdalag mga libro nga “gikan sa Geneva,” sa ato pa, gikan sa mga Protestante. Apan, wala kini makasumpo sa pagbaha sa mga libro. Ang mga Bibliya mibuhagay ngadto sa Pransiya sa tanang posibleng mga paagi. Kasagarang gamay ang gidak-on, kini gitago diha sa mga baril sa bino nga dunay sekretong mga tagoanan diha sa kinailadman, sa mga dram sa mga kastanyas, o sa luwang sa mga barko. Usa ka isog nga tawong ginganlag Denis Le Vair gidakop samtang naghatod sa baril nga puno sa mga Bibliya. Siya usab gipatay. Usa ka katalirongang Katoliko nga naglagot sa mga colporteur, miadmitir nga tungod kanila, “sa kalit, ang Pransiya napuno sa Bag-ong mga Testamento sa Pranses nga pinulongan.”

Sa tibuok nga ika-16 nga siglo, kining ‘mga ismagler sa pagtuo,’ nga maoy pagtawag kanila sa usa ka magsusulat, kanunayng nameligro. Daghang colporteur gidakop, gipadala ngadto sa prisohan o sa mga galley, gidestiyero, o gipatay. Ang ubang mga colporteur gisunog hasta ang ilang mga libro. Samtang ang kasaysayan nagngalan lamang ug pipila kanila, tungod sa daghang panon sa maisog nga mga tawo nga ang kadaghanan sa Protestanteng mga panimalay nakabatog mga kopya sa Bibliya.

Nagsuroysuroyng mga Librarya

Sa ika-17ng siglo, ang Iglesya Katolika nagpadayon sa pagpiot sa ordinaryong mga tawo sa pagbaton ug Bibliya. Kapuli niini ang mga magtutuo gihatagag mga libro sa mga oras ug mga libro bahin sa mga kinabuhi sa mga santos​—walay-pulos nga mga kapuli!a Sa kasukwahi, ang mga Jansenista, mga Katoliko nga “erehes” ug mga hunahuna, nagduso sa pagbasa sa Balaang Kasulatan. Sa ingon ang mga colporteur nakabahin sa pag-apod-apod sa Gregong Kasulatan (“Bag-ong Testamento”) sa Jansenista nga bag-o pang nakompleto paghubad ni Le Maistre de Sacy.

Sa samang panahon, usa ka bag-o, barato nga matang sa literatura makita diha sa bag sa colporteur nga ibaba sa bukobuko. Daghang tawo sa Pransiya ang natudloan niining mga libroha sa pagbasa, nga nag-edukar ug naglingaw kanila, hangtod nga nangahanaw kini sa ika-19ng siglo. Gitawag kini sa mga Pranses ug bibliothèque bleue, o asul nga librarya, tungod sa kolor sa hapin niini. Sa Inglaterra gitawag kini ug mga chapbook; ug sa Espanya, mga pliégos de cordel. Kini dunay mga estorya bahin sa mga kabalyero panahon sa Edad Medya, lumad nga mga sugilanon, mga kinabuhi sa mga santos, ug uban pa. Sama sa mahanduraw, ang pag-abot sa mga colporteur gikahinaman, kon kaha, sama nianang gikan sa Pyrenees, moabot man siya sa ting-init o, sama nianang gikan sa Dauphiné Alps, moabot man siya sa tingtugnaw.

Makaiikag, ang mga colporteur nagtagana sa mga panginahanglan sa edukado ug di-edukado. Ang ika-18ng siglo nga pagtuon labot sa mga magbabaol nga gikan sa rehiyon sa Guienne sa habagatan-kasadpang Pransiya mipadayag niini: “Sa panahon sa dugay kaayong matapos nga mga gabii sa tingtugnaw, [ang mga magbabaol] mobasa bahin sa kinabuhi sa mga santos o sa usa ka kapitulo sa Bibliya sulod sa tunga sa oras ngadto sa nagtigom nga panimalay. . . . Kon walay laing mabasa, basahon nila . . . ang asul nga librarya ug ubang walay-pulos nga mga basahon nga tinuig nga ihatod sa mga colporteur ngadto sa kabaryohan.” Apan, ang Bibliya ang labing popular ug ang mga kopya niini makita bisan diha sa kasarangang mga uma.

Organisadong mga Network

Ang mga network sa mga colporteur namugna diha sa Alps sa Pransiya ug Italya, sa Pyrenees, ug Normandy, sa amihanan-kasadpang Pransiya. Ang mga colporteur nga taga-Dauphiné Alps mao lang ang naghari sa un-kuwarto sa negosyo sa mga libro sa habagatang Uropa. “Ang negosyo sa pagpamaligyag mga libro sa Espanya ug Portugal, ug nianang sa daghang lungsod sa Italya, gikontrolar sa mga Pranses, gikan sa mao ra gihapong baryo . . . sa Dauphiné Alps,” matod pa sa usa ka katalirongang manunuroyg libro sa Geneva.

Gawas pa nga tinuod nga ang mga colporteur maoy “aktibo, kugihan, ug mabuot nga mga tawo,” ang ilang kalamposan maoy tungod usab sa ilang pagkasuod sa mga membro sa ilang pamilya, baryo, ug relihiyon. Daghan kanila maoy mga Protestante nga nagpadayon sa pagpakigkontak sa mga tawo nga gidestiyero panahon sa mga paglutos. Busa, ang mga paryente, mga katagilungsod, ug kaubang mga membro sa relihiyon naglangkob sa episyenteng mga network nga nagkuroskuros sa Uropa. Ang pamilyang Gravier, pananglitan, dunay network sa negosyong pagpamaligyag libro nga kaylap sa tibuok Pransiya, Espanya, ug Italya. Ang ubang mga network nakaabot pa gani sa Persia ug sa mga nasod sa Amerika.

Pagbalik sa Buluhaton sa Colporteur

Sa ika-19ng siglo, tungod sa Bag-ong Kausaban sa Industriya ang mga negosyo nga pagpamaligyag libro sa pamilya sa colporteur nga dugay na kaayong gipalakaw nangawagtang na. Apan, ang pagkatukod sa mga sosyedad sa Bibliya nakapukaw pag-usab sa pag-apod-apod sa Bibliya nga wala pa mahitabo sukad. Apan, ang Iglesya Katolika supak gihapon sa pag-apod-apod sa Bibliya. Hangtod sa ulahing bahin sa katuigang 1800, ang mga colporteur sa Bibliya padayon nga gihasi ug gilutos. Bisan pa niana, gikan sa 1804 ngadto sa 1909, sila nakaapod-apod ug sayis milyones ka kopya sa Bibliya nga kompleto o di-kompleto sa Pransiya lamang.

Ang buluhaton sa pag-edukar sa publiko bahin sa Bibliya wala pa matapos. Sa 1881 ang magasing Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (gipatik sa Tinipong Bansa) nanapit sa mga Kristohanon sa pagsulod sa buluhaton sa pagkaebanghelisador. Unsay ilang tuyo? “Ang pagpakaylap sa kamatuoran, pinaagi sa pag-aghat sa mga tawo sa pagbasa.” Sa pagka-1885, mga 300 ka ebanghelisador ang midawat sa panapit ug nangadto sa kanataran. Ang uban mibiyahe ngadto sa lagyong mga lugar, ngadto sa mga kayutaan sama sa Barbados, Burma (Myanmar na karon), El Salvador, Guatemala, Honduras, ug Pinlandia. Sa dihang gisangka ang Gubat sa Kalibotan I, kini nga mga ebanghelisador nakapakaylap na sa kahibalo sa Bibliya didto sa Alemanya, Costa Rica, Inglaterra, New Zealand, Norway, Polandia, Pransiya, Sweden, Switzerland, ug Tsina.

Makaikag, sa unang mga tuig ang bug-os-panahong mga ebanghelisador taliwala niining mga Estudyante sa Bibliya (nailhan karon nga mga Saksi ni Jehova) gitawag ug mga colporteur. Sa kadugayan, ang termino wala na gamita, kay kining pulonga dili mohaom sa hubit sa pangunang tumong sa ilang buluhaton​—pagtudlo bahin sa Bibliya. (Mateo 28:​19, 20) Dugang pa, ang termino dili mosibo sa dili-panapi nga kinaiyahan sa ilang mga kalihokan. Busa, ang bug-os-panahong ministro karon sa mga Saksi ni Jehova gitawag ug mga payunir.

Sa miaging tuig kapin sa 800,000 ka payunir ang kinabubut-ong nag-apod-apod ug mga Bibliya ug pinasukad-sa-Bibliya nga literatura. Sila nag-apod-apod, dili aron makasapi, kondili “tungod sa katim-os, oo, ingon nga mga pinadala gikan sa Diyos, ilalom sa panan-aw sa Diyos, kauban ni Kristo.” (2 Corinto 2:17) Busa, ang payunir nga mga ministro karon maoy labaw pa kay sa naglakawlakawng mga tindahag libro. Apan, utangan gayod sila niadtong unang mga colporteur tungod sa panig-ingnan nga gipakita sa kadaghanan kanila sa pagkamadasigon ug pagkamatinuohon.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 24, 25]

Ihatod sa mga colporteur ang kinabag-ohang mga baligya ngadto sa mga balay sa mga tawo

Ang pag-abot sa mga colporteur gikahinaman

[Credit Line]

© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Mga hulagway sa panid 26]

Ang “Bag-ong Testamento” ni Le Maistre de Sacy, ug usa ka libro gikan sa asul nga librarya

[Credit Lines]

Halayong wala: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris Wala: © B.M.V.R de Troyes/Bbl.390/Photo P. Jacquinot

[Hulagway sa panid 26, 27]

Mga ebanghelisador nga nag-apod-apod ug literatura sa Bibliya

[Hulagway sa panid 26]

Ang bug-os-panahong mga ebanghelisador karon nagtanyag ug walay-bayad nga pagtuon sa Bibliya