PAGDUMDOM SA KAGAHAPON
Joseph Priestley
“Ang iyang kahibalo sa daghang natad, kaikag, kalihokan, ug kabuotan; ang iyang interes sa nagkalainlaing butang, sa pisikal, moral, o sa katilingban; ang iyang papel sa siyensiya, teolohiya, pilosopiya, ug politika; ang iyang makapatingala nga pagpabor sa [French] Revolution, ug sa makapatandog nga kaagi sa pagpaantos kaniya nga dili makataronganon, lagmit maoy nakapahimo kaniya nga bayani sa ika-desiotsong siglo.”—Frederic Harrison, pilosopo.
UNSA ang talagsaong nahimo ni Joseph Priestley? Ang iyang mga nadiskobrehan ug mga sinulat nakaimpluwensiya sa panglantaw sa mga tawo sa papel sa gobyerno, kinaiyahan sa Diyos, ug bisan sa hangin nga atong giginhawa.
Kon magsulat man siya bahin sa siyensiya o relihiyon, gipaboran ni Priestley ang mga kamatuoran kay sa mga teoriya ug tradisyon. Atong tan-awon kon ngano.
ANG IYANG PAGPANGITA SA KAMATUORAN BAHIN SA SIYENSIYA
Human niya makaila ang Amerikanong siyentista nga si Benjamin Franklin sa 1765, si Joseph Priestley, nga niadtong higayona nanukiduki sa siyensiya agig lingawlingaw, nagsugod pag-eksperimento sa elektrisidad. Pagkasunod tuig, ang iyang kaubang mga siyentista nakadayeg sa iyang mga nadiskobrehan mao nga ilang gipili siya aron mahimong membro sa iladong Royal Society of London.
Dayon, kemistriya na usab ang gikalingahan ni Priestley. Wala magdugay, siya nakadiskobre ug daghang bag-ong gas, lakip sa ammonia ug nitrous oxide (laughing gas). Iya pa ganing gisagolan ang tubig ug carbon dioxide, busa naimbento ang carbonated water.
Sa 1774, samtang nag-eksperimento didto sa habagatan sa England, gilain ni Priestley ang usa ka talagsaong gas nga nagpasigag samot sa kandila. Dayon, nagbutang siyag dos onsas (60 ml) niana nga gas diha sa garapon nga dunay ilaga. Ang gidugayon sa kinabuhi sa ilaga midoble kay sa gibutang kini diha sa garapon nga gibutangag ordinaryong hangin! Gihingos ni Priestley kini nga gas, ug siya miingon nga ang iyang “pagginhawa mas miluag.”
Si Joseph Priestley nakadiskobre ug oxygen.a Apan iyang gitawag kinig dephlogisticated air, kay nagtuo siya nga nakadiskobre siyag hangin nga walay phlogiston, kini maoy substansiya nga magpugong kuno sa pagsiga. Sayop ang konklusyon ni Priestley, apan daghan ang naglantaw niini nga diskoberiya nga mao ang “kinatayuktokan sa tanan niyang nahimo.”
ANG IYANG PAGPANGITA SA KAMATUORAN BAHIN SA RELIHIYON
Si Priestley nagtuo nga ang mga teoriya nga dugay nang gituohan sa mga tawo makababag sa kamatuoran bahin sa siyensiya, busa siya nakaingon nga ang tradisyon ug doktrina nakababag sa kamatuoran bahin sa relihiyon. Apan, panahon sa iyang tibuok kinabuhi nga pagpangitag kamatuoran bahin sa Bibliya, mituo siya sa pipila ka ideya nga sukwahi sa gitudlo sa Bibliya. Pananglitan, dihay panahon nga wala siya magtuo nga inspirado sa Diyos ang Bibliya. Wala usab siya magtuo sa gitudlo sa Bibliya nga si Jesus naglungtad na una pa mahimong tawo.
“Kon ang siyensiya maoy pagpangita sa kamatuoran, nan si Priestley tinuod nga siyentista.”—Katherine Cullen, biologist
Sa laing bahin, giyagyag ni Priestley ang bakak nga mga doktrina nga hangtod karon gituohan sa dagkong relihiyon. Siya misulat nga ang kamatuoran nga gitudlo ni Jesus ug sa iyang mga sumusunod gisambogan sa ulahi ug mga bakak—sama sa bakak nga doktrina nga Trinidad, sayop nga pagtuo nga ang kalag dili mamatay, ug pagsimba sa mga larawan, nga sa pagkatinuod dulumtanan sa Bibliya.
Ang mga ideya ni Priestley bahin sa relihiyon ug ang iyang pagsuportar sa mga rebolusyon sa America ug France nakapasuko sa iyang Ingles nga mga paisano. Sa 1791, gisunog sa mga tawo ang iyang balay ug laboratoryo, ug sa ulahi siya mikalagiw ngadto sa United States. Bisag ilado siya sa iyang mga diskoberiya sa siyensiya, si Joseph Priestley nagtuo nga “mas halangdon ug mas bililhon” ang pagkat-on bahin sa Diyos ug sa Iyang katuyoan.
a Una pa niana, gilain sa taga-Sweden nga chemist nga si Carl Scheele ang oxygen apan wala mapatik ang iyang diskoberiya. Sa ulahi, ang Pranses nga chemist nga si Antoine-Laurent Lavoisier maoy naghatag sa oxygen sa ngalan niini.