“Esap Wor Emén Epwe Máló”

1, 2. Ikkefa ekkewe weires Paul a kúna lón an we sái, me ikkefa ekkewe mettóch eli a lólilen ussur?

FESTUS a ereni Paul, “Kopwe kapwúng ren Sisar.” Mwirin án Paul rong ena, eli a kan ekkekieki ussun met epwe fis ngeni atun a ló ren Sisar. Paul a kalapus ren úkúúkún ruu ier, iwe minne epwe kúna lón an we sái ngeni Rom epwe ekis sókkóló. (Féf. 25:12) Iwe nge, Paul a pin fiffiti chómmóng siip, nge sanne meinisin an sái wóón ekkena siip ra kinamwe. Iwe, eli Paul epwe lólilen ren an fiti ena siip me an fós ngeni Sisar.

² Fán chómmóng Paul a nóm “lón feiengaw me lemataw.” Áwewe chék, fán úlúngát a ta me lemataw ewe siip a fiti, me a pwal mwo nge nónnóm eú pwiin eú rán lemataw. (2 Kor. 11:25, 26) Pwal och, an sái iei epwe fókkun sókkóló seni ekkewe atun a sái lón an angangen misineri. Pokiten iei, i emén chón kalapus me epwe fókkun sáittam, ina epwe 2,000 mwail seni Seseria ngeni Rom. A tongeni tikeri Rom nge ese feiengaw? Inaamwo iká epwe tour ngeni Rom, nge ifa ussun iká a kapwúngúló pwe epwe ninniiló? Sipwe chemeni pwe epwe kapwúng me ren ewe mwú mi kon péchékkúl seni meinisin lón na fansoun lón án Setan ei ótót.

3. Met Paul a úppós le féri, me met sipwe káé lón ei sópwun?

³ Mwirin óm ákkálleani meinisin minne a fis ngeni Paul, óm lúkú a ápilúkúlúkúngaw atun a ekieki ussun met epwe tongeni fis ngeni? Aapw. Paul a silei pwe epwe kúna weires, nge ese chék silei met sókkun weires epwe kúna. A pwal silei pwe iká a fókkun aúreki met ese tongeni nemeni, iwe a tongeni péút seni ewe pwapwa a meefi atun a kan afalafal. (Mat. 6:27, 34) Paul a silei pwe letipen Jiowa an epwe afalafala kapas allimen ewe mwú ngeni aramas meinisin, pwal mwo nge ngeni ekkewe sounemenem. (Féf. 9:15) Paul a fókkun úppós le apwénúetá wisan we, ese lifilifil met epwe fis ngeni. Esap pwe sia pwal mochen féri ena? Iei sipwele etittina pwóróusen án Paul we sái ngeni Rom, me sipwe ppii met sia tongeni káé seni an leenien áppirú.

A ‘Péchékkúl ewe Ásepwál’ (Féffér 27:1-7a)

4. Met sókkun siip Paul e fiti, me ié kewe chienan?

⁴ Emén soufiun Rom itan Julius a wisen túmúnú Paul me ekkewe ekkóch chón kalapus me a filaatá pwe repwe fiti ewe siip sein uwou pisek mi kerán wareiti Seseria. Ena siip a feito seni Atramitium, eú oroor mi nóm notoun Eisia Minor, mi sape ngeni ewe telinimw itan Mitilene lón ewe fénú itan Lesbos. Ena siip epwe akkomw sáiló efeng iwe mwirin notou, me epwe kaúló ren ekkewe oroor pwe repwe káápitiw me káápitá pisek wóón. Ekkena sókkun siip esap pwal sein aramas, ákkáeúin chón kalapus. (Ppii ewe pwóór “Sái Wóón Mataw me Alen Ekkewe Sein Uwou Pisek.”) Nge ese mwáál, Paul a mmen kilisou pwe esap i chék ewe Chón Kraist lein ekkena chón féfféringaw. A mwaren wor rúúemén chienan, Aristarkus me Luk. Ewer, Luk a wisen makkeei ei pwóróus. Sise silei iká chienen Paul kana mi túppwél ra pwisin mééni ar sái are a chék mumu ngeniir pokiten iir néún Paul chón angang.—Féf. 27:1, 2.

5. Ié kewe Paul a chuuriir me lón Siton, me met sia tongeni káé seni ena?

⁵ Ren úkúúkún eú rán ena siip a sái ina epwe 70 mwail ngeni efeng me a inelong Siton, mi nóm órossetin Siria. Ussun itá a kkóló féfférún Julius ngeni Paul seni ekkewe pwal ekkóch chón féfféringaw eli pokiten Paul i emén chón Rom me esap i emén chón atai allúk. (Féf. 22:27, 28; 26:31, 32) Julius a mut ngeni Paul an epwe ló chuuri chienan kewe Chón Kraist. Ese mwáál chienen Paul kana ra fókkun pwapwa pwe ra tongeni awasélaéchú mwirin an kalapus ren langattam fansoun! A wor atun ka pwal tongeni awasélaéchú ekkewe ekkóch? Atun ka awasélaéchú ekkewe ekkóch, kopwe pwal péchékkúletá.—Féf. 27:3.

6-8. Menni leeni Paul me chienan kewe ra ló ngeni mwirin ar ló seni Siton, me ifa ussun a suuk ngeni an epwe afalafal?

⁶ Ewe siip a ssá seni Siton me a pwer órosset me a pássini Silisia, kkan ngeni Tarsus, ikewe Paul a mámmááritá ie. Luk ese fósun ar kaúló lón pwal ekkóch leeni, nge a erá pwe ra nóm lón feiengaw ren “péchékkúlen ewe ásepwál.” (Féf. 27:4, 5) Ikáámwo a ina ussun, nge sia tongeni anchangei pwe Paul a alamotaéchú ena fansoun le afalafala ewe kapas allim. Ese mwáál, a afalafal ngeni chienan kewe chón kalapus me ekkewe ekkóch wóón ena siip, kapachelong ekkewe sááló me ekkewe soufiu, me pwal ekkewe aramas mi nóm wóón ekkewe oroor ikewe ewe siip a kan inelong ie. Sia pwal alamotaéchú ach fansoun iei le afalafala ewe kapas allim ngeni ié chék mi mochen aúseling?

⁷ Mwirin och fansoun, ewe siip a tori ewe oroor Mira mi nóm órossetin éérún Eisia Minor. Me ikena ie, Paul me ekkewe ekkóch ra tétá wóón pwal efóch siip epwe ssá ngeni Rom ikewe repwe ló ie. (Féf. 27:6) Lón na fansoun, Isip a kan tiinaaló féún wiich ngeni Rom, me ekkewe siip mi wisen uwei ekkena wiich ra inelong Mira. Julius a kúna ena sókkun siip iwe a ereni ekkewe soufiu me chón kalapus ar repwe tétá wóón. Ena siip ra fiti iei, a watte seni ewe akkomw. A uwei chómmóng féún wiich me pwal 276 aramas, weween ekkewe sááló, soufiu, chón kalapus, me pwal ekkóch ra sái ngeni Rom. A chómmóngoló aramas wóón ena siip me Paul a tongeni afalafal ngeniir, me ese mwáál a fókkun alamotaéchú ena fansoun.

⁸ Mwirin, ena siip a sáiló ngeni Snaidos, mi nóm notouéérún Eisia Minor. Iká a kinamwe ásepwál iwe efóch siip a tongeni tikeri ikena mwirin chék eú rán. Iwe nge, Luk a erá mwirin ar ‘sáimmangoló chómmóng rán, ra tori Snaidos fán weires.’ (Féf. 27:7a) A fókkun weires ar sái pokiten ngawen ewe ásepwál. (Ppii ewe pwóór “A Mmen Efeiengaw ewe Ásepwál lón Mediterranean.”) Anchangei weiresin ekkewe pasisé ren án ena siip sáiló lón ena watteen ásepwál me lóóló.

“Áúa Fókkun Nuponup ren Péchékkúlen ewe Mélúmél” (Féffér 27:7b-26)

9, 10. Met sókkun weires Paul me chienan kewe ra kúna lón ar sái kane ngeni Krit?

⁹ Ewe káptin wóón ewe siip a mochen repwe sópweeló ar sái notou seni Snaidos, nge Luk, ewe mi kúna minne a fis, a erá pwe ‘ewe ásepwál ese mut ngeniir ar repwe sópweeló ar sái.’ (Féf. 27:7b) Atun ewe siip a towaw seni fénú, enienin eú ásepwál mi péchékkúl seni notouááfeng a mwittir pééni ngeni éér. Ewe fénú Saipros a túmúnú ewe siip seni ngawen ewe ásepwál, iwe lón ei atun ewe fénú Krit a pwal féri ena. A ekis éch ewe ásepwál mwirin ar pássini Salome éétiwen Krit. Pwata? Pún ewe siip a nóm éérún ena fénú ikewe enienin ewe ásepwál ese kon péchékkúl me ie. Anchangei ngaselóón ekkewe pasisé! Nge ekkewe chón angang wóón ena siip ra silei pwe ekiseló chék epwele poputá fansoun patapat, ewe atun a mmen efeiengaw ar repwe sái. Iwe a wor popun ar repwe lólilen.

¹⁰ Luk a tichik le makkeei pwe, “Atun áúa sáiló fán weires arap ngeni fénú [ewe fénúen Krit], áúa tori eú leeni itan Oroor Múrinné.” Inaamwo iká ra kúna túmún seni ewe ásepwál pokiten ra kane ngeni fénú, nge a weires ar repwe nemeni fetálin ewe siip. Iwe nge, ra kúna eú leeni mi núkúnúkéch me túmún ar repwe oturatiw ar we angké ie me mwen ar tikeri órossetin ewe fénú mi nóm efeng. Ifa ttamen ar nóm ikkena? Luk a erá pwe ra nóm ikenan lón “chómmóng rán,” nge iká repwe chék nónnóm ikkena, iwe epwe kon efeiengaw ngeniir atun repwe sái. Atun ekkewe maram September/October, a efeiengaw án ekkewe siip repwe sái.—Féf. 27:8, 9.

11. Met Paul a ereni chienan kewe wóón ewe siip, nge met ra féri?

¹¹ Eli a wor ekkóch pasisé ra tingorei Paul an álillis pokiten a fen piin sái lón Mediterranean. Paul a ereniir pwe resap mwo sái. Iká repwe sái ewe “siip epwe kokoló me osan kewe repwe péútúló,” me eli ekkóch me leir repwe tongeni máló. Iwe nge, ewe káptin me ewe minne ká waan ewe siip ra mochen ar repwe chék sópweeló ar sái, eli pokiten ra mochen kútta eú leeni mi núkúnúkéch. Ra pesei Julius, me lape ngeniir ra mochen sáiló Finiks, eú leenien inen siip mi chék nóm kúkkútiw. Eli ena leenien inen siip a watte me a múrinné ar repwe nónnóm ie lón ena fansoun patapat. Iwe, atun ewe ásepwál a enito seni éér ra meefi pwe epwe ámecheresi ar sái, iwe ra su.—Féf. 27:10-13.

12. Mwirin án Paul me chienan kewe ló seni Krit, met sókkun feiengaw ra kúna lón ar sái, me ifa ussun ekkewe sááló ra túmúnúúr seni feiengaw?

¹² Iwe nge, och “mélúmél mi efeiengaw” a enito seni éétiwááfeng. Nge ren och fansoun ra túmún atun ra nóm orun “eú kúkkún fénú itan Kauta” ina epwe 40 mwail towauan seni ewe Oroor Múrinné. Iwe nge, ekkewe aramas ra nóm lón feiengaw pokiten ewe siip a sássá ngeni éér me epwe tongeni fanetá wóón ppien órossetin Afrika. Ren an esap fis ena, ekkewe ssáló ra mwittir úraatá ewe timma mi nóm mwirin ewe siip. Iwe nge a fókkun weires ar repwe féri ena pokiten a lélléló ewe timma. Mwirin ra féétaaló ewe watteen siip ngeni fitefóch éúmmóngun sáál me sein pwe esap mékkúfesen. Iwe, ra epichaatiw féféén ewe amara me ra fókkun angang weires le towu seni ena ásepwál. Anchangei úkúúkún eniwokkusun ena atun! Iwe nge, minne ra féri ese naf, pokiten waar na siip a chúen “nuponup ren péchékkúlen ewe mélúmél.” Lón ewe aúlúngátin rán, ra oturaaló ekkóch pisekin ewe siip pwe epwe ppánetá.—Féf. 27:14-19.

13. Met pwóróusen ekkewe aramas wóón ewe siip Paul a fiti atun ewe mélúmél?

¹³ Ese mwáál, ekkewe pasisé ra fókkun niwokkus. Nge Paul me chienan kewe ra fókkun lúkú pwe repwe manaw. Me mwen ena, ewe Samol a fen alúkúlúkú ngeni Paul pwe epwe afalafal ussun i lón Rom, me ekiseló mwirin emén chónláng a alúkúlúkúsefáli ena pwon. (Féf. 19:21; 23:11) Iwe nge, ren úkúúkún ruu wiik, ese kaúló ewe watteen mélúmél. Ewe káptin ese esilla ia ra nóm ie are ia ra sássá ie pokiten a chék púppúng rán me kuchuchu, me a pwélúló akkar me fúú. A pwal mwo nge weires ar repwe mwéngé pokiten a púng rán, ra ffééú, málélé, me niwokkus.

14, 15. (a) Atun Paul a fós ngeni chienan kewe wóón ewe siip, pwata a eppiietá met ewe a fen éúréúra ngeniir me mwan? (b) Met sia káé seni ewe pwóróus mi atoto ápilúkúlúk Paul a atoura?

¹⁴ Iei Paul a útá. A ereniir sefál met a fen éúréúrer me mwan, nge esap ren an epwe apwúngúúr. Nge minne a fis, ina pisekin ánnet pwe itá úrúrún repwe aúselinga alon we. Mwirin a ereniir: “Úa pesekemi pwe oupwe tipepwora, pún esap wor emén epwe máló pwe ei chék siip epwe ta.” (Féf. 27:21, 22) Ese mwáál, a oururu chókkewe mi aúseling ngeni. Me eli Paul a fókkun pwapwa ren án Jiowa ngeni ena pwóróus mi alúkúlúk pwe epwe apwóróusa ngeni chókkana. A lamot ach sipwe chechchemeni pwe Jiowa a aúcheani manawen emén me emén aramas. Jiowa a tongei aramas meinisin. Ewe aposel Piter a makkeei ei: “Jiowa . . . ese mochen án emén epwe máló, nge a mochen án meinisin repwe áier.” (2 Pit. 3:9) A ifa me atapwalapwalen ach sipwe achocho úkúúkún ach tufich le esilei ngeni aramas meinisin ewe pwóróusen ápilúkúlúk mi feito seni Jiowa! Jiowa a aúcheani aramas meinisin, nge iká rese rongorong, repwe feiengaw.

¹⁵ Ese mwáál, Paul a afalafal ngeni chómmóng aramas wóón ewe siip ussun “ápilúkúlúkún ewe pwon Kot a” eáni. (Féf. 26:6; Kol. 1:5) Iei iir meinisin ra meefi pwe epwele ta waar we siip, nge Paul a awora ngeniir ápilúkúlúk pwe resap máló. A ereniir: “Lón chék ei pwinin, ewe Kot úa angang ngeni . . . a tiinaato emén néún chónláng me a útá únúkki me apasa: ‘Paul, kosap niwokkus. Kopwe útá mwen mesen Sisar, nge nengeni! Kot epwe amanawók me pwal meinisin chókkewe mi etuk lón ei sái.’” Paul a peseer: “Ámi kana mwán, oupwe tipepwora pún úa lúkú Kot, pwe i epwe féri ekkeei mettóch ussun minne ewe chónláng a ereniei. Iwe nge, sipwe fanetá wóón eú fénú.”—Féf. 27:23-26.

“Ám Meinisin Áúa Tikeri Fénú” (Féffér 27:27-44)

16, 17. (a) Ineet atun Paul a iótek, me met meefien ekkewe aramas mwirin? (b) Ifa ussun a pwénútá minne Paul a eáni éúréúr?

¹⁶ Atun ekkena ruu wiik mi eniweniw, ewe siip a sáiló ina epwe úkúúkún 540 mwail, iwe ekkewe sááló ra meefi pwe ra arap ngeni fénú, pokiten ra rong án ekkewe ló tori fénú. Ra oturatiw ewe angké seni mwirin pwe ewe siip ete rikiló pokiten ra mochen mwan epwe wene ngeni fénú iká ra fanetá wóón pii. Lón na atun, ra sótun sú seni ewe siip nge ekkewe soufiu ra eppetiir. Paul a ereni ewe meilapen soufiu me ekkewe soufiu: “Iká pwe ekkenan mwán resap nóm wóón ei siip, ousap tongeni manaw.” Atun a ekis kinamwe, Paul a pesei meinisin ar repwe mwéngé, me a alúkúlúkúúr sefál pwe repwe manaw. Mwirin Paul a “apasa an kilisou ngeni Kot me mwen meser meinisin.” (Féf. 27:31, 35) Atun a eáni ena iótekin kilisou, a isettiw eú leenien áppirú mi múrinné fán iten Luk, Aristarkus, me ekkewe Chón Kraist lón ei fansoun. Chókkewe mi aúseling ngeni óm kewe iótek ra péchékkúletá seni me kúna ourur?

¹⁷ Mwirin án Paul iótek, “iir meinisin a péchékkúletá letiper me ra poputá le angang ener mwéngé.” (Féf. 27:36) Ra pwal oturaaló ekkewe wiich leset pwe ewe siip epwe ppánetá atun ra tori fénú. Atun a rániló, ekkewe sááló ra pékú selin ekkewe angké, ra amasassala féféén ekkewe mwirimwir, me ra éúratá ewe amaraan mwan pwe repwe tongeni wene ngeni ewe ppi me fanetá wóón. Mwen ewe siip a mwéchúló, eli wóón ppi are pwakak, me mwirin ewe siip a poputá le mék ren ekkewe lóó. Ekkóch soufiu ra mochen nieló ekkewe chón kalapus pwe rete sú, nge Julius a angolong me eppetiir. A ereni meinisin ar repwe á ngeni fénú. Minne Paul a ereniir a pwénútá, iir meinisin 276 ra manaw. Ewer, iir ‘meinisin ra tikeri fénú.’ Nge ra nóm ia?—Féf. 27:44.

“Kirekiréch mi Luló Sókkólóón” (Féffér 28:1-10)

18-20. Ifa ussun ekkewe chón Malta ra pwáári “kirekiréch mi luló sókkólóón,” me ifa ewe manaman a fis ngeni Paul?

¹⁸ Chókkewe mi manaw ra tori ewe té itan Malta, mi nóm éérún Sicily. (Ppii ewe pwóór “Ia Malta A Nóm Ie?”) Aramasen ena fénú ra pwáári ngeniir “kirekiréch mi luló sókkólóón.” (Féf. 28:2) Ra ékúetá eú ekkeei fán iten chókkewe rese sissileer mi tori fénúer na nge ra chéchéén me ffééú. Inaamwo iká a púng rán me patapat, nge ra pwichikkar seni ewe ekkei. A pwal fis eú manaman.

¹⁹ Paul a mochen álillis, iwe a ionfengeni epinúk amúch me watá wóón ewe ekkei. Atun a féri ena, emén serepenit mi poison a tééwu me kkúú me ittiwetiw wóón péún. Chón ena fénú ra ekieki pwe ina eú kapwúng me ren ekkewe kot.a

²⁰ Chókkewe mi kúna án ewe serepenit kkúú Paul, ra lúkú pwe epwe “pwo.” Me ren eú puken áweweei, ewe popun kapas Luk a néúnéú fán iten “pwo,” ina eú kapas chón silei sáfei ra néúnéú. Sise máirú ren án Luk néúnéú ena kapas pokiten i emén tokter. (Féf. 28:6; Kol. 4:14) Nge, Paul a chék wichikaaló ena man mi poison me wóón péún me ese feiengaw.

21. (a) Ikkefa ekkóch pwóróus mi pwúng Luk a makkeei ussur? (b) Ifa ewe manaman Paul a féri, iwe met ekkewe chón Malta ra féri mwirin?

²¹ Ewe mwán mi pisekisek me mi chómmóng fénúan itan Puplius a nóm lón ena leeni. Eli i emén meilapen Rom mi watte wisan lón Malta. Luk a erá pwe i “ewe mwán mi aúchea lón ena fénú,” me ina ewe itelap a mak wóón faw me lóóm lón Malta. A awasélaéchú Paul me chienan kewe ren úkúúkún úlúngát rán. Nge, semen Puplius we a semmwen. Iwe pwal lón eú atun, fán pwúng Luk a áweweéchú án ena mwán semmwen. A erá pwe a “kokkoon wóón peet pwe a úri pwichikkar me semwenin nuuk mi luló metekin.” A néúnéú ekkewe kapas mi affata met sókkun semmwen a úri. Paul a ióteki me a isettá péún wóón, iwe a chikar. Ekkewe aramas ra fókkun mwaar ren ena manaman, iwe ra pwal uwouto pwal ekkóch ren pwe repwe chikar, me ra pwal uwou ngeni Paul me chienan kewe chómmóng liffang me met ra osupwangan.—Féf. 28:7-10.

22. (a) Met emén sousile a erá ussun ewe pwóróus Luk a makkeei lón ar sái ngeni Rom? (b) Met sipwele pwóróus wóón lón en lesen mwirin ei?

²² Ekkewe pwóróus sia káé ussun án Paul sái a fókkun pwúng me enlet. Emén sousile a erá: “Ekkewe pwóróus Luk a makkeei fen ina ewe mi kon tichik lón unusen ewe Paipel. A mmen tichik me pwúng ekkewe pwóróus ussun ar sái wóón siip me napanapen ewe sáát me ásepwál lón éétiwen Mediterranean” pwe ussun itá a alónga wóón minne a pwisin makkeei me isoni. Eli Luk a makkeei ekkena sókkun pwóróus me isoni atun a sái ren ekkewe aposel. Iká ina, epwe wor chómmóng met a tongeni mak ussun lón ar sái mwirin. Met epwele fis ngeni Paul atun ra tori Rom? Sipwe ppii.