Kopwe Pwora Atun A Chok Arapoto Om Ngaselo
“‘Ngang ua etuk, pwe upwe angasokolo,’ ina alon Jiowa.’”—JEREMAIA 1:19.
1, 2. Pwata a lamot ngeni aramas meinisin ar repwe ngaselo?
NGASELO! Ena kapas a fokkun aururukich! Ngaselo a wewe ngeni pwe emon epwe cherikich, angasakich seni eu lapalap mi ingau are weires. A pwal kapachelong ewe ekiek pwe sipwe tolong lon eu lapalap mi murinno seni me apwapwa.
2 A fet me watten lamoten an aramas repwe kuna ngaselo lon ach ei fansoun! Aramas ekis meinisin ra chouchou me letipengau ren osukosuk watte—ren fitikoko lefilen aramas, lon pekin moni, aion, ekiek, me memef. Lap ngeni aramas meinisin ra letipengau me lichipung ren lapalapengauen fonufan, ra mochen pwe epwe ochulo.—Aisea 60:2; Mattu 9:36.
“Fansoun Weires”
3, 4. Pwata a lapelo lamoten ar repwe ngaselo iei?
3 Pokiten ei 20th senturi a fen kuna riaffou lap seni ekkewe ekkoch fansoun, a lapalo lamoten aramas repwe ngaselo ie lap seni lom. Ikenai, lap seni eu billion aramas ra fokkun woungau, me a chochommongolo won 25 million iteiten ier. Iteiten ier orun 13 million semirit ra malo seni nafangauen mongo are osupwang pokiten ar woungau—lap seni 35,000 iteiten ran! Iwe, ururun fitu million aramas repwe chinnapelo nge ra fen malo seni sokkopaten semmwen.—Luk 21:11; Pwarata 6:8.
4 Ekkewe maun me fitikoko ra efisata riaffou watte. Ewe puk itan Death by Government a apasa pwe “lap seni 203 million aramas lon ei senturi ra fen nninnilo” ren ekkewe maun, fitikoko lefilen einang me einang, pwal lamalam me lamalam, me an ekkewe muu nnielo pwisin nour kewe aramas. A pwal apasa: “A tufich pwe ekkewe mi malo a fen tori 360 million aramas. A usun ita nge ewe familien aramas a fen riaffou ren pwal eu “Black Plague”. Iwe, aramas ra wesewesen riaffou, sap ren monun semmwen nge ren [aeamwaallin] Manaman.” Ewe sou mak itan Richard Harwood a apasa: “Ekkewe maun lon ekkewe senturi lom lom ra chok kukkun ika sipwe alollofengennir me ekkewe maun lon ei senturi.”—Mattu 24:6, 7; Pwarata 6:4.
5, 6. Pwata ach ei fansoun a fokkun weires?
5 Lukun ekkewe lapalapangau lon ekkewe ier ra koran lo, a pwal fokkun wattelo atai alluk, fofforun sikepwach, me tatakkisin ekkewe famili. Emon mi pin wiseni ewe wis United States Secretary of Education itan William Bennett a era pwe lon ukukun 30 ier, a chommongolo chochoon U.S. won 41 percent, nge atai alluk a wattelo won 560 percent, pwopwoon lipich won 400 percent, mufesen won 300 percent, me an ekkewe sarafo pwisin niirelo won 200 percent. Princeton University Professor John DiIulio, Jr., a ouroura aramas usun chommongoloon ekkewe sarafo “super-predators,” mi “nni manau, awata aramas, achou manau, sola, me efisata fitikoko watte. Rese mefi sauen ar repwe ares, kuna riaffoun fotek, are miritin letiper an a tipi ngenir.” Lon ewe United States, iei ewe tipisin nni manau a nampa ruu lein ekkewe popun ekkewe sarafo lefilen 15 tori 19 ierir ra malo. Iwe, chommong ekkewe semirit fan ruanu ierir ra malo seni an aramas fofforingau ngenir lap seni ir kewe mi malo seni semmwen.
6 Atai alluk me fofforun mwanesol rese fis lon eu chok fonu. Lap ngeni fonu meinisin ra repotei ena sokkun poraus. A fis pokiten lapaloon an aramas aeamwaalli ekkewe safeien opuchopuch mi aingaua fitu million aramas. Australia’s Sydney Morning Herald a apasa: “An aramas amomolo safeien opuchopuch lon chommong fonu, ina ewe sokkun sopai mi nampa ruu ren watten winnan fan chok an aramas amomo ekkewe pisekin efeiengau.” Iei pwal eu popun, ekkewe fofforun mwanesol me fofforun sikepwach mi choufetal lon ekkewe program lon TV. Lon chommong fonu, atun emon semirit epwe tori 18 ierin, a fen katol fitu ngerou fofforun mwanesol me fofforun sikepwach won TV. A watte an tufichin aingaua aramas, pun minne sipwe ita amongouni ekiekich epwe kan anapanapa lapalapach.—Rom 12:2; Efisus 5:3, 4.
7. Ifa usun Paipel a fen oesini usun ekkewe lapalapengau mi fiffis ikenai?
7 A fen pwung an Paipel oesini usun ekkeei mettoch mi ngau lon ach ei senturi. A apasa pwe epwe fis maunen fonufan, sokkopaten semmwen, nafangauen mongo, me lapaloon atai alluk. (Mattu 24:7-12; Luk 21:10, 11) Iwe, lupwen sipwe ekieki usun ewe oesini mi mak lon 2 Timoti 3:1-5, a usun chok ach auseling ngeni ekkewe porausen fonufan iteiten ran. A era pwe ach ei fansoun a wewe ngeni “ekkewe ranin le sopwolon”, a pwal oesini pwe aramas ‘repwe tongei pwisin ir, repwe tongei moni, alleasolapa semer kewe me iner, esor ar tuppwol, esap wor ar chen, repwe luapas, repwe lamalam tekia, repwe aucheani minne repwe pwisin pwapwa ren nge resap tongeni Kot.’ A chok ina usun lapalapen fonufan ikenai. Usun William Bennett a pwarata: “A kon chommong ekkewe esissin pwe civilization a chok ngangauelo.” Ekkoch ra pwal mwo nge era pwe civilization a muchulo ren ewe aewin maunen fonufan.
8. Pwata Kot a efisata ewe Noter lon ranin Noa we, iwe, ifa usun an a weneiti ach ei fansoun?
8 Minne a fiffis iei a ngau lap seni minne a fis me mwen ewe Noter lon ranin Noa we, lupwen “ewe fonufan a ur ren fofforingau”. Lon na fansoun, lap ngeni aramas meinisin rese mochen aier seni ar kewe fofforun mwanesol. Ina minne Kot a era: “Ewe fonufan ra fokkun fofforingau fan mesen Kot o eani fofforun mwanesol ekis meinisin.” Ewe Noter a ataielo ena otot mi fokkun mwanesol.—Keneses 6:11, 13; 7:17-24.
Esap Tufich Ach Sipwe Ngaselo Ren Aramas
9, 10. Pwata sisap eani lukuluk won aramas ar repwe angasakichelo?
9 Ita aramas repwe tongeni angasakichelo seni ekkeei lapalapangau? An Kot we Kapas a polueni: “Ousap apilukuluku ekkewe samol, are emon aramas, pun esor alillis me rer.” “Aramas resap pusin nemeni manauer.” (Kol Fel 146:3; Jeremaia 10:23) Fitu ngerou ierin uruwoon aramas ra annetata ekkena poraus mi enlet. Aramas ra fen sotuni chommong sokkopaten ototen nemenem, sopai, me otaen aramas, nge a chok ngangauolo lapalapen fonufan. Ika aramas repwe tongeni pwakini ekkeei osukosuk, epwe fen pwapwalo. Iwe nge, mei enlet pwe “aramas ra nemeni aramas ngeni feiengau.”—Än Salomon Afalafal 8:9; Proverbs 29:2; Jeremaia 17:5, 6.
10 Lap seni engol ier lom, ewe a pin wiseni ewe wis U.S. national security adviser Zbigniew Brzezinski a apasa: “Esor tipemwaramwar pwe fitikoko lefilen aramas, an aramas menemenengau ren ekkewe sou nemenem, fitikoko lon pekin moni, me fitikoko lefilen ekkewe muu repwe chok choufetalelo.” A pwal apasa: “Aramasen fonufan repwe kuna fitikokoon unusen fonufan.” Ena poraus usun lapalapen fonufan a fokkun pwung lon ach ei fansoun. Emon mi kapas usun ei fansoun lapaloon fofforun mwanesol a makkei lon ewe simpung itan Register lon New Haven, Connecticut: “A kon ssenuk ewe ukukun fitikoko pwe sisap chuen tongeni aukalo.” Apw, esap tongeni ukutiu ngaueloon ei fonufan, pun ewe oesini usun “ekkewe ranin le sopwolon” a pwal apasa: “O ekkewe aramas ingau, pwal ekkewe chon likotuputup, repwe chok alapalo ar fofforingau, ra otupu ekkoch, nge ekkoch ra pwal otupu ir.”—2 Timoti 3:13.
11. Pwata aramas resap tongeni amurinnolo lapalapen fonufan mi chok ngangauelo?
11 Aramas resap tongeni siwili minne epwe fis pun Setan, i “ewe koten ei ototen mettoch.” (2 Korint 4:4) Ewer, “unusen fonufan a nonnom fan nemenien ewe mi ingau.” (1 Jon 5:19; pwal nengeni Jon 14:30.) A pung minne ewe Paipel a apasa usun ach ei fansoun: “Riaffou ngenikemi, fonufan o matau, pun ewe tefil a fen feitiu remi lon an song mi lap, pun a silei pwe an we fansoun a chok mochomoch.” (Pwarata 12:12) Satan a silei pwe an we nemenem me an we otot repwele muchulo, ina popun, a usun chok “emon laion mi orior, a kutta an epwe oromalo emon.”—1 Piter 5:8.
Arapakan Chok Io kewe Repwe Ngaselo?
12. Io epwe ngaselo ekiselo chok?
12 Watteloon weirisin lapalapen fonufan, ina pisekin annet pwe eu siwillap—enlet, eu ngaselo mi lap—a chok arapoto! Fan iten io? A chok arapoto ar repwe ngaselo ir kewe mi afanni ekkewe esissinen ourour me fori minne mi fich. Aewin Jon 2:17 a pwarata met sipwe fori: “Iwe, fonufan [an Satan otot] epwe morelo, o pwal an kewe mochenia-ingau; nge i mi fori letipen Kot epwe nonnom feilfeilo chok.”—Pwal nengeni 2 Piter 3:10-13.
13, 14. Ifa usun Jises a menlapei lamoten ach sipwe mammasa?
13 Jises a oesini pwe ngaueloon ei ototen aramas ikenai epwele morelo lon eu fansoun riaffou “usun chok esaamwo fis seni le poputaan fonufan tori ikenai, o esap pwal usun chok mwirin.” (Mattu 24:21) Ina popun a ouroura: “Oupwe pwisin tumunukemi, pwe letipemi ete chourek pokiten mongommong, are unupuch, are aurekin ei manau, o ewe ran ete muttir torikemi usun chok eu sser. Pun epwe tori ir meinisin mi nonnom won unusen fonufan. Nge ami oupwe mammasa fansoun meinisin, o ikiotek, pwe oupwe pochokkul, o oupwe ngaselo seni ekkewe mettoch meinisin mi epwe fis; o ami oupwe uta mwen mesen ewe Noun-Aramas.”—Luk 21:34-36.
14 Ir kewe mi “tumunufichi” me “mammasa” repwe kutta me foffori letipen Kot. (Proverbs 2:1-5; Rom 12:2) Ir ekkewe repwe “tongeni su seni” ewe kiteter epwele tori an Satan we otot. Iwe, repwe tongeni unusen lukuluk pwe repwe ngaselo.—Kol Fel 34:15; Proverbs 10:28-30.
Ewe Chon Angasalo mi Lapalap
15, 16. Io ewe akkaeuin Chon Angasakichelo, iwe, pwata sipwe luku pwe an kewe kapwung repwe chok pwung?
15 Ren noun Kot kewe chon angang repwe ngaselo, a lamot pwe Satan me unusen an we otot repwe morelo. Epwe lamot an epwe wor emon chon angasalo mi manaman lap seni aramas. Ina i Jiowa Kot, ewe Sou Nemenem mi Tekia seni meinisin, ewe Chon Forata mettoch meinisin lon lang me fonufan mi Lapalap. I ewe Chon Angasalo mi Lapalap: “Ngang—Ngang mi Jiowa, iwe, esor emon chon amanau luki.”—Aisea 43:11; Proverbs 18:10.
16 Lon Jiowa a wor ewe ukukun manaman, tipatchem, pung me tong mi unus. (Kol Fel 147:5; Proverbs 2:6; Aisea 61:8; 1 Jon 4:8) Iwe, lupwen epwe apwonueta an kewe kapwung, sipwe tongeni lukuluk pwe an kewe foffor repwe chok pwung. Eperiam a eis: “Ifa usun, ewe Souapwungun unusen fonufan esap eani apwung fan pwung?” (Keneses 18:24-33) Paul a era: “Mi wor och ese pwung ren Kot? Apwi, esap ina!” (Rom 9:14) Jon a makkei: “Ewer, Samol Jiowa Kot mi Lapalap, om kapasen apung mi chok enlet o pung.”—Pwarata 16:7.
17. Ifa usun noun Jiowa kewe chon angang me lom ra pwarata ar lukuluk won an kewe pwon?
17 Lupwen a pwonei pwe epwe angasalo aramas, epwe fokkun apwonueta. Joshua a apasa: “Ekkewe pwon meinisin Jiowa a eani ra pwonueta. Esap wor eu me leir esap pwonueta.” (Josua 21:45) Solomon a apasa: “A apwonueta an kewe pwon mi murina meinisin.” (1 Kings 8:56) Ewe aposel Paul a era pwe Eperiam “ese pwal tipemwaramwar ren an Kot we pwon pokiten lukulukummang, nge a chok pochokkulelo lon an luku . . . o a fokkun meefi pwe minne Kot a pwonei, epwe pwal tongeni fori.” Sarah a pwal “ekieki usun [Kot] mi pwonei, pwe i mi tuppwel.”—Rom 4:20, 21; Ipru 11:11.
18. Pwata noun Jiowa kewe chon angang ikenai repwe tongeni lukuluk pwe repwe ngaselo?
18 Jiowa ese usun chok emon aramas, nge sipwe tongeni unusen lukuluk won I, pwal an we kapas mi enlet. “Jiowa Sapaot a akapwon, a apasa: ‘Enlet, minne ua akkota epwe fis, nge minne ua filata epwe pwonueta.’” (Aisea 14:24) Iwe, lupwen ewe Paipel a apasa pwe “Jiowa a fen silei angasalo ekkewe aramas mi tuppwel seni ar kewe sossot, o a pwal silei iseis ekkewe aramas mi ingau ngeni ninni tori ewe ranin apung,” sipwe tongeni lukuluk pwe epwe wesewesen fis. (2 Piter 2:9) Pwal mwo nge lupwen repwe kuna feiengau seni chon oputar mi pochokkul, noun Jiowa kewe chon angang ra pwora pokiten an Jiowa memmef, ewe a nom lon an we pwon ngeni emon noun soufos: “Ir repwe maun ngonuk, nge resap tongeni akufuk, pun ngang ua etuk pwe upwe tumunuk. Ngang Jiowa ua kapas.’”—Jeremaia 1:19; Kol Fel 33:18, 19; Taitos 1:2.
An Kot Angasalo Aramas me lom
19. Ifa usun Jiowa a angasalo Lot, iwe, ifa usun an a weneiti ach ei fansoun?
19 Epwe tongeni apochokkulakicheta ach sipwe chechemeni ekkoch an Jiowa kewe fofforun angasalo aramas. Awewe chok, Lot a “fokkun riaffou” ren ngauen chon Sotom me Komora. Nge Jiowa a rongorong “ewe kapasen atutur” ngeni ekkena telinimw. Lon ewe fansoun mi fich, a tinalo chonlang pwe repwe pesei Lot me an we famili ar repwe muttir su seni ikewe ie. Ifa sopwolon? Jiowa “a angasalo Lot, atewe mi pung,” “a fisi ekkewe telinimwen Sotom me Komora o foralo ir repwe falang.” (2 Piter 2:6-8; Keneses 18:20, 21) Ikenai, Jiowa a pwal afanni ewe kapasen atutur usun an ei fonufan fofforingau mi fokkun watte. Lupwen noun kewe chon uwei poraus ikenai repwe awesalo ar we angangen pwarata mi atapwalapwal ukukun an mochen, epwe apwungu ei otot me angasalo noun kewe chon angang usun chok an a angasalo Lot.—Mattu 24:14.
20. Awewei an Jiowa angaselo Israel lom seni Isip.
20 Lon Isip lom lom fitu million noun Kot kewe aramas ir slave. Jiowa a apasa usur: “Ua rongorong ar sio . . . ua pwal silei ar weires meinisin. Iwe, ua feitiu pwe upwe angaseer.” (Ekistos 3:7, 8) Iwe nge, mwirin an mut ngeni noun Kot kewe aramas ar repwe lo, Farao a siwili an ekiek, a pwal tapwerir eti noun kewe sounfiu. Usun ita nge ekkewe chon Israel ra sser arosetin ewe Setin Par. Iwe nge, Moses a apasa: “Ousap niuokus, oupwe uppwos o nengeni usun an Jiowa amanauakemi ikenai.” (Ekistos 14:8-14) Jiowa a kinifeseni ewe Setin Par, me ekkewe chon Israel ra ngaselo. Noun Farao kewe sounfiu ra tapwerir, nge Jiowa a aea an manaman pwe “ewe sat a pwolurela, ra kokotiu usun pilom lon ewe lolo mi lapalap.” Mwirin, Moses a alingalo Jiowa lon an kol ngeni: “Io a wewe ngonuk lon om pin mi tekia, lon om foffor mi ling o eniwokus me lon om fori manaman.”—Ekistos 15:4-12, 19.
21. Ifa usun noun Jiowa kewe aramas ra ngaselo seni chon Ammon, Moap, me Seir?
21 Fan eu, ekkewe muun Ammon, Moab, and Seir (Edom) mi oput ir ra sotun arosalo noun Jiowa kewe aramas. Jiowa a apasa: “Ousap niuokus, ousap pwal ruko ren ei mwichemongun aramas. Pun ei maun sap ami, pwe an Kot. . . . Ami ousap fiu lon ei maun. Oupwe atettelikemi o ukkuta chok. Oupwe nengeni usun an Jiowa awinnakemi.” Jiowa a angasalo noun kewe aramas ren an aosukosuka lein ekkewe mwichen sounfiu pwe ra pwisin nifengennir.—2 Kronika 20:15-23.
22. Ifa usun Jiowa a angasalo chon Israel seni Asiria ren och manaman?
22 Lupwen ewe Nemenem mi pochokkul Asiria a toki Jerusalem, King Sennacherib a turunufasei Jiowa ren an ereni ekkewe aramas won ewe tit: “Io lein koten ekkeei fonu a tufichin angasa fonuan seniei pwe Jiowa epwe tongeni angasalo Jerusalem seni lon pei?” A apasa ngeni noun Kot kewe chon angang: “Ousap tup ren an Hiskia michikemi ren an apasa, ‘Oupwe anomu ami apilukulukoch won Jiowa, pun i epwe amanauakich.’” Iwe, Hiskia a ikkiotek pwe Jiowa epwe amanauer, “pwe chon ekkewe mwun fonufan meinisin repwe silei pwe en chok mi Kot.” Jiowa a nielo 185,000 sounfiun Asiria, iwe, noun Kot kewe chon angang ra ngaselo. Mwirin, atun Sennacherib a fel ngeni noun we kot mi chofona, pwisin noun kewe ra nielo.—Aisea, sopwun 36 me 37.
23. Ikkefa ekkewe kapas eis epwe chuen polu usun ngaselo ikenai?
23 Epwe tongeni apworaikich lupwen sipwe kuna ifa usun Jiowa a fen angasalo noun kewe aramas me lom. Ifa usun ikenai? Met sokkun feiengau noun kewe chon angang mi tuppwol repwe kuna pwe Jiowa epwe angaserelo ren och manaman? Pwata a witiwit tori iei pwe epwe angaserelo? Epwe ifa usun alon Jises keei repwe pwonueta: “Iwe, are ekkeei mettoch epwe fisita, oupwe neta o sacheta pun ami amanau a fen arapoto”? (Luk 21:28) Epwe ifa usun noun Kot kewe chon angang mi fen malo repwe pwal ngaselo? Ewe lesen mwirin epwe chosani ekkeei kapas eis.
Kapas Eis fan iten Enniwilin Ei Lesen
◻ Pwata a fokkun lamot ngaselo?
◻ Pwata sisap eani lukuluk won aramas pwe repwe angasakichelo?
◻ An io ngaselo a chok arapoto?
◻ Pwata sipwe tongeni lukuluk pwe Jiowa epwe angasakichelo?
◻ Ikkefa ekkoch porausen ngaselo lom ra apochokkulakich?
[Sasing lón pekin taropwe 10]
Eperiam, i emon lein chokewe mi unusen lukuluk won Jiowa