Chon Kraist Me Ewe Fonufanen Aramas
“Oupwe manaueni ewe manauen tipatchem fan mesen chon lukun.”—KOLOSE 4:5.
1. Met Jises a apasa ussun noun kewe chon kaeo me ewe fonufan?
LON EU iotek ngeni Seman we lon lang, iei alon Jises ussun noun kewe chon kaeo: “Ewe fonufan a oput ir, pun ir resap seni fonufan, ussun chok ngang usap seni fonufan.” A pwal apasa: “Usap tingor pwe kopwe angei ir seni fonufan, nge kopwe chok amwochu ir seni ewe mi ingau.” (Jon 17:14, 15) Chon Kraist resap towu seni fonufan, awewe chok ren ar imulo seni aramas lon ekkewe ita leeni mi pin. Nge, Kraist a “tiniirelo lon fonufan” pwe repwe noun chon pwarata “lon unusen fonufan meinisin.” (Jon 17:18; Fofor 1:8) Nge, a tingorei Kot pwe epwe tuttumunur pun Setan, “ewe samolun fonufan,” epwe aranga aramas pwe repwe oput ir pokiten iten Kraist.—Jon 12:31; Mattu 24:9.
2. (a) Ifa ussun an Paipel nounou ewe kapas “fonufan”? (b) Ifa ewe ekiek mi pwung Jiowa a eani ngeni fonufan?
2 Lon Paipel, fan chommong ewe kapas “fonufan” (Kriik, koʹsmos) a wewe ngeni chon fonufan rese pwung, nge ir mi “nonnom fan nemenien ewe mi ingau.” (1 Jon 5:19) Pokiten chon Kraist ra appiru an Jiowa kewe alluk me pwal alleasochisi ewe alluk pwe repwe afalafala ewe poraus allimen an Kot Muu ngeni fonufan, fan ekkoch a wor fitikoko lefiler me ewe fonufan. (2 Timoti 3:12; 1 Jon 3:1, 13) Iwe nge, Paipel a pwal nounou koʹsmos fan iten chon fonufan meinisin. Ina ewe fonufan Jises a kapas ussun lupwen a apasa: “Pwe a chok iei ussun an Kot tongei fonufan, pwe a fangolo Noun we alaemon pwe iteiten aramas meinisin mi luku i esap poutmwaallilo, nge epwe kuna manau esemuch. Pun Kot ese mwo akunou Noun we ngeni fonufan pwe epwe apwungu fonufan, nge a akunouto pwe fonufan epwe kuna manau esemuch ren.” (Jon 3:16, 17; 2 Korint 5:19; 1 Jon 4:14) Iwe, ikaamwo Jiowa a oput ekkewe mettoch mi pacheri an Setan otot mi ngau, nge a pwarata an tongei aramas ren an tinatiu Noun we ngeni fonufan pwe epwe amanaua ir meinisin mi “tori aier.” (2 Piter 3:9; Än Salomon Fos 6:16-19) An Jiowa ekiek mi pwung ussun ewe fonufan epwe ita emmweni ir kewe mi fel ngeni i.
Ewe Leenien Appiru ren Jises
3, 4. (a) Ifa ekiekin Jises ussun nemenem? (b) Ifa ekiekin Jises ussun ewe fonufanen aramas?
3 Ekis mwen an malo, iei alon Jises ngeni Pontius Pailat: “Muui we esap seni ei fonufan.” (Jon 18:36) Lon an tipeeu ngeni alon na, mesemwan Jises a puratiu an Setan kapasen liffangolo ngeni nemenem won ekkewe muun fonufan, me ese mut ngeni chon Jus ar repwe seikata i emon king. (Luk 4:5-8; Jon 6:14, 15) Iwe nge, Jises a pwarata tong mi lap ren ewe fonufanen aramas. Iei makkeien ewe chon kuno Mattu ussun ena: “Nge lupwen a kuna ekkewe aramas, a fokkun tongei ir, pun ra riaffou me torotorongau ussun chok siip mi esor chon maser.” Ren tong, a afalafal ngeni aramas lon telinimwer me sopwur. A asukuler me a amoielo ar kewe samau. (Mattu 9:36) A pwal meefi met a lamot ngeni ir mi etto ren pwe repwe kaeo seni. Sia alleani pwe “Iwe, Jises a korato noun kewe chon kaeo, o a apasa: ‘Ua tongei ei pwin aramas, pun ra fen nonnom rei ulungat ran, nge esor ener mongo. Use mochen tiniirelo lon ar echik, pun are iei ussun, eli repwele memmesaroch me lon al.’” (Mattu 15:32) A ifa watten an tonger!
4 Ekkewe chon Jus ra mmen lifilifil ngeni chon Sameria, nge a ttam ewe fansoun an Jises fos ngeni emon fin Sameria me a afalafal ruu ran lon eu telinimwen Sameria. (Jon 4:5-42) Ikaamwo Kot a tinalo i ngeni “ekkewe siip mi mwalechelo an einangen Israel,” nge fan ekkoch Jises a afanni an chon Jentail pwarata ar luku. (Mattu 8:5-13; 15:21-28) Ewer, Jises a pwarata pwe mi tufich an epwe “imulo seni fonufan,” nge epwe chuen pwarata tong ngeni ewe fonufanen aramas. Sia pwal ita pwarata tong ngeni aramas lon leeniach, lon ach angang, me lupwen sipwe lo kamo? Sia pwarata pwe sia ekiekifichi lukulukochun manauer lon pekin ngun me pwal lon pekin aion ika pwe sia tufichin alisir? A ina ussun Jises, iwe, ren an foffor, a suuki ewe alen an epwe aiti ngeni aramas ussun ewe Muu. A enlet pwe sisap tongeni fori manaman ussun Jises. Nge fan chommong eu fofforun kirokiroch epwe ussun ita eu manaman pwe a tufichin amoielo an aramas apap.
Ekiekin Paul Ussun Aramas “mi nom Lukun”
5, 6. Mei fet fofforun ewe aposel Paul ngeni ekkewe chon Jus “mi nom lukun”?
5 Lon fitu noun kewe taropwe, ewe aposel Paul a mak ussun chon “lukun” are “ir mi nom lukun,” weween, chon Jus are chon Jentail, nge esap ir chon Kraist. (1 Korint 5:12; 1 Tesalonika 4:12; 1 Timoti 3:7) Mei fet fofforun ngeni chokana? A ‘lapalapeni lapalapen sokkun aramas meinisin ngeni sokkun meinisin, pwe epwe liapeni ekkoch.’ (1 Korint 9:20-22) Lupwen a wareiti eu telinimw, a akkom chuuri chon Jus mi nonnom ikewe ie. Met a kan kapas ussun? Fan mirit me sufol, a uwawu pisekin annet seni Paipel pwe ewe Messaia a fen war, a malo fan iten eu asor, me a fen manausefal.—Fofor 13:5, 14-16, 43; 17:1-3, 10.
6 A ina ussun an Paul aea sileien chon Jus ussun ewe Alluk me ekkewe soufos pwe epwe aiti ngenir ussun ewe Messaia me ewe Muun Kot. Iwe, a tufichin efisata lukuen ekkoch. (Fofor 14:1; 17:4) Ikaamwo chon Jus mi wisen nemenem ra u ngeni, nge Paul a pwarata an tongei chienan kewe chon Jus pwe iei makkeian: “Pwii ami, iei ai mochen seni lon letipei, o pwal iei ai iotek ngeni Kot fan asengesir, pwe repwe kuna manau. Ua tongeni pwarata ussur pwe ra achocho fan asengesin Kot, nge sap ren tipatchem.”—Rom 10:1, 2.
Alillis ngeni Chon Jentail mi Luku
7. Mei fet meefien chommong chon wiliilo ussun ewe poraus alllim Paul a afalafala?
7 Chon wiliilo, ir Jentail mi sirkumsais, iwe, ra fiti ewe lamalamen Jus. Neman a wor chon wiliilo lon Rom, Antiokun Siria, Itiopia, me Antiokun Pisitia, weween, lon ekkewe leeni meinisin chon Jus ra toropaselo ie. (Fofor 2:8-10; 6:5; 8:27; 13:14, 43; alollo ngeni Mattu 23:15.) Ekkena chon wiliilo rese ussun chommong chon Jus mi nemenem pwe iwe rese kan lamalam tekia, me rese tongeni eani minen asikesik pwe ir mwirimwirin Eperiam. (Mattu 3:9; Jon 8:33) Nge, ra fen poutalo ekkewe koten lukun, me fan tipetekison, ra kulliti Jiowa, iwe, ra silei ekis ussun i me an kewe alluk. Ra pwal eani an chon Jus apilukuluk ussun emon Messaia epwe war. Pokiten ra fen pwarata pwe ra tipemecheresin siwili manauer fan iten ar kutta ewe enlet, chommong leir ra fen mmolneta pwe epwe lapalo siwilin lon manauer me ra luku met Paul a eani afalafal. (Fofor 13:42, 43) Lupwen emon chon wiliilo mi fen pin fel ngeni ekkewe koten lukun me lom epwe fiti ewe lamalamen Kraist, a wor ren och tufich mi sokkolo, iei an tufichin afalafal ngeni chon Jentail mi chuen fel ngeni ekkena kot.
8, 9. (a) Lukun ekkewe chon wiliilo, pwal met sokkun Jentail ra efich ewe lamalamen Jus? (b) Mei fet meefien chommong rese sirkumsais, nge ir chon niuokkusiti Kot, ussun ewe poraus allim?
8 Lukun ekkewe chon wiliilo mi sirkumsais, pwal ekkoch chon Jentail ra efich ewe lamalamen Jus. Kornilios ewe akkaemonun mi wiliiti chon Kraist, nge ikaamwo esap i emon chon wiliilo, nge i “emon mwan mi tuppwol, me a niuokkusiti Kot.” (Fofor 10:2) Iei makkeien Professor F. F. Bruce ussun Fofor: “Fan chommong ra eita ngeni ekkena sokkun Jentail ‘chon niuokkusiti Kot’; nge ikaamwo esap ina eu kapas mi wesewesen ffat, nge a murinno ar nounou. Chommong Jentail lon ena fansoun rese ekiekin unusen fitalo ewe lamalamen Jus (ewe allukun sirkumsais a eu minen eppet ngeni ekkewe mwan), nge ra efich an ewe sinakoken Jus fel ngeni emon chok kot me ekkewe alluk mi wenechar lon manauen chon Jus. Ekkoch leir ra feffel lon ekkewe sinakok me ra mwaren silei ekkewe iotek me wokisin lon Paipel, nge ra rong allean ena seni ewe Paipel lon fosun Kriik.”
9 Ewe aposel Paul a chuuri chommong chon niuokkusiti Kot lupwen a afalafal lon ekkewe sinakok lon Asia Minor me Kriis. Lon Antiokun Pisidia a ko ngeni ir kewe mi chufengen lon ewe sinakok “ami re Israel kana, o pwal ami mi niuokkusiti Kot.” (Fofor 13:16, 26) Luk a makkei pwe mwirin an Paul afalafal ren ulungat Ranin Asoso lon ewe sinakok lon Tesalonika, “ekkoch leir [chon Jus] ra wiliiti chon luku [chon Kraist] me ra fiti Paul me Sailas, iwe pwal chommong chon Kriik mi fel ngeni Kot me fefin mi itefoulo.” (Fofor 17:4) Neman ekkoch lein ekkewe chon Kriis rese sirkumsais, nge ra niuokkusiti Kot. A wor pisekin annet pwe chommong ekkena Jentail ra pacheri ekkewe mwichen chon Jus.
Akafalafal Lein “Chon rese Luku”
10. Ifa ussun Paul a afalafal ngeni chon Jentail, nge esap ir chon sile Paipel, me met a fis seni?
10 Lon ewe Tesin Kriik, ewe kapas “chon rese luku” epwe tongeni wewe ngeni ir mi nom lukun ewe mwichefelin Kraist. Fan chommong a wewe ngeni ir kewe rese luku Kot. (Rom 15:31; 1 Korint 14:22, 23; 2 Korint 4:4; 6:14) Lon Atens chommong chon rese luku ra sukul lon tipatchemen chon Kriik nge rese fokkun sileilo Paipel. A ita okullu Paul seni an afalafal ngenir? Aapw. Iwe nge, a siwili lapalapen an afalafal. A angoch le uwawu porausen Paipel, nge ese nounou wesewesen kapasen ewe Tesin Ipru, pun ekkewe chon Atens rese siler. A angoch le pwarata pwe ekkewe poraus mi enlet lon Paipel a ussun ekkoch ekiek mi nom ren ekkewe sou mak lon pekin Stoic me lom lom. A pwal uwawu ewe poraus ussun emon Kot mi enlet fan iten aramas meinisin, nge i emon Kot epwe eani apwung fan pwung ren an nounou emon mwan mi fen malo me a fen manausefal. A ina ussun angochun Paul le afalafal ussun Kraist ngeni chon Atens. Met a fis seni? Ikaamwo a lap ngenir mi esiita i are ra lukumwaramwar, nge “ekkoch mwan ra apacha ngeni i, o ra luku; emon leir Taionisius ewe chon Ariapakus, pwal emon fefin itan Tamaris, o pwal ekkoch ra eti ir.”—Fofor 17:18, 21-34.
11. Mei fet ewe telinimw Korint, me met a fis pokiten an Paul angangen afalafal ikewe ie?
11 Lon Korint a wor chommong chon Jus, iwe, a poputa an angangen afalafal lon ewe sinakok. Nge lupwen ekkewe chon Jus ra u ngeni, Paul a lo afalafal ngeni chon Jentail. (Fofor 18:1-6) Iwe, a fet chommongur! Korint eu telinimw mi wor chommong sokkopaten aramas, angang, me sopai lon, iwe, chommong chon Kriis me Rom ra silei pwe ena leeni a mmen ur ren foffor mi sikepwach. A enlet pwe ei kapas “wiliiti chon Korint” a wewe ngeni an emon eani foffor mi sikepwach. Iwe nge, mwirin an chon Jus u ngeni an Paul afalafal, Kraist a pwa ngeni me iei alon: “Kote niuokkus, kopwe chok kapas . . . , pun mi wor rei chommong aramas lon ei telinimw.” (Fofor 18:9, 10) Iwe, a pwung alon, pwe iwe Paul a foratiu eu mwichefel lon Korint, ikaamwo ekkoch lon ra fen pin eani manauen “chon Korint” me mwan.—1 Korint 6:9-11.
Ach Sotuni le Amanaua “Sokkun Aramas Meinisin” Ikenai
12, 13. (a) Ikenai, ifa ussun ach angangen afalafal a ussun ewe angang lon fansoun Paul? (b) Menni ekiek sipwe eani lon ekkan fonu an Kirisentom kewe lamalam ra fen nonnomottam ie are ikewe chommong ra kan lichipwung ren angangen lamalam ie?
12 Ikenai, ussun lon ewe aewin senturi, “ewe chenin Kot . . . epwe amanaua sokkun aramas meinisin.” (Taitos 2:11) Ewe angangen afalafala ewe poraus allim a fen choufetal ekis meinisin. Iwe, ussun lon fansoun Paul we, sia kan chuuri “sokkun aramas meinisin.” Awewe chok, ekkoch leich ra akafalafal lon ekkewe fonu ekkewe lamalamen Kirisentom ra fen nonnom ie fitepuku ier. Ussun chon Jus lon ewe aewin senturi, eli chon ekkena lamalam ra nom fan nemenien ekkewe eorenien lamalam mi pochokkul. Iwe nge, sia pwapwa le kutta ir kewe mi eani letip mi murinno, iwe, sia kan aueta ar luku won minne chok ra silei ussun Paipel. Sise kan mangaueitir are esiiter ikaamwo nour kewe nouwisen lamalam repwe u ngenikich are eriaffoukich fan ekkoch. Nge, sia mirititi pwe eli ekkoch leir ra “tiniken fan iten Kot” ikaamwo ese nom rer sile mi enlet. Ussun Jises me Paul, sia kan pwarata tong mi enlet ren aramas, me sia mmen tipeni ar repwe kuna manau.—Rom 10:2.
13 Lupwen sia afalafal, chommong leich ra chuuri aramas mi lichipwung ren ekkewe lamalam. Iwe nge, eli ir mi chuen niuokkusiti Kot, iwe, a wor ar ekis luku Kot me ra sotun eani manau mi murinno. Lon ei tappin aramas mi ppwor, nge mi lapalo aramas tunalo Kot, sisap ita pwapwa le chuuri aramas mi ekis luku Kot? Sise kan mwotores le emmwen ngenir eu lamalam esor likotupotup me poraus chofona lon?—Filipai 2:15.
14, 15. Ifa ussun a fen suuk leeni chommong fan iten ewe angangen afalafala ewe poraus allim?
14 Lon an afalafal ussun ewe uk, Jises a oesini pwe epwe watte choufetalin ewe angangen afalafal. (Mattu 13:47-49) Ewe Leenien Mas, minen June 15, 1992, a awewei ena kapas awewe lon pekin 20 ren an apasa pwe “Lon ekkewe fitepuku ier ra lo, a mmen watte angangen chon Kirisentom lon ar affouni, kapini, me achoufetalei an Kot Kapas. Mwirin, ekkewe lamalam ra forata are apochokkula ekkewe mwichen achoufetalei Paipel, iwe, ra affouni Paipel lon fosun ekkewe fonu mi sokkopat. Ra pwal tinalo misineri lon pekin safei me sense, iwe, ra amokutu aramas pwe repwe wiliiti chon Kraist fan iten pisek. Iwe, ra ionfengenni chommong iik mi lamotongau, weween, Kot ese pwapwaitir. Nge, ar angang a uwei porausen Paipel ngeni fite million chon rese luku Kraist me a suuki meser ngeni och ita lamalamen Kraist, ikaamwo a longolong won afalafal mi mwaal.”
15 An Kirisentom angangen awilalo aramas a akkaewin wor uwaan lon South America, Africa, me ekkoch fonuen le matau. Ikenai, a wor chommong chon mosonoson lon ekkena leeni, me sipwe tongeni apwonueta mettoch mi murinno ika sipwe eani ekiekoch me tong ngeni chokana mi tipetekison, pwe a ina ussun Paul ngeni chon Jentail mi fiti ewe lamalamen Jus. Mi lamot sipwe pwal alisi ekkewe fite million aramas mi ussun ita “peni” Chon Pwarata Jiowa. Lupwen sipwe chuurir, ra kan pwapwa le kunakich. Sia fen kaeo ngenir lon Paipel me ra fen fiti ach kewe mwich, akkaewin, ewe Achechemenien an Kraist malo, nge ina e fis fan eu iteiten ier. Esap pwe chokana ra ussun leenien afalafal mi watte fan iten ach sipwe afalafala ewe poraus allimen ewe Muu?
16, 17. (a) Met sokkun aramas sia kan chuuri fan ewe poraus allim? (b) Ifa ussun sia kan appiru Paul lon ach afalafal ngeni aramas mi sokkopat?
16 Pwal och, ifa ussun chokewe mi nom lon ekkewe fonu lukun ekkewe fonuen Kirisentom, ese lifilifil ika sipwe chuurir lon pukun fonuer are ika repwe etto nonnom lon fonuach? A pwal ifa ussun ekkewe fite million mi unusen sapelo seni lamalam, iwe, rese chuen luku Kot are ra lukumwaramwar ussun woren Kot? Pwal och, ifa ussun ir mi ussun ita lamalam ngeni ekiekin ekkewe sou tipatchem mi mak lon chommong puk mi kamolo lon sitowa? Sipwe ita tunalo chokana me meefi pwe resap tongeni kuna manau? Sisap ina ussun ika sipwe appiru ewe aposel Paul.
17 Lupwen Paul a afalafal lon Atens, ese tup lon ewe ssar, ssaren an epwe anini ussun ekiekin aramas ngeni ir mi auseling ngeni. Iwe nge, a alapalapa an afalafal pwe epwe fichiti chokewe, iwe, a uwawu ekkewe poraus mi enlet lon Paipel pwe epwe ffatoch me ititioch. Iwe, pwal ussun chok, esor lamoten ach sipwe wiliiti sou silelap fan iten ekkewe lamalam are ekiek mi nom ren ir kewe sipwe afalafal ngeni. Iwe nge, sia kan alapalapa ach poraus pwe sipwe angoch le afalafal, iwe, a ina ussun ach wiliiti “mettoch meinisin ngeni sokkun aramas meinisin.” (1 Korint 9:22) Iei makkeien Paul ngeni chon Kraist lon Kolose: “Oupwe manaueni ewe manauen tipatchem fan mesen chon lukun, oupwe achocho ngeni ei fansoun. Fansoun meinisin ami kapas epwe umoumoch, o epwe anno ren soon, pwe oupwe silei meta oupwe polueni ngeni emon me emon.”—Kolose 4:5, 6.
18. Menni wis a nom rech, me met sisap ita monuki?
18 Ussun Jises me ewe aposel Paul, amwo sipwe pwarata tong ngeni sokkun aramas meinisin. Akkaewin, sipwe achocho le uwei ngeni aramas poraus allimen ewe Muu. Nge, sisap monuki pwe iei alon Jises ussun noun kewe chon kaeo: “Esap ir seni fonufan.” (Jon 17:16) Weween alon na ngenikich epwe katowu lon ena eu lesen mwirin ei.
Enniwili Poraus
◻ Awewei mwo an Jises ekiek mi pwung ussun fonufan.
◻ Ifa ussun ewe aposel Paul a afalafal ngeni chon Jus me chon wiliilo ngeni pekin Jus?
◻ Mei fet lapalapen an Paul afalafal ngeni ir mi niuokkusiti Kot me ir kewe rese luku?
◻ Ifa ussun sipwe tongeni wiliiti “mettoch meinisin ngeni sokkun aramas meinisin” lon ach angangen afalafal?
[Ekkewe sasing lón pekin taropwe 22]
Ren ar pwarata kirokiroch ngeni chon orur kewe, fan chommong chon Kraist ra tongeni amoielo apap