Ekkewe Fansoun Me Atun Fan An Jiowa Nemenem
“Esap och ngeni kemi, oupwe sile fansoun are otun, Semei a anuku lon pusin nemeneman.”—FÖFÖR 1:7, Testament Mi Fo.
1. Ifa ussun Jises a polueni an noun kewe aposel kapas eis ussun fansoun?
SIPWE eani ekiek pwe chokkewe mi “letipeta o kechu ren ekewe fofor mi anioput ra fis” lon Kirisentom me lon unusen fonufan repwe mochen silei ineet ewe fansoun Kot epwe siwili ei otot mi ngau ren an we fonufan sefo mi pwung. (Isikiel 9:4; 2 Piter 3:13) Noun Jises kewe aposel ra eani kapas eis mi weneiti fansoun, mwen an maalo me mwirin an manausefal. (Mattu 24:3; Fofor 1:6) Iwe, ren an polueni ar kewe kapas eis, Jises ese fen ngeniir ewe tufichin alleaani ewe ier och mettoch epwe fis. Fan eu, lupwen a polueni, a fen ngeniir eu esissin mei wor chommong kinikinin, me lon ewe fansoun a apasa pwe ‘esap och ngeni kemi, oupwe sile fansoun are otun, Semei a anuku lon pusin nemeneman.’—Fofor 1:7, TMF.
2. Pwata sipwe tongeni apasa pwe Jises ese fen silei kulokun mettoch meinisin Seman epwe fori atun ewe fansoun sopwoloon?
2 Inaamwo ika Jises noun Jiowa alaemon, nge ese silei ineet atun seman we epwe fori sokkopaten mettoch. Lon an we oesini ussun ekkewe ranin le sopwoloon, Jises a apasa fan tipetekison: “Nge ren ranin are fansoun, esor emon mi sinei usun, esap ekkewe chonlang, esap pwal ewe Nau, pwe ewe chok Sam.” (Mattu 24:36) Jises a tipemecheresin witiwiti fan mosonottam ewe fansoun seman we epwe pwaraalo ngeni i kulokun taaloon ei otot mi ngau.a
3. Met sipwe tongeni kaeo seni met Jises a polueni ngeni ekkewe kapas eis ussun an Kot we kokkot?
3 Sipwe tongeni kaeo ruu mettoch seni lapalapen an Jises polueni ekkewe kapas eis mi weneiti met epwe fis atun pwonutaan an Kot kokkot. Aewin, mei wor an Jiowa kokkot; me oruuan, pwe ena kokkot pwisin filian, me noun kewe chon angang resap ekiekin angei poraus mi titchik ussun an kewe fansoun me atun.
An Jiowa kewe Fansoun me Atun
4. Met weween ekkewe kapas lon fosun Kriik mi affou ngeni “fansoun” me “atun” lon Fofor 1:7?
4 Met weween “ekkewe fansoun” me “ekkewe atun”? Mei wor ruu sokkun awewe ussun fansoun lon an Jises fos mi mak lon Fofor 1:7. Ewe kapasen Kriik mi affou ngeni “ekkewe fansoun” a wewe ngeni “ifa ttamen eu fansoun,” ukuukun och fansoun (langattam are mwochomwoch). “Atun” a affou seni eu kapas a wewe ngeni eu fansoun mi kauk are fansoun mi filita, eu atun are fansoun mi esissinaata ren ekkoch lapalap. Ussun ekkeei ruu kapas, W. Vine a apasa: “Lon Fofor 1:7, ‘ewe Sam a filaata me ren pwisin an nemenem’ ekkewe fansoun (chronos), ttamen ekkena fansoun, me ekkewe atun (kairos), och mwuu mi esissinaata ren ekkewe mettoch mi fiffis lon.”
5. Ineet Jiowa a aporausa ngeni Noa an kokkot ren taaloon ewe fonufan mi ppwor, me ikkefa ekkewe ruu wiis Noa a apwonueta?
5 Mwen ewe nooter, Kot a aukuku ngeni 120 ier ttamen nonnomun ewe fonufan mi ppwor aramas me chonlang mi ngau ra fen fori. (Keneses 6:1-3) Lon ena fansoun, Noa a tori 480 ierin. (Keneses 7:6) Esor noun me a lo pwal 20 ier mwen an nounou. (Keneses 5:32) Mwirin, lupwen an noun Noa kewe mwan ra fen maarita me pupulu, Kot a affata ngeni Noa an we kokkot ngeni wesiloon fofforingau won fonufan. (Keneses 6:9-13, 18) Inaamwo ika Noa a wiisen falei ewe waaimw me afalafal ngeni piloon kewe nge, Jiowa ese pwaraalo ngeni i an we kokkotun fansoun.—Keneses 6:14; 2 Piter 2:5.
6. (a) Ifa ussun Noa a pwaraata pwe a chok likiti ngeni Jiowa alleaan ekkewe ier? (b) Ifa ussun sipwe tongeni appiru Noa?
6 Ren fitu ier—eli 50—“Noa a fori meinisin mine Kot a alluk ngeni.” Noa a fori “ren luku,” nge ese silei titchikin ranin. (Keneses 6:22; Ipru 11:7) Jiowa ese affata ngeni Noa ranin ewe Nooter tori eu wiik me mwen an a poputa. (Keneses 7:1-5) An Noa unusen lukuluk won Jiowa a atufichi an unusen likiti ngeni Kot an kewe ekiek ussun ineet epwe fis. A ifa me watteen an Noa kilisou lupwen a meefi an Jiowa we tumun atun ewe Nooter me lupwen a fetalewu won ewe fonufan mi limochulo! Ren ach apilukulukun amanau mi wewe chok me an Noa, esap pwal wewe chok ach luku Kot?
7, 8. (a) Ifa ussun ekkewe muu mi kukkun me pochokkul ra fisita? (b) Ifa ussun Jiowa a ‘isetiu ekkewe fansoun a filata, pwal kiannin leenier kewe’?
7 Mwirin ewe Nooter, lape ngeni mwirimwirin Noa kewe ra likitaalo ar fel ngeni Jiowa. Pokiten ra mochen nonnom lon eu chok leeni, ra aueta eu telinimw ren eu imw tekia fan iten ar fel mi chofona. Jiowa a filaata pwe a tori kulokun an epwe angolong lon ar kewe foffor. A afitikokoi ar fos me “atoropasafeseniir seni ikena [Papel] tori won unusen fonufan.” (Keneses 11:4, 8, 9) Mwirin, ekkewe aramas mi eani eu sokkun fos ra wiliiti muu, ekkoch muu ra nemeni fitu muu me ra fokkun pochokkulelo, fan ekkoch tori a wor ar pochokkul won unusen fonufan.—Keneses 10:32.
8 Me ren feffetallin an we kokkot, fan ekkoch Kot a filaata kiannin eu fonu me ttamen an eu muu nemeni leenian are nemeni fonufan. (Keneses 15:13, 14, 18-21; Ekistos 23:31; Tuteronomi 2:17-22; Taniel 8:5-7, 20, 21) Ewe aposel Paul a fos ussun kinikinin an Jiowa kewe fansoun me atun lupwen a ereni ekkewe Chon Kriis mi tipatchem lon Atens: “Ewe Kot mi foriata ei fonufan, pwal masouan meinisin . . . a foriata einangen aramas meinisin seni chok eu, pwe repwe nonnom won unusen fonufan meinisin, o a isetiu ekkewe fansoun a filata, pwal kiannin leenier kewe.”—Fofor 17:24, 26.
9. Ifa ussun Jiowa a ‘siwili fansoun me atun’ ren ekkewe king?
9 Sap minne Jiowa a efisi meinisin ekkewe maun me siwil lefilen muu. Nge, epwe tongeni angolong lon ar kewe foffor ika ina filian, ren an epwe apwonueta an we kokkot. Iwe, ewe soufos Taniel, lupwen a kuna turutiuen Muun Papilon me feitaan Muun Medo-Persia, a apasa: “A siwili fansoun me kinikinin, a asapwilatiu king kana o seikirata lon wiser, a pwal fang ngeni chon tipachem ar tipachem o ngeni chon silelap ar silelap.”—Taniel 2:21; Aisea 44:24–45:7.
“Ewe Fansoun mi Arapoto”
10, 11. (a) Fitu ier me mwen Jiowa a filaata ewe fansoun epwe angasaalo mwirimwirin Eperiam kewe? (b) Pwata sipwe tongeni luku pwe Chon Israel rese kon lien silei ineet atun repwe ngaselo?
10 Lap seni fopuku ier me mwen, Jiowa a filaata ewe ier epwe asaua ewe Kingen Isip me angasaalo mwirimwirin Eperiam kewe seni ar kichiniwel. Kot a pwaraalo an kokkot ngeni Eperiam ren ei pwon: “Iei kopwe fokun silei pwe mwirimwirum kana repwe wasola lon eu fanu sap fanuer. Aramas repwe nouniir amanau ikenan, repwe kuna riafou lon ukukun fopuku ier. Nge ngang upwe apwungu chon ewe fanu ra nouniir amanau. Iwe murin repwe towu seni ewe fanu fan pisek mi chomong.” (Keneses 15:13, 14) Lon an aweweeni uruwoon Israel ngeni ewe Sanhedrin, Stifen a fos ussun ei fopuku ier. A apasa: “Iwe, feilfeil, arap ngeni ewe fansoun Kot a pwon ngeni Eperiam, o ekkewe aramas ra mamarita, o ra pwal chommongelo, lon fonufen Ijip, tori muun pwal emon king mi uta won Ijip, emon ese mo sinei Josef me lom.”—Fofor 7:6, 17, 18.
11 Fan ei minefoon Farao, Israel a wiliiti slave. Moses esaamwo makkei ewe puken Keneses nge, ese mwaal an Kot kewe pwon ngeni Eperiam epwe tori ekkewe minefoon tettelin aramas ren ar rongorong are alleaani ewe poraus. Iwe, a ussun ita pwe ren ewe sile a nom rer, rese tufichin alleaani ranin ar ngaselo. Kot a silei ineet epwe angaseerelo, nge ese affata ranin ngeni ekkewe chon Israel mi riaffou. Sia alleaani: “Murin chomong ier ra la, ewe kingen Isip a malo. Nge ekewe aramasen Israel ra chok ngungu fan riafoun an chon Isip nouniir amanau, ra pwal sio pwe eman epwe alisiir. Nge ar sio pokiten ar riafou a tori Kot. Iwe, Kot a rongorong ar sio o chechemeni an we pwon ngeni Apraham, Isaak me Jakop. A kuna ekewe aramasen Israel lon ar riafou o ekieki usur.”—Ekistos 2:23-25.
12. Ifa ussun Stifen a affata pwe Moses a kon muttir mwokut mwen ewe fansoun Jiowa a filaata?
12 Epwe pwal ffatelo ngenikich seni an Stifen awewe ar nafangauen sile ussun ineet repwe ngaselo. Lupwen a fos ussun Moses, a apasa: “Iwe, lupwen atewe a tori ier faik, och ekiek a tolong lon letipan, pwe epwe kukunou ren pwin kewe noun Israel. Iwe, a kuna emon re Ijip, pwe a eriaffou emon leir, o a peni ewe chon riaffou, o a alisi i le aweta ewe re Ijip. Titipan chok pwe pwin kewe repwe wewe pwe Kot epwe angaserelo ren poun, nge rese wewe.” (Fofor 7:23-25) Moses a mochen mwokutukut 40 ier mwen ewe fansoun Kot a filaata. Stifen a awewe ngeniir pwe Moses a wiisen witiwit pwal 40 ier mwen Kot epwe ‘angasaalo Israel ren poun Moses.’—Fofor 7:30-36.
13. Ifa ussun nonnomuch a chok wewe me ekkewe Chon Israel mwen ar ngaselo seni Isip?
13 Inaamwo ika “ewe fansoun epwe pwonuta ewe pwon a arapoto” me ewe kulok a fen filita me ren Kot nge, a lamot pwe Moses me unusen Israel repwe anganga ar luku. Ra wiisen witiwiti an Jiowa we fansoun, nge rese tufichin alleaani ineet epwe fis me mwen. Kich sia pwal luku pwe ach amanau seni ei otot mi ngau mi arapoto. Sia silei pwe iei ekkewe “ran le sopolon.” (2 Timoti 3:1-5) Ina popun, sisap pwal tipemecheres le pwaraata ach luku me witiwiti ewe kulok Jiowa a filaata ren an we ran mi lap? (2 Piter 3:11-13) Iwe, ussun Moses me ekkewe Chon Israel, sipwe tufichin mwareiti Jiowa lon kol ren ewe kolun ngasangas mi amwarar.—Ekistos 15:1-19.
‘Lupwen a Tori ewe Fansoun’
14, 15. Ifa ussun sia silei pwe Kot a fen filaata ewe fansoun noun we epwe tori fonufan, me ifa ewe mettoch ekkewe soufos me chonlang ra mochen silei?
14 Jiowa a fen filaata ewe fansoun noun we alaemon epwe feito fonufan ussun ewe Messaia. Paul a makkei: “Lupwen ewe fansoun a fakkun pwonueta, Kot a tinato Noun we, mi uputiu seni emon fefin, pwal fan nemenien ewe alluk.” (Kalesia 4:4) Iei pwonutaan an Kot pwon ren tiitiiloon mwirimwirin ewe fefin—‘atewe mine an ewe nemenem. Iwe, chon ekewe mwu meinisin repwe aleasochis [ngeni].’—Kenesis 3:15; 49:10.
15 Noun Kot kewe soufos—pwal mwo nge ekkewe chonlang—ra kuttafichi ewe “atun” lupwen ewe Messaia epwe pwaalo won fonufan me atufichi amanauen aramas mi tipis. Piter a apasa: “Ekkewe soufos mi oesini ewe chen mi epwe ngenikemi, ra fen kukutta o eisfichi usun ei sokkun amanau. Ra eis usun menni aramas are menni fansoun ewe Ngunun Kraist mi nom lon ir a pwarata ngeni ir lupwen a oesini an Kraist kewe riaffou, o an we ling mwirin. . . . [Ir] ekkewe mettoch ekkewe chonlang ra mochen kuna.”—1 Piter 1:1-5, 10-12.
16, 17. (a) Jiowa a efisi an Chon Jus ekkekieki ussun waren ewe Messaia ren menni oesini? (b) Ifa ussun an Taniel oesini a kkuu an Chon Jus ekieki ussun pwaaloon ewe Messaia?
16 Ren noun we soufos Taniel—emon mwan mi fokkun luku—Jiowa a ngeni eu oesini mi awewe won “fiik wiik.” Ena oesini epwe atufichi ekkewe Chon Jus lon ewe aewin senturi ar repwe silei pwe ewe fansoun pwaaloon Messaia mi arapoto. Alon eu kinikinin ena oesini: “Seni fansoun ewe kapas a towu pwe Jerusalem epwe kausefal tori waren ewe sounemenem, atewe mi kepit, ukukun fisu fan fisu ier repwe la.” (Taniel 9:24, 25) Sou kaeo seni ekkewe lamalamen Jus, Katolik, me Pirostan ra kan tipeeu pwe ekkewe “wiik” ra wewe ngeni ier. Ekkewe 69 “wiik” (483 ier) lon Taniel 9:25 ra poputa lon 455 B.C.E., lupwen King Artaxerxes seni Persia a ngeni Nehemaia ewe pwuungun “forisefalli me auetasefalli Jerusalem.” (Nehemia 2:1-8) Ra muchulo 483 ier mwirin—lon 29 C.E., lupwen Jises a papatais me kepit ren ngun mi fel, iei ussun a wiliiti ewe Messaia, are ewe Kraist.—Mattu 3:13-17.
17 Ese ffat ngenikich ika ekkewe Chon Jus lon ewe aewin senturi ra fen silei ineet a poputa ewe 483 ier. Nge lupwen Jon Papatais a poputa an we angangen afalafal, “a wor apilukuluk ren ekkewe aramas, o ir meinisin ra chok eis lon letiper usun Jon, ika i ewe Kraist, are meet?” (Luk 3:15) Ekkoch sou kaeo Paipel ra luku pwe aramas ra eani ei apilukuluk pokiten an Taniel we oesini. Emon leiir itan Matthew Henry a makkei: “Sia kaeo ikei . . . ifa ussun aramas ra kuna, seni an Jon afalafal me papatais, ewe lamoten ar repwe ekieki ussun ewe Messaia, me eani ewe ekiek pwe ra arap ngeni fansoun pwaloon Messaia . . . an Taniel fiik wiik a arapakan le muchulo.” Ewe Manuel Biblique lon fosun Franis, forien Vigouroux, Bacuez, me Brassac a apasa: “Aramas ra fen silei pwe ekkewe fiik wiik, an Taniel, ra arapakan muchulo; esor aramas mi ruko lupwen ra rong an Jon Papatais aporauseer pwe muun Kot a arapoto.” Emon Chon Jus sou kaeo itan Abba Hillel Silver, a mak pwe me ren “an aramas alleaani ekkewe ier,” lon ena ran, “ewe Messaia epwe ita pwa lefilen ewe ier 25 me 50 C.E.”
Metekkewe A Fis—Esap Alleaan Ier
18. Inaamwo ika an Taniel oesini a alisaata an Chon Jus esinna ewe fansoun ewe Messaia epwe pwaalo nge, ifa ewe pisekin annet mi auchea seni meinisin pwe Jises ewe Messaia?
18 Inaamwo ika ei alleaan fansoun a ita alisi Chon Jus ar repwe ekis silei fansoun pwaloon ewe Messaia, nge met a fen fis a pwaalo pwe ena sile ese anneta ngeniir pwe Jises ewe Messaia. Kis seni eu ier mwen an we maalo, Jises a eisini noun kewe chon kaeo: “Io ekkewe pwin aramas ra apasa pwe ngang?” Ra polueni: “Jon Papatais; nge ekkoch ra apasa Ilaija, pwal ekkoch ra apasa pwe emon soufosun lom a fen manausefalita.” (Luk 9:18, 19) Ese mak fan eu pwe Jises a aloni alon ena oesini ussun ekkewe wiik ren an epwe anneta pwe i ewe Messaia. Nge, a fan eu a apasa: “Nge mi wor rei och pwarata mi lap seni ewe an Jon, pun ekkewe angang ewe Sam a fen awisa ngeniei pwe upwe efisata, ekkeei angang ua fori ra pwarata usi, pwe ewe Sam a fen kunoueito.” (Jon 5:36) Lap seni alleaan ekkewe ier lon eu oesini, an Jises afalafal, manaman, me ekkewe mettoch mi fiffis lupwen a maalo (ewe kiroch, kkamwen ewe mangaku lon ewe imwen fel, me ewe chechchechin fonu) a pwaraata pwe i ewe Messaia Kot a tiinaato.—Mattu 27:45, 51, 54; Jon 7:31; Fofor 2:22.
19. (a) Ifa ussun ekkewe Chon Kraist repwe silei pwe taaloon Jerusalem mi arapoto? (b) Met popun Chon Kraist loom mi su seni Jerusalem ra chuen osupwangen luku mi pochokkul?
19 Ussun we chok, mwirin maaloon Jises, ekkewe Chon Kraist loom rese angei ewe tufichin alleaani kulokun taaloon an ewe Chon Jus otot. Pwungun pwe, an Taniel we oesini ussun ekkewe wiik a awewe won taaloon ena otot. (Taniel 9:26b, 27b) Nge, epwe fis mwirin mwuchuloon ekkewe “fiik wiik” (455 B.C.E.–36 C.E.). Weween pwe, mwirin ekkewe Chon Jentail ra wiliiti noun Jises kewe lon 36 C.E., Chon Kraist resap chuen silei met epwe fis lon mwach kkan seni ar kaeo Taniel sopwun 9. Fan iter, ekkewe mettoch mi fiffis, esap alleaan ekkewe ier, epwe esinna pwe sopwoloon an Chon Jus otot a arapoto. Ekkena mettoch Jises a oesini ussun a poputa le pwonueta lon 66 C.E., lupwen ekkewe soufiuen Rom a maunei Jerusalem me mwirin ra ffang. Iei, ekkewe Chon Kraist lon Jerusalem me Jutia mi tuppwol me auselingoch repwe tufichin ‘suta won chukuchukuta.’ (Luk 21:20-22) Pokiten esor alillis fan iten ar repwe alleaani ineet epwe fis, rese tongeni silei kulokun taaloon Jerusalem. Ifa me watteen ar luku pwe repwe tongeni likitaalo imwer, tannipiir, me leenier leenien angang me nonnom lukun Jerusalem ren ruaanu ier tori ekkewe sounfiuen Rom ra liwinto lon 70 C.E. me arosaalo an Chon Jus otot!—Luk 19:41-44.
20. (a) Ifa ussun sipwe tongeni alamota an Noa, Moses, me Chon Kraist lon Jutia loom leenien appiru? (b) Met sipwe porausfengen won lon ewe lesen mwirin ei?
20 Ussun Noa, Moses, me ekkewe Chon Kraist loom, sipwe lukulochun likiti ngeni Jiowa ekkewe fansoun me atun. Ach luku pwe iei, sia nom lon ekkewe ranin le sopwoloon me sia arap ngeni ach amanau, a longolong won, sap chok alleaanin ekkewe ier, nge won minne a fiffis ren pwonutaan ekkewe oesini lon Paipel. Pwal och, inaamwo ika sia manau iei lon fansoun an Jises nonnom nge, mi chuen lamot ach anganga ach luku me mammasa. Sia wiisen ekkekieki fan mwasangasang ekkewe mettoch Paipel a oesini. Ina ewe poraus epwe awewe won lon ewe lesen mwirin ei.
[Footnote]
a Nengeni The Watchtower, August 1, 1996, pekin taropwe 30-1.
Sipwe Enniwili
◻ Met Jises a ereni noun kewe aposel ussun ekkewe fansoun me atun?
◻ Ineet Noa a keran silei ewe fansoun epwe poputa ewe Nooter?
◻ Pwata sia silei pwe Moses me ekkewe Chon Israel rese fen silei titchikin ar fansoun ngaselo seni Isip?
◻ Ifa ussun sipwe tongeni alamota ekkewe pisekin nengeni lon Paipel mi weneiti an Jiowa fansoun me atun?
[Sasing lón pekin taropwe 8]
An Noa luku a atufichi an likiti ngeni Jiowa alleaan ekkewe ier