Ewe Fonufan Mi Fo—Kopwe Nonnom Ikewe Ie?
“Iwe, ua silei pwe esap wor och a murina lap seni an eman epwe pwapwa o fori mine a murina lon fansoun manauan. Nge ua pwal silei pwe aramas meinisin repwe mongo o un, repwe pwal pwapwa lon ar angang weires. Pwal iei eu lifang me ren Kot.”—EKLESIASTIS 3:12, 13.
1. Pwata sipwe tongeni lukulukoch ussun fansoun mwach kkan?
CHOMMONG aramas ra ekieki pwe Kot a kon eipo me arochongau. Iwe nge, ena wokisin asan eu poraus enlet kopwe kuna lon an we Kapas mi fel. A tipeeu ngeni an iteni “ewe Kot mi pwapwa” me pwal an anomu popuch kkewe lon eu paratis won fonufan. (1 Timoti 1:11; Keneses 2:7-9) Lupwen sipwe kutta porausen minne Kot a pwonei ngeni noun kkewe aramas ren mwach kkan, sisap mairu ika sipwe kaeo ussun ekkewe lapalap epwe atoto rech pwapwa esemuch.
2. Ikkefa ekkewe mettoch ka ukkuti?
2 Lon ewe lesen mi akkom mwen ei, sia fen kaeofichi ulungat me lein ekkewe ruaanu wokisin lon Paipel mi kapas ussun “lang mi fo me eu fonufan mi fo.” (Aisea 65:17) Eu me lein ekkena oesini mi lukuchar a mak lon Pwarata 21:1. Ekkewe wokisin peppeloon ra kapas ussun ewe fansoun lupwen ewe Kot mi Unusen Tekia epwe wenewenen siwili ekkewe lapalap won fonufan pwe epwe unusen murinnolo. Epwe amoielo kechiuen letipeta. Aramas resap chuen malo pokiten aksiten, samau, are ar chinnapelo. Letipeta, puchorun riaffou, me cheuch epwe morolo. A fet ochchun ena apilukuluk! Nge sipwe tongeni wesewesen luku pwe epwe fis, me ifa ussun ena apilukuluk epwe tongeni kku manauach iei chok?
Popun ach Sipwe Lukuluk
3. Pwata sipwe tongeni eani lukuluk won an ewe Paipel kkewe pwon ussun mwach kkan?
3 Nengeni mwo met a pwal mak lon Pwarata 21:5. A apasa pwe iei alon Kot, ewe mi mommot won an we leenien nemenem lon lang: “Nengeni, ngang ewe chon forisefalli mettoch meinisin pwe repwe sefo.” Ena pwon mi fel a murinno seni an ekkewe muu declaration of independence, ewe bill of rights, are sokkun kokkot meinisin aramas repwe achocho ngeni lon fansoun mwach. Ewe Paipel a apasa pwe ewe Emon ena kapasen esilesil mi wesewesen lukuchar a popu seni “esap tongeni kapas chofona.” (Taitos 1:2) Eli kopwe meefi pwe sipwe tongeni aukatiu ach kaeo iei, weween, sipwe chok pwapwaesini ena apilukuluk mi ammeseik me anomu unusen ach lukuluk won Kot. Nge esor popun sipwe kaulo. A wor pwal fitu mettoch sipwe kaeo ussun ach apilukuluk ren mwach kkan.
4, 5. Ikkefa ekkewe oesini lon Paipel sia fen kaeo ra apochokkulata ach luku ussun met epwe fis?
4 Ekieki mwo met ewe lesen mi akkom mwan a affata ussun an Paipel kkewe pwon fan iten ekkewe lang mi fo me eu fonufan mi fo. Aisea a oesini ussun ena sokkun otot mi fo, me an we oesini a pwonuta lupwen ekkewe chon Jus ra liwiniiti fonuer me poputasefalli fel mi enlet. (Esra 1:1-3; 2:1, 2; 3:12, 13) Iwe nge, ikkena chok ekkewe mettoch an Aisea we oesini a weneiti? Aapwi! Ekkewe mettoch a oesini epwap pwonuta lon fansoun mwan lon eu lapalap mi fokkun lingemwarar. Pwata sia apasa ena? Pokiten minne sia alleani lon 2 Piter 3:13 me Pwarata 21:1-5. Ekkena wokisin ra weneiti ekkewe lang mi fo me eu fonufan mi fo, iwe, repwe efeiochu chon Kraist won unusen fonufan.
5 Ussun sia fen kuna me mwan, ewe Paipel a nounou ewe ititin kapas “lang mi fo me eu fonufan mi fo” fan ruaanu. Sia fen kaeo ulungat leir, iwe, minne sia apwungalo a fen apochokkulakich. A ffat an Paipel oesini pwe Kot epwe amoielo fofforingau me ekkewe pwal fitu mettoch mi efisata riaffou, iwe, epwe alapalo an efeiochu aramas lon ewe otot mi fo a fen pwonei.
6. Met ewe aruanuun oesini mi kapas ussun ewe “lang sefo me eu fonufan sefo” a oesini ussun?
6 Iei sipwe kaeofichi ewe lusun wokisin a mak ei ititin kapas “lang mi fo me eu fonufan mi fo,” lon Aisea 66:22-24: “‘Pun usun foriei we lang mi fo me ewe fanufan mi fo repwe nonom fochofoch fan mesei, iei usun mwirimwirimi kana me itemi repwe nonom fochofoch. Iwe iteiten popun maram me iteiten ranin sapat aramasen fanufan meinisin repwe feito fan mesei o fel ngeniei lon Jerusalem,’ iei alon ewe Samol mi Lapalap. ‘Iwe, repwe towu, repwe nengeni soman ekewe aramas mi u ngeniei. Ekewe motto mi eniir resap mala, nge ewe ekkei mi keniir esap kunula. Iwe, aramas meinisin repwe nioputasiniir.’”
7. Pwata sipwe ekieki pwe pwonutaan Aisea 66:22-24 epwe fis lon ekkewe fansoun epwe feito?
7 Ena oesini a pwonuta lein ekkewe chon Jus mi nomsefal lon fonuer, nge epwe pwonuta pwal eu. Epwap pwonuta fan oruuan mwirin an we a mak noun Piter we oruachoon taropwe me ewe puken Pwarata, pun ra kapas ussun eu ‘lang me fonufan mi fo’ an epwe fisita lon fansoun mwer. Sipwe tongeni kuna an epwe unusen pwonuta ena oesini lon ewe otot mi fo. Nengeni mwo ekkoch ekkewe lapalap sipwe tongeni pwapwaesini lon mwach kkan.
8, 9. (a) Met weweochun ewe poraus pwe noun Kot kkewe aramas re “ukkuta chok”? (b) Ifa weween ewe oesini pwe noun Jiowa kkewe chon angang repwe fel ngeni “seni maram fo ngeni maram fo me sapat ngeni sapat”?
8 Pwarata 21:4 a apasa pwe malo esap chuen wor. Ewe poraus lon Aisea sopwun 66 a tipeeu ngeni ena. Sia tongeni kuna seni wokisin 22 pwe Jiowa a silei nge ekkewe lang mi fo me ewe fonufan mi fo resap nonnom ren och fansoun mi kauk. Pwal eu, noun kkewe aramas repwe nonnomolo; repwe “ukkuta chok” mwen i. Minne Kot a fen fori fan asengesin noun kkewe aramas mi filita a awora popun ach sipwe lukuluk. Chon Kraist mi enlet ra fen kuna oput mi lapalap, pwal mwo nge an aramas sotun aroserelo meinisin. (Jon 16:2; Fofor 8:1) Pwal mwo nge ekkewe chon nemenem mi wesewesen pochokkul, nge ir mi oput noun Kot kkewe aramas, awewe chok ren ewe Kepinan Rom Nero me Adolph Hitler, rese tufichin arosalo ir mi tuppwol ngeni Kot, weween, chokkewe mi iteit me ren itan we. Jiowa a fen alikiitu mwicheichen noun kkewe aramas, me sipwe tongeni wesewesen luku pwe i epwe tufichin apposatiu ena mwicheich tori fansoun ese kauk.
9 Pwal ussun chok, ir mi tuppwol ngeni Kot ren ar kapachelong lon ewe fonufan sefo, nge iei mwicheichen ekkewe chon fel mi enlet lon ewe otot mi fo, repwe ukkuta emon me emon pun repwe eani ewe fel mi enlet ngeni ewe Chon Forata mettoch meinisin. Esap ina ewe sokkun fel epwe fis fan ekkoch chok are me ren meefien emon me emon. An Kot we Alluk, ewe mi kawor ngeni Israel ren Moses, a eiteita ekkoch sokkun fofforun fel iteiten maram, ussun an a esissin ren ewe maram fo, me iteiten wiik, ussun an a esissin ren ewe ranin Sapat. (Lifitikos 24:5-9; Nampa 10:10; 28:9, 10; 2 Kronika 2:4) Ina minne, Aisea 66:23 a kapas ussun an aramas fel ngeni Kot iteiten wiik me maram. Esap wor chon rese luku Kot me chon likotupotup. “Aramasen fanufan meinisin repwe feito o fel ngeni” Jiowa.
10. Pwata kopwe tongeni luku pwe ewe fonufan sefo esap ngauelo ren ekkewe mi ngau?
10 Aisea 66:24 a alukulukatiu ngenikich pwe ewe kinamwe me pwung lon ewe fonufan mi fo esap tongeni molo. Aramas mi ngau resap tufichin atai. Chechemeni mwo pwe 2 Piter 3:7 a apasa pwe a nom mwach “ewe ranin apung, ranin an ekkewe aramas ingau poutmwwalilo.” Chokkana repwe sopwolo, ir aramas mi ngau. Ir mi limoch letiper resap feiengau, nge esap ina ussun minne a fis lon maun iei, pun ekkewe sou fonu mi nninniilo ra chocho seni ekkewe sounfiu mi nninniilo. Ewe Sou Kapwung mi Lapalap a alukulukatiu ngenikich pwe ranin we epwe eu ranin nninniiloon ekkewe mi ngau.
11. Ifa ussun Aisea a pwarata met epwe fis ngeni ir kkewe mi u ngeni Kot me an fel?
11 Ekkewe chon pwung mi chuen manau repwe kuna pwe mi enlet an Kot kapasen oesini. Wokisin 24 a oesini pwe “soman ekewe aramas mi u ngeni” Jiowa epwe anneta pwungun an apwung. Eli aramas repwe ruko ren ekkewe kapas Aisea a nounou. Nge a tipeeu ngeni och poraus mi enlet lon uruwo. Lukun ekkewe tittin Jerusalem a wor leenien champang ren piipi, iwe, fan ekkoch, ren somaan chon tipis mi nninniilo, nge ese fichiitiir ar repwe peias.a Me ikewe ie ekkewe uun me ewe ekkei epwe muttir arosalo ewe piipi me ekkewe soma. Neman ekkewe kapas Aisea a nounou a affata sopwonon an Jiowa we kapung ngeni ekkewe mi tipis.
Minne a Fen Pwonei
12. Ikkefa pwal ekkoch porausen manauen aramas lon ewe fonufan sefo Aisea a kapas ussun?
12 Pwarata 21:4 a aiti ngenikich ekkoch mettoch esap chuen nom lon ewe otot mi fo epwe war. Iwe nge, met sokkun mettoch epwe nom lon ena atun? Epwe fet manauen aramas? A wor pisekin pwarata mi lukuchar? Ewer. Aisea sopwun 65 eu oesini mi awewei ekkewe lapalap sipwe pwapwaesini ika Jiowa epwe mut ngenikich ach sipwe manau lupwen i epwe amuchu an forata ekkewe lang mi fo me ewe fonufan mi fo. Ir mi kuna feiochun ar repwe nonnomotiu lon ewe fonufan mi fo resap chinnapelo, iwe malo mwirin. A mak ei kapasen alukuluk lon Aisea 65:20: “Iwe, esap chuen wor eman semirit lon ei fanu epwe manau ekoch chok ran, ika eman chinlap esap aunusa ierin manauan. Pun eman mi mala, lupwen a ierini ipuku, epwe chuen iteni alual, nge eman mi mala mwen an ierini ipuku epwe alea lein chon tipis mi anumamau.”
13. Ifa ussun Aisea 65:20 a alukuluku ngenikich pwe noun Kot kkewe aramas repwe pwapwaesini lukulukoch?
13 Lupwen ena wokisin a akkom pwonuta ngeni aramasen Aisea kkewe, a wewe ngeni pwe mi lukulukoch ekkewe kukkun lon ewe fonu. Esap wor chon oputer ar repwe toto rer me uweialo ekkewe kukkun are nnielo ekkewe mwan mi aumanau, ussun chon Papilon ra fori me lom. (2 Kronika 36:17, 20) Lon ewe fonufan mi fo epwe war, esap wor minen efeiengau ngeni aramas me repwe lukulukoch, iwe, repwe tufichin pwapwaesini manau. Ika emon epwe filata pwe epwe u ngeni Kot, esap mumuta ngeni an epwe chuen manau. Kot epwe amoielo i. Epwe ifa ussun ika ewe chon tipis mi rikilo a ipuku ierin. Epwe malo, nge “epwe chuen iteni alual” pun manauan epwe fokkun moch seni ewe mettoch manau esemuch.—1 Timoti 1:19, 20; 2 Timoti 2:16-19.
14, 15. Me ren Aisea 65:21, 22, ikkefa ekkewe foffor mi apwapwa sipwe tongeni ukkuti?
14 Sap minne Aisea a menlapei ifa ussun emon mi pukun filata ewe alen tipis epwe morelo, nge a awewei met sokkun lapalap epwe choufetal lon ewe fonufan mi fo. Eli kopwe ekieki akkom minne a auchea ngeni pwisin letipom. Aisea a mak ussun ekkena mettoch lon wokisin 21 me 22: “Iwe, repwe aueta imwer o nonom lon, repwe pwal fotuki iran wain o ochei uan. Esap fis pwe repwe aueta imwer, nge eman lukur epwe nom lon. Pun ierin manauen nei aramas epwe usun chok ierin manauen efoch ira, nge nei chon fil repwe pwapwaiti feiochun angangen pour fansoun langatam.”
15 Ika kesaamwo sile kau imw are angangen lon atake, an Aisea we oesini a ameef ngenikich pwe epwe wor eu kokkotun asukul. Nge kopwe tipeeu ngeni om kopwe kaeo ren alillisin sense mi lipwakoch me chon orum mi kirokiroch, ika repwe pwapwa le alisuk? Aisea ese affata ika asamwochoon imwach epwe for seni kilas are lufer. Kopwe alapalapa osun imwom pwe epwe kkineta lukalapan fan iten an esap ssapeta sino are ran won? Are epwe chopop ussun ekkewe imw lon ewe Middle East fan iten om famili epwe tongeni mongofengen me porausfengen won fan pwapwa?—Tuteronomi 22:8; Nehemaia 8:16.
16. Pwata kopwe tongeni luku pwe ewe fonufan sefo epwe eu minen apwapwa tori feilfeilo chok?
16 Om imweni pwisin imwom a lamot seni om silei ekkena mettoch. Epwe ina wesewesen imwom—nge esap ussun ikenai pun eli kopwe angang weires le kau eu imw nge pwal emon epwe imweni. Aisea 65:21 a pwal apasa pwe kopwe ffotuki ira me mongo uwaan. A ffat pwe epwe ina ussun nonnomun aramas. Kopwe kuna pwapwa lapalap seni om kkewe angang, weween, uwaan om angang. Kopwe tufichin foffori ena mettoch fansoun langattam—“ussun ranin efoch ira.” Ina wesewesen weween an epwe “sefolo mettoch meinisin”!—Kol Fel 92:12-14.
17. Ifa ewe pwon epwe akkaeuin apochokkulata ekkewe sam me in?
17 Ika a wor noum, ekkeei kapas epwe achungu letipom: “Esap chuen fis pwe ra resin angang weires o foleni nour pwe repwe makai. Pun ngang ewe Samol mi Lapalap upwe afeiochuur me mwirimwirir kana. Iwe, upwe apwonueta ar iotek mwen resamwo tungor, nge lupwen ra chuen fos, upwe auselingeer.” (Aisea 65:23, 24) Ka fen pwisin meefi riaffoun om ‘foleni noum pwe repwe makai’? Esor lamoten ach sipwe eiteita ekkewe osukosuk mi kku ekkewe nau, nge ekkewe sam me in me pwal io kkan ra riaffou ren. Kapach ngeni ena, kich meinisin sia fen kuna an ekkewe sam me in kon ekilapei ar kkewe angang, ar kkewe kokkot, ar kkewe minen apwapwa pwe iwe a mmen kukkun ewe fansoun repwe awora fan iten nour kkewe. Iwe nge, Jiowa a alukuluku ngenikich pwe i epwe afanni me atufichi met a lamot ngenikich are pwal mwo nge pwisin ekiekiireta.
18. Pwata en mi tongeni luku pwe kopwe pwapwaiti ekkewe man lon ewe fonufan sefo?
18 Lupwen kopwe ekieki minne kopwe tongeni pwapwaesini lon ewe fonufan mi fo, anchangei mwo minne an Kot we kapasen oesini a awewei: “‘Eman wolif me eman apanen sip repwe mongofengen, eman laion epwe mongo fetilipwas usun eman kow, nge eman serepenit epwe mongo pwul moromor. Iwe, resap chuen afeiengaua eman ika atala och me won unusen chiki mi pin.’ Iei alon ewe Samol mi Lapalap.” (Aisea 65:25) Ekkewe sou chunga ra fen sotun chungani ena mettoch, nge esap ina ita och lios kefisitaan aramas. Ina eu mettoch epwe wesewesen fis. Kinamwe epwe choufetal lein aramas me epwe pwal ina ussun lefiler me ekkewe man. Chommong mi kaeo me tongei monun fonufan ra aea fitu, fitu ier fan iten ar repwe kaeo ussun ekkoch are eu chok sokkun man. Iwe nge, ekieki mwo minne kopwe tongeni kaeo ussun lupwen ekkewe man resap chuen niueiti aramas. Iwe, kopwe tongeni kan ngeni matchang me kukkun monun le woluwol—ewer, kopwe tongeni atoler, kaeo seniir, me pwapwaesiniir. (Jop 12:7-9) Kopwe tongeni fori ekkena mettoch fan lukulukoch, iwe, kosap feiengau ren aramas are man. Iei alon Jiowa: “Resap chuen afeiengau eman ika atala och won unusen chuki mi pin.” Epwe ifa me watteen ena siwil seni minne sia kan kukkuna ikenai!
19, 20. Pwata noun Kot kkewe aramas ra kkan sokko seni lap ngeni ekkewe aramas meinisin ikenai?
19 Ussun sia fen apasa me mwan, aramas resap tufichin oesini met epwe fis lon mwach kkan, inaamwo ika chommong aramas ra lolilen ussun ewe minefoon engerou ier. Ina minne, chommong ra mangau, osukosuk, are wesewesen lichipung. Iei makkeien Peter Emberley, ewe director lon eu university lon Canada: “Chommong aramas [mwan me fefin] ra keran ekieki poluen ekkewe kapas eis ussun ewe popun sia manau. Io ngang? Met ua enletin akkachocho ngeni? Met upwe eani emwirimwir ngeni en tappin aramas epwe feito? Ra sotun okkotochu manauer me kutta weween manauer.”
20 En mi tongeni weweiti ewe popun chommong ra ina ussun. Eli repwe sotun atoto pwapwa lon manauer ren ar foffori chommong mettoch are kutta ekkewe minen apwapwa. Iwe nge, rese silei met epwe fis lon mwach kkan, ina minne, eli repwe meefi pwe manauer ese kkotoch, are ese wesewesen wor aucheaan. Iwe, kopwe mwo alollofeseni ena me om ekiek ussun manauen aramas, fan saramen minne sia fen kaeo. Ka silei pwe lon ewe lang mi fo me fonufan mi fo Jiowa a pwonei, sipwe tongeni nennefeil me apasa seni letipach, ‘Enlet, Kot a fen asefosefalli mettoch meinisin!’ Epwe ifa me watteen ach pwapwaesini ena mettoch!
21. Ifa ewe poraus mi lollo chok sia kuna lon Aisea 65:25 me Aisea 11:9?
21 Sap minne sipwe lamalam tekia ika sipwe ekieki ach kuna manau lon an Kot we fonufan mi fo. I a etiwakich are pwal mwo nge peseikich ach sipwe fel ngeni i iei ren minne mi enlet me atufichikich fan iten ach sipwe kuna manau lupwen ‘resap chuen afeiengau eman ika atala och won unusen chukun mi pin.’ (Aisea 65:25) Iwe nge, ka fen weweiti pwe me mwan Aisea a makkei ena chok sokkun kapas me a pacheta eu mettoch mi wenewenen lamot fan iten ach sipwe enletin pwapwaesini ewe fonufan mi fo? Iei alon Aisea 11:9: “Esap wor eman epwe afeiengaua eman ika ataela och won chukun Kot mi pin, pun an chon fanufan silei ewe Samol mi Lapalap [Jiowa] epwe alolol usun chok alololun matau.”
22. Ach kaeo ussun ekkewe ruanu oesini lon ewe Paipel epwe ita apochokkulata ach mochen fori met?
22 “Silei ewe Samol mi Lapalap [Jiowa].” Lupwen Kot epwe asefosefalli mettoch meinisin, chon fonufan repwe silei minne mi wenewenen enlet ussun i me letipan. Sanne repwe chok kaeo seni forian kkewe monun fonufan, nge epwe fokkun lap seni ena. A kapachelong an we Kapas mi fel. Ren chok awewe, ekieki mwo wachemukun ewe poraus sia fen kaeo seni ach nengenifichi ekkewe ruaanu chok oesini mi kapas ussun ekkewe “lang mi fo me eu fonufan mi fo.” (Aisea 65:17; 66:22; 2 Piter 3:13; Pwarata 21:1) A wor popun mi auchea om kopwe akkalleani Paipel iteiten ran meinisin. Ita ina eu mettoch ka fen eorenalo? Ika ka apasa aapw, ifa ussun kopwe tongeni akkota pwe iteiten ran meinisin kopwe kan alleani alon Kot? Kopwe kuna pwe kosap nennelo chok ngeni om kopwe pwapwaesini ewe fonufan mi fo, nge epwe lapalo om chengel iei chok, ussun minne a fis ngeni ewe sou makkei kol fel.—Kol Fel 1:1, 2.
[Pworous fan]
a Kopwe pi Insight on the Scriptures, Volume 1, pekin taropwe 906, forien ewe Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Pwata sipwe tongeni apasa pwe Aisea 66:22-24 a oesini ussun minne epwe fis lon mwach kkan?
• Ikkefa ekkewe mettoch en mi akkaeuin ukkuti lein ekkewe mettoch ekkewe oesini lon Aisea 66:22-24 me Aisea 65:20-25 ra kapas ussun?
• Ikkefa ekkewe popun kopwe lukuluk ussun mwach kkan?
[Ekkewe sasing lon pekin taropwe 14]
Aisea, Piter, me Jon ra oesini ussun lapalapen ewe “lang sefo me eu fonufan sefo”