Auselingaochu An Kot Kapasen Oesini Fan Iten Ach Ei Fancoun
“Noun aramas, kopwe weweiti pwe kunaom we a pwarata usun mine epwe fis lesopolan.”—TANIEL 8:17.
1. Ifa ewe mettoch Jiowa a mochen pwe aramas repwe silei ussun ach ei fansoun?
JIOWA ese chok amwochu an sile ussun mwach kkan. I ewe Chon Pwaralo minne mi monomonelo. Ita enletin pwe oukich meinisin sipwe silei pwe sia manau le muchuloon ‘ewe fansoun le sopwoloon.’ A ifa me lamotan ena poraus ngeni ekkewe wonu bilion aramas mi manau won fonufan iei!
2. Met popun aramas ra loliileniesini met epwe fis lon mwach kkan?
2 Sia mairu pwe sopwoloon ei fonufan a kanoto? Aramas mi tongeni fetal won ewe maram, nge lon chommong leeni aramas ra niuokkus lupwen ra feffetal won alen fonufan. Eu imw mi tongeni ur ren pisek, nge aramas rese tongeni ekisalo chommongoloon ekkewe famili mi tatakkis. Mei wor silelap me ewe sile a choufetal, nge aramas rese tongeni kaeo ifa ussun repwe nomfengen lon kinamwe. An aramas kkuf ren ekkeei mettoch mi lamot a alisata ekkewe pisekin annet lon Paipel pwe sia nonnom atun ekkewe ranin le sopwoloon.
3. Ineet aramas ra akkom rongorong ekkewe kapas “fansoun le sopwolon”?
3 Ewe chon lang itan Kapriel a akkom le apasawu ekkena kapas mi lamot—‘ewe fansoun le sopwoloon’—won fonufan orun 2,600 ier me loom. Emon soufos mi chechchech ren an niuokkus a rong an Kapriel kapas: “Noun aramas, kopwe weweiti pwe kunaom we a pwarata usun mine epwe fis lesopolan [fansoun le sopwoloon, New World Translation].”—Taniel 8:17.
Iei “Ewe Fansoun Le Sopwoloon”!
4. Pwal ifa ussun ewe Paipel a awewe won ewe fansoun le sopwoloon?
4 Ekkewe kapas “ewe fansoun le sopwoloon” me “ewe fansoun le sopwoloon mi kefilita” ra mak fan wonu lon ewe puken Taniel. (Taniel 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9, NW) Ra weneiti “ekkewe ran le sopwolon” ewe aposel Paul a oesini won. (2 Timoti 3:1-5) Jises Kraist a apasa pwe ina ewe fansoun an “nonnom” ussun emon king lon lang.—Mattu 24:37-39, NW.
5, 6. Io kewe ra ‘sotun kutta weween’ atun ewe fansoun le sopwoloon, me met mwiriloon?
5 A mak lon Taniel 12:4: “Nge en Taniel, kopwe tukumala ekei kapas, kopwe numala ewe puk o fotala tori fansoun sopolan fanufan. Iwe, chomong aramas repwe sotun kutta wewen, nge ar weweiti epwe lapala.” Ren fite puku ier chommong lein ekkewe poraus Taniel a makketiu a fen monomonelo me mechenilo pwe aramas resap weweiti. Nge, a ifa ussun ikenai?
6 Atun ekkeei ranin le sopwoloon, chommong Chon Kraist mi tuppwol ra ‘sotun kutta’ weweoch lon an Kot we Kapas, ewe Paipel. Met mwiriloon? Pokiten an Jiowa we feioch won ar angang, sile mi enlet a choufetal. Ren chok awewe, ekkewe Chon Kraist mi kepit ra feioch ren mirit, me ra tongeni weweiti pwe Jises Kraist a fen wiliiti king lon 1914. Ar luku a tipeeu ngeni an ewe aposel kapas lon 2 Piter 1:19-21, me chokkewe mi kepit fengen me chiener kewe mi tuppwol ra ‘auselingaochu ewe kapasen oesini’ me ra fokkun luku pwe iei ewe fansoun le sopwoloon.
7. Ikkefa ekkoch ekkewe poraus mi asokkalo ewe puken Taniel?
7 Ewe puken Taniel a sokkolo lapalapan. Lon ena puk, emon king a mochen nnielo noun kewe nouwis pokiten rese tongeni pwaralo me aweweelo ewe ttan a aosukosuka ewe king, nge noun Kot we soufos a alisiir. Ulumon aluwon rese mochen fel ngeni eu uluulun mi tekia, nge lupwen ra koturulong lon eu um mi fokkun pwichikkar, rese malo are pwal mwo nge ekis kar. Atun eu fetelap, fite puku aramas ra kuna eu pau me makkei ekkoch kapas mi monomon won eu etipen imwen ewe king. Ekkoch aramas mi ngau ra tipi ngeni emon chinnap me pokiten ar rauangau atewe a koturulong lon eu leenien laion, nge ese feiengau. Lon eu langepwi, emon a kuna fomon manmwocho me lamoter lon pekin oesini a pwal lamot atun ekkeei ranin le sopwoloon.
8, 9. Ifa ussun ewe puken Taniel a efeiochukich, iei, atun ei fansoun le sopwoloon?
8 Mei wor ruu kinikin lon ewe puken Taniel. Eu kinikin a awewei met a fis lon ranin Taniel we, ewe eu a weneiti oesini. Ekkewe ruu kinikin mi tongeni apochokkula ach luku. Ewe kinikin ussun uruwo a aiti ngenikich pwe Jiowa a efeiochu chokkewe mi tuppwol ngeni. Ewe kinikin ussun oesini a apochokkula ach luku ren an affata pwe Jiowa a silei met epwe fis won fonufan fite puku—pwal mwo nge fite ngerou—ier me mwan.
9 Ekkoch ekkewe oesini Taniel a makkei ra emmweni ach ekiek ngeni an Kot we Muu. Lupwen sia kuna pwonutaan ekkena oesini, ach luku me pwal ach meefi pwe sia nonnom lon ekkewe ranin le sopwoloon a lukucharelo. Nge ekkoch aramas ra tipi ngeni ewe puken Taniel ren ar apasa pwe ewe poraus lon ena puk a wesewesen mak mwirin pwonutaan ekkewe oesini. Ika mei pwung met aramas ra tipi ngeni, epwe pwal piita ekkoch kapas eis mi lamot ussun met a mak lon ewe puk ussun ewe fansoun sopwoloon. Aramas mi lukulukummang ra pwal tipi ngeni ewe uruwo mi mak lon ewe puken Taniel. Iwe, sipwe atittina.
A Fis Eu Kapwung!
10. Ifa ussun aramas ra tipi ngeni ewe puken Taniel?
10 Anchangei mwo om feilo katol eu kapwung. Emon lawyer a apasa pwe ewe emon aramas ra tipi ngeni a tipis pokiten an otupu aramas. Ussun we chok, aramas ra tipi ngeni ewe puken Taniel pwe met a mak lon ewe puk ese pwung, me esap makkeien emon soufos Chon Ipru seni ewe afisuen me awoluen senturi B.C.E. Iwe, akkom sipwe ppi ika ena kinikinin ewe puken Taniel mi awewe won met a fen fis lon Papilon, a tipeeu ngeni porausen uruwo.
11, 12. Ifa enletin ewe poraus pwe esor emon itan Pelsasar?
11 Akkom sipwe atittina ewe case ussun ewe king mi poutulo. Alon Taniel sopwun 5, King Pelsasar a nemenem lupwen Papilon a koturutiu lon 539 B.C.E. Ekkoch aramas ra fen apasa pwe ese pwung ena pun iten Pelsasar a makketiu lon ewe Paipel chok. Ekkewe sou uruwo ra fen apasa pwe Nabonidus ewe saingoon kingen Papilon.
12 Iwe nge, lon ewe ier 1854, fitefoch sopwun ppwul kukkun, nikinikin paip mei wor mesen mak won, ra pwa lon eu telinimw loom mi tatakkis itan Ur. Iei, leenien ena telinimw mi ta a nom lon Iraq. A mak lon eu me lein ekkeei taropwe mi sokkolo lapalaper, eu iotek an King Nabonidus mi mak lon ekkewe mesen mak iter cuneiform me lon ena iotek ewe king a fos ussun “Pel-sar-ussur, nei we mwanichi.” Pwal mwo nge ekkewe sou tipi ngeni Paipel ra tipeeu pwe atennan ewe Pelsasar lon ewe puken Taniel. Iwe, ewe king mi poutulo ese wesewesen poutulo. Ekkewe sou kaeo uruwo resaamwo chok kuna porausan. Iei eu chok me lein ekkewe pisekin annet pwe makkeien Taniel a wesewesen enlet. Ena esin pisekin annet a annetata pwe ewe puken Taniel eu kinikinin ewe Kapasen Kot me a fich ngeni ach atittinafichi iei, atun ewe fansoun le sopwoloon.
13, 14. Io ena Neputkanesar, me atewe a fokkun tongei menni kot?
13 Ekkewe oesini mi awewe won ekkewe sou nemenemen fonufan me ekkoch ar kewe foffor eu kinikin mi lamot lon ewe puken Taniel. Sipwe tongeni eiten ngeni emon lein ekkewe sou nemenem, ewe sounfiu mi fori eu nemenem mi watte. Lupwen atewe esaamwo wiliiti king, i me noun kewe sounfiu ra fen akkufu noun Farao Niko kewe sounfiu atun ar maunfengen lon Carchemish. Och poraus a tori ena samol seni Papilon me a likiti ngeni noun kewe meilapen sounfiu wiiser le awesi ewe maun. Lupwen Napopolassar, seman we, a malo, ewe aluwon itan Neputkanessar a wiliiti kingen Papilon lon 624 B.C.E. Atun an nemenem, ttaman 43 ier, a nemeni ewe leeni Assyria a piin nemeni, me a awatteelo leenien an nemenem tori Syria me Palestine ngeni kiannin Isip.
14 Neputkanessar a kan fel ngeni Martuk, ewe kot mi lap lon Papilon. Ewe king a apasa pwe Martuk a alisata meinisin an win lon maun. Lon Papilon, Neputkanessar a aueta me alingalo ekkewe imwenfelin Martuk me an ekkewe ekkoch kot imwen fel. Neman ewe uluulun mi for seni kolt ewe king a fori won ena leeni mi sonosonoch itan Dura, eu uluulun fan iten Martuk. (Taniel 3:1, 2) Neputkanessar a kan kutta alillis seni pwee lupwen a akkota ifa ussun epwe maunei eu fonu.
15, 16. Ikkefa an Neputkatnesar angang lon Papilon, me met a fisita lupwen a sikasini lapalapan?
15 Ren an awesalo ekkewe ruu ttiitin Papilon, ewe angang seman we a fen poputani, a ussun ita pwe Neputkanessar a fori eu telinimw mi fokkun pochokkul aramas resap tongeni liapeni. Ren an epwe apwapwai letipen noun we kiwin seni ewe fonu Metia lupwen a pwosiiti ekkewe ppan me woluwol lon fonuan we, Neputkanessar a aueta ewe imw mei wor fitu sesser me a ffot won ossun ekkewe sesser pwe ekkewe ira repwe itiuetiu. Ina eu me lein ekkewe mettoch mi amwarar forien chon loom. Fan nemenian, Papilon a wiliiti ewe telinimw mi ttiitilo mi lapalap seni meinisin lon ranin we. Me Neputkanessar a tongei ena telinimw, ewe iolapen fel mi chofona!
16 “Sap iei Papilon ewe telinimw mi lapalap ua aueta fan ai tufich me pochokkul?” ina an Neputkanessar kapasen esikesik. Iwe nge, me ren Taniel 4:30-36, “lupwen a chuen kapas,” a umwesilo. Ren fisu ier a mongo fetil me ese fich ngeni wiisan we wiisen sou nemenem, ussun chok Taniel a oesini. Mwirin a angeesefalli an nemenem. En mi weweiti lamoten ei poraus lon pekin oesini? En mi tongeni awewei ifa ussun ewe oruuen pwonutaan ei oesini a weneiti ewe fansoun le sopwoloon?
Ekiekifichi Ekkewe Oesini
17. Ifa ussun kopwe awewei ewe ttan mi ussun oesini Kot a ngeni Neputkanesar lon ewe oruuen ierin an nemeni fonufan?
17 Iwe, sipwe ekiekifichi ekkoch ekkewe oesini lon ewe puken Taniel. Atun ewe oruuen ierin an Neputkanessar nemenem mi fen oesini lon Paipel, (606/605 B.C.E.), ewe king a eani eu ttan mi aniuokkus seni Kot. Me ren Taniel sopwun 2, mei wor eu uluulun watte. Mokuren ewe uluulun a for seni kolt, fan mwarin me poun kewe seni silifer, upwan me afoon seni kapa, pechen seni mecha, me apachapachan kewe seni mecha mi nofit ren ppwul. Ekkewe kinikinin ewe uluulun ra liosueta met?
18. Ifa weween mokuran we seni kolt, mwarin me poun silifer, upwan me newoon pechen kapa?
18 Noun Kot we soufos a ereni Neputkanessar: “Ai king . . . en ewe mokur mi for seni kolt.” (Taniel 2:37, 38) Neputkanessar meilapen eu mwichen king a nemeni Papilon. Meto-Persia, ewe nemenem mi liosutiu ren mwarin me poun ewe uluulun mi for seni silifer, a akkufu Papilon. Mwirin, Kris, mi liosutiu ren upwen me newoon pechen ewe uluulun mi for seni kapa. Ifa ussun ena nemenem a poputa?
19, 20. Io Aleksanter mi Lapalap me ifa wiisan lon an Muun Kris wiliiti eu muu mi pochokkul won fonufan?
19 Lon ewe aruaanuun senturi B.C.E., emon aluwon a fori och mettoch mi lamot ngeni an Taniel we oesini. A fen uputiu lon 356 B.C.E., me a sileelo iei ren itan Aleksanter mi Lapalap. Lupwen seman we, Filip, a nninniilo lon 336 B.C.E., Aleksanter a alemwiri nemenemen Macedonia. A tori 20 ierin.
20 Le poputaan May 334 B.C.E., Aleksanter a poputa le liapeni minefoon fonu. An mwichen sounfiu a kukkun nge a angangoch. Mei wor 30,000 sounfiu mi feffetal me 5,000 mi wawa oris. Unukkun ewe chanpupu itan Granicus lon enefen-notoun Asia Minor, (iei Turkey), Aleksanter a maunei Persia. Ei maun a fis lon 334 B.C.E. me iei ewe aewin fansoun atewe a fen akkufu Persia. Lupwen a tori 326 B.C.E., unusen Persia a nom fan nemenien Aleksanter, me atewe a feilo otiu ren an epwe liapeni pwal ekkoch fonu. A tori ewe chanpupu Indus, ewe chanpupu a nom iei lon ewe fonu Pakistan. Nge Aleksanter a kkuf lon an saingoon maun atun a nonnom Papilon. Fan Jun 13, 323 B.C.E., lupwen a tori 32 ier me 8 maram chok, a kkuf ren ewe chon oput mi pochukkul, malo. (1 Korint 15:55) Nge, pokiten an angoch le maun, Kris a wiliiti eu nemenem mi pochokkul won fonufan, ussun chok Taniel a fen oesini.
21. Lukun Muun Rom, pechen ewe uluulun mi for seni mecha a liosueta menni muu?
21 Ifa weween pechen ewe uluulun mi for seni mecha? Iwe, ina ewe Muun Rom mi pochokkul ussun mecha, ewe muu a arosalo me ataielo an Kris nemenem. Muun Rom ese sufoliiti an Kot we Muu, ewe Jises a esileefeili, nge ra nnielo Jises won efoch iraan nninni lon 33 C.E. Ren an epwe ataielo ewe lamalamen Kraist mi enlet, Muun Rom a eriaffou noun Jises kewe chon kaeo. Iwe nge, pechen ewe uluulun mi for seni mecha rese chok liosueta Muun Rom nge a pwal liosueta eu nemenem a pop seni an Rom nemenem—ewe nemenemen Britain me Merika.
22. Ifa ussun ewe uluulun lon ewe ttan a alisaata ach weweiti pwe sia manau le muchuloon ewe fansoun sopwoloon?
22 Ach kaeo a anneta pwe sia nonnom le muchuloon ewe fansoun le sopwoloon pun sia fen tori apachapachan ewe uluulun, ewe kinikin a for seni mecha mi nofit ren ppwul. Ekkoch ekkewe muu mi nemenem lon ei fansoun ra pochokkul ussun mecha nge ekkoch ra ussun chok ppwul. Inaamwo ika ppwul, ewe mettoch “ekkewe noun aramas” ra for seni, a apwangapwang nge, ekkewe muu mi pochokkul ussun mecha ra fen mut ngeni aramas kisikis och wiiser lon ekkewe muu mi nennemeniir. (Taniel 2:43, New World Translation; Hiop 10:9) Pwungun pwe, nemenem mi pochokkul me aramas kisikis rese pachefengen ussun chok mecha me ppwul rese pachefengen. Nge an Kot we Muu epwe muttir awesalo ei kkotun nemenem won fonufan.—Taniel 2:44.
23. Ifa ussun kopwe awewei an Taniel kewe ttan me langepwi lon ewe aewin ierin an Pelsasar nemenem?
23 Ewe 7en sopwun lon an Taniel we oesini a awewe won ewe fansoun le sopwoloon. A awewe won eu mettoch a fen fisita lon ewe aewin ierin ewe kingen Papilon itan Pelsasar. Taniel a tori fiik som ierin me a wor ‘kunaan lon an tan, lupwen a annut won an peet.’ A ifa me aniuokkusun ekkeei langepwi ngeni Taniel! A apasa: “Ua kuna pwe ruanu molumol ra molumoliti ewe matau watte. Iwe, foman monumanau mi watte ra feita me lon ewe matau, me eman me eman leir a sokola.” (Taniel 7:1-8, 15) Mi amairu ekkena manmwacho! Ewe aewin a ussun laion mei wor poukassin, ewe oruemonun a ussun pear. Mwirin, emon lepart a wor fofoch poukassin me ruaanu mokuran! Ewe afomanun a fokkun pochokkul me a wor ngiin mecha me engol mechan. Seni me lein ekkewe engol mechan “pwal efoch mechan mi kukun” a pukuta me a wor “mesan usun chok mesen eman aramas” me “awan mi eani kapas tunomong.” A ifa me aniuaniuen ekkena man mwocho!
24. Me ren Taniel 7:9-14, met Taniel a kuna lon lang, me ena langepwi, me met sipwe kaeo seni?
24 Mwirin Taniel a kuna mettochun lang lon an we langepwi. (Taniel 7:9-14) “Kot ewe mi nom seni me lomlom,” Jiowa, a mommottiu won an leenien mottun king lon wiisan we wiisen sou kapwung. “Eu mwichen millionun aramas ra uta mwan.” Kot a apwungu ekkewe man mwocho me a angei seniir ar nemenem me a nnielo ewe afomonun man mwocho. Emon mi “lapalapen eman noun aramas” a angei nemenem won “aramasen fanu me mwu, pwal aramas mi eani sokopaten fos.” Ei poraus a emmwenikich ngeni ewe fansoun le sopwoloon me ewe fansoun ewe Noun aramas, Jises Kraist, a wiliiti king lon 1914.
25, 26. Ikkefa ekkewe kapas eis ra piita lupwen sia alleani ewe puken Taniel, me menni puk epwe alisikich le polueniir?
25 Chon alleani ewe puken Taniel repwe mochen eani kapas eis. Ren chok awewe, ifa weween ekkewe fomon man mwocho lon Taniel sopwun 7? Ifa weween ewe oesini ussun ekkewe “fiik wiik” lon Taniel 9:24-27? Ifa ussun Taniel sopwun 11 me ewe fitikoko lefilen “ewe kingen mwun efeng” me “ewe kingen mwun or”? Met ekkeei king repwe fori atun ewe fansoun le sopwoloon?
26 Jiowa a fangelo mirit ngeni noun kewe mi kepit won fonufan, ngeni chokkewe mi iteit ren iter “chon pin kana noun ewe mi Fokun Tekia” lon Taniel 7:18. Me ena “chon angang mi tuppwel o tipatchem” a fen awora alillis ngenikich ren ach sipwe angei mirit ussun weween makkeen Taniel we, ewe a makketiu fan emmwenien ngun mi fel. (Mattu 24:45) Ei alillis a kawor lon ewe minefoon puk Pay Attention to Daniel’s Prophecy! Ei puk a wor 320 pekin taropwe me chommong lios me sasing me a awewe won kinikin meinisin lon ewe puken Taniel. Mei wor awewe won ekkewe oesini mi apochokkula ach luku me ewe uruwo ena soufos sia kan tongei a makketiu.
Mei Wor Lamotan Iei
27, 28. (a) Ifa och poraus mi enlet ussun ekkewe oesini lon ewe puken Taniel? (b) Sia manau lon menni fansoun, me met sipwe fori?
27 Ekieki mwo ei poraus mi lamot: Ekkewe oesini meinisin lon ewe puken Taniel ra fen pwonueta chinon chok ren ekkoch kinikin. Ren chok awewe, sia kuna iei ekkewe mettoch mi liosutiu ren pechen ewe uluulun lon Taniel sopwun 2. Popun ewe ira lon Taniel sopwun 4 a fen pichelo seni an kewe fofo seni fansoun ewe Messaia, Jises Kraist, a wiliiti king lon 1914. Ewer, ussun chok a fen oesini lon Taniel sopwun 7, ewe mi nom seni me lomlom a ngeni ewe Noun aramas an nemenem.—Taniel 7:13, 14; Mattu 16:27–17:9.
28 Ekkewe 2,300 ran lon Taniel sopwun 8 pwal mwo ekkewe 1,290 me ekkewe 1,335 ran lon sopwun 12 ra fen pwonuta—ar we fansoun a fen lo. Ach kaeo ussun Taniel sopwun 11 a pwaralo pwe sia tori le muchuloon ewe osukosuk lefilen “ewe kingen mwun efeng” me “ewe kingen mwun or.” Unusen ena poraus a anneta pwe sia tori le muchuloon ewe fansoun le sopwoloon. Pokiten sia manau atun eu fansoun mi fokkun lamot lon uruwoon aramas, sipwe apposa letipach le fori met? Enlet sipwe auselingaochu an Jiowa Kot kapasen oesini.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Ifa ewe mettoch Kot a mochen pwe aramas repwe silei ussun ei fansoun?
• Ifa ussun ewe puken Taniel a apochokkula ach luku?
• Ikkefa lapalapen an Neputkanesar we ttan ussun ewe uluulun, me met ra liosueta?
• Ifa eu poraus mi lamot lupwen sia ekieki ussun pwonutaan ekkewe oesini lon ewe puken Taniel?