“U Ngeni Ewe Tefil”
“Oupwe u ngeni ewe Tefil, iwe, epwe su senikemi.”—JEMES 4:7.
1. Ifa ussun sipwe awewe won ei fonufan, me met popun ekkewe mi kepit me chiener kewe repwe mammasa?
“KOT a fen morolo, nge ewe Tefil mei chuen nonnom.” Ekkena kapas seni ewe soumak chon Franis itan André Malraux a tongeni weneiti ach ei fansoun. Fofforun aramas ra kan lapalapeni an Setan tipatchem sola lap seni ar lapalapeni letipen Kot. Setan a arikalo aramas ren “sokkun manaman meinisin, pwal esisin me minen aweitifengen mi chofona, o pwal sokkun minen otupu mi ingau meinisin ren ir ekkewe repwe poutmwalilo.” (2 Tesalonika 2:9, 10) Atun ekkeei “ranin le sopwoloon,” Setan a fokkun achocho ngeni an epwe arikalo noun Kot kewe chon angang, me a maunei ekkewe chon Kraist mi kepit, chokkewe mi “amwochu ekkewe allukun Kot, o uwei ewe pwarata usun Jises.” (2 Timoti 3:1; Pwarata 12:9, 17) Ekkeei Chon Pwarata me chiener kewe mi ekiekin kuna manau won fonufan repwe fokkun mammasa.
2 Setan wesewesen emon chon otupotup. A nounou emon serpenit ren an epwe fos ngeni If me a otupu neminnewe pwe epwe luku pwe an pwapwa epwe lapelo ika epwe imuulo seni Kot. (Keneses 3:1-6) Ruaanu ngerou som ier mwirin, ewe aposel Paul a apasa pwe a niuokkus pun ekkoch chon Kraist mi kepit lon Korint repwe tongeni kkuf ren an Setan tipatchem sola. Paul a makkei: “Nge ua chok niuokus pwe letipemi ete ingauelo seni ami letip mi murinno o limelimoch ngeni Kraist, usun chok ewe serpent a otupu If ren an tipatchem mwal.” (2 Korint 11:3) Setan a aingaualo tupuwen aramas me a appwora ar ekiek. Ussun chok Setan a otupu If, a tongeni efisi an chon Kraist pwungupwung mwaal won poraus mi lamot me eani ekiek pwe ar pwapwa a alongolong won och mettoch Jiowa me Noun we ra oput.
3 Setan a ussun chok emon sou liapeni matchang a foffori ssar ren an epwe otupur. Ren ach sisap tup, sipwe “nonnom fan nemenien ewe mi Fakkun Tekia,” eu leenien tumun lon kapas awewe Jiowa a awora fan iten chokkewe mi anomuur fan an nemenem mi lap ren mettoch meinisin ra fori. (Kol Fel 91:1-3) Sia osupwangen ewe tumun Kot a awora ren an we Kapas, an we ngun mi fel, me an we mwicheich pwe sipwe tongeni “u ngeni ewe tipatchem-sola an ewe tefil.” (Efisus 6:11) Ewe kapasen Krik a chiyaku ngeni “tipatchem-sola” a pwal tongeni chiyaku ngeni “foffor mi otupotup.” Esor tipemwaramwar pwe ewe Tefil a nounou sokkopaten foffor mi otupotup ren an epwe ssarei noun Jiowa kewe chon angang.
Ekkewe Ssar Setan A Ammonlata Fan Iten Ekkewe Chon Kraist Loom
4 Ekkewe chon Kraist lon ewe aewin me oruuen senturi C.E. ra manau atun Muun Rom a fokkun pochokkul. Ewe Pax Romana (kinamwe pokiten nemenemen Muun Rom) a atufichi lapeloon sopai. Woun ena fansoun a fen atufichi awatteloon asosoon ekkewe aramas tekia, me ekkewe nouwis ra akkota pwe epwe wor chommong minen kunou fan iten ekkewe chon angang pwe resap u ngeniir. Fan ekkoch, choochoon ekkewe ranin asoso a wewefengen me ekkewe ranin angang. Ekkewe sou emmwen ra nounou monien takises ren ar repwe awora mongo me ekkewe fansoun apwapwa fan iten aramas pwe luker repwe mot me resap kon ekkekieki ar kewe osukosuk.
5 Ei kokkot a wewe ngeni eu minen efeiengau ngeni ekkewe chon Kraist? Seni makkeien ekkewe soumak mi manau mwirin maloon ekkewe aposel, ussun chok Tertullian, lape-ngeni ekkewe minen apwapwa ra ur ren mettoch mi tongeni efeiengaua an ekkewe chon Kraist pochokkul lon pekin ngun me ar kamwochonnuk won an Kot ekiek ussun pwung me mwaal. Eu me lein ekkewe minen efeiengau, lape-ngeni ekkewe ranin apwapwa me urumot ra fiffis fan iten asamoluun ekkewe kot mi chofona. (2 Korint 6:14-18) Lon ekkewe leenien sipai, pwal mwo nge ekkewe sipai minen loom ra ur ren lisowu mwaal are nni manau. Lo, lo, lo, aramas rese chuen saani ekkewe sipai minen loom me ra siwil ngeni eu sokkun sipai mi wesewesen masou ren sikepwach. Ewe soukaeo uruwo itan Jérôme Carcopino a apasa lon noun we puk Daily Life in Ancient Rome: “Lon ekkeei sipai ekkewe chon pwom fefin mi tongeni pwilitawu ufer kewe meinisin . . . A wor nni manau . . . [Ewe chon pwom] a pwomweni ekkewe mettoch meinisin mi annou mi nemeni manauen ekkewe aramas mi nonnom lon ewe iolapen Muun Rom. Aramas rese mairu ren ekkeei sokkun sipai pokiten a fen peelo meefier me ngauolo ar mochen pokiten ar kakkatol ussun mwanesol me nni manau mi amairu lon ekkewe kuranto mi tettelita seaan.”—Mattu 5:27, 28.
6 Lon ekkena kuranto, soufiu ra nnifengenniir are ra fiu ngeni man tori ewe man are ir pwisin ra malo. Akkom, man mwacho repwe nnielo chon atai alluk, nge mwirin man mwacho ra pwal nnielo chommong chon Kraist. Pwal mwo nge lon ekkena fansoun loom, Setan a mochen ekisalo an aramas oputa lisowu mwaal me foffor mi mwanesol tori ewe fansoun aramas ra eoreni ekkena sokkun foffor me ra kukkutta ifa ussun repwe kukkuna me fofforiir. Ika aramas rese mochen tup ren an Setan ssar, resap feilo ngeni ekkewe leenien sipai lon ekkewe kuranto mi tettelita seaan.—1 Korint 15:32, 33.
7 Aramas ra fen saani ar katol ewe kitir lefilen ekkewe oris mi lukei efoch waa lon ekkewe watteen kuranto mi tettelita seaan iter circus, nge ese och fan iten chon Kraist pokiten, fan chommong, ekkewe chon katol ra mwanesol. Emon soumak lon ewe aulungatin senturi a makkei pwe ra fiufengen, me Carcopino a apasa pwe “a wor ofes fan iten ekkewe soufuu me fin lisowu” fan ekkewe leenien mot lon ewe stadium. A ffat pwe ewe leenien kitirin oris me waa esap eu leeni ia ekkewe chon Kraist repwe feilo ie.—1 Korint 6:9, 10.
8 Met porausen an chon Rom leenien tutu? Pwungun pwe esor ngauen tutu pwe emon epwe limoch. Nge chommong lein an chon Rom kewe leenien tutu leeni mi watte mei wor chim me leenien rawa, leenien ppet won moni me leenien mongo me un sakau. Ita epwe wor fansoun mwan repwe tutu me fansoun fefin repwe tutu, nge fan chommong ra tutufengen. Clement seni Alexandria a makkei: “Ekkewe leenien tutu ra suuk ngeni mwan me fefin ese lifilifil; ra pwilitawu ufer fan iten ar repwe lisowu mwaal.” Iwe, iei ussun eu leeni mi murinno a tongeni wiliiti eu leeni Setan a aea ren an epwe ssarei ekkewe chon Kraist. Chon Kraist mi mirit resap feilo ie.
9 Lupwen Muun Rom a pochokkul, ekkewe aramas ra fokkun saani ppet won moni. Ekkewe chon Kraist loom mi tongeni imulo seni ewe ppet a fiffis won ekkewe kitirin oris me waa ren ar resap feilo ngeni ewe leenien kitir. Ppet won moni mi chok kukkun a pwal fis lon ekkoch ruumwen ekkewe hotel me leenien mongo me un sakau. Chon kunou repwe ppet won ika choochoon ekkewe fau are chu lon poun emon mwan eu nampa mi ppoluweffengen are ppoluwengngau. Ppet won moni a fokkun apwapwai manauen aramas pokiten a suuk ngeniir ewe tufichin angei moni lupwen rese angang. (Efisus 5:5) Pwal och, fan chommong ekkewe chon angang lon ekkewe leeni ikewe repwe ppet ie, ir fin lisowu, me a pachelong ewe tufichin feiengau ren lisowu mwan ika repwe feilo ngeni ekkena leeni. Ikkena ekkoch ekkewe ssar Setan a tongeni ssarei chon Kraist ren lon ekkewe telinimw fan nemenemen Muun Rom. Iwe, mi sokkolo an kewe ssar ikenai?
An Setan Kewe Ssar Ikenai
10 Lon ekkewe fite puku ier a lo, ese kan siwil an Setan kewe ssar. Ren an ‘Setan ete liapeni’ ekkewe chon Kraist lon ewe telimwen Korint mi ppwor, Paul a ngeniir ei fon mi pochokkul. A apasa: “Sia sinei ussun lapalapen an ekiek.” (2 Korint 2:11) Lapalapen chommong fonu mi wouoch ikenai a ussun chok lapalapen Muun Rom lupwen a pochokkul. Iei a fokkun lapelo an aramas asoso. Ekkewe muu ra fori lottery pwe aramas repwe apilukulukoch. Mei wor chommong sokkun kunou aramas repwe ekkekieki me a mo kukkun. Ekkewe stadium fan iten yakiu me pasket mi ur ren aramas. Aramas ra saani ppet won moni. Ekkewe chon katol urumot mi tongeni fiufengen me ekkewe chon urumot ra pwal fiufengen. Aramas ra akkauselinga kol mi ngau, me foffor mi annou lefilen mwan me fefin a choufetal lon sipai, kachito, me TV. Lon ekkoch fonu, mwan me fefin ra tutufengen lon ekkewe leenien tutu me tukel me a wor ekkoch leeni leeppi fan iten chokkewe mi mochen selelo atun ar tukel. Ussun chok lon ekkewe ier akkomwen ewe lamalamen Kraist, Setan a sotun michi noun Kot kewe chon angang ren an ei fonufan minen kunou me asoso.
11 Lon ei fonufan aramas ra kan meefi osukosuk me ra mochen asoso are kunou ren ar repwe kinamwelo. Iwe nge, ussun chok a wor ekkewe minen efeiengau lon an Muun Rom leenien tutu, ekkoch leenien asoso me resort ra fen weneiti eu ssar Setan a aea ikenai ren an epwe emmwen ngeni chon Kraist lisowu mwaal me unnupuch. Paul a makkei ngeni ekkewe chon Kraist lon Korint: “Ami oute mwalilo, ‘Chienach mi ingau repwe alimengaualo ach kewe fofor murinno.’ Oupwe miritilo, o ousap chuen fori tipis. Pun ekkoch rese sinei Kot.”—1 Korint 15:33, 34.
12 Sia fen kuna an Setan tipatchem sola lupwen a aingaualo an If ekiek. (2 Korint 11:3) Ikenai, eu an Setan kewe ssar ina an emmweni ekiekin chon Kraist pwe repwe sotun luki aramas ngeni ewe enlet ren ar ekis lapalapeni lapalapen fonufan ren ar repwe aiti ngeniir pwe chon Pwarata Jiowa ra ussun chok aramas meinisin. Iwe nge, fan ekkoch ra kon lapalapeni lapalapen ei fonufan me ra wiliiti chon fonufan. (Akai 2:12-14) Pwal eu me lein an Setan kewe rauangau a fis lupwen a etipetipa chon Kraist, sarafo me aramas mi asimau, ren ar manaueni ruu sokkun manau me “aletipechou ewe Ngunun Kot mi Fel.” (Efisus 4:30) Ekkoch ra turulong lon ei ssar pokiten ar tumunungau ren ewe Internet.
13 An Setan alinga sokkopaten angangen roong a wewe ngeni pwal eu ssar. Ese wor emon chon Kraist mi enlet epwe mochen ekis fel ngeni Setan are ekis fori angangen roong. Iwe nge, ekkoch ra tumunungau lupwen repwe katon kachito are TV, are ren video game, pwal mwo nge puk fan iten semirit me comic puk mei wor porausen foffor mi mwanesol are angangen roong loor. Sia mochen towawu seni ese lifilifil met a wor ekis porausen soope, timon, are roong lon. Alon ewe mwiitun: “Lon alen ekewe aramasangau a wor ira folufol me sar, nge emon mi tumwunu manauan epwe toau seniir.” (An Salomon Fos 22:5) Pokiten Setan “ewe koten ei fonufan,” ese lifilifil met aramas ra kan saani epwe tongeni aopalo eu an Setan kewe ssar.—2 Korint 4:4; 1 Jon 2:15, 16.
Jises A U Ngeni Ewe Tefil
14 Jises a awora ewe leenien appiru mi murinno ren ifa ussun emon epwe u ngeni Setan me a efisata an Setan su seni. Mwirin an papatais me an echikipin 40 ran, Jises a kuna sossot seni Setan. (Mattu 4:1-11) Ewe aewin sossot a weneiti an Jises echik mwirin an echikipin. Setan a mochen pwe Jises epwe fori eu manaman ren an epwe pwakini an osupwang lon pekin aion. Jises a apasawu ekkewe kapas lon Tuteronomi 8:3 me ese nounou an manaman ren an epwe alisata pwisin an osupwang. Iei ussun a pwal pwarata pwe mongo lon pekin ngun a lamot seni mongo lon pekin aion.
15 Pwal eu mettoch sipwe ekieki won ren ei sossot, pwe Setan ese sotuni Jises ren ewe tipisin lisowu mwaal. Echik, eu mettoch a kan efisata ach mochen mongo, a wewe ngeni ewe mochenin inis mi pochokkul seni meinisin Setan epwe tongeni aea ren an epwe sotuni Jises lon ena fansoun. Met sokkun sossot ewe Tefil a mochen aea ren an epwe michi noun Kot kewe aramas ikenai? Mei wor chommong sokkopaten sossot, nge ewe rauangau nampa eu Setan a sotuniir ren an epwe ataielo tuppwolun noun Jiowa kewe aramas ina ewe sossotun lisowu mwaal. Ren ach appiru Jises, sia tongeni u ngeni ewe Tefil me likiitu fan sossot. Ussun chok Jises a fen akkufu Setan ren an chechchemeni ekkewe wokisin mi weneiti an Setan kewe poraus, sia tongeni chechchemeni ekkewe wokisin ussun chok Keneses 39:9 me 1 Korint 6:18 lupwen Setan a sotunikich ren lisowu mwaal.
16 Mwirin, ewe Tefil a ereni Jises pwe epwe pwisin oturatiu seni ungen ewe imwen fel ren an epwe sotuni an Kot tufichin nounou emon chonlang le tumunu Jises. Jises a aloni alon ekkewe kapas lon Tuteronomi 6:16 me ese mochen sotuni pwungun an Seman we pwon. Eli Setan esap erenikich pwe sipwe oturukichetiu seni won ungen eu imwen fel, nge epwe tongeni etipetipakich ach sipwe sotuni Jiowa. Sia sossot ren ifa ukuukun ach tongeni appiru stylin fonufan ren ufach me foutach nge emon esap fonoukich? Sia tongeni sossot ren ekkewe sokkun kunou mi ekis ngau? Eli sia sotuni Jiowa ren. Ika a nonnom rech ekkena sokkun mochen, neman Setan epwe ekkekieki ussuch me likiitu lon an achocho le michikich pwe sipwe pekini an we pekin.
17 Lupwen Setan a mochen ngeni Jises nemenemen ekkewe muun fonufan meinisin ika Jises epwe fel ngeni fan eu chok, Jises a pwal u ngeni Setan ren an nounou ewe Paipel. A pochokkul an Jises luku pwe fel meinisin epwe ngeni Seman chok. (Tuteronomi 5:9; 6:13; 10:20) Setan esap ngenikich nemenem won ekkewe muun fonufan, nge a sotunikich iteitan ren lingen pisek. A mochen pwe sipwe achocho ngeni pwisin ach we paratis. Sipwe u ngeni Setan ussun chok met Jises a fori ren ach sipwe pwal fel ngeni Jiowa chok? Ika epwe ina ussuch, met a fen fis ngeni Jises epwe pwal fis ngenikich. Alon an Mattu we poraus: “Ewe tefil a likitalo i.” (Mattu 4:11) Setan epwe likitikichelo ika sia uppos me sia chechchemeni ekkewe kapasen alongolongun Paipel mi weneiti ewe sossot me sia apwonuureta. Ewe sou kaeo Jemes a makkei: “Oupwe u ngeni ewe tefil, iwe, epwe su senikemi.” (Jemes 4:7) Emon chon Kraist a makkei echo taropwe ngeni ewe branch ofes an chon Pwarata Jiowa lon Franis: “Setan a fokkun tipatchem sola. Ua achocho ngeni nge a chuen weires ai upwe nemeni meefiei me ai kewe mochen. Iwe nge, ren pwora, mosonottam, me lap seni meinisin, an Jiowa alillis, ua amwochu ai tuppwol, me ua kamwochunnuk won ewe enlet.”
Unusen Mmonleta Fan Iten Ach Sipwe U Ngeni Ewe Tefil
18 Jiowa a awora ekkewe pisekin maun mi lamot meinisin fan iten ach sipwe “u ngeni ekkewe tipatchem-sola an ewe Tefil.” (Efisus 6:11-18) Ach tongei ewe enlet epwe ariri ngeni lukanapach, are ammonlaochukich fan iten ewe angangen chon Kraist. Ach uppos le amwochu an Jiowa minen aukuk mi pwung epwe ussun chok eu sekit mi tumunu letipach. Ika pechech ra tukutukulo ren ewe kapas allim, repwe uweikich lon ewe angangen afalafal iteitan, me ei angang epwe apochokkulakich me tumunukich lon pekin ngun. Ach luku mi pochokkul epwe ussun eu ttitin maun mi watte mi tumunukich seni “ekkewe mesen asefich mi pulopul . . . an ewe mi ingau,” mi wewe ngeni an maunei me sotunikich. Ach apilukulukoch won pwonuetaan an Jiowa kewe pwon epwe ussun chok eu akau mi tumunu ach tufichin ekiek me epwe ngenikich kinamween letipach. (Filipai 4:7) Ika sia angangochulo lon ach nounou an Kot we Kapas, epwe ussun efoch ketilas sipwe tongeni nounou ren ach sipwe angasalo aramas seni ar fotek lon pekin ngun fan an Setan nemenem. Sipwe pwal tongeni nounou ei ketilas ren ach sipwe tumunu pwisin kich, ussun chok met Jises a fori, lupwen a kuna sossot.
19 Ren ach pwilitalong “unusen an Kot kewe pisekin maun” me ren ach ikkiotek, sia tongeni lukulukoch won an Jiowa tumun lupwen Setan a mauneikich. (Jon 17:15; 1 Korint 10:13) Alon Jemes, esap naf ika sipwe chok ‘u ngeni ewe tefil.’ Nge, lap seni meinisin, sipwe fokkun ‘alleasochisi Kot,’ ewe a tongeikich. (Jemes 4:7, 8) Ewe poraus lon ewe lesen mwirin epwe awewei ifa ussun sipwe tongeni fori.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Ikkefa an Setan kewe ssar ekkewe chon Kraist loom ra wiisen tumunuur seni?
• Ikkefa ekkewe foffor mi otupotup Setan a aea ikenai ren an epwe ssarei noun Jiowa kewe chon angang?
• Ifa ussun Jises a u ngeni an ewe Tefil kewe sossot?
• Ikkefa ekkewe pisekin maun lon pekin ngun a atufichi ach u ngeni ewe Tefil?
2. Ifa ussun Setan a otupu If, me met Paul a niueiti?
3. Ifa ewe minen tumun seni Setan Jiowa a awora?
4. Ifa lapalapen ewe fonufan ekkewe chon Kraist loom ra nonnom lon?
5, 6. (a) Met popun ese och an ekkewe chon Kraist feffeilo ngeni ekkewe leenien sipai me ekkewe kuranto? (b) Menni an Setan minen otupotup, me ifa ussun ekkewe chon Kraist mi tongeni su seni?
7, 8. (a) Met popun esap och ika emon chon Kraist a mochen fiti ekkewe kitir won oris me waa? (b) Ifa ussun Setan mi tongeni aea an chon Rom leenien tutu ren an epwe ssarei ekkewe chon Kraist?
9. Ikkefa ekkewe ssar chon Kraist loom repwe tumunuur seni?
10. Ifa ussun lapalapen fonufan ikenai a ussun chok lapalapan fan nemenemen Muun Rom?
11. Menni ssar sipwe tumunu seni atun fansoun asoso?
12. Ikkefa ekkoch ekkewe minen otupotup Setan a aea ren an epwe liapeni noun Jiowa kewe chon angang ikenai?
13. Ifa eu an ewe Tefil ssar mi weires ach sipwe kuna, me menni fon lon ewe puken An Salomon Fos mi alisikich ren?
14. Fan ewe aewin sossot, ifa ussun Jises a u ngeni ewe Tefil?
15. (a) Menni mochenin inis Setan a aea ren an epwe sotuni Jises? (b) Ifa eu me lein an ewe Tefil foffor mi otupotup Setan a aea ngeni noun Kot kewe chon angang ikenai, nge ifa ussun sipwe tongeni u ngeni?
16. (a) Ifa ussun Setan a sotuni Jises lon eu oruuen fansoun? (b) Ifa ussun Setan epwe sotun efisi ach sotuni Jiowa?
17. (a) Ifa ussun ewe Tefil a sotuni Jises lon ewe aulungatin fansoun? (b) Ifa ussun Jemes 4:7 epwe pwung fan itach?
18. Ikkefa ekkewe pisekin maun a atufichi ach u ngeni ewe Tefil?
19. Lukun ach ‘u ngeni ewe Tefil,’ met sipwe fori?
[Picture on page 8, 9]
Jises a uppos lon an u ngeni ewe Tefil
[Pictures on page 10]
Ekkewe chon Kraist lon ewe aewin senturi ra su seni kunou mi mwanesol me limengau
[Credit Line]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck