Lesen mi Aúchea Sia Káé Seni Ekkewe Kingen Israel

1-2. Met ewe Paipel a apasa ussun ekkóch ekkewe king lón Israel?

EWE Paipel a féúni lap seni 40 mwán iir mi wisen king lón Israel.a Me a pwááriéchú met ekkóch me leir ra féri. Áwewe chék, pwal mwo nge ekkewe king mi éch ra féri met mi ngaw. Ekieki pwóróusen ewe king mi éch Tafit. Jiowa a erá: “Nei we chon angang Tafit mi . . . aleasochisiei ren unusen lelukan, pun a föri mine a pwüng me fän mesei.” (1 King 14:8) Iwe nge, ena mwán a tipisin lisowumwáál ngeni emén fefin mi pwúpwúlú me a akkóta pwe pwúlúwen ena fefin we epwe ninniiló lón maun.—2 Sam. 11:​4, 14, 15.

² Iwe nge chómmóng me lein ekkewe king rese túppwél, ra féri ekkóch mettóch mi éch. Áwewe chék ren Reopoam. Me ren Jiowa pwe Reopoam i emén king mi “föri mine a ngau.” (2 Kron. 12:14) Iwe nge, Reopoam a pwal féri ekkóch mettóch mi éch. Áwewe chék, a álleasochisi Jiowa atun a ereni an esap fiu ngeni ekkewe engol einang lón Israel me epwe chék mut ngeniir ar repwe filaatá pwal emén king. A pwal apéchékkúla ttitin chómmóng ekkewe telinimw fán mwúún we pwe epwe túmúnú néún Kot kewe aramas seni chón oputer.—1 King 12:​21-24; 2 Kron. 11:​5-12.

3. Ifa ewe kapas eis mi aúchea a ppiitá, me met sipwe káé lón ei lesen?

³ A ppiitá ei kapas eis mi aúchea. Iká ekkewe king lón Israel ra féri minne mi éch me minne mi ngaw, iwe ifa ussun Jiowa a apwúngaló iká emén king a túppwél? Ach silei pélúwen ena kapas eis epwe álisikich le weweiti met Jiowa a mochen senikich. Sipwe káé úlúngát mettóch Jiowa a ekieki ussun mi álisi le apwúngaló iká emén king a éch are ngaw. Akkomw, iká ewe king a tongei Jiowa ren unusen letipan. Oruuan, iká ewe king a enletin áier atun a féri minne mi ngaw. Aúlúngátin, iká ewe king a sópweeló le angang ngeni Jiowa lón ewe napanap mi pwúng.

TONGEI JIOWA REN UNUSEN LETIPOM

4. Ifa eú mettóch a asokkafesenni ekkewe king mi túppwél seni ekkewe king rese túppwél?

⁴ Ekkewe king mi apwapwaai Jiowa ra fel ngeni ren unusen letiper.b Ewe king mi éch itan Jeosafat a “angang ngeni ewe Samol mi Lapalap ren unusen lelukan.” (2 Kron. 22:9) Iei met ewe Paipel a pwal apasa ussun Josaia: “Esap wor eman king mi manau me mwen Josia ika me mürin, a wewe ngeni lon an angang ngeni ewe Samol mi Lapalap ren unusen lelukan.” (2 King 23:25) Nge ifa ussun ren Salomon, ewe mi féri minne mi ngaw atun a chinnap? “Lelukan esap chüen unus.” (1 King 11:4) Me iei met ewe Paipel a apasa ussun Apia, pwal emén king ese túppwél: “Lelukan esap pwal unus ngeni ewe Samol mi Lapalap.”—1 King 15:3.

5. Áweweei weween án emén epwe angang ngeni Jiowa ren unusen letipan.

⁵ Iwe, met weween án emén epwe angang ngeni Jiowa ren unusen letipan? Weween, ese chék angang ngeni Jiowa pokiten a meefi pwe ina wisan, nge a angang ngeni pokiten a unusen tongei me súféliti. Me a sópweeló le tongei me súféliti Jiowa lón ánein manawan.

6. Ifa ussun sia tongeni chék tottongei Jiowa ren unusen letipach? (Än Salomon Fos 4:23; Mattu 5:​29, 30)

⁶ Ifa ussun sia tongeni áppirú ekkewe king mi túppwél iir mi tongei Jiowa ren unusen letiper? A lamot ach sipwe ttiisenikich ese lifilifil met mi tongeni apwangapwangaaló ach tongei Jiowa. Áwewe chék, a lamot ach sipwe túmúnú met ekkewe sia kan katol are féri atun sia asésé. A pwal lamot ach sipwe túmúnúéch me kefiléch chiechiach pwe site poputá le ekieki pwe moni a kon aúchea lón manawach. Iká sia esilla pwe a wor met a ekisikisaaló ach tongei Jiowa, iwe a lamot ach sipwe angang weires le mwittir ekkesiwili ach ekiek me féffér pwe rete angealó ach na tong.—Álleani Än Salomon Fos 4:23; Mattu 5:​29, 30.

7. Pwata a lamot ach sipwe ttiisenikich ekkewe mettóch epwe apwangapwangoló ach tongei Jiowa?

⁷ A lamot ach sipwe túmúnú pwe letipach ete tipekinikin. Iká sise túmúnúéch, sia tongeni ekieki pwe pokiten sia chék akkangang ngeni Jiowa, iwe esap wor met epwe tongeni atai ach riri ngeni i. Áwewe chék, anchangei pwe ka limeti lón imwom we, nge mwirin ka chék suukaaló ekkewe asam me a enienilóng ewe ásepwál me a nukeaalóng ekkewe pipi. Pwal ina chék ussun ren ach riri ngeni Jiowa. Sisap chék féri ekkewe mettóch mi múrinné, nge a pwal lamot ach sipwe féri ekkewe mettóch epwe eririéchúkich ngeni Jiowa. Sipwe túmúnú ach sisap atolonga lón letipach ese lifilifil met epwe tongeni apwangapwangaaló ach tongei Jiowa, ussun chék ach sisap chék suukaaló asamach kewe pwe ete piipiilóng lón imwach we.—Efi. 2:2.

RA ÁIER SENI AR KEWE TIPIS

8-9. Ifa féfférún King Tafit me King Esekaia atun emén a ereniir meefien Jiowa ussun ar tipis? (Ppii ewe sasing wóón péén.)

⁸ Ussun met sia fen káé pwe King Tafit a féri tipis mi chou. Nge atun ewe soufós Natan a ereni ussun meefien Jiowa ren an tipis, fán tipetekison, Tafit a áier. (2 Sam. 12:13) Sia tongeni esilla pwe Tafit a enletin áier ren meefian kewe lón Kölfel 51. Tafit ese chék tipin niamam ren an epwe otupu Natan, are ren an esap angei kapwúngún.—Kölf. 51:​3, 4, 17, ekkewe kapas mwan.

⁹ King Esekaia a pwal tipis ngeni Jiowa. Iei alon Paipel: “A lamalamtekia. Iei mine Kot a lingeringeriti i me chon Juta me Jerusalem.” (2 Kron. 32:25) Pwata Esekaia a lamalamtekia? Eli pokiten Jiowa a fang ngeni wéún, álisi le okkufu ekkewe chón Asiria, are pokiten a echikara seni an we semmwen. Eli pokiten an lamalamtekia, iwe a ápwár ngeni chón Papilon wéún kewe meinisin. A lamot án ewe soufós Aisea epwe ereni pwe Jiowa a song ren. (2 King 20:​12-18) Fán tipetekison, Esekaia a áier sefál ussun chék Tafit. (2 Kron. 32:26) Mwirilóón, met Jiowa a ekieki ussun Esekaia? Me ren pwe i emén king mi túppwél mi kan “föri mine a pwüng.”—2 King 18:3.

10. Met King Amasia a féri atun a kúna kapwúng?

¹⁰ King Amasia seni Juta, ese ussun Tafit me Esekaia, pún inaamwo iká a féri minne mi pwúng, “nge sap seni unusen lelukan.” (2 Kron. 25:2) Pwata a ina ussun? Mwirin án Jiowa álisi Amasia le okkufu chón Etom, a poputá le fel ngeni néúr kewe kot.c Iwe, atun néún Jiowa we soufós a fós ngeni ena king ussun an tipis, ese fókkun mochen aúseling, me a asúoló ena soufós.—2 Kron. 25:​14-16.

11. Me ren 2 Korint 7:​9, 11, met a lamot sipwe féri pwe Jiowa epwe omusakicheló? (Pwal ppii ekkewe sasing.)

¹¹ Met sia káé seni ekkena pwóróus? A lamot ach sipwe áier seni ach kewe tipis me fókkun achocho ach sisap liwinitiir. Nge ifa ussun iká ekkewe mwán mi ásimaw ra fénékich ren eú mettóch sia féri nge me rech ese kon pwal chou? Sisap ekieki pwe Jiowa ese tongekich, are ekieki pwe ekkewe mwán mi ásimaw ra ú ngenikich. A pwal mwo nge lamot ngeni ekkewe kingen Israel mi múrinné, kapasen fén me kapasen apwúng. (Ipru 12:6) Atun sia kúna apwúng, a lamot ach sipwe (1) tipetekison, (2) féri ekkewe siwil mi lamot, me (3) sópweeló le angang ngeni Jiowa ren unusen letipach. Iká sia áier seni ach kewe tipis, Jiowa epwe omusakicheló.—Álleani 2 Korint 7:​9, 11.

RA FEL NGENI JIOWA FÁN PWÚNG

12. Met a fókkun asókaalóói ekkewe king mi túppwél seni ekkewe rese túppwél?

¹² Ekkewe king iir mi túppwél ngeni Jiowa, ra fel ngeni lón ewe napanap mi pwúng. Me ra pesei néún Jiowa kewe aramas ar repwe pwal ina ussun. Ewer, a wor ar kewe apwangapwang, ussun met sia fen káé, nge ra fel ngeni Jiowa chék, me ra fókkun achocho le ataieló ekkewe uluulun lón ewe fénú.d

13. Pwata Jiowa a apwúngaló pwe King Ahap ese túppwél?

¹³ Pwata Jiowa a apwúngaló pwe ekkóch king rese túppwél? Ese ngaw meinisin met ra féri. Áwewe chék, mwirin án ewe king mi ngaw Ahap rong pwe a fis ninniilóón Napot pokitan, iwe a pwáári tipetekison me a niamamóló ren met a féri. (1 King 21:​27-29) A pwal aúetá ekkewe telinimw me a okkufu chókkewe mi ú ngeni Israel. (1 King 20:​21, 29; 22:39) Nge a wor met Ahap a féri a mmen fókkun ngaw. A tipetipeló ren pwúlúwan we, iwe a apéchékkúla fel ngeni kot chofona, me ese fókkun áier seni an féri ena.—1 King 21:​25, 26.

14. (a) Pwata King Reopoam ese túppwél me ren Jiowa? (b) Met lape ngeni ekkewe king rese túppwél ra taitap wóón?

¹⁴ Pwal iei pwóróusen Reopoam, emén king ese túppwél. Ussun met sia káé lón parakraf 2 pwe i a féri chómmóng mettóch mi múrinné atun a nemenem. Nge atun a péchékkúleló an nemenem lón wisan wisen king, a úkútiw le álleasochisi án Jiowa kewe allúk me a poputá le fel ngeni kot chofona. (2 Kron. 12:1) Mwirin ena, fán ekkóch a fel ngeni Jiowa, me fán ekkóch a fel ngeni kot chofona. (1 King 14:​21-24) Esap chék Reopoam me Ahap iir ekkewe king mi úkútiw le fel ngeni Jiowa lón ewe napanap mi pwúng. Ren enletin, lape ngeni ekkewe king rese túppwél, ra fel ngeni kot chofona me ra pesei ekkewe ekkóch ar repwe pwal féri met ra féri. A ffat pwe me ren Jiowa pwe án emén king fel ngeni lón ewe napanap mi pwúng, ina met epwe fókkun affata iká i emén king mi múrinné are ngaw.

15. Pwata ach fitipachei fel mi enlet a aúchea me ren Jiowa?

¹⁵ Pwata Jiowa a fókkun aúcheani ewe mettóch fel? Eú popun pún wisen ekkewe king ar repwe emmweni néún Kot kewe aramas le fel ngeni i lón ewe napanap mi pwúng. Pwal eú, atun aramas ra fel ngeni kot chofona, a efisi ar repwe pwal féri ekkóch tipis me eáni féffér ese pwúng ngeni aramas. (Os. 4:​1, 2) Pwal och, ekkewe kingen Israel me ekkewe chón Israel ra káimuuló fán iten Jiowa. Ina pwata atun rese túppwél ngeni Jiowa, me atun ra fel ngeni kot chofona, ewe Paipel a erá pwe ussun itá ra féri féfférún lisowumwáál. (Jer. 3:​8, 9) Emén mi wesewesen féri ewe féfférún lisowumwáál, a fókkun ámeteki letipen pwúlúwan we. Pwal ina chék ussun atun emén néún Jiowa chón angang a féri angangen fel ngeni kot chofona, a fókkun eletipengawa Jiowa.e—Tut. 4:​23, 24.

16. Me ren Jiowa, met a fókkun asókkaalóói emén mi pwúng seni emén mi ngaw?

¹⁶ Met sia tongeni káé? Ewer, a lamot ach sipwe úppós le ttiisenikich angangen fel mi chofona. Nge a pwal lamot ach sipwe fitipachei fel mi enlet me akkachocho le féri án Jiowa angang. Ewe soufós Malakai a affataéchú met a asókkaalóói emén aramas mi múrinné seni emén aramas mi ngaw. A makkeei: “Oupwe tongeni alefilasefäli lefilen eman chon pwüng me eman aramasangau, lefilen ätewe mi angang ngeni Kot me ätewe esap angang ngeni.” (Mal. 3:18) Ina minne, sisap fókkun mut ngeni och mettóch are pwal mwo nge ach kewe apwangapwang me mwáállich kewe, ar repwe aúkúkichetiw seni ach angang ngeni Jiowa. Ach úkútiw le angang ngeni Jiowa, ina eú tipis mi chou.

17. Pwata a lamot ach sipwe túmúnúéchú ié sipwe filaatá pwe pwúlúwach?

¹⁷ Iká en mi lipich me ka ekiekin pwúpwúlú, minne Malakai a makkeei a tongeni álisuk le kefiléch pwúlúwom. Ekieki ei mettóch: Eli a wor ren emén ekkewe napanap mi múrinné, nge iká ese angang ngeni ewe Kot mi enlet, iwe itá i emén aramas mi pwúng mwen mesen Jiowa? (2 Kor. 6:14) Iká ka pwúlúweni ena emén, iwe itá epwe álisuk le akkamwéchú óm túppwél ngeni Jiowa? Ekieki ei pwóróus: Eli a pwal múrinné ekkóch féfférún pwúlúwen King Salomon kewe, nge esap iir chón fel ngeni Jiowa, me ekis me ekis ra erikaló letipen Salomon an epwe fitiir lón angangen fel mi chofona.—1 King 11:​1, 4.

18. Met a lamot ekkewe sam me in repwe áiti ngeni néúr kewe?

¹⁸ Ámi sam me in kana, oua tongeni néúnéú pwóróusen ekkewe king lón Paipel le álisi néúmi kewe le ámááraatá ar mochen angang ngeni Jiowa. Álisiir le weweiti pwe ekkewe king iir mi ketiw me ren Jiowa, iir ekkewe mi fel ngeni i, me pesei aramas le fel ngeni. Kopwe áiti ngeni noum kewe ren óm kapas me féffér pwe ekkewe mettóch ka kan féri mi eririéchuk ngeni Jiowa, ikkena ekkewe mettóch mi kon aúchea lón manawom, áwewe chék ren óm káé Paipel, fiffiti mwiich, me akkafalafal. (Mat. 6:33) Iká rese silei ena, iwe eli repwe ekieki pwe ra chék wiliiti Chón Pwáraatá Jiowa pwe ina án chón ar famili lamalam. Iwe, repwe meefi pwe ese fókkun aúchea ar fel ngeni Jiowa, me eli repwe úkútiw le angang ngeni.

19. Ifa án chókkewe mi úkútiw le angang ngeni Jiowa ápilúkúlúk? (Pwal ppii ewe pwóór “Ka Tongeni Liwiniti Jiowa!”)

¹⁹ Iká emén a úkútiw le angang ngeni Jiowa, itá weween pwe ese tongeni chúen chiechisefál ngeni? Mi tongeni, pokiten a tongeni áier me liwiniti Jiowa. Ren an epwe féri ena, eli a lamot an epwe tipetekison me etiwa án ekkewe mwán mi ásimaw álillis. (Jem. 5:14) An achocho le chiechisefál ngeni Jiowa, esap fókkun lamotmwáál!

20. Iká sia áppirú ekkewe king mi túppwél, iwe epwe ifa án Jiowa ekiek ussuch?

²⁰ Iwe, ikkefa ekkewe lesen sia fen káé seni pwóróusen ekkewe kingen Israel? Sia tongeni ussun ekkewe king mi túppwél iká sia túmúnúéchú ach sipwe chék akkangang ngeni Jiowa ren unusen letipach. Sipwe káé seni met ekkewe sia mwáálliló wóór, áier sefál, me féri ekkewe siwil mi lamot. Me amwo itá sipwe chemeni lamoten ach fitipachei kókkótun ach fel ngeni ewe chék emén Kot mi enlet. Iká ka akkamwéchú óm túppwél ngeni Jiowa, iwe me ren Jiowa pwe en emén mi féri minne mi pwúng mwen mesan.