Älillis fän iten Chokkewe mi Küna Feiengaw seni Kokkongaw

Kokkongaw a tongeni wewe ngeni än ekkewe watte kirikiringaw ngeni märäriir semirit. Lape ngeni ewe sam, pwülüwen inan, pwiin seman are mongeien inan, are mwongean watte, nge fän ekkoch, pwal märäriir kewe fefin ra föri ei föfför. Me ren eü puk, a kapachelong attapa semirit, urumwotei pisekin fän mas ren aü, me lisowu ngeni. Pwüngün, esor ngawen än emön foropachei ekkewe kükkün fän tong. Nge ika an attapa ewe semirit a ämääraatä an mocheniaingaw, are ika a föri atun esor aramas, iwe epwe tongeni emmwen ngeni an epwe kokkongaw.

Arapakkan unusen manauen Rachel, a fokkun riäfföü ren mengiringir, a lükü pwe esor lamotan, usun itä a kalapus, esor epwe tongeni älisi.” Met popun a kon riäfföü unusen manauen ei fefin mi pwüpwülü, emön inelap seni Europe?

Emön föpwül seni California, 16 ierin, a erä: “A fokkun metek letipei ese tongeni mo seniei, a fokkun eweiresiei.” Met popun ei nengngin a fokkun riäfföü?

Ewe popun ra riäfföü me rüüemön pokiten ewe mettoch kokkongaw. Semen ekkeei rüüemön fefin ra kokkongaw ngeniir atun ra kükkün. A mmen attong pun chommong ra pwal usur. Ekkewe repot seni Merika ra erä pwe emön lein nimmön nengngin, me emön lein engol ät ra küna kokkongaw me le kükkünür. Lape ngeni ekkewe kükkün ra sissilei ewe emön a kirikiringaw ngeniir, nge fän chommong fen pwisin aramaser. Pwal ina usun pworaus seni ekkoch fönü.

Pokiten ei fönüfan a ngangngawolo, ei föfförün kokkongaw epwe fen lallapolo. Pwal mwo nge iei, chommong fefin mi wiliti Chon Kraist ra eäni ewe sokkun kinasen letip me tupwu pokiten ra küna kokkongaw lupwen ra kükkün. Ekkoch ra kütta älillis seni ekkewe sou fön me ekkewe tokter, nge chommong ra kütta älillisin ewe mwichefel seni pwiir kewe Chon Kraist. Mei wor ekkewe mi äsimaü lon ewe mwichefel mi tongeni älisiir, inaamwo ika rese sukul lon pekin mental health? Ewer, fän chommong, mi wor.​—1 Tesalonika 5:11.

Ika kese lien lükü watteen efeiengawen ewe mettoch kokkongaw, nengeni meefien ekkewe ekkoch ra fen feiengaw ren, ikkeei alor mwirin fite fite ier: “Ua chök tükümi meefiei ren 15 ier, nge ei mengiringir ua meefi a fen chouniei ren fite ier . . . Enlet, ua fokkun oput ekkewe mwän!”

“Pwüngün a ngaw ena föfför, nge met a kon eriäfföüei, ai mengiringir.”

“Enlet, ua ekiekin pwisin nieilo pokiten ai chemeni ekkewe mettoch ra fis.”

“Use mochen pwüpwülü pokiten ai chechchemeni ena föfförün lisowu. Iwe, use fokkun mochen nöünöü.”

Ewe repot seni Dr. Bruce A. Woodling (seni eü sukulen tokter lon California) me Peter D. Kossoris, emon loier, a tipeeü ngeni ekkewe pworaus asan: “Lape ngeni ekkewe fefin mi küna kokkongaw le kükkünür are le föpwülür ra letipechou me meefi osukosuk ren ar akkaüreki mettoch ese lifilifil.” Iei alon eü sukul tekia lon Merika: “Ekkeei osukosuk ra pwal kapachelong: mengiringir me letipechou, ekiekingaw usun pwisin iir, weiresin ririöch pokiten lükülükümmang ngeni ekkewe mwän, weiresin chiechi ngeni aramas, me föri föfförün lisowu.”

Pwata a mmen efeiengaw kokkongaw? Iei alon ewe puk itelapan Child Welfare usun emön nengngin, seman a lisowumwääl ngeni: “Ei nengngin a fen küna kokkongaw a lükülük woon seman an epwe tümünü me tongei. . . . Esap tongeni uwawu alolloolun an song ren än seman eäni inisin eü leenien angasangas. A meefi pwe a lamot an epwe fiti mochenin seman pwe ete pöüt seni än seman we tong me tümün.

Iei alon emön mi fen küna kokkongaw: “Ewe chon kirikiringaw a chök ekieki pwisin i me ena föfför a fokkun annou, iwe, a wesewesen atai än ewe semirit lükülük woon ekkewe watte.”

Ekkoch kükkün nengngin mi feiengaw ren kokkongaw ra ekieki pwe ekkewe mwän repwe saniir pokiten chök ra mochen einimwei ngeniir, ina popun ra napanapeni napanapen watte. Pwal ekkoch lupwen ra wattetä a kon ssenük ar sikefetäl. Chommong ra fokkun ningeringer, meefi pwe esor lamoter, me äkkäeüin ra mengiringir. Ra mengiringiriiti met a fis, ar rese sü seni, ar kewe memmeef mi ngaw, ar ekis pwapwaiti ewe föfförün lisowu me ika a ngawolo än ekkewe sam me in pwüpwülü.

Mei wor och mettoch epwe tongeni älisi ena sokkun weiresin letip?

Ewe Sokkun Kapas Ese Älillisöch

Emön fefin a fen küna osukosuken kokkongaw ren fite fite ier, a kütta älillis seni ekkewe elter lon ewe mwichefel. Iei alon: “Ra ereniei pwe upwe chök likitalo.” Me rer, epwe fen älisi ewe fefin an epwe chök mönükalo saminne epwe chüen tongeni angang woon pun a minen loom me ra ereni epwe chök ekieki minne mi mürinnö. (Filipai 4:8) Iwe nge, ese mecheres än emön epwe mwittir pöütalo ena memmeef.

Pwata? Ekieki mwo emön mi pelo pöün ren äkseten. Chienan kewe ra etto älisi. Iwe, itä mi tongeni aururu ika ra ereni: ‘Kosap pwal i ekieki poum na!’ Aapwi, esap tongeni mönüki.

Pwal ina chök usun ren ekkewe fefin mi küna ena sokkun kirikiringaw rese tongeni mönükalo. Ren ekkoch, a fen mwöchülo lon ar ekiek usun chök nemomon kinäs. Emön a makkeei: “Papa chi a kokkongaw ngeniei lupwen a fisu ieri, esap chök fän eü nge fän chommong. Pokiten use kon lien wewe, use tongeni sü seni. Nge iei, pwününgawan a eweiresiei iteitan. Ua manau riäfföü seni ena atun. Fän ekkoch ua mönükalo nge a pwal piitäsefäl me a aeningawolo lelukei. Ua säü me meefi limengaw nge esap tipisi.”

Ewer, aramas rese tongeni mwittir küna kinäsen letipen emön mi riäfföü seni ewe föfförün kokkongaw me pwal ekkoch sokkun feiengaw. A usun chök nemomon kinäs mi chök nonnom. Ifa usun repwe küna älillis? Sipwe peseer le uwawu meefier me aüseling ngeniir.

Kapas mi Älillisöch

Ewe sou fön epwe älillisöch nge esap apwüngü. Ewe aposel Paul a apöchökküla ekkewe chon Kraist, a erä: “Oupwe eäni kirikiröch o leluköch lefilemi.” (Efisus 4:32) A lamot ekkeei napanap lon ewe angangen fönöü aramas.

Ina minne, iei alon emön fefin seman a kirikiringaw ngeni ren fite, fite ier me le kükkünün: “Ekkewe elter me pwal ekkewe ekkoch ra fokkun kirekiröch ngeniei.” Pwal iei alon emön, seman a pwal kirikiringaw ngeni: “Mi lamot ewe chon älillis esap rükö ren ewe pworaus. Epwe kinamwe me pwäratä pwe a aüselingöch, etiwa chök met a apasa nge esap echimwa ren titchikin pworausan. Achocho le weweiti meefian.”

A ekis weires ngeni ewe chon älillis an epwe kinamwe me weweiti. Äwewe chök, emön fefin a apasa pwe a seriperip me kapas pöchökkül fansoun a fos usun an osukosuk. Weween pwe a pwäratä süfölüngaw? Neman, nge emön Chon Kraist mi äsimaü me “leluköch” epwe mwittir weweiti pwe a ina usun pokiten a chou letipan.​—Filipai 2:1-4.

Pwal eü, a lamot chon älillis repwe aüseling, usun chök Jiowa Kot a aüseling. (Kölfel 69:33) Resap mwittir le uwawu meefier are apwüngüür. (Än Salomon Fos 18:13; Jemes 1:19) Ar aüselinger me aururuur epwe älisiir? Fokkun ewer. Iei alon emön: “Mwa met me ngaseloi pun ua fos ngeni emön sister mi watte mwei! A pwal fitiei le kechiw.” Pwal emön a erä: “A fokkun älisiei an epwe wor emön upwe foffos ngeni.”

Ika a kon lulo an riäfföü, emön sou fön mi silelap epwe tongeni älisi le silei popun an osukosuk me ifa usun epwe likiitü fan. Ikkeei ekkewe kapas eis epwe tongeni efisi an epwe pwärawu alolloolun meefian: “Ka mochen apworausa met a fis ngonuk? Ifa meefiom woon winikapwom? Ifa meefiom ngeni semom [are ewe chon kirikiringaw ngonuk]? Ka meefi nge tipisum met a fis? Ka ekieki pwe ka fokkun ngaw lap seni ekkewe ekkoch?” Emön sou fön mi tong esap pwäratä pwe a mäirü ren met a pölüwen ngeni. Nge, epwe fen äweweei ngeni pwe sap minne i chök a eäni ena sokkun memmeef. Ekkoch ra meefi kinamwe atun ra silei pwe mi wor chommong mi usur.

Nge ika a meefi pwe esor lamotan pokiten minne a fis ngeni? Iei alon emön fefin, seman chinnap, seman, me pwülüwen inan ra kokkongaw ngeni: “Ekkewe sou fön ra tongeni älisi an epwe meefi pwe mi fokkun aüchea. Me loom ua meefi pwe ua sokko seni chienei kewe chon sukul pun usun ua limengaw. Iwe, le säräföi, ua nom lon chommong osukosuk. Nge iei ua silei pwe Jiowa ese älleani ai kewe föfför mi ngaw. A ekieki pwe ngang emön mi aüchea.”​—Kölfel 25:8; 1 Jon 4:18, 19.

Ekkewe ra küna ei kirikiringaw ra pwal meefi song. Linda T. Sanford a äweweei ewe popun ra song lon nöün we puk itelapan The Silent Children: “Lupwen ewe semirit a wattetä, a kerän silei weween ewe föfförün lisowu me a fokkun mwääl än emön watte kokkongaw ngeni. Ina minne, a meefi pwe a älleapöön pun a lükülük woon ena emön. Nge iei a silei pwe mi fokkun mwaken met ätena a kan alükülükü ngeni.”

An song me mengiringir a tongeni masösötiw ika ewe mi kirikiringaw a fangetä me omusomus ngeni. Emön sam a ares ren an kokkongau ngeni nöün, iwe, iei alon nöün na: “Ülüngät ier ra lo, semei a liffang ngeniei eü liffang mi mürinnö me erä: ‘Ua fokkun mochen omusomus ngonuk ren ekkewe mettoch ra fis lefilach.’ Ua silei met a fosun me ua omusalo tipisin. Iei aua ririöchfengen.”

Iwe nge, chommong chon kirikiringaw ra chök pwäri ekis are fen tükümalo meinisin met ra föri. Atun ewe fefin a kütta älillis, eli a fen mälo ewe emön a kokkongaw ngeni. Nge a chüen amwöchü an song. Ekkoch ra chüen tongeni älisi ren ar alükülükü ngeni pwe esor ngawen an epwe song, pun Jiowa a pwal mwo nge song ngeni ekkewe chon tipis rese aier.​—Jon 3:36.

Iwe nge, repwe äwewe ngeni pwe a ngaw ika an song epwe unusen nemenalo manauan. (Efisus 4:26) Repwe kapas pwetete le eisini, “Om song a älisuk ika a aweiresuk? Ika om song a chüen nemenuk, esap usun itä nge ewe chon kirikiringaw ngonuk a chüen neme­nuk? Kese wesewesen lükü pwe epwe küna chappen an tipis? Esap pwe Jiowa ewe Sou Kapwüng woon chon föfföringaw le monomon?”​—Kölfel 69:5; Luk 8:17; Rom 12:19.

Eli epwe älisi ika ra äwewefichi ngeni Rom 12:21 nge resap mina. Ewe fön esap fän iten an epwe apwüngü nge epwe eü minen aurur ngeni. Resap itä ereni ewe mi feiengaw met epwe meefi nge mi fen öch repwe aüselingöch ngeni me silei wesewesen meefian me eisini fän kapas pwetete pwe epwe pwisin esilla pwata a ina usun meefian.

Ika a pwäralo pwe a chüen mengiringir, iwe a lamot repwe affata pwe ewe föfförün kokkongaw a fis, esap fokkun tipisin ewe semirit. Pwüngün, semirit ra kan foropachei, kisi, totofi me pwal föri ekkoch napanap mi pwäratä pwe ra tongei ekkewe watte, nge rese ekieki ewe föfförün lisowu. Iei alon ewe puk itan The Silent Children: “Semirit rese ekieki pwe ar sou foropachei ekkewe watte epwe efisi mochenian lisowu. Emön watte a kokkongaw ngeni semirit pun a ekiekmwääl pwe ina met ewe semirit a pwapwaiti, nge ren enletin a chök umwesin mochenia.”

Jiowa a omusalo tipisin ekkewe ra tipis watte ika ra aier me siwili manauer, iwe itä pwata esap etiwa emön mi küna kokkongaw nge esap fen tipisin! (1 Korint 6:9-11) Ina popun, ewe mi küna kokkongaw me le kükkünün epwe lükülük pwe Kot a tongei me weweiti met a fis ngeni.

Ekiek mi Pwüng

Ese mecheres ewe angangen älisi chokkewe mi kon ssenuk weiresin letiper. Ese tongeni tawe ika ra fosfengen ren fitu chök minich lon ewe Kingdom Hall mi tepetep aramas ie. A lamot mosonottam, älillis, tong, kirekiröch, nge äkkäeüin watteen fansoun. Esor säfei epwe mwittir amoielo. A lamot watteen fansoun pwoppworausfengen, ikkiotek pwe ewe mi feiengaw epwe kinamwelo. Inaamwo ika mi chök chechchemeni ewe föfföringaw a fis ngeni nge esap chüen eweiresi.

Ina minne, emön mi feiengaw a erä, “Ua chüen meefi pwe esor lamotei. Nge ua äwenechara ai ekiek pwe ese pwüng ena memmeef, iwe, mwirin eü rän a mo seniei.” Pwal emön a erä: “Ua käeö seni Paipel pwe upwe omusalo tipisin aramas, älisi ekkewe ekkoch, me usap meefi pwe ua kon attong.” Emön a pwal erä, “Ra älisiei le weweiti pwe Jiowa a chüen tongei­ei. Upwe tongeni pwäkini meinisin ai kewe osukosuk ren älillisin Jiowa.”​—Kölfel 55:22.

Met epwe Amofocheelo Riäfföü Meinisin

Lupwen Jises a nonnom woon fönüfan, a echikaratä ekkewe mi ter, iir kewe mi “pechemä.” (Mattu 15:30) Lon ewe fönüfan sefö, ena manaman epwe fissefäl tori ekkewe semwen meinisin repwe morolo.​—Aisea 33:24.

Fän chommong, ekkewe mi kinäs letiper ren ar riäfföü repwe küna älillis, kirekiröch me tong seni pwiir kewe Chon Kraist mi äsimaü ren ar aururuur seni än Kot we Kapas mi tongeni älisiir le likiitü me küna pwapwa lon än Jiowa angang. (Jemes 5:13-15) Iwe nge, lon ewe Otot Sefö, iei met epwe fis: “Ekewe riaföün fansoun lom ra manlüküla.” (Aisea 65:16) Ina minne, meinisin nöün Kot chon angang ra lükülük le ösüküsükü ewe fansoun Kot “epwe talüpwasei chönün mas seni won meser meinisin. Esap chüen wor mäla ika letipeta ika kechü ika cheuch, pun ekewe mettochun lom ra morola.” (Pwarata 21:4) Ina ewe fansoun epwe wesilo sokkun samau meinisin, kapachelong kinäsen letip me tupwu.

[Ekis Pwóróus lón pekin taropwe 9]

“Fän ekkoch ua mönükalo nge a pwal piitäsefäl me eriäfföüei”

[Ekis Pwóróus lón pekin taropwe 10]

‘A fokkun älisiei an epwe wor emön upwe foffos ngeni’