CHIKUMA 2
Chize Muhasa Kupwa Mukwa-kulikehesa
KULIKEHESA YIKA CHINALUMBUNUKA?
Mukwa-kulikehesa kakuvumbika akwo, keshi kulizata, chikwo nawa keshi kushimbwila hanga akwo amumone ngwe mutu mulemu chinji. Iye kakulihulumba hali akwo ni kuzanga kulilongesa ha yitanga yo yipema.
Atu amwe kakunyonga ngwo mutu yoze wakulikehesa kapwa mulelu. Alioze, mukwa-kulikehesa kajikiza, mumu chakufupiwa hamu hanga atayize tupalia twenyi ni kunyingika ngwenyi kuli yuma yize iye keshi kuhasa kulinga.
MUMU LIAKA CHILI CHILEMU KULIKEHESA?
Kulikehesa chakutukwasa kupwa ni usepa upema ni akwetu. Umwe mukanda wakwamba ngwo: “Akwa-kulikehesa kakupwa ni masepa anji ha mashimbu akehe wika.” Mukanda unanungu nawa ngwo, “chakupwa chashi kuli atu waze akulikehesa kuhanjika ni atu eswawo.”
Kulikehesa muchihasa kukwasa mwane muze makola. Kulilongesa kulikehesa, muchikwasa mwane musono ni kulutwe muze makola. Ngwe chilweza, nyi ngwe mwane malilongesa kulikehesa haliapwila, muchihasa kupwa chashi kuli iye kuwana mulimo muze makola. Umwe mukwa-kuhengwola kambile ngwenyi: “Muchihasa kupwa chikalu kuli mukweze yoze wakulipupula hanji yoze te kanyingikine yize keshi kuhasa kulinga, kukumbulula kanawa muze mamwihujola yihula hanga aputuke kukalakala ku umwe mulimo, alioze kuli mukweze yoze wakulikehesa, chakupwa chashi kuwana mulimo mumu iye kakupanjika kanawa muze mwenya-mulimo mahanjika hanga anyingike yuma yize yili ni ulemu chinji kuli iye.”
CHIZE MUHASA KULONGESA MWANE KUPWA MUKWA-KULIKEHESA
Kwasa mwane kupwa ni manyonga alita hali iye mwene.
SHIMBI YA MBIMBILIYA: “Mumu nyi kachi mutu malishinginyeka kupwa chimwe, muze iye hi chimwe ko, kanaliongo iye mwene.”—A-Ngalashia 6:3.
Ehuka kuhanjika kuli mwane maliji waze kalitele. Maliji ngwe, “Yeswayo wakuzanga kulinga muyihasa kulingiwa” ni “Muhasa kupwa cheswacho unazange,” kanji-kanji kakusoloka ngwe kali maliji autakamiso, alioze maliji jacho hi amwenemwene ko. Ana je mafumbuka nyi ngwe matesa kulinga yuma yalita ku mwono wo ni kusa tachi hanga ayilinge.
Chichimieka mwane ha yitanga yenyi yipema. Kulweza wika mwane ngwo kali mutu “mupema,” kuchishi kumukolweza kupwa mukwa-kulikehesa. Watamba kutongola yuma yipema yize iye akulinga.
Kwasa mwane kwehuka kupalikisa mashimbu anji ha internet. Kanji-kanji, ha internet atu kakusolola chize mwono wo unawaha ni yuma ya ndando jinji yize ayo alinayo. Kulinga chino chinalise chinji ni yize mutu yoze wakulikehesa akulinga.
Kolweza mwane kwita ukonekeno muze mahengesa. Kwasa mwane kumona haze ahengesele ni kutayiza uhenge wenyi.
Kolweza mwane apwe ni kusakwilila.
SHIMBI YA MBIMBILIYA: “Pwenu nikusakwila.”—A-Kolosu 3:15.
Kusakwilila ha yitangiwa. Twanuke katamba kusakwilila ha yitangiwa ni kumona chize mwono wetu wakuyuka nayo. Twakufupiwa mwiku, meya ni kulia. Zachisa yilweza yino hanga ukwase mwane kulemesa ni kusakwilila ha yitangiwa.
Kusakwilila atu. Iwulula mwane ngwo atu eswe kanamuhiana ku yimwe. Kashika, shimbu apwe ni kuzo ku yize akwo anamuhiana, iye katamba kulilongesa hali ayo.
Kusolola usakwililo. Longesa ana je kwamba ngwo “twasakwila chinji,” ni kusolola mu yitanga hi wika ko ni maliji. Kusakwilila chakusolola kulikehesa cha mutu.
Longesa ana je ngwo, chili chilemu chinji kulihana hanga akwase akwo.
SHIMBI YA MBIMBILIYA: “Ni mbunge ya kulikehesa, mweswe anyonge ngwenyi, Mukwetu wanguhiana. Kanda nutala mweswe wa kuli yenu ku yuma yenyi mwene, alioze mweswe wa kuli yenu akatale ku yuma ya akwo nawa.”—A-Fwilipu 2:3, 4.
Mwane katamba kulinga milimo ya ku zuwo. Kwecha kuhana milimo ya ku zuwo kuli mwane, muchimutwala kulimona ngwe nwamuhele milimo yacho mumu iye kali mulemu chinji. Iye katamba kulinga milimo ya ku zuwo shimbu kanda achiya ni kuheha. Solwela mwane chize kulinga milimo ya ku zuwo chakuyukisa atu akwo ni chize atu mamuvumbika ha kuchilinga.
Shindakenya kuli mwane ngwo, kulihana hanga alingile akwo chili chilemu chinji. Kulinga chino muchikwasa mwane kukola ni mana. Kashika, kolweza mwane kunyingika atu waze anafupu ukwaso. Hanjika nenyi hakutwala ku yize iye mahasa kulinga mba aakwase. Kwasa mwane ni kumuchichimieka muze malingila akwo.