UTULIKILO WA MIKANDA HA INTERNET wa Watchtower
Watchtower
UTULIKILO WA MIKANDA HA INTERNET
Chokwe
  • MBIMBILIYA
  • MIKANDA
  • KUKUNGULUKA
  • bt kap. 3 ma. 22-30
  • “Eswe Azalile Too ni Spiritu Yisandu”

Kukushi nichimwe chinema.

Lisesa, kwasoloka kapalia ha kwazulula chinema.

  • “Eswe Azalile Too ni Spiritu Yisandu”
  • Nungenu ni Kwambujola Wanangana wa Zambi
  • Mitwe ya Yikuma
  • Yikuma Yalifwa
  • “O Eswe Apwile Hamuwika Muma Mumuwika” (Yilinga 2:1-4)
  • “Mutu ni Mutu Wevwile . . . mu Limi Lienyi Mwene” (Yilinga 2:5-13)
  • “Petulu Yakatuka” (Yilinga 2:14-37)
  • “Mutu ni Mutu Hakachi Kenu Katamba . . . Kumupapachisa” (Yilinga 2:38-47)
  • Tumbaji Yatambula Spiritu Yisandu
    Yize Muhasa Kulilongesa mu Mbimbiliya
Nungenu ni Kwambujola Wanangana wa Zambi
bt kap. 3 ma. 22-30

KAPITULU 3

“Eswe Azalile Too ni Spiritu Yisandu”

Yize yalingiwile ha Pentekoste muze azukwile spiritu yisandu

Lusango yono kanakatuka ha Yilinga 2:1-47

1. Hanjika yimwe ndambu hakutwala ku Chiwanyino cha Pentekoste.

MATAPALO a mu Yerusaleme kanazala too ni atu waze anawahilila.a Mwishi unakatuka ku chilumbilo cha tembele muze A-Levi anembi Hallel (Samu 113 ndo 118), kota mwaso wacho te kanawimba mu mulali uno: Amwe maputuka kwimba, akwo makumbulula. Matapalo kanazala ni atu waze anakatuka ku yihela ya kusuku ngwe: Elame, Mesopotamia, Kapatoshia Ponto, Engitu ni Roma.b Yika atu jacho akaula? Chiwanyino cha Pentekoste, chize akusanyika nawa ngwo, “tangwa lia mbuto yitangu.” (Kwa. 28:26) Chiwanyino chacho, te chakuputuka muze kucha cha sevada chakuhwa, ni muze kucha cha tiliku chakuputuka.

Mapa yize yinasolola kuma kuze akatukile atu waze apanjikile sango jipema ha Pentekoste ya 33 M.J. 1. Yihela: Líbia, Engitu, Etiopia, Mbitinia, Ponto, Kapatoshia, Yundeya, Mesopotamia, Babilonia, Elame, Média, ni Pártia. 2. Mbonge: Roma, Alexandria, Mênfis, Andiakia (ya ku Seria), Yerusaleme, ni Babilonia. 3. Meya: Kalunga-lwiji Mediterrâneo, Kalunga-lwiji Mulaa, Kalunga-lwiji Muchila, Kalunga-lwiji Cáspio, ni Golfo Pérsico.

YERUSALEME —MBONGE YINENE YA A-YUNDA

Yuma yinji yize anatongola mu tupitulu atangu a mukanda wa Yilinga, yalingiwile mu Yerusaleme. Mbonge yacho yatwama hakamwihi ni milundu ya ku Yundeya, ku chivumbuko cha Kalunga-lwiji Mediterrâneo. Ha mwaka 1070 K.M.J, Ndawichi katambwile mbonge yize yapwile ku Mulundu wa Zaione. Ha kupalika cha mashimbu homa haze hapwile mbonge yacho, yatungaho mbonge yinene ya Izalele ya ku shakulu.

Mulundu wa Moria watwama hakamwihi ni Mulundu wa Zaione. Kwenako kulita ni ndako ja A-Yunda Apalahama azangile kuhana mwanenyi Izake ngwe chitapo ha miaka 1,900 kunyima, shimbu te mukanda wa Yilinga kanda achiusoneka. Mulundu wa Moria wapwile chihanda cha mbonge muze Solomone atungileho tembele yitangu ya Yehova. Kukatuka haze, tembele yiyipwa chihela chize A-Yunda apwile ni kulemesa chinji ni kuwayilamo Zambi.

Mu tembele ya Yehova mwe A-Yunda a ku yihela yeswe apwile ni kulikungulwila hanga ahane yitapo, awayile Zambi ni kulinga yiwanyino ya ha mwaka. O kapwile ni kuyilinga hanga akaule shimbi ya Zambi yakwamba ngwo: “Katatu ha mwaka, malunga eswe akasoloke kumeso ja Yehova Zambi yenu kuze iye matongola.” (Shimbi 16:16) Yerusaleme yapwile nawa mbonge yinene ya chota cha akwa-kuyula A-Yunda ni chota cha akwa-kuhana yiyulo mu chifuchi cheswe.

2. Yika yalingiwile ha Pentekoste ya 33 M.J?

2 Ha ola yamuchilivwa chimenemene, ya mwaka 33 M.J, kwalingiwa chuma chize muchikomwesa atu ha miaka yinji. “Susumuku, mwilu mwejile lundunjila ngwe kutakumuka cha fuji ya tachi.” (Yili. 2:2) Zungo liacho liazalishile muma muze te anakungulukila tumbaji twa Yesu 120. Kusulaho, yikulingiwa nawa chuma chize chakomwesele. Malimi ngwe milengi ya kahia yahulumukine ha mitwe ya tumbaji.c Mba o ‘yazala too ni spiritu yisandu’ chocho yaputuka kuhanjika mu malimi a yilambala! Muze tumbaji atuhukile mu zuwo, yaputuka kuhanjika mu matapalo ni atu waze ejile mu Yerusaleme! Eswe a kuli ayo kakomokene chinji, mumu hita umwe wa kuli ayo te kanevwu sango jipema “mu limi lienyi mwene.”—Yili. 2:1-6.

3. (a) Mumu liaka yuma yize yalingiwile ha Pentekoste ya 33 M.J yili yilemu mu uwayilo wamwenemwene? (b) Kuchi Petulu azachishile ‘sapi jitangu ja Wanangana’ muze ahanjikile kuli atu ha Pentekoste ya 33 M.J?

3 Lusango yono wakukomwesa kanasolola mashimbu amwe alemu mu uwayilo wamwenemwene, uputukilo wa A-Izalele a ku spiritu hanji ngwetu, chikungulwila cha Akwa-Kristu akuwayisa. (Ngala. 6:16) Chikwo nawa, muze Petulu ahanjikile ni atu ha tangwa liacho, kazachishile sapi jitangu ja sapi jitatu, hanji ngwetu “sapi ja Wanangana.” Hita sapi, te mujazulula uhashi walipwila kuli atu a ku minyachi yalisa. (Mateu 16:18, 19) Sapi jino jitangu jakwashile A-Yunda ni waze alipwishile A-Yunda kutayiza sango jipema ni kwawayisa ni spiritu yisandu.d Chocho o yapwa chihanda cha A-Izalele a ku spiritu ni kupwa ni kutalatala cha kuyula ngwe mianangana ni asasendote mu Wanangana wa Mesaya. (Uso. 5:9, 10) Ha kupalika cha mashimbu, uhashi uno te muuheta nawa kuli A-Samaria ni akwa-mavungu. Yika Akwa-Kristu musono mahasa kulilongesa ni yuma yize yalingiwile ha Pentekoste ya 33 M.J?

“O Eswe Apwile Hamuwika Muma Mumuwika” (Yilinga 2:1-4)

4. Kuchi chikungulwila cha Akwa-Kristu musono chinanungu ni kulinga mulimo uze waputukile ha Pentekoste ya 33 M.J?

4 Chikungulwila cha Akwa-Kristu chaputukile ni unji wa atu 120 waze apwile “muma mumuwika,” ku chipatulo cha kwilu muze aawayishile ni spiritu yisandu. (Yili. 2:1) Ha kunjila cha tangwa, atu waze apapachishile mu chikungulwila cha Akwa-Kristu yoka chinji. Alioze, auze wapwile uputukilo wa ululikiso unene, uze unanungu ni kutohwa ndo musono! Ewa, kupalikila mu chikungulwila cha Akwa-Kristu muze muli mapwo ni malunga waze akuwayila Zambi, ‘sango jipema ja Wanangana kanajambujola hashi heswe’ shimbu songo kanda lichiheta.—Mateu 24:14.

5. Yika mutu akuyuka muze akukunguluka ni Akwa-Kristu?

5 Chikungulwila cha Akwa-Kristu te muchipwa chishina cha utakamiso kuli Akwa-Kristu akuwayisa ni kuli “mapanga akwo.” (Yoa. 10:16) Paulu kasolwele ngwenyi te kakusakwilila ha ukwaso wa akwo muze asonekenene A-Roma ngwenyi: “Mumu ngunazange chinji kunumona ngukalianyine ni yenu chimwe chawana cha uspiritu hanga nukajikize; hanji ngwami, hanga tukalitakamise umwe ni mukwo, kupalikila mu ufulielo wetu, ufulielo wa yami ni wa yenu akwetu.”—Roma 1:11, 12.

ROMA—MBONGE YILEMU CHINJI

Ha mashimbu waze asonekene mukanda wa Yilinga, Roma yapwile mbonge yilemu chinji hashi heswe. Yapwile mbonge yinene yize yapwile ni kutumina yihela yinji ngwe: Grã-Bretanha, Norte ya Africa ndo ku Kalunga-lwiji Atlântico ni ku Golfo Pérsico.

Mu Roma mwapwile atu a ku minyachi yeka ni yeka, yikowa, malimi ni mianda yalisa. Chikwo nawa, mwapwile matapalo apema, muze te mwakwijila atu ni yuma ya kulanjisa ya ku yihela yeka ni yeka. Ku zuzu ya Óstia, kwe kwapwile ni kutulila maulungu waze te akuneha kulia ni yikwata yize te mazachisa mu Roma.

Ku sekulu yitangu, mu Roma mwapwile unji wa atu kuhiana 1,000,000. Kota anji a kuli atu jacho kapwile tupinji, ndungo, ana-shiwa hanji waze apwile ni kulanjisa kuli yisemi jo ni atu waze apwile ni kukwata kuli maswalale A-Roma muze apwile ni kukumba mbonge yimwe. Hali atu jacho, hapwile A-Yunda a mu Yerusaleme, waze atwalile ngwe ndungo muze akumbile mbonge yo kuli mwanangana Pompeu, ha mwaka 63 K.M.J.

Atu anji mu Roma kapwile ni kushimbwila ukwaso wa nguvulu, mumu kapwile yiswale. Nguvulu wa mu Roma katungile mazuwo apema waze apwile ni kukomwesa chinji. Mu mazuwo amwe kapwile ni kusolwelamo yimweso ni yiheho. Yuma yeswayi atu kapwile ni kuyitala yawana.

6, 7. Kuchi chikungulwila cha Akwa-Kristu musono chinamanununa mulimo uze Yesu aehele?

6 Nyonga lize Akwa-Kristu a ku mashimbu akunyima apwile nalio, lie nawa Akwa-Kristu a matangwa jetu ali nalio. Mulimo uze Yesu ahanyine kuli tumbaji twenyi hi washi ko, alioze wakuneha uwahililo. Iye kaalwezele ngwenyi: “Yeenu nulongese atu a ku mavungu eswe hanga apwe tumbaji, ni kwapapachisa mu jina lia Tata, ni lia Mwana, ni lia spiritu yisandu, ni kwalongesa hanga ononokene yuma yeswe yize nanutumine.”—Mateu 28:19, 20.

7 Mulimo wacho wa kwambujola kanaulingi musono kuli Yela ja Yehova. Kwamba umwenemwene, hi chashi ko kwambujola kuli atu a malimi alisa. Chipwe chocho, Yela ja Yehova kakutuhwisa mikanda mu unji wa malimi 1,000. Nyi wakukunguluka ni Yela ja Yehova mashimbu eswe, ni kwambujola sango ja Wanangana ni kulongesa atu hanga apwe tumbaji, uli ni yikuma yinji hanga uwahilile. Uli mukachi ka atu akehe waze ali ni chiwape cha kununga ni kwambujola jina lia Yehova!

8. Ukwaso uka twakutambula mu chikungulwila cha Akwa-Kristu?

8 Yehova hanakwehe mandumbu a hashi heswe hanga akukwase kununga ni kunyongonona ha mashimbu wano akalu. Paulu kasonekenene A-Hepreu ngwenyi: “Tulihulumbenu hali umwe ni mukwo hanga tulikolweze ni kulisolwela zango ni yitanga yipema, kanda tulitwamina kulikungulula, ngwe chako cha amwe atu, alioze tulitakamisenu umwe ni mukwo, kuhiana chikolo muze tunamono lie tangwa lia Zambi linakundama.” (Hepre. 10:24, 25) Chikungulwila cha Akwa-Kristu chili chiwape chize Yehova akwaha hanga utakame ni kutakamisa akwenu. Nunga ni kukundama kuli mandumbu je a ku ufulielo, kanda ukeza kalitwamina kulikungulula!

“Mutu ni Mutu Wevwile . . . mu Limi Lienyi Mwene” (Yilinga 2:5-13)

Tumbaji twa Yesu kanambujola kuli A-Yunda ni kuli akwa-kutayiza aku mavungu akwo mu tapalo.

“Twevwa tumbaji kanahanjika mu malimi jetu yuma yakukomwesa ya Zambi.” —Yilinga 2:11

9, 10. Yika mandumbu amwe akulinga hanga ahase kwambujola kuli waze akuhanjika limi lieka?

9 Achinyonga ha uwahililo uze A-Yunda ni waze alipwishile A-Yunda evwile ha Pentekoste ya mwaka 33 M.J. Kota anji a kuli ayo kapwile ni kuhanjika malimi amuwika ngwe, Ngregu ni Hepreu. Alioze, haliapwila “mutu ni mutu [tumbaji] wevwile mu limi lienyi mwene.” (Yili. 2:6) Kupanjika sango jipema mu limi lia ku kumahio, kwamba pundu chaakwachile chinji ku mbunge. Musono, Akwa-Kristu keshi ni uhashi wa kuhanjika mu malimi alisa ngwe chize Akwa-Kristu ha Pentekoste ahanjikile. Chipwe chocho, anji kakulihana hanga ambujole sango ja Wanangana kuli atu a ku minyachi yalisa. Kuchi chino chakulingiwa? Amwe kakulilongesa limi limwe hanga akwase chikungulwila cha limi lia yilambala mu chifuchi cho, akwo kakwalukila ku yifuchi yeka. Kanji-kanji o kakumona ngwo, atu waze akwapanjika, kakukomoka ha kumona tachi jize o akusa hanga alilongese limi lio.

10 Tutalenu chilweza cha Christine, yoze walilongesele limi lia Gujarati, hamuwika ni Yela ja Yehova akwo shimbiali. Muze aliwanyine ni mukwa-mulimo-ni-mukwo, yamumeneka mu Gujarati. Pwo wacho yakomoka chinji, chocho yamuhula mumu liaka te anafupu kulilongesa limi lia Gujarati. Hazehene, Christine yapwa ni uhashi wa kumwambulwila sango jipema, mba pwo yamba ngwenyi: “Enu kota nuli ni chuma chimwe chilemu chize nunafupu kulweza atu.”

11. Kuchi mutuhasa kulilulieka hanga twambujole sango jipema kuli atu waze akuhanjika limi lieka?

11 Amwe a kuli yetu kutushi ni uhashi wa kulilongesa limi liaha. Chipwe chocho, mutuhasa kulilulieka hanga twambujole sango jipema kuli atu waze akuhanjika limi lieka. Kuchi mutuhasa kuchilinga? Jila yimwe yili kukalakala ni aplicativo JW Language® hanga tulilongese kumeneka akwetu mu limi lio. Muhasa nawa kulilongesa maliji amwe hanga uhase kuputuka lusango. Muze unambujola, solola kuli atu site jw.org hanga atale yinema ni mikanda mu limi lize akuhanjika. Nyi twakalakala kanawa ni chikwata chino mu mulimo wetu wa kwambujola, ni yetu mutupwa ni uwahililo ngwe uze apwile nawo Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu, muze atu a ku mavungu alisa evwile sango jipema mu malimi jo.

A-YUNDA MU MESOPOTAMIA NI ENGITU

Mukanda History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C.–A.D. 135) unambe ngwo: “Mu Mesopotamia, Média ni Babilonia mwapwile atu a ku kumi lia minyachi [ya A-Izalele] ni a mu wanangana wa A-Yunda waze atwalile kuli Asuria ni A-Babilonia.” Kulita ni Ezera 2:64, atu 42,360 e wika ahilukile mu Yerusaleme muze aatuswile mu undungo mu Babilonia. Yino yalingiwile ha mwaka 537 K.M.J. Mukwa kuhengwola sango jikulu avuluka ngwo, Flávio Josefo kambile ngwenyi, ku sekulu yitangu, A-Yunda waze te “atwama ku Babilonya” kapwile tununu a tununu. Ku sekulu yamuchitatu ndo yamuchitano, A-Yunda waze apwilemo yasoneka mukanda avuluka ngwo, Talmude Babilônico.

Kuli mikanda yize yakusolola ngwo, A-Yunda kapwile mu Engitu ku sekulu yamuchisambano K.M.J. Ha mashimbu jacho Jeremia yasonekena A-Yunda waze apwile ku yihela yinji ya Engitu ngwe, Mênfis. (Jere. 44:1) Kota A-Yunda anji kayile mu Engitu ha miaka 323-330 K.M.J. Josefo ngwenyi, A-Yunda e apwile amwe a kuli atu atangu kuheta mu Alexandria. Ha kupalika cha mashimbu, yaha chimwe chihanda cha mbonge hanga atwamwemo. Ku sekulu yitangu M.J, mukwa-kusoneka avuluka ngwo Filo kambile ngwenyi, A-Yunda 1,000,000 te katwama mu Engitu, “hakamwihi ni Líbia ni Etiopia.”

“Petulu Yakatuka” (Yilinga 2:14-37)

12. (a) Yika uprofeto wa Joele waliangile kuhanjika hakutwala ku chikomokeso chize chalingiwile ha Pentekoste ya 33 M.J? (b) Mumu liaka Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu apwile ni kushimbwila umanunuko wacho?

12 “Petulu yakatuka” hanga ahanjike kuli mbunga a ku minyachi yeka ni yeka. (Yili. 2:14) Petulu yalweza waze te anamupanjika ngwenyi, chikomokeso cha kuhanjika mu malimi Zambi mwe wachihanyine hanga chimanunune uprofeto wa Joele wakwamba ngwo: “Mungukazukula spiritu yami hali eswe.” (Joele 2:28) Shimbu te kanda achizezuka mu malilu, Yesu yalweza tumbaji twenyi ngwenyi: “Mungwita kuli Tata, iye manwaha chikwashi mukwo,” chekwamba, “ye spiritu.”—Yoa. 14:16, 17.

13, 14. Kuchi Petulu akwachile atu ku mbunge, mba kuchi mutuhasa kumwimbulula?

13 Petulu kahanjikile maliji jenyi a kasula ni hamu ngwenyi: “Kashika, munyachi weswe wa A-Izalele pwenu ni shindakenyo ngwenu, Yesu yoze nwahachile ha mutondo wa lamba, Zambi hanamupwisa Mwene kanda Kristu.” (Yili. 2:36) Anji a kuli waze apwileho, kakamwene Yesu muze amushihile ha mutondo wa lamba. Chipwe chocho, no kapwile ni ndambu ya mulonga. Alioze, Petulu kasolwele vumbi muze ahanjikile no, kashika ahashile kwakwata ku mbunge. Nyonga lienyi liapwile kwakwasa hanga alikonyeke, hi kwahisa ko. Shina atu jacho uli evwile ha chize Petulu ahanjikile no? Ka. O “alipikalile mu mbunge” mba yahula ngwo: “Yika twatamba kulinga?” Kwamba pundu, yuma yize Petulu ahanjikile yaakwachile ku mbunge ni kukwasa anji a kuli ayo kulikonyeka.—Yili. 2:37.

14 Ni yetu mutuhasa kukwata ku mbunge ja atu ngwe chize Petulu alingile. Muze tunambujola kutwafupiwile kuhisa atu ha yeswe yize mahanjika hakutwala ku yize afuliela. Muchilita kuhanjika yuma yize muyikwasa hanga lusango wetu anunge. Nyi twachilinga, acho mutwakwasa anyingike Liji lia Zambi. Kanji-kanji chakupwa chashi atu kutayiza sango jetu muze twakujisolola mu jila yacho.

UWAYILO WA AKWA-KRISTU MU PONTO

Hakachi ka atu waze evwile pande ja Petulu ha Pentekoste ya mwaka 33 M.J, hapwile A-Yunda waze akatukile ku Ponto, mbonge ya Azia. (Yili. 2:9) Kota anji a kuli atu jacho katwalile sango jipema ku yihela yo muze ahilukile, mumu hali waze Petulu asonekenene, hapwile atu “anamwangashana mu yifuchi ya Ponto.”g (1 Petu. 1:1) Mukanda wenyi unasolola ngwo, Akwa-Kristu jacho te “kanaavwisa yinyengo ni yeseko yeka ni yeka” hamukunda wa ufulielo wo. (1 Petu. 1:6) Kwamba pundu, Akwa-Kristu jacho kaahungumionene ni kwakanjisa.

Mikanda yize mianangana Plínio ni Trajano alisonekenene, neyo yakusolola yihungumiona yize Akwa-Kristu apalikile mu Ponto. Ha mwaka 112 M.J ku Ponto, mwanangana Plínio yasoneka ngwenyi, uwayilo wa Akwa-Kristu wapwile ngwe “musongo umwe” uze te unasambuluka kuli atu eswe. Plínio kapwile ni kushinjila atu akatuke mu uwayilo wa Akwa-Kristu. Waze apwile ni kulituna kapwile ni kwashiha. Alioze, yoze wapwile ni kushililika Yesu hanji kuwayila tuzambi twa mahuza ni kuwayila lukaponya lwa Trajano, kapwile ni kumutusula. Plínio mwene yamba ngwenyi, o kakahashile kushijila “Akwa-Kristu alinge yuma yeswe yize azangile.”

g Liji “anamwangashana,” mu limi lia Ngregu linalumbunuka “ku chihela cheka.” Ulumbununwiso uno unasolola ngwo, atu atangu waze apwile Akwa-Kristu ha mashimbu jacho kapwile A-Yunda.

“Mutu ni Mutu Hakachi Kenu Katamba . . . Kumupapachisa” (Yilinga 2:38-47)

15. (a) Yuma yika Petulu alwezele A-Yunda ni waze alipwishile A-Yunda, mba yika atu jacho alingile? (b) Mumu liaka atu eswe waze apwile ha Pentekoste aapapachishile ha tangwa lizeliene?

15 Ha Pentekoste ya 33 M.J, Petulu yalweza waze alipwishile A-Yunda ngwenyi: “Mutu ni mutu hakachi kenu katamba kulikonyeka ni kumupapachisa.” (Yili. 2:38) Hachino, unji wa atu 3,000 yaapapachisa. Atu jacho kota kaapapachishile mu yihela muze mwapwile meya mu Yerusaleme, hanji ku yihela yimwe yapwile hakamwihi.e Shina atu jacho kalipupushile kwapapachisa? Shina lusango yono kanasolola ngwo, alongi a Mbimbiliya ni ana a Yela ja Yehova waze kanda achijama katamba kwapapachisa? Ka, hi chocho ko. Twiwulukenu ngwetu, A-Yunda ni waze alipwishile A-Yunda apapachishile ha Pentekoste ya 33 M.J kapwile alongi apema a Mbimbiliya, chikwo nawa, kapwile a ku munyachi wa waze te akuwayila Yehova ha miaka yinji. O kapwile nawa ni kulihana chinji kuli Yehova, ngwe kuya wenyi usuku hanga apwe ha chiwanyino cha mwaka. Muze atayijile malongeso hakutwala ku chiteli cha Yesu Kristu mu umanunuko wa upale wa Zambi, o te halilulieka hanga alingile Zambi ngwe tumbaji twa Kristu akupapachisa.

WAZE ALIPWISHILE A-YUNDA KAPWILE ATU AKA?

“A-Yunda ni waze alipwishile A-Yunda” yapanjika pande ja Petulu ha Pentekoste ya mwaka 33 M.J—Yili. 2:10.

Umwe wa kuli malunga waze asakwile hanga atetele kulia mandumbu, kapwile “Nikolau wa ku Andiakia yoze watayijile longeso lia A-Yunda.” (Yili. 6:3-5) Akwa-kulipwisa A-Yunda, kapwile akwa-mavungu waze atayijile malongeso ja A-Yunda. O kapwile ni kwamona ngwe A-Yunda mumu, kapwile ni kukaula shimbi ja A-Yunda ni kulituna tuzambi eswe a mahuza. Chikwo nawa, malunga kapwile ni kwapwisa ngalami, chino chapwile ni kwakwasa hanga aamone ngwe A-Izalele.

Muze A-Yunda aatuswile mu undungo mu Babilonia ha mwaka 537 K.M.J, anji a kuli waze alipwishile A-Yunda yapwa kusuku ni A-Yunda, hindu, o yanunga ni kukaula shimbi ja A-Yunda. Mumu lia chino, atu a mu yifuchi yize yalisulanganyine ni Izalele ni atu a ku yihela yikwo, yanyingika uwayilo wa A-Yunda. Akwa-kusoneka mikanda a ku mashimbu a kunyima kambile ngwo, atu anji a ku yihela yeka ni yeka, te kakuzanga chinji A-Yunda ni uwayilo wo. Kashika atu jacho apwile ni kulipwisa A-Yunda.

16. Kuchi Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu alihanyine hanga akwase akwo?

16 Kwamba umwenemwene, Akwa-Kristu jacho kapwile ni ukwaso wa Yehova. Lusango kanambe ngwo: “Atu eswe waze afulielele apwile hamuwika ni kulianyina yuma yeswe yize apwile nayo; yalanjisa yuma ni yikumba yo, yalitetela mbongo jacho kulita ni kuhona cha mutu ni mutu.”f (Yili. 2:44, 45) Akwa-Kristu eswe amwenemwene, kanazange kusolola zango lia mutapu au ni kulihana hanga akwase akwo.

17. Yika mutu atamba kulinga mba amupapachise?

17 Mbimbiliya yakusolola ngwo, mutu chitangu katamba kulilongesa Liji lia Zambi mba alihane kuli Yehova ni kumupapachisa. (Yoa. 17:3) Katamba kusolola ufulielo ni kwecha yitanga yipi. (Yili. 3:19) Muze halikonyeka, katamba kulinga yuma kulita ni upale wa Zambi. (Roma 12:2; Efwe. 4:23, 24) Muze halinga yuma yeswe ayi, malihana kuli Yehova mu yilemba, mba mamupapachisa.—Mateu 16:24; 1 Petu. 3:21.

18. Chiwape chika ali nacho tumbaji twa Yesu?

18 Shina hanakupapachisa? Nyi chenacho, wahilila ni chiwape chize uli nacho. Ngwe chize tumbaji twa Yesu ku sekulu yitangu azalile too ni spiritu yisandu, ni yena muhasa kutambula ndundo ja Yehova ununge ni kwambujola sango ja Wanangana ni kulinga upale wenyi!

a Tala mushete unambe ngwo, “Yerusaleme—Mbonge Yinene ya A-Yunda.”

b Tala mishete yinambe ngwo, “Roma—Mbonge Yilemu Chinji,” “A-Yunda mu Mesopotamia ni Engitu,” ni “Uwayilo wa Akwa-Kristu mu Ponto.”

c “Malimi” kakapwile kahia, alioze ‘kalifwile ni milengi ya kahia.’ Chino chinasolola ngwo, muze spiritu yisandu ayizukwile yasolokele kuli tumbaji ngwe kahia.

d Tala mushete unambe ngwo, “Waze Alipwishile A-Yunda Kapwile atu aka?”

e Chino mutuhasa kuchitesa ni yize yalingiwile ha tangwa 7 ya Agosto 1993, ha kukunguluka cha mambonge cha yifuchi yinji cha Yela ja Yehova, mu Kiev, Ucrânia. Atu 7,402 kaapapachishile mu yihela yisambano ya kusanyina (piscina). Kupapachisa chacho chambachile maola aali ni minutu kumi ni yitano.

f Ukwaso uno wa shimbu likehe wapwile ulemu chinji, mumu chino chakwashile atu waze akatukile kusuku ashimbwile mu Yerusaleme hanga alilongese nawa yuma yize te muyikolesa ufulielo wo. Mutu ni mutu kahanyine ukwaso wacho ku zango lienyi mwene, kwakapwile umwe te unaashinjila.—Yili. 5:1-4.

    Mikanda ya Chokwe (2008-2025)
    Fwambuka
    Njila
    • Chokwe
    • Tuma
    • Kululieka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Shimbi Yakuyizachisa
    • Shimbi ja Kufunga Sango ja Mutu
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Njila
    Tuma