Kreasyon pe anons Laglwar Bondye!
“Lesyel pe anons laglwar Bondye; e latmosfer pe koz lo travay son lanmen.”—PSONM 19:1.
1, 2. (a) Akoz bann imen pa kapab vwar laglwar Bondye direkteman? (b) Ki mannyer sa 24 ansyen i donn Bondye laglwar?
“OU PA kapab vwar mon figir, akoz napa okenn zonm ki kapab vwar mwan e kontinyen reste vivan.” (Egzod 33:20) Se koumsa ki Zeova ti averti Moiz. Vi ki bann imen i frazil, zot pa kapab vwar laglwar Bondye direkteman e reste vivan. Me zapot Zan ti ganny en vizyon manifik Zeova lo Son tronn glorye.—Revelasyon 4:1-3.
2 Kontrerman avek imen, bann kreatir spirityel ki fidel i kapab vwar figir Zeova. Parmi zot i sa “vennkat ansyen” ki reprezant sa 144,000, dan vizyon ki Zan ti vwar dan lesyel. (Revelasyon 4:4; 14:1-3) Ki mannyer zot reazir kan zot vwar laglwar Bondye? Dapre Revelasyon 4:11, zot annan sa pour dir: “Nou Senyer, nou Bondye, ou merite resevwar laglwar, loner ek pisans, parski ou’n kree tou keksoz, e se par ou lavolonte ki zot egziste e ki zot in ganny kree.”
Akoz zot “san okenn Leskiz”
3, 4. (a) Akoz i pa kontrer avek lasyans pour krwar dan Bondye? (b) Dan serten ka, akoz dimoun pa krwar dan Bondye?
3 Eski ou santi ou pouse pour donn Bondye laglwar? Pour laplipar imen, larepons i non. Serten i menm dir ki Bondye pa egziste. Par egzanp, en astrononm ti ekrir: “Eski Bondye ki’n entervenir e kree liniver dan en tel lord ki pou benefisye nou? . . . Sa i en posibilite enteresan. Me malerezman mon krwar sa i zis en zistwar. . . . Bondye i pa en leksplikasyon.”
4 Resers syantifik i annan son limit. I kapab ganny fer zis dapre sa ki imen i kapab obzerve oubyen etidye. Si non, zot zis prezimen ki tel keksoz ti koumsa. Vi ki “Bondye i Lespri,” i enposib pour obzerv oubyen etidye li atraver bann metod syantifik. (Zan 4:24) Alors, i pa vreman fer sans pour dir ki krwayans dan Bondye i kont lasyans. Vincent Wigglesworth ki en syantis dan liniversite Cambridge, ti fer remarke ki metod syantifik i “en lapros relizye” dan li menm. Dan ki sans? “I repoz lo en krwayans ferm ki bann fenomenn natirel i obeir ‘lalwa lanatir.’ ” Alors, kan en dimoun i refize krwar dan Bondye, eski i pa pe zis sanz en kalite krwayans pour en lot? Dan serten ka, i paret ki dimoun pa krwar dan Bondye akoz zot pa oule fer fas avek laverite. En psalmis ti ekrir: “Akoz son larogans, en dimoun mesan pa fer okenn resers. Li tou sa ki son lespri i dir li se: ‘Napa Bondye.’ ”—Psonm 10:4.
5. Akoz bann ki pa krwar dan Bondye napa okenn leskiz?
5 De lot kote, krwayans dan Bondye pa baze lo en lafwa fou, parski i annan en kantite levidans ki Bondye i egziste. (Ebre 11:1) Allan Sandage ki en astrononm, ti dir: “I pa fasil pour krwar ki sa lord [dan liniver] in vin par azar. I bezwen annan kek sours byen organize. Pour mwan, Bondye i en mister me i eksplik sa mirak par deryer legzistans, akoz keksoz i egziste dan plas napa nanryen.” Zapot Pol ti dir bann Kretyen an Ronm ki “bann kalite envizib [Bondye], setadir, son pisans eternel ek son natir konman Bondye in ganny revele par bann keksoz ki in fer. Dimoun [ki pa krwar] i alor kapab konn tousala san okenn lekskiz.” (Romen 1:20) Depi “ki Bondye in kre lemonn,” i kler ki i annan en Kreater avek en gran pwisans, en Bondye ki merit nou ladorasyon. Sa i sirtou depi i’n kree zonm ki annan lentelizans e ki kapab rekonnet legzistans Bondye. Alors, bann ki pa rekonnet laglwar Bondye napa okenn leskiz. Me ki levidans kreasyon i fourni?
Liniver i anons Laglwar Bondye
6, 7. (a) Ki mannyer lesyel i anons laglwar Bondye? (b) Pour ki rezon lesyel in redi ‘bann laliny mezir’?
6 Psonm 19:1 i reponn an dizan: “Lesyel pe anons laglwar Bondye; e latmosfer pe koz lo travay son lanmen.” David ti rekonnet ki lalimyer bann zetwal ek plannet ki penetre “latmosfer” i donn levidans kler ki en Bondye merveye i egziste. I kontinyen: “Zour apre zour i fer sorti parol, e lannwit apre lannwit i revel konnesans.” (Psonm 19:2) Zour apre zour e lannwit apre lannwit, lesyel i montre lasazes Bondye ek son pwisans. Ou a krwar i annan lavwa “sorti” dan lesyel ki pe glorifye Bondye.
7 Me i demann refleksyon pour arive vwar ki lesyel pe donn en temwannyaz. “Napa okenn parol, napa okenn mo, ni okenn lavwa sorti kot zot.” Pourtan, sa temwannyaz silans sorti dan lesyel i fer en gran lefe. “Zot laliny mezir in al partou lo later, e zot parol in al ziska lo bout later abite.” (Psonm 19:3, 4) Ou a dir lesyel in redi ‘bann laliny mezir’ pour fer sir son temwannyaz silans i ranpli tou kwen later.
8, 9. Mansyonn serten fe remarkab konsernan soley.
8 Aprezan, David i dekrir en lot mervey kreasyon Zeova: “Dan li [lesyel], i’n redi en latant pour soley. I parey en nouvo marye kan i sorti dan son lasanm; i dan lazwa parey en zonm for ki pe taye lo en semen. I sorti lo en bout lesyel e i fini son letour lo lot bout. Napa nanryen ki’n eparny son lasaler.”—Psonm 19:4-6.
9 Konpare avek lezot zetwal, soley i en groser normal. Pourtan soley i en zetwal remarkab, i fer bann plannet otour li paret pti pti. En liv referans i dir ki soley i pez “2 bilyon bilyon bilyon tonn.” Sa i fer 99.9 poursan lapeze nou sistenm soler antye! Soley i annan en lafors ki permet later fer li letour en zistans 150 milyon kilomet, san pous later pli lwen avek li oubyen ris li pli pre avek li. Zis en pti poursantaz lenerzi soley ki ariv lo nou plannet, me sa i ase pour soutenir lavi.
10. (a) Ki mannyer soley i antre sorti dan son “latant”? (b) Dan ki sans i taye parey “en zonm for”?
10 Sa psalmis i koz lo soley dan en fason senbolik. I konpar soley avek “en zonm for” ki taye sorti en kote lorizon pour ariv lo lot bout dan en zour, e aswar i al dormi dan “en latant.” Ler soley i kouse deryer lorizon, pour nou lo later i konmsi i’n al dan “en latant” pour dormi. Dan bomaten i aparet en sel kou, avek en gran sourir “parey en nouvo marye kan i sorti dan son lasanm.” Vi ki David ti en gardyen mouton, i ti konnen kisisa lafreser deor aswar. (Zenez 31:40) I ti rapel konman sa larder soley dan bomaten ti pou vitman anvlop li ek sa landrwa otour li. I evidan ki i pa ti epwize alafen son “vwayaz” sorti dan les pour al dan was. Okontrer, i ti parey “en zonm for” ki pare pour rekonmans ankor en vwayaz.
Bann Zetwal ek Plannet vreman enkrwayab
11, 12. (a) Akoz i remarkab lefe ki Labib i konpar bann zetwal avek gren disab obor lanmer? (b) Ki kantite gran liniver i kapab ete?
11 David ti kapab vwar zis detrwa milye zetwal avek zis son lizye. Me dapre en letid ki’n ganny fer resaman, en teleskop modern i permet ou vwar bokou bokou plis zetwal ki sa (70, 000, 000, 000, 000, 000, 000, 000)! Zeova ti endike ki i annan en kantite zetwal kan i ti konpar lakantite zetwal avek “gren disab obor lanmer.”—Zenez 22:17.
12 Pour bokou lannen, bann astrononm in obzerv sa ki zot ti dekrir konman “bann pti landrwa ki pe klere me ki paret sonm e brouy brouye.” Bann syantis ti prezimen ki sa ki zot ti pe obzerve ti dan nou group zetwal ek plannet ki apel Lavwa Lakte. An 1924, zot ti dekouver ki an realite sa ti en lot group zetwal ek plannet apepre 9,460 bilyon kilomet avek nou prop group zetwal ek plannet! Aprezan bann syantis i dir ki i kapab annan plizyer bilyon group zetwal ek plannet, e zot tou zot annan sepa konbyen zetwal. Pourtan Zeova i “kont lakantite zetwal; i apel zot tou par zot non.”—Psonm 147:4.
13. (a) Kwa ki remarkab avek bann group zetwal? (b) Akoz i evidan ki bann syantis pa konn “lalwa lesyel”?
13 Zeova ti demann Zob: “Eski ou kapab ser en nen dan lakord bann zetwal Kima, oubyen eski ou kapab fer lakord bann zetwal Kesil vin en pe pli las?” (Zob 38:31) I paret ki en group zetwal i form en desen kan ou get zot dan lwen. Menm si an realite bann zetwal i kapab tre lwen avek kanmarad, zot pozisyon avek kanmarad pa sanze ler ou get zot isi lo later. Vi ki zot pozisyon i sitan presi, bann zetwal “i itil pour gid bann maren, pour bann astronot dan zot letid lo veso lespas, e pour idantifye bann zetwal.” (The Encyclopedia Americana) Pourtan, napa personn ki’n arive konpran byen sa bann “nen” ki tenir bann zetwal ansanm. Wi, bann syantis pa ankor kapab reponn sa kestyon dan Zob 38:33: “Eski ou’n arive konn bann lalwa lesyel?”
14. Akoz lalimyer i en mister?
14 Bann syantis pa kapab reponn en lot kestyon ki Zob ti demande: “Aprezan, oli sa semen kot lalimyer i sorti?” (Zob 38:24) En ekriven i apel sa resers lo lalimyer, “en kestyon profon lasyans modern.” Serten filozof Grek ti krwar ki lalimyer i sorti dan nou prop lizye. Me plitar, serten syantis ti krwar ki lalimyer i konpoze avek bann pti partikil. Lezot ti krwar i en wave ki bouz dan laform en laroul. Ozordi, bann syantis i krwar ki lalimyer i fonksyonn dan tou le de fason, parey en laroul e parey en partikil. Toudmenm, zonm pa ankor vreman konpran lalimyer li menm e kot “i sorti.”
15. Parey David, ki mannyer nou devret santi kan nou reflesir lo lesyel?
15 Letan nou reflesir lo tousala, nou premye reaksyon se ki nou santi parey psalmis David, ki ti dir: “Kan mon vwar ou lesyel, travay ou ledwa, lalin ek zetwal ki ou’n prepare, ki zonm mortel i ete ki ou gard li antet, e en senp imen ki ou pran swen avek li?”—Psonm 8:3, 4.
Later ek son bann Kreatir i glorifye Zeova
16, 17. Ki mannyer bann kreatir dan “kannal delo” sale i loue Zeova?
16 Psonm 148 i mansyonn lezot fason ki kreasyon i anons laglwar Bondye. Verse 7 i lir koumsa: “Loue Zeova tou bann ki lo later, zot bann mons dan delo sale e zot tou kannal delo.” Wi, bann “kannal delo” i ranpli avek bann mervey ki montre lasazes ek pwisans Bondye. En balenn ble i pez en mwayenn 120 tonn, ki fer lapeze 30 lelefan! Zis son leker tousel i pez 450 kilo e i kapab ponp apepre 6,400 kilo disan dan son lekor! Eski sa bann manman mons delo sale i dousman e lour dan delo? Pa krwar sa. Dapre en rapor fer par European Cetacean Bycatch Campaign, en balenn ble i “parkour losean” avek en lavites enkrwayab. Satelit in montre ki “en balenn ble ti fer en zistans plis ki 16,000 kilomet dan 10 mwan.”
17 Normalman en gran marswen i al 45 met fonder anba delo, me pli fon ki en marswen in deza ale i 547 met! Ki mannyer sa manmifer i kapab al ziska sa fonder anba delo? Son leker i bat pli dousman anmezir i desann pli fon anba delo, e son disan i al zis kot son leker, poumon, ek lanmwel. I osi annan en sibstans ki stor loksizenn dan son bann misk. Kasalo ek en kalite fok (Elephant seal) i menm kapab desann pli fon ankor. Magazin Discover i dir: “Olye reziste presyon, zot les sa presyon plati zot poumon.” Zot stor laplipar zot loksizenn ki zot bezwen dan zot misk. I kler ki sa bann kreatir i en levidans vivan lasazes ek pwisans Bondye!
18. Ki mannyer delo sale i montre lasazes ki Zeova i annan?
18 Menm delo sale i montre lasazes ki Zeova i annan. Scientific American i dir: “Ziska 100 met fonder anba delo, sak pti gout delo i annan en kantite pti pti plant pe flote ki ou pa kapab vwar avek ou lizye, apele plankton.” Sa “lafore envizib” i netway nou ler par retir plizyer bilyon tonn gaz karbonik. Sa plankton i prodwir plis ki lanmwatye sa loksizenn ki nou respire.
19. Ki mannyer dife ek lanez i akonpli lavolonte Zeova?
19 Psonm 148:8 i dir: “Zot dife ek lagrel, lanez ek lafimen epe, e ou tanpet divan, ki pe akonpli son parol.” Wi, Zeova i osi servi bann lafors lanatir pour akonpli son lavolonte. Annou pran dife konman en legzanp. Dan lepase, dife lafore pour nou ti zis detri. Aprezan bann serser i krwar ki dife i zwe en rol enportan dan nou lanvironnman. I elimin bann vye pye dibwa oubyen bann ki pe mor, i ede fer bokou lagrenn zermen, i resikle bann eleman nourisan, e anfet i redwir risk bann gro dife lafore. Lanez osi i annan son lenportans. I aroz e fer later fertil, ranpli larivyer avek delo, e protez bann plant ek zannimo kont bann lafreser terib.
20. Ki mannyer dimoun i benefisye avek montanny ek pye dibwa?
20 Psonm 148:9 i dir: “Zot bann montanny e tou bann kolin, zot bann pye fri e tou bann pye sed.” Bann montanny enpresyonan i montre sa gran pwisans ki Zeova i annan. (Psonm 65:6) Me zot osi itil dan en lot fason. En rapor sorti kot Lenstiti Zeografi an Berne, Laswis, i dir: “Tou bann gran larivyer dan lemonn, zot sours i sorti lo montanny. Plis ki lanmwatye popilasyon lemonn i depan lo sa bann delo pir ki sorti lo montanny . . . Sa bann ‘danm delo’ i tre esansyel pour byennet limanite.” Menm bann senp pye dibwa i en laglwar pour sa ki’n fer zot. En rapor ki’n ganny fer par Progranm Lanvironnman Nasyon Ini i dir ki bann pye dibwa “i enportan pour byennet bann dimoun dan tou pei . . . Bokou kalite pye dibwa i tre enportan dan lekonomi pour zot dibwa, zot fri tou sort kalite, ek zot lakol. De bilyon dimoun partou dan lemonn i depan lo dibwa pour kwi manze e pour ganny sarbon.”
21. Eksplike konman en senp fey in bezwen ganny byen kalkile avan fer.
21 Menm dan lafason ki en pye dibwa in ganny fer, nou vwar levidans en kreater ki ranpli avek sazes. Annou pran en senp fey. I annan en pti lepeser listre anler lo son sirfas ki tant pour anpes tro bokou evaporasyon ki fer sa fey sek. Zis anba sa lepeser, i annan en ranze selil ki annan chloroplasts ladan. Dan sa bann chloroplasts i annan en sibstans ki apel chlorophyll e ki absorb lalimyer konman en sours lenerzi. Photosynthesis i en transformasyon kot bann fey i azir konman en “lizin” ki prodwir manze. Rasin sa plant i pran delo e sa delo i ganny transporte ziska kot son fey atraver en sistenm sirkilasyon tre sofistike. En kantite pti valv anba sa fey i ouver fermen pour absorb gaz karbonik. Lalimyer i donn lenerzi pour delo ek gaz karbonik melanz ansanm e prodwir manze pour sa plant. Aprezan sa plant i kapab nouri lo son prop manze ki i’n fer. Deplis, sa “lizin” i pa fer tapaz e i zoli. I pa koz okenn polisyon. Okontrer i larg loksizenn dan ler!
22, 23. (a) Ki abilite remarkab serten zwazo ek zannimo i annan? (b) Ki lezot kestyon nou pou egzaminen?
22 Psonm 148:10 i dir: “Zot bann zannimo sovaz e osi zot tou zannimo domestik, zot bann reptil ek bann zwazo ki anvole.” Bokou zannimo lo later e osi bann zwazo i annan bann abilite enkrwayab. Par egzanp, i annan en kalite albatros ki kapab anvol en tre gran zistans (enn ti anvol 40,000 kilomet dan zis 90 zour). En timerl latet nwanr i sorti Nor Lanmerik pour al Sid Lanmerik san arete, dan en lespas plis ki 80 er-d-tan. En samo i stor delo dan son sistenm dizestif, pa dan sa bos lo son ledo parey nou ti krwar avan. Sa i permet li tenir pour en bon pe letan san bwar delo. I pa sirprenan alor ki bann enzenyer i obzerv byen kreasyon kan zot envant bann masin oubyen nouvo lekipman. En ekriven ki apel Gail Cleere i dir: “Si ou anvi fer en keksoz ki pou fonksyonn byen . . . e pa koz okenn danze pour son lanvironnman, i annan gran sans ki ou pou trouv en bon legzanp par la dan lanatir.”
23 Wi, vreman nou kapab dir ki kreasyon pe anons laglwar Bondye! Depi lesyel avek tou son bann zetwal, bann plant ek zannimo, zot tou zot glorifye zot Kreater dan zot prop fason. Me nou bann imen? Ki mannyer nou kapab zwenn ansanm avek lanatir pour sant bann louanz pour Bondye?
Eski ou rapel?
• Akoz bann ki pa oule krwar Bondye i egziste napa okenn leskiz?
• Ki mannyer bann zetwal ek plannet i glorifye Bondye?
• Konman bann zannimo dan delo sale e lo later i montre ki i annan en Kreater ki annan lanmour?
• Konman bann lafors lanatir i akonpli lavolonte Zeova?
[Portre lo paz 24]
Frank Zullo
[Portre lo paz 24]
Syantis in estimen ki nou kapab obzerv 70,000,000,000,000,000,000,000 zetwal!
[Portre lo paz 27]
Gren lanez
[Portre lo paz 27]
En pti albatros
[Portre lo paz 27]
snowcrystals.net