˗Kwa ˈˈta ˈsü ˗kplawo ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗zoyödhe ˈdhö ˗an ˗gɔ ˗an ˈdhö

1. ˈMën bɔmɛn Pɔdhö zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˗tosɛta ˗bha?

˗YÖ ˗KUN bɔmɛn Pɔdhö ˈˈɲaan ꞊dhɛ ö zë ˗yi ˗ya ˈto ꞊klöö˗. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü kun dhi ˗sü ˈka pë ˈö ꞊yaa˗ kë ˈ꞊saadhö ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗pö: «A˗ ˗kë ꞊nɛ ˗bla ˈsü ˗mɛ ˈö zian ga ˈö dho ˗bla sü ˗a ˗ta, ˈö bɔ ˗a ˈplɛ ˗bha ˗a ˈdhö. A n ˗zo ˗yö ˗Zlan ˗bha ˈö dho ˈö yöë ꞊dɛɛ [ . . . ] ˗bha.» (2 Tim. 4:​6-8, NTBL) Pɔdhö ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö ˈö ö ˗bha ˗tosɛta nu, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö Zoova ˗dhɔkë. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˈya Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. Kwa ˗de ˈpö kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ta, kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë ˗Zlan ˈgü. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

2. ˈMën ˗tɔ ˈˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü ˗sü?

² Pɔdhö ˗ya ˗pö waa ö ꞊dhegblü kletiɛn ˗nu wo ˗bha: ‹Kwa ˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü. Yaa kë ꞊nɛ pë ˈwo˗ pö kwa ˈyan ꞊ya dɔ ˗a ˗bha ˈö ˈkwa ˈdho ˗na ˗a ˗gɔ ˗a ˈdhö.› (2 Ko. 5:​7, NTBL) ˈMën kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö? Biblö ˈgü ˗ya kë ꞊shiöŋ ˗wo ˈö ˗kë «ˈˈta ˗sü» ˈka bhë, ˗yö ˗gban ˗kɔ ˈö mɛn ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗a ˈka ˗a ˗bha. Mɛn ˈö ˈyaa ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˗bhë ꞊yaa˗ pö ˈö ˈwɔn ˗nu kë, ˗yö ˗gban dosɛnŋ pë ˈö˗ ˈˈɲan ˗ya yö, ˈö˗ ˈˈtʋ ˗ya man waa ˗kɔ ˈö˗ ˈka ö ˗de ˈgü ˗an ˗ta ˈö ˗an ˗kë. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ꞊yaa˗ pö ˈö ˈwɔn ˗nu kë, ˗yö ˗an ˗bɛ Zoova dhɔɔbhawɔn ˗bha. ˗Ya ˗zɔn ˈö këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ö ˗bha, ˈö go mü ˗ya ˈto ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗yö ˗dho ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊slɔɔ ˈzü ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.—Ps. 119:66; Ebl. 11:6.

3. ˈKwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ꞊slɔɔ˗? (2 Kolɛntö 4:18)

³ ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗gban ˈpë ˈkwa˗ yö, ˈkwa˗ man waa ˗kɔ ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü ˗an ˗ta ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈkö ˈkwa˗ pö ˈkwa ˗gban dosɛnŋ ˈpë ˈkwa˗ yö, ˈkwa˗ man ˗an ˗ta kö ˈkwa pë ˗wɔngbɩɩsü ˗nu kë, ˗yö ˈti ˗dho kë ˗së kwa ˗bha ˈka. ˈMën ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈpë ˈkwa˗ yö waa˗ ˗dhɛ ˈkwa˗ man bhë ˈwaa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ pë ˈka. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö ˈwɔn ˗nu ˈkwa dho ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta bhë ˗wo ˈti ˗dho kë Zoova dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˈka. (Eccl. 11:9; Mat. 24:​37-39) ˈˈKɛɛ ˈkwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, kwa ˗dho «pë ˈö Dëmɛ ˗dhë ˗së ˗a [ . . . ] kë.» (Efɛ. 5:​10, NTBL) ˗To ˗Zlan ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗dho ˗yadeflëëgüsü nu kwa ˗dhɛ ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ꞊dedewo. (Ps. 16:​8, 9; Is. 48:​17, 18) Kö ˈkwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, kwa ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ˗.—2 Kolɛntö 4:18 ˗wo pö.

4. Kwa ˗dho ˈpë ˈkwa ˗gban ˗a ˗ta ˈö ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁴ Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈkwa˗ pö: «ˈMan˗ pö ˗a ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈmën ˈö ˈˈdhiʋ̈sü n ˈka? Pë ˗nu ˈö n ˈˈɲan ˗yö ˗an yö wo ˗mü ˗ee? Ɛɛnˈˈ Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗mü ˗ee?» ˈWɔn ˗yaaga ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈgü ꞊dhɛ kwa ˈˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü ˗kplawo, ˗kwa ˗an ˗ga. ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ yö ˈkwa dho ˗a kë, gɔɔn˗ ˈkwa dho ˈto ˗a ˗gɔ ɛɛnˈˈ dhe ˈkwa dho ˗a ˈsü ˗an ˗bha, ˗ya ˈgo mü Zoova ˗bha ˗kɔlokota ꞊yaa˗ pö ˈkwa ˈwɔn ˈbha kë. ˈWɔn ˗dhɛ ˈö ˗dhö ˗a ˈgü, ˈpë dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈwɔn ˗së kë ˈkwa dho ˗a yö.

ˈKWA˗ PÖ ˈKWA KWA ˗KƆ ˈˈYƐ KWA ˗BHA YÖ ˗BHA

5. ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˗bha yö ˗bha, ˈmën ˈkwa dho kwa ˗zota ˗a ˈgü?

⁵ Mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗zokë kwa ˗de waa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. (Eccl. 7:12; 1 Tim. 5:8) Yö ˈbha ˗nu ˈgü, ˗wo mɛn ˗nu ꞊saa ˗bho ˈwëëga ꞊va ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zokë kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka, ˈkwa ˈwëëga ˈbha ˈwaannu ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha ˈka. ˈˈKɛɛ yö ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ꞊saa ˈö bhë pë dosɛnŋ ˈö ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈyö ˗tɔ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˈˈɲan bhɔ ˗sü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈkwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˗bha yö ˗bha ˗yö ˗së kö ˈwëëga ˈwo dho kwa ꞊saa bho ˗a ˈka, ˈkwa˗ dɔ. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊dhɛ pë dosɛnŋ ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü ˈyö ˗tɔ kwa ꞊saa, kö ˈkwaa ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ˗zo yö ˗sü ˈgü.

6. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, kwa ˗dho kwa ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˗bha yö ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Eblö 13:5)

⁶ Kwa ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ˗zo yö ˗sü ˈgü, kwa ˗dho kwa ˗zota ˗kɔ ˈö kwa ˗bha yö dho pa ˗a ˈka kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈka bhë, ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈkwa˗ pö: «Yö ˈö bhë, ˗yö ˗dho n ˗blü pë ˗nu ˈö ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë ˗an kë ˗sü ˗bha ˗ee?» (Prov. 6:​16-19) «˗Yö ˗dho ˗a kë ˈa ˗kan ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü, ˗zlanwopösü waa Biblö draansü ˗bha ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈzü ˈa ˗kan n ˗man ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈ ˗ee?» (Flp. 1:10) Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗yɔ ˗ya kë ꞊ii ˈka, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˈˈkan yö ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈˈwɛɛ ꞊slɔɔ ˗sü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü bhë kwa ˗da ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, Zoova ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗an ˗ʒian ˗ta.—Mat. 6:33; Eblö 13:5 ˗wo pö.

7-8. Kwa ꞊dhegblü do ˈö Amedhikö ˈˈpian ˈö ˈˈshiaŋ ꞊ʒiaan ˗a ˈgü bhë ˗yö ˈˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁷ Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒaviea ˈö Amedhikö ˈˈpian ˈö ˈˈshiaŋ ꞊ʒiaan ˗a ˈgü bhë, ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ö dua ˗mü kö ˈö ˈˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü. ˗Ya ˗pö: «Yö ˈö n ꞊saa dho ʒiö ˗a ˗dhɛ ˈa kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗a ˗ta ˗gɛnɲan ˈka ꞊plɛ bhë, a˗ ˗mɛɛn kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈa kë n ˗de ˈgü ˗së.» ˈˈKɛɛ ˗yödhiʋ̈ ˗dhɛ kë ˗sü ˗kun ˈpö Ʒavie ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˗Ya ˗pö ˈzü: «Mɛn ˈö dho yö nu n ˗dhɛ bhë, yaa˗ ˗nu yi ˗mɔn ˗a ˈgü kö ˈyi ˗kpan yi ˈkwëë˗. ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, a ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈö ꞊kun ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dhɛ ˗yö n ˗bha ˈwɔn ˗së ˗dɔ. A ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö n ˗duɛɛ ˗yö kë ˗së n ˗man yödhiʋ̈ ˈˈkɛɛ ˈmaan kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗a yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö n ˗kɔ ˈkun Zoova ˗bha yö ꞊va kë ˗sü ˈka.»

⁸ Ʒavie ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ yaa yö dëmɛn ˈyi ˗kpan yi ˈkwëë˗, ˗ya ˗pö n ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ˈbha ˗nu ˈka a dho yökë ˈa ˗ʒiö ˗a ˈka n ˗man yö ˈduannu ˗sü ˈˈlɛlɛ ˗ta. A˗ ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗a ꞊bhlëë ˈgü ꞊dhɛ n ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha n ˗man ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗wɔn ˈgü.» ꞊Ii, Ʒavie ˗yö ˗kɔ yö ˈö bhë ˗a ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhoogɔ ꞊plɛ ˗yö ˗ʒiö, ˗yö ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˈka. ꞊Taabha ˗kwɛ do ˈö bhë ˗a ˈgü, Ʒavie ˗yö yö ˈö ˈti ˗dho ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈsü ˗a ˗gɔ ˗a ˗slɔɔ. ˗Ya ˗pö: «Zoova ˗yö n ˗man bhɛɛwo ˗daakë ˈö n gba yö ˈö dho ˈˈtʋ̈ŋ ˈto n ˗gɔ kö ˈa kë ˗yödhiʋ̈ ˈka bhë ˗a ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˗bha ˗kë n ˗gɔ ˗sü kö ˈa Zoova ˗dhɔkë, ˗ya ˈgo mü kö ˈa yökë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈka bhë ˗a ˈˈyi ˗yö ˈˈkan ˗sü ˈka n ˗dhɛ ꞊dedewo.»

9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Trezɔɔ ˗bha?

⁹ ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ yö ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü bhë ˈyaa ˈˈtʋ̈ŋ nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee ꞊wɛ? Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Trezɔɔ ˈö Kɔngo, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˗pö: «N ˗man yö ˗dɛɛ ˗yö ˗kun yö ˈö n ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha ꞊dedewo ˗a ˈka. N ꞊saa ˗kun ꞊va ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka yö ˈa kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗a ˗ta ˗gɛnɲan ˈka ˗yaaga, ˈö mɛn ˗nu ˗wo n ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo.» ˈˈKɛɛ Trezɔɔ ˈyaa kun ˗bhɔkwëë kë ˗ni ˈgü zoodhö zoodhö ˗a ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë yödhiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya kë ꞊shiöŋ ˗wo ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ˗a ˗ta kö ˗yö ꞊flüüwɔn ˗nu kë mü. Trezɔɔ ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈgo yö ˈö bhë ˗a ˈgü ˈˈkɛɛ ˗ya ö ˗zota ˗a ˈˈwɛɛ ꞊slɔɔ ˗sü ˈgü, ˈˈsuʋ̈ ˗ya ˗kë. ˈMën ˗takun? ˗Ya ˗pö: «Habacuc 3:​17-19 ˗yö n ˗takun ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ n ˗man yö ˗yö ˗dha n ˗gɔ ˈö ˈwëëga ˗yö ɲën n ˗gɔ, Zoova ˗dho ö ˗zokë n ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ ˈa n ˗zota ˈˈdhʋ̈, a ˗go yö ˈö bhë ˗a ˈgü.» ˗Ya ˗pö: «Yö dëmɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö ꞊dhɛ yö ˈö˗ ꞊saa ˈdhö ˈkpii˗ ˗a ˗wɔn ˈgü, mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö dho ˗a kë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ waa˗ ˗dhɛ ˈö dho ˗a kë ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü bhë, ˗ya ˗blü ö ꞊taabha. A pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö yaa Zoova yi ˗bha ˗mlɛɛn waa n ˗man ˈkɔdhigümɛn ˗nu yi ˗bha, ˗wo ˈto wo ˗wɛɛ ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ꞊dedewo. ˈDhɛ ˗kwɛ do ˗yö ˗ʒiö Zoova ˗yö n ˗takun ˈa yö ˗tiaandhö do ˈö˗ ꞊saa ˗yö ˗mɔn n ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˗bha, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ to n ˗gɔ kö ˈa Zoova ˗bha yö kë bhë, a˗ ˗slɔɔ. ˈKwa Zoova dhɔɔbhaawɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈwëëga ꞊slɔɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈.» ꞊Ii, ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu waa pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ bhë ˗an ˈˈdhiʋ̈, kwa ˗dho ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü ˗kplawo ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ kwa ˗bha.

ˈKWA˗ PÖ ˈKWA KWA ˗KƆ ˈˈYƐ GƆƆN˗ ƐƐNˈˈ DHE ˈKWA DHO ˗A ˈSÜ ˗A ˗BHA

10. ˈKwa˗ pö ˈkwa dhe ˈsü ɛɛnˈˈ ˈkwa gwaan ˈkpɔ, ˈmën ˈkwa dho kwa ˗zota ˗a ˈgü? ˈYö ˈmën ˈkwa dho kë kwa ˈsuaan˗ ˈka ˗a ˗gɔ?

¹⁰ ˈKosüsü ˈö bhë gbɔɔdhe ˈö go Zoova ˈˈpiʋ̈ yö ˗mü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö ˈö dhe ˈsü ɛɛnˈˈ ˈö gwaan ˈkpɔ, ˈwɔn ˗së ˗mü. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈto kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ do ˗gɔ bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗zota ˗kɔ ˈö˗ ˗mɛn ˈdhö˗ ˈka, ˗a ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu, ˗kɔ ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wa sü ˗a ˈka, ˗kɔ ˈö ˈwëëga kun ˗a ˈka, ˗kɔ ˈö ö ˗zokë ˗a ˈka ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ waa ˈpë dho ˗a kë kö ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗an ˗wɔn ˈgü.b ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an dɔ ˗sü ˗yö ˗së. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ö ˗zota ˗an ˈgü dosɛnŋ ˈnën ˈwo bhë, kö ˈyaa ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ˗zo yö ˗sü ˈgü.

11. ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈmɛn ˈkwa dho ˗a ˈsü ɛɛnˈˈ ˈkwa dho ˈto ˗a ˗gɔ ˗a ˗bha, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈta ˗sü ˗zo yö ˗sü ˈgü? (1 Kolɛntö 7:39)

¹¹ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ˗gban Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ta ˗wa wo ˗kɔ ˈˈyɛ mɛn ˈwo dho ˗a ˈsü ɛɛnˈˈ ˈwo dho ˈto ˗a ˗gɔ ˗a ˗bha, Zoova ˗kë ö ˗de ˈgü ˈˈgɔɔgɔ ꞊dedewo. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈˈsanni ˗wo ˈko ˗ga ˗sü zübho, ˗wo Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˈwo ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗gan kö ˈwo kë «mɛn ˗zogbansü» ˗nu ˈka. (1 Ko. 7:36) Mɛn ˈbha ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ ˈsü ɛɛnˈˈ ˈwo ˈto ˗a ˗gɔ bhë, ˗wo pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˗kë dhegɔndë ɛɛnˈˈ gwaanbhadhe ˗gɔ bhë ˗wa ˗mɛn ˗gɔ. (Prov. 31:​10-13, 26-28; Efɛ. 5:33; 1 Tim. 5:8) Mɛn ˈö ˈyaa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ꞊yaa˗ pö ˗an ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˗an ˈsü ɛɛnˈˈ ˈö ˈto ˗an ˗gɔ, ˈwaa ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˗Dhioo ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈmɛn ˈkwa dho ˈto ˗a ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈkwa dho ˗a ˈsü «˗yö kë Klito ˗wun ˗dhɛ ˈwun gia˗ ˗mɛ ˗nu ˈka» ˈö 1 Kolɛntö 7:39 ˈgü bhë ˈnën ˈwo˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ꞊ʒiaan. (˗A ˗wo pö. NTBL) ˗Wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dho wo ˗takun wo ˗bha zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ˈˈpɛpɛ ˈgü.—Ps. 55:22.

12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Roza ˗bha?

¹² Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Roza ˈö Kolɔnbi, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈNëngɔɔn˗ do ˈö kun ˗a ˗bha yö ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˈyaa kun Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka bhë ˗yö ˗kun ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü Roza ˗bha. ˗A ˗dhɔ ˗kun Roza kë ˗ni ˈgü ˈpö. Roza ˗ya ˗pö: «˗Yö ˗kun ö ˗de kë ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˈnëngɔɔn˗ ˗tiaandhö ˈdhö. ˗Yö ˗kun ö ˗bha ˈˈyasa ˈgü ˗mɛn ˗nu ˗takun ˗ni ˈgü, ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈgblüsëmɛn ꞊dede ˈdhö. ˗Yö ˈˈgblüsë ˗kë ˈpö n ˈka. ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë ˈmɛn ˈa dho ˈto ˗a ˗gɔ bhë, ˗wo ˗kun ˗a ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈyaa kun Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka.» Roza ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö: «˗Kɔ ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗kun n ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗kun n kë ˗ni ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, a kun n do ˈka ˈö ˈa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa gwaan ˈkpɔ, ˈˈkɛɛ ˈyö ˈmaan kun mɛn ˈbha ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü gagade ˈgü.» ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ Roza ˈti ö ˈˈɲan ˗klu dosɛnŋ ˈpë kun ˗kpan ˗ni ˈgu ˗a ˗bha bhë, ˗a ˗bha. ˗Yö ö ˗zota ˗kɔ ˈö dho ˈpa waa Zoova wo ˗bha ˗mlɛɛn ˈka, ˗a ˈgü ˈpö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kan ˈnëngɔɔn˗ ˈö bhë ˗a ˗bha, ˈö ˗ya Zoova ˗bha yö ꞊va kë ˗sü ˗bha ꞊dedewo. ˗A yi ˈti ꞊gwëë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔnpömɛn ˗nu ˗bha ꞊klaŋ ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka ꞊dɛɛ. Roza ˗ya ˗pö: «Zoova ˗ya ˈdhuëë˗ ꞊va ꞊dede ˈkpɔ n ˗bha ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˈdhö dhi ˗sü ˈka.» ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˈyaa kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë, ˈˈkɛɛ ˈkwa ˈto Zoova ˗zotakɔ ˈˈpiʋ̈ kwa ˈwɔn ˗së ˗slɔɔ ˗a ˈgü ˗kplawo.

ZOOVA ˗BHA ˗KƆLOKOTA ꞊YAA˗ PÖ ˈKWA PË ˈBHA KË

13. Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗ya ˗dhioo bɔ kwa ˗dhɛ, kwa dho ˗a sü ˗kɔ kë ꞊dhɛ?

¹³ ˗Ya kë ꞊shiöŋ kwa ˗bha mɛn zii ˗nu, ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗nu, Betɛdhö ˈwɔnyëë ˗nu waa kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗wo ˗dhioo ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun Zoova ˗dhɔkësü ˗bha ˗an ˗nu kwa ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ kwa ˈti ˗an ˗bha ˗dhioo ˈbha ˗nu ˈgüman ꞊wɛ? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗dhioo ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, pë ˈbha ˈö˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈdhö kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ˈnën ˈkwa˗ yö dosɛnŋ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu mɛn ˗nu ˈwo ˗dhioo ˗nu ˈwo bhë ˗an nu, ˗an zaadhɛ ˗nu ˗bha.

14. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗gɔ dho Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗dhɛ ˈˈshia˗? (Eblö 13:17)

¹⁴ ˈKwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˈˈdhiʋ̈sü ö ˗bha ˗kɔlokota ˈka, ˈö go mü ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˗ta bhë ˗yö ˗an ˗dɔ ˗së ˈka. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˈto mü ˈkwa kwa ˗gɔ dho ˈˈshia˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˗bha. (Eblö 13:17 ˗wo pö.) Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗gɔ ˗dho ˈˈshia˗ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗kɔ ˗yö ˗kë ˈwɔn do ˗bha. (Efɛ. 4:​2, 3) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü bhë ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö ˗an ˗bha, kwa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗gɔ ˈdho ˗an ˗dhɛ ˈˈshia˗ Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha. (1 Sam. 15:22) Kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˈzü ꞊dhɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˗wo, Zoova ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö dua ˗mü kö ˈö ˈwɔn ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ˗yö ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈.—Mich. 7:7.

15-16. ˈMën kwa ꞊dhegblü do ˗takun ˈö ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun dɔ ˗sü ˈka ˈdudhö Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗bha ˗dhioo ˗wɔn ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁵ ˈWɔnzuan do ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü, kwa ˈwɔn ˗së ˗slɔɔ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ga. ˈˈSɛ ˈwo˗ Peru ˗kë bhë ˗a ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ Ɛspaɲö ˗wo ˈnën ˈwo˗ pö mü ˈgbɛ, ˈkɔdë ꞊vadhɛ ˗wo ˗wo ˈˈwɛɛ ˗nu ˗pö. ˗Wo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a do ˈnën ˗tɔ Keshua ˗wo. ˗Kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo Keshua ˗wo pö bhë, ˗wo mɛn ˗nu ˈwo ˗wo ˈö bhë ˗a pö ˗an ˗mɛɛn wo ˗bha ˈˈyasa ˈgü. ˈˈKɛɛ kö ˗kë ˈˈdhʋ̈ kwa ˗bha ˗kɔlokota ˗yö ö ˗bha ˈwɔn ˗nu ˗bɛ ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗bha ˗bha ˈwo ˗an ˗bha ˗zlanwopö ˗kɔ ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ, ˗wo ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ö wo ˗kɔ kun ˗zlanwopösü ˈka ˈdhɛ bhë ˗a ˈgü. (Wlɔ. 13:1) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗an ˗bha ˈwo Keshua ˗wopömɛn ꞊va ꞊dede ꞊slɔɔ.

¹⁶ Kevinö ˈö mɛn zii ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈwo Keshua ˗wo pö mü ˗a ˈgü bhë, ˗yö ˗kun mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗a mɛn do ˈka. ˗Ya ˗pö: «A˗ ˗pö n ˗de ˗dhɛ: ‹ˈMën ˈyi dho ˗a kë kö ˈyi Keshua ˗wopömɛn ꞊slɔɔ›?» ˈMën Kevinö ˗ya ˗kë? ˗Ya ˗pö ˈzü: «N ˗zo ˗yö ˗bo Proverbes 3:5 ˈka. ˈÖ go mü n ˗zo ˗yö ˗da ˈpö Moizö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗kun ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka kö ˗wo ˈgo Eʒitö. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, Eʒitömɛn ˗nu ˗kun ˗an ˈˈpiʋ̈ kë ˗ni ˈgü kö ˈwo ˗an zë, ˈö pë ˈwo dho ˗a kë kö ˗wo ˗dha ˗an ˗gɔ ˈyaa kun ˗dhö. ˈˈKɛɛ Moizö ˗yö ˈwɔnman Zoova ˗ta ˈö Zoova ˗yö ˈˈdhabhliwɔn ˗kë ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu dha.» (Ex. 14:​1, 2, 9-11, 21, 22) Kevinö ˗yö ˗wɩ kwa ˗bha ˗kɔlokota ˗bha ˗zlanwopösü ˈˈslö ꞊dɛɛ ˈö bhë ˗a ˗bha. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü? ˗Ya ˗pö: «˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˈka yi ˗bha bhë, ˗a ˈwɔn ˗yö n ˗kun ꞊dedewo. ˈˈDhiʋ̈ ˗be yi ˈˈta su ˈgbɛ ˗zlanwopö ˗dhɛ ˈgü ˈö yi ꞊kun Keshua ˗wopömɛn do ɛɛnˈˈ ꞊plɛ ˈˈkpaan ꞊slɔɔ˗. ꞊Dɛɛ, yi ˗dho dosɛnŋ ˈdhɛ Keshua ˗wopömɛn ˗nu ˈdhö ˗bha ꞊va ˗a ˈgü, ˈö˗ ˗kë ˈyi ˈˈdoodɔ mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈyi ˗womɛndhɛsü waa Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ꞊va ꞊slɔɔ. Mɛn ˗nu ˈwo kun nu ˗ni ˈgü yi ˗bha ˗bhɔkwëë ˗ta bhë ˗wo ˗dadhiʋ̈.» ꞊Ii, ˈkwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ kwa ˗bha ˗kplawo.

17. ˈMën ˈkwa ꞊draan ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

¹⁷ Pë ˗yaaga ˗wɔngbɩɩsü ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa ˈˈta ˈsü ˗zo yö ˗sü ˈgü ˗an ˈgü, ˈkwa ˗an yö. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈwɔn ꞊gban ˈgü kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ trʋʋˈˈ waa ꞊klaŋ ˗nu ˈkwa dho kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˗an ˗bha ɛɛnˈˈ ˗kɔ ˈkwa dho kwa ˗bha ˈnën ˗nu ˗to ˗a ˈka. ˈWɔn ꞊suu ˈˈpɛpɛ ˈkwa dho ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta bhë ˗an ˈgü, kwa dua ˈyaa ˗mü dosɛnŋ kö ˈkwa ˗gban ˈpë ˈkwa ˗kpan ˗a ˗bha ˗a ˗ta. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈzü kö ˈkwa kwa ˗zota kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn, ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu waa ˗a pö ˈö˗ wo ꞊dhɛ ö ˗dho ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈ bhë ˗an ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho «ˈˈta ˈsü kwa ˗bha ˗Zlan Zoova ˈtɔ ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.»—Mich. 4:5.