˗Kwa pë ˗bha mɛn ˗zokun ˗sü draanˈˈ

1. ˈMën ˗tɔ pë ˗bha kwa ˗zokun ˈsü? ˈYö ˗mën ˈö ˈyaa ˈka ˈpö?

PË ˗YÖ kwa ˗zokun ˗ee? ˈYö sü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö pë ˗yö ˗an ˗zokun bhë, zuʋ̈gblüdhi waa ˗yadeflëëgüsü ˗nu ˗wo ˗an ˗gɔ. ˈWɔn ˈyaa ˗shiö ˗an ˗dhɛ pë ˗nu ˈö ˈyaa ˗an ˗gɔ bhë, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗gɛn ˈyaa ˈnen ˗tɔ ˈpö ꞊dhɛ ˗an ˈˈtʋ ˈyaa ˗an ˗de ˗bha ˗tosɛta ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ˗kɔ ˗bha ˗kë Zoova ˗bha yö ꞊va ˈgü ˗sü ˈö bhë ˈwɔn ˗së ˗mü. (Wlɔ. 12:1; 1 Tim. 3:1) Pë ˗ya kwa ˗zokun, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗bha yö ˈbhaa ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗be kö ˈkwa˗ kë ˗wo ˈti˗ nu kwa ˗dhɛ, zuʋ̈gblüdhi ˈyaa ˈgo kwa ˗gɔ.

2. ˗Mën kë ˈö pë ˈti kwa ˗zokun ˈö ˈyaa ˗së ꞊dedewo kwa ˗bha ˈka?

² Pë ˈö kwa ˗gɔ ˗yö ˈti kwa ˗zokun, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗da ˈwɔn yaa ˗nu ˗ʒian ˗ta. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ mɛn ˗nu ˈö pë ˈyaa ˗an ˗zokun toŋtoŋdhö bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo yökë ˈˈlɛlɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ ˈö pë ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈyaa ˗bha ꞊dedewo ˈwo ˗an ꞊slɔɔ. ˗Wëëwɔn ˈö mü ˈyö ˗tɔ kletiɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo ˈwëëga ˗nu ɛɛnˈˈ pë ˈbhaa ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗a ˗bha bhë, ˗an ˗kwaan. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ‹pë ˈö yö n dua ˗mü kö ˈa˗ ꞊slɔɔ› ɛɛnˈˈ ‹n ˗bhawɔn ˗yö ˗a ˗bha ꞊klöö˗ yö,› ɛɛnˈˈ ˈzü ‹a ˗dho mɛn ˗nu ˗bha ˈwëëga ˈsü kö ˈa˗ ˗yɛ ˈzü kë꞊taabha.› ˈˈKɛɛ ꞊kwaan ˗sü ꞊suu ˈˈpɛpɛ ˗dhɔ ˈyaa Zoova kë, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ꞊bhlëë ˗bho ˗a ˈtɔ ˗bha. (Prov. 30:9) Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ yö ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ kë Zoova ˗dhɛ bhë ˈwaa nu ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ, ˗an ˈgü ˗yö ˗ga ˈwo ˗kan ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha. (Ga. 6:9) ˗Mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya kë kö ˗zotakɔ ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ. ˈˈKan ˈwo˗ wo pë ˗bha mɛn ˗zokunsü ˗bha ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈.

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Filipö 4:​11, 12 ˈgü, ˗gleŋ ˗së ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ draanˈˈ?

³ Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa pë ˗bha mɛn ˗zokunsü draanˈˈ. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «ˈwɔn ˈˈʋʋ ˈwɔn ˈö ˗da n ˗ta ˗dhɛ ˈˈʋʋ ˗dhɛ ˈö˗ ˈgü, n ˗kɔ ˗yö ˗mɔɔ n ˗dɩ ˗bha.» (Filipö 4:​11, 12 ˗wo pö.) ˗Yö ˗wo ˈö bhë ˗a ˗pö kö ˗yö ˗kaso ˈgü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, zuʋ̈gblüdhi ˗yö ˗kë ˗a ˗gɔ ˗kplawo. ˗Yö pë ˗bha mɛn ‹˗zokun ˗sü ˗draan.› ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö pë ˗yö kwa ˗zokun, Pɔdhö ˗wo waa ˈwɔn ˗nu ˈö bɔ ˗an ˈgü bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ bha kö ˗wo kwa ˗takun pë nu ˗wo kwa ˗zokun. ˈKwa ˗dho ˗a ˗ga ꞊dhɛ pë ˗bha mɛn ˗zokun ˗sü ˈö bhë ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. Kwa dua ˗mü ꞊ʒiaan kö ˈkwa˗ draanˈˈ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë dho kwa ˗takun kö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun, kwa ˗dho ˗a yö.

˗KWA ˈWƆN ˗SË ˗NU ˈWO ˗AN ˗KË KWA BHË, ˗AN DƆ

4. ˗Wa ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ ˈkwa dɔ, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈö pë ˗yö kwa ˗zokun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (1 Tesalonikö 5:18)

⁴ ˗Wa ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ ˈkwa˗ dɔ, pë nu ˈwo kwa ˗gɔ bhë ˗wo ˗dho kwa ˗zokun. (1 Tesalonikö 5:18 ˗wo pö.) ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha bhë ˗wo kwa ˗gɔ, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈti ˗dho ˈˈtɛ ˈgbɛ ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈwaa kwa ˗gɔ ˗an ˗wɔn ˈgü. Yö ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an dɔ kwa ˗kɔ ˈka ꞊dɛɛ bhë kö ˗wo kë kwa ˗dhɛ ˗së, kwa ˗dho kwa ˈˈɲaan ˗klu ˗an kë ˗sü ˗bha ꞊ʒiaan ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö ˗wo ˈti ˗an dɔ kwa ˗kɔ ˈka ꞊köŋ ˗an ˗ta. Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗wa ˈwɔn ˗së kë mɛn ˗dhɛ ˗a dɔ ˗sü ˗yö ˗së. ˗A ˗wɔn ˈgü, Biblö ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa dua ˗mü kö ˈkwa Zoova nuɛˈˈ bho kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü. ˗Wa ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ ˈkwa˗ dɔ, kwa «zuëˈˈ [˗dho] ˈwaanu ˈö ˗ziö mɛbhɩɩdhe ˗zʋgɔngüwɔn ˗zë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗ta.»—Flp. 4:​6, 7.

5. ˗Mën ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˗be ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo Zoova nuɛˈˈ bho? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁵ ˈWɔn ˈö ˗kë Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˗Wo ˗kun ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ ˗naanzuëdhe ˈka ꞊dhɛ ˈwaa ˗bhopë ˈwo kun ˗a ˗bhö ˗ni ˈgü Ezitö ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˗a ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü. (Nomb. 11:​4-6) ˗Yö ˈˈdhʋ̈ gagade ˈka ꞊dhɛ ˗tosɛta ˈwo kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˈˈyɛɛta bhë, ˈyaa kun ˈˈplëëplë. ˗Mën ˈö dho ˗an ˗takun ˗be kö pë ˗yö ˗an ˗zokun. ˗An dua ˗mü kö ˗wo wo ˗zota ˈwɔn ˈö Zoova ꞊yaa˗ kë ˗an ˗dhɛ ˈsaadhö bhë ˗a ˈgü kö ˗wa nuɛˈˈ bho. ˗An dua ˗mü ˈzü kö ˗an ˗zo ˗yö ˗buö ꞊dhɛ ˈwo ˗kun ꞊dhuëŋ ˈka Ezitö, ˈö ˈwo kun wo ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö ˗nu ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔŋ do ˈka Ezitömɛn ˗nu ˗ta, ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu bho ˗an ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. ˈDhɛ ˈwo ˈgo ˗ni ˈgü ˈˈsɛ ˈö bhë ˗a ˈgü, Zoova ˗yö ˗an ˗takun ˈwo ˈwëë˗ waa ˈˈsënŋ ˗nu sü Ezitömɛn ˗nu ˗gɔ. (Ex. 12:​35, 36) Zoova ˗yö ˗go mü ˈö ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ˗pɛkoo ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wo dha Fadhaɔn ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗gɔ. ꞊Taabha kö ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈˈyɛɛta, ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, Zoova ˗yö manö ˗nu ˗an ˗dhɛ kö ˗wa ˗bhö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˗mën kë ˈˈsa ˈö ˈwɔn ˗yö kun ˗shiö ˗ni ˈgü Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ? Pë ˈti ˗an ˗zokun ˈyö sü ꞊dhɛ ˗bhöpë ˈö ˗an ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha bhë ˗wa ꞊slɔɔ, ˈˈkɛɛ ˈwaa kun Zoova nuɛˈˈ bho ˗ni ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü.

6. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˗wa ˈwɔn së kë kwa ˗dhɛ, ˈkwa˗ dɔ?

⁶ ˈMën dho kwa ˗takun kö ˗wa ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ, ˈkwa˗ dɔ? Pë ˗blɛɛsü ˈö kwa dho ˗a kë ˈyö ˗tɔ ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö Zoova ˈdhö˗ kë ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ bhë, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ꞊plɛ ɛɛnˈˈ ˗yaaga ˗bɛnzë ˈsëëdhɛ ˗ta. (Lam. 3:​22, 23) ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗kwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu nuɛˈˈ bho ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗an ˗kë kwa ˗dhɛ ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈgo ˗mü, ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈnën ˗tɔ kwa dua ˗mü kö ˈkwa Zoova nuɛˈˈ bho yi ꞊gban ˈka. (Ps. 75:1) ˗A ˗yaaga ˗bha ꞊naan ˈnën ˗tɔ mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˈwɔn ˗së kë ˗an ˗dhɛ ˈwo˗ dɔ bhë, ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗kun ˗an ˗bha ˗sü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈkwa dho mɛn ˗nu nuɛˈˈ bho ˈwɔn së ˈwo˗ kë kwa ˗dhɛ ˗a ˗bha ꞊dhɛ ˗an ˈdhö ˈpö. (Deut. 1:​26-28; 2 Tim. 3:​1, 2, 5) ˈKwa mɛn ˗nu nuɛˈˈ bho ˗kplawo, kwa ˗dho kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkun kwa ˗bha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈti ˗dho ˈˈtɛ pë ˗nu ˈö ˈwaa kwa ˗gɔ bhë ˗an ˗wɔn ˈgü.

7. Ashi ˗yö mɛn nuɛˈˈ bho ˗sü ˗draan ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü?

⁷ Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ashi ˈö Ɛndonezi, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˗pö: «Korona Virisö ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈwɔn ˈö kun n ˗ta a ˗kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü kwa ꞊dhegblü nu ˈwo to bhë, ˗an ˗bha ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, pë ˈyaa kun n ˗zokun ˗ni ˈgü.» (Ga. 6:4) ˈMën ˗takun ˈö ö ˗zotakɔ bho ˈˈgblʋʋ? Ashi ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˗së ˈö Zoova kun ˗a kë ˗ni ˈgü n ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka bhë, a ˗ya n ˗zota ˗sü ˗bha ˗an ˈgü. A n ˗zota ˈzü pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈa kun ˗a ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü n ˗man ˗kë Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü ˗sü ˗wɔn ˈgü bhë, ˗an ˈgü ˈpö. ˈDhɛ kë ˈˈdhʋ̈, a Zoova nuɛˈˈ ˗bho ˗an ˗bha, ˈö˗ ˗kë ˈö pë ˗nu ˗wo n ˗zokun.» Kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, mɛn nuɛˈˈ bho zuʋ̈ga ˗dho kë kwa ˗gɔ ꞊dhɛ Ashi ˈdhö ˈpö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

˗KWA KWA ˗DE ˈSÜ ˈˈTƖTƖ

8. Döŋ ꞊suu ˗mɛɛn ˈö Badhukö ˗yö dha ˗a ˗gɔ?

⁸ ˈˈTʋ̈ŋ ˈnën ˈbhaa ˈˈpiʋ̈, pë ˈyaa kun ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Zedhemi ˗bha ˈsëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn Badhukö ˗zokun ˗ni ˈgü. Yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈbhaa ˗kun dɔ ˗sü ˈka Badhukö ˗kɔ ˈka. ˗A dua ˗mü kö ˗yö Zedhemi ˗takun kö ˗wo Zoova ˗bha nɔɔn˗ ˗wo pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˈö pë ˈyaa kun ˗an ˗zokun ˗ni ˈgü bhë ˗an ˗dhɛ, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈwaa kun ˈwɔnman ˗ni ˈgü Zoova ˗ta. ˈDhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗ʒiö, Badhukö ˈyaa kun ö ˈˈɲan ˗klu ˗ni ˈgü ˈzü pë do ˗bha. ˗Yö ö ˗ta ˗yö ꞊ʒiaan pë ˈö Zoova kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗ya kë bhë ˗a ˗bha, ˈö kun ö ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗ni ˈgü ˈgbɛ ˈö ˗de ˗dhidhɛwɔn waa pë ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ kë ö ˗de ˗bha ˈka ˗an ˈgü. Zoova ˗yö ˗bɔ Zedhemi ˗ta ˈö˗ pö Badhukö ˗dhɛ: «Pë ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˈnën ˈü ˗an mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ü ˗de ˗bha ˈka. ˗Bhö ˈˈkan pë ꞊suu ˗nu ˈwo bhë ˗an mɛɛnˈˈ ˗sü ˗bha.» (Jér. 45:​3-5) ˗A ˗pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗sü ˈka: «Pë ˗nu ˈwo ü ˗gɔ ꞊dɛɛ ˗wo ü ˗zokun.» Badhukö ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha, ˈö˗ ˈˈdhiaa ˈyö to Zoova ˈgü ˗kplawo.

9. 1 Kolɛntö 4:​6, 7 ˗yö kwa ˗takun kö Zoova ˗bha yö ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

⁹ ˈˈTʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka, Zoova ˗dhɔkëmɛn do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗ga ꞊dhɛ mɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo yö ˈbhaa dɔ ö ˗kɔ ˈka. ˗Zotakɔ ꞊suu ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˗a ˗gɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˗yö yö ꞊va kë ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka ö ꞊faan ˈka. Ɛɛnˈˈ ˗a ˗mɛn ˗ya Zoova ˗dhɔkë ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ kö yö ˈö ˗a ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈, ꞊waa˗ dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗kɔ ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü? ˗A ˗mɛn dua ˗mü kö ˗yö ö ˗zota ˗wo ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö 1 Kolɛntö 4:​6, 7 ˈgü bhë, ˗a ˈgü. (˗A ˗wo pö.) Yö ꞊suu ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ dɔ kwa ˗kɔ ˈka ɛɛnˈˈ yö ꞊suu ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ kë dhɛ dɔ bhë, Zoova ˈnën ˈˈsɩ kë kwa ˗dhɛ. Zoova ˈti˗ nu kwa ˗dhɛ kwa ˗bha ˗kë ˗tiaandhö ˗sü ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗ta ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈö˗ ˈˈklʋʋ ˈdhö ˗së ꞊dedewo.—Wlɔ. 12:​3, 6; Efɛ. 2:​8, 9.

10. Kwa ˗dho ˗desütɩtɩsü draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ˈKwa kwa ˗zota ꞊dedewo Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗desütɩtɩsü draanˈˈ. Gbeŋyi ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗gɛn ˗zu ˗a ˈka bhë ˗a ˈgü, ˈpë ˗kë ˗kwaa ˗ga. Bɔmɛn Zan ˗ya ˗pö: «Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ [1] ö Dë ˗ya pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗lo ö ꞊kwɛɛ˗, [2] ö ˗go ˗Zlan ˈˈpiʋ, [3] ˈö ˗dho ö ꞊yɛɛ kë ˈzü ˗Zlan ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ ˈö ö bo [ . . . ] ˈö ˗ya ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗gɛn ˈˈzu ˗sü ˗bha.» (Zan 13:​3-5) Yesu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö˗ pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo yö ꞊dede ö ˗gɛn ˈˈzu. ˈˈKɛɛ Yesu ˈti˗ pö ö ˗de ˗dhɛ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ ˈdhɛ kë ꞊dhɛ ˗Zlan Gbö ˗mü ö ˈka bhë ö ˗bha ˗tosɛta dua ˗mü kö ˗yö kë ˗së. (Luk. 9:58) Yesu ˗yö ˗kun ö ˗de ˈsü ˗ni ˈgü ˈˈtɩtɩ, ˈö pë ˗nu ˗wa ˗zokun. ˗Yö ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˗to kwa ˗gɔ.—Zan 13:15.

11. ˗Desütɩtɩsü ˗yö Denisö ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö pë ˗ya ˗zokun?

¹¹ Kwa ꞊dhegblü do ˈö Olandö ˈwo˗ ˗dhɛ Denisö ˗yö ˗kun ö ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö ˈto Yesu ˗bha ˗desütɩtɩsü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˈyaa kun ˈˈplëëplë ˗a ˗bha ˈka. ˗Ya ˗pö: «˗Ya kë ꞊shiöŋ ˗wa Zoova ˗bha yö ˈbhaa ˈa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa˗ kë ˗be bhë ˗a dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗kɔ ˈka, ˗yö ˗mën n ˈka. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, a ˗ya ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗gban ˗desütɩtɩsü ˗bha bhë ˗a draanˈˈ ˗sü ˗bha. Kwa ˗bha aplikashiɔn JW Library ˈgü, Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo ˗gban ˗desütɩtɩsü ˗bha ˗an ˗lokota, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈa ˗an ꞊slɔɔ ˈˈvaandhö ˈa ˗an ˗wo pö ˈzü. ˈˈDhɛɛtadhiaŋ˗ ˗nu ˈwo ˗desütɩtɩsü ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗an ˈgü ˈpö, a ˗an ˗da n ˗man telefɔnö ˈgü ˈö ˈa n ˈˈtʋ to ˗an ˗bha zoodhö zoodhö.a A ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ yö ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ dɔ kwa ˗kɔ ˈka bhë kwa ˗de ˈtɔ bhɔ ˗wɔn ˈyaa ˗mü, ˈˈkɛɛ ˗wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ ꞊ʒiaan kö ˈkwa bɔ ˗a ˗ta ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗kɔ ˗yö kë ö ˗bha yö ˈgü, ˈˈkɛɛ yöö ꞊dede ˈnën ˗kë ˈö ˗ɲan kwa ˗gɔ.» ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ yö ˗nu ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü ˈwaa kwa ˗zokun, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗desütɩtɩsü draanˈˈ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗gɛn ˗dho ˗gban ˈö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun.—Zak. 4:​6, 8.

˗KWA KWA ˗ZOTA PË ˗NU ˈÖ ZOOVA ˗YÖ ˗AN ˈˈPLÜÜN BHO ˗AN ˈGÜ

12. ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗mɛɛn ˈö kwa ˗takun kö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun? (Isaïe 65:​21-25)

¹² ˈKwa kwa ˗zota ꞊dedewo pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˗an ˈgü, pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun. Izai ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˈgü, Zoova ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˗nu ˈwo kwa ˗ta bhë ö ˗an ˗yö. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈˈplüün ˗bho ˈzü ꞊dhɛ ö ˗dho ˗an ꞊gban bho kwa ˗ta. (Isaïe 65:​21-25 ˗wo pö.) ˈKɔ ˗nu, yö ˗nu waa ˗bhöpë ˗së ˗nu ˗dho kë kwa ˗gɔ. Kwa ˈti ˗dho ˈˈsuʋ̈ ˈzü ˈwɔn yaa ˗bha ˗kë kwa ꞊dede ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈnën ˗nu ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü. (Is. 32:​17, 18; Ézéch. 34:25) Kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗dho kë ˗së ꞊dedewo ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˈflëëgü.

13. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo nu kwa ˗ta? ˈYö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ ˈˈ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ꞊Dɛɛ, kwa ˗bhawɔn ˗yö ꞊dedewo ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˈMën ˗kë? ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ kwa «ˈˈkpʋngtaadhɛ yën ˈˈtʋ̈ng ˈgü,» ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈdhö mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗ta. (2 Tim. 3:1) Zoova ˗yö ˗dhioo, ꞊faan waa ˗takundhe ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗an ˗nu kwa ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkun kwa ˗bha. (Ps. 145:14) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo nu kwa ˗ta ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü. ˗A ˈbhaa ˗ya kë kö kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ. ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˗dho kë ˈˈflɛɛsü ˗kplawo ˗ee? ˗Abin toŋtoŋdhö! Zoova ˗ya ˗pö ö ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ, ˈö ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊dede ˗kë kwa ˗dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. (Ps. 9:18; 72:​12-14) ˈˈYua ˈö˗ ˈˈdhɛ ˈyaa ˗dhö ˗yö kwa kë ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ kwa ˗gɔ ˈgü ˗ya dɔ ˗gbɔudhö ɛɛnˈˈ ˈzü kwa ˈkozë ˗ni ˈgü ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˈbhaa ˈka ˗ee? Saanˈˈ ꞊suu ˗nu ˈwo bhë kwa ˗dho ˈto ˗an ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˗ee? ˗Abin! ˗Zlan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü, ˈˈyua ˈti ˗dho mɛn ˈbhaa kë ɛɛnˈˈ ga ˈti ˗dho bhɔ ˈzü. (Dhɛ. 21:​3, 4) ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë, ˗ya ˗kë ˈö ˈwɔn ˈyaa ˗shiö kwa ˗dhɛ kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka ö ˗naan ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo kwa saanˈˈ ˗kë ˗wo ɛɛnˈˈ kwa dhɔɔbhaamɛn ˗wɔn ˗yö ˗kë ɛɛnˈˈ ˈzü pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈbhaa ˗yö ˗kë kwa ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë ˗yö kwa ˗zokun. ˈMën kë? ˈPë kë ˈyö ˗tɔ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ «ˈklobhɔdhe ˈtee ˗mü ˈö nu [kwa] ˗ta ˈtöng ˈtee ˗bha.» ˈˈKɛɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü kwa ˈti ˗dho saanˈˈ ˈsü ˈzü toŋtoŋdhö.—2 Ko. 4:​17, 18 NTBL.

14. Kwa ˗dho kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ pë ˗bha mɛn ˗zokunsü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ bhë, ˈmën dho kwa ˗takun kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo? Mɛn ˈbhaa ˈö˗ ˈˈɲan ˈdhö ˈˈluulu ꞊yaa˗ pö ˈö ˗dhɛ yö ˗së ˈka, ˗yaɲaanpë dua ˗mü kö ˗yö kë ˗a ˗gɔ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka kwa dua ˗mü kö ˈkwa pë ˈbhaa kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗zota ꞊dedewo pë ˗nu ˈwo dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë ˗an ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ˈgbɛ ˈwëëga ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö kwa ˗bha ˗tosɛta dho ˗a kë ˈka kö ˈwëëga ˈyaa ˈdhö ˈzü, saanˈˈ ˗ya ˈgo ˈˈshia˗ ˈpapadhö bhë ˗an ˈgü. Yö ˈbhaa ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë ˗be ˗wo ˈti dɔ kwa ˗kɔ ˈka ˗a ˗wɔn ˈgü kwa ˈgü ˗ya ga, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ꞊dhɛ pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗wɔn ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka ˗tosɛta ˈkwa dho ˗a kë kö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗ya ˈgo kwa ˗bha, ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˈsaadhö ˗kwɛ ˈˈgblü ꞊va ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗ta. (1 Tim. 6:19) ꞊Dɛɛ kwa ˗zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˈˈtɛ ˗ni ˈgü pë ꞊vadhɛ ˗wɔn ˈgü, kwa ˈˈɲan ˗klu ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗an ˗bha ˗sü ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa kwa ˗zota ꞊dedewo ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ ˗an ˈgü, kwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗an ˗bha ˈö ˈkwa kwa ˈˈtʋ bho kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan.

15. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Klista ˗ya ˗da kwa ˗bha?

¹⁵ Klista ˈö ˗kë Denisö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö ˗a ˗bha ˗dhebɔ ˈka bhë, ˗kɔ ˈö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗ya ˗takun ˗a ˈka ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «ˈˈYua ˈö kun n ˗bha bhë, ˗yö n ꞊nënŋ ˗nu ˗kë ˈˈgbɩɩkɩgbɩɩkɩ˗ ˈö ˈmaan ˗mɔn ˈˈta ˈsü ˗sü ˗bha ꞊ʒianwo, ˈa ˗ya gɔnën ˈgü, ˈö go mü ˈa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊vadhɛ ˗kë lii˗ ˗ta. N kwigüdhɛ ˗kun ˈˈdhiʋ̈dhiʋ̈sü ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka. ꞊Dhɔtrɔɔmi ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ n ˈti ˗dho n ˗de ꞊slɔɔ. A ˗to mü ˈa˗ pö n ˗de ˗dhɛ: ‹Yaa˗ ˗nu yi ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ yö ˗kɔ ˈyaa do.› N ˈˈɲan ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗gɔ ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwaannu ˗sü ˈka. ꞊Dɛɛ, n dua ˗mü kö ˈa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈkun n ˗bha, ˈˈkɛɛ a ˗dho ˗tosɛta ˗së ꞊dede kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta!»

«MƐN ˗NU ˈÖ ˈWO ZOOVA ꞊MƐƐN, PË ˗SË ꞊GBAN ˗DHO KË ˗AN ˗GƆ»

16. ˈMën kë ˈö gblüdë Davi ˗ya pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ Zoova ˗gɔ bhë «pë ˗së ꞊gban ˗dho kë ˗an ˗gɔ»?

¹⁶ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ pë ˗yö kwa ˗zokun, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗dho nu kwa ˗ta ˗kplawo. ˗Kwa ˗gblüdë Davi ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Davi ˗bha ˈnën ˗nu ˗yaaga ˗wo ˗ga, ˈö mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo ꞊suawɔn dɔ ˗a ˗bha, ˈö˗ ˗de ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wo dho ˗a ˗klüü ˈgü, ˈö ˗gblüdë do ˗ya ˈˈslö ꞊mɛɛn ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ zë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ˗ya ˗pö Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ «mɛn ˗nu ˈö ˈwo [Ü] ꞊mɛɛn, pë ˗së ꞊gban ˗dho kë ˗an ˗gɔ.» (Ps. 34:​9, 10) ˈMën ˗kë ˈö˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈkö ˗de ˈö Zoova ˈyaa mɛn ˗gɔ bho ˈwɔn yaa ˗gɔ ꞊ʒian ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, Davi ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗kplawo. (Ps. 145:16) Kwa ˗de ˈpö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa ˗an ˈkun kwa ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun.

17. ˈMën kë ˈö ˈkwa dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun?

¹⁷ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun. (Ps. 131:​1, 2) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö pë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö mɛn ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗yö kë kwa ˗gɔ, ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈwɔn kpɛnŋdhö kë ˗sü ˗bha, ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ, ˗ya ˈgo mü ˈkwa kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban, kwa ˗dho ˗mɔn ˗a pö ˗sü ˗bha: «꞊Ii, n ˗man ˈkɛnŋpë ˗yö n ˗zokun.»—Ps. 16:​5, 6.