Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗bha ˈkɔdhi wü

˗A ˗bha dhebɔ ˈˈɲan ˗yö ˗da ˈwɔn ˈö kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗binŋdhe ˈgü bhë, ˗a ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˈgën ꞊dede nu ˗a ˗dhɛ. ˗Ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈyi ˈdho ˗a ˈbha kë ˈˈdhʋ̈ ˈzü. ˈYö ˗yö ˗to ö ˗wo ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ kpɔ ˈnën ˈbha ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ꞊ɲɔɔn mü ˈyö˗ ˗kɔ ˗yö ˗da ˈzü ˈwɔn do ˈö bhë ˗a ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗wo ˈto ˈwɔn do ˈö bhë ˗a ˗bha ˗kplawo.

Ü bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn suu do ˈö bhë ˗a ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ yö ˗a ˈgü ˗ee? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˗kɔ ˈö ü ˗bha mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˈö ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü ˗a ˈka ü ˗bha dhebɔ ˈka, ˈü˗ dɔ. ˗Yö ˗dho kë ˗së ˈpö kö ˗kɔ ˈü ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha ˗a ˈka ˈpapadhö, ˈü˗ dɔ.a

ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü

• ˈWɔn ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kë ü ˈˈɲaan

• Pë ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗kë

• ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü ˗bha ꞊gɔn ˗yö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga

ˈWɔn ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kë ü ˈˈɲaan

Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗bha ˈkɔdhi wü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈö ü ˗bha dhebɔ ˈö ˈyii ˈwɔn yaa kë bhë ˈö ˈwɔn kun ö ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈyaa ˈdhaŋ bho ü ˈˈdhiʋ̈ ˈzü.b

Gwaanbhadhe ˈö˗ ˗gɔn ˗yö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ:

• ˗A ˗gɔn ˗ya ö ˈto ˗ya niëënˈˈ. Gwaanbhadhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Saadha ˗ya ˗pö: «˗Yö ꞊dhɛ pë ˈö n ˗gɔn ˈö ꞊niëën ˈko ˗ta ꞊va ˗a ˈdhö.»

• ˈYaa ˗së. Gwaanbhadhe do ˈö˗ ˗bha ꞊gɔn ˈö kun mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗ni ˈgü, ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü «ˈya˗ waa ˈlëë˗ ˗sü.»

• ˈYaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈdhaŋ bho ö ˗gɔn ˈˈdhiʋ̈. Gwaanbhadhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Elɛnö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ: «ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö n ˗gɔn ˈö kun ˗a kë ˗ni ˈgü bhë, ˗yö ˗kun n ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈa˗ dɔ.»

• Zuʋ̈dhiʋ̈tɛɛ ˗ya ˗ya ˗bha. Gwaanbhadhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Katerinö ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˈö n ˗gɔn ˈö kun ˗a kë ˗ni ˈgü bhë, ˗a zuʋ̈dhiʋ̈tɛɛ ˗kun ˈwɔn yaa ꞊dede kë ˗ni ˈgü n ˈka.»

˗Zota ˗a ˈgü ˗wɔn: Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ dhegɔndë ˗nu ˗wo ˗dhɔkë wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈka. (Efɛzö 5:25) ˈˈKɛɛ ˗a ˈˈtakɔ ꞊yaa˗ kë ˗a ˗bha dhebɔ ˗ya kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka ˈˈdhʋŋ bhë ˗a ˈdhö, kö ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗naan bhë ˗ee?

Pë ˈü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗kë

ˈˈKan mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗bha ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë. Gwaanbhadhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Stesi ˗ya ˗pö: «N ˗gɔn ˗yö ö ˗kwaa ꞊shiɛti, ˈtaa˗ ˈˈkpɛɛ waa we mü ˗sü ˗nu ˗zü. ˈˈKɛɛ waa mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗wa ˗bha ˗kplawo.»

꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈü˗ ˈgü, kö ˗dhioo ˗nu ˈwo yö ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ü ˗takun kö ˈü ˈˈkan mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗bha ˈpapadhö.

• ˗Bhö ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗yö ˈya˗. Pë ˈö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˈö˗ ˗da mɛn ˈgü ˈyö ˗tɔ ˗ya mɛn ˗de ˈwɔn zuën ˗ta ˗sü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗mɛn ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ. ˗Yö ˈdhaŋ ˗bho ˈko ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü waa ˗klu ˈko ˗nu ˗bha ˗sü ˗nu ˗shiö. ˈSa ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë, ˗an ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkɔdhi ˗yö ˈwaannu. Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗yö ꞊bhlëë ˗bho ˈpö Zoova ˗Zlan, ˈö ˗kë ˈkosüsü Dëmɛn ˈka bhë ˗a ˗bha.

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «Dhe waa˗ gɔn ˗a ˗nu ˗bha ˗kë ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈö˗ ˗nu ˗bha ˈko ˈsü ˗sü ˈgü bha˗ ꞊bhlëë ˗yö kë mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ka ˗gɔ.»—Eblö 13:4.

• ˈBha ˈdho ˈwɔn ˈü˗ kë ˗ni ˈgü ˗a ˗ya mɛn ˈbha ˗bha. ˈBha ˈdho ˗a pö ꞊dhɛ ‹N ˗man dhebɔ ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn n ˗dhɛ ˗be, ˈmiin ˈdho mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga.› ˈWɔn ˈü˗ kë ˗ni ˈgü ˗a ˗ya ü ˗bha dhebɔ ˗bha ˗sü ˈyaa ˗së. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈü ˗pö ˈbhaawo mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˈgü ꞊ya kë ˈwɔn ˈbha ˗ya ˗da ka ꞊zinŋ ˈgü.

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «ˈWɔn yaa ˗bha ˗da mɛ ˗zʋ ˈˈpiʋ̈ ˗sü bha ˗yö ˗sü ˈmɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a zuëˈˈ ˗bhɔ ˗bha ˗pë ꞊në˗ ˗bha. Mɛ zuëˈˈ ˗bhɔ pë ˗bha ˗sü bha ꞊në mɛ ˗da ˈwɔn yaa kë ˗sü ˈgü.»—Zakö 1:14.

• ˗Bhö ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ ü ˗bha dhebɔ ˗dhɛ. Dhegɔndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Kevɛn ˗ya ˗pö: «Yi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka, yaa n ˗man dhebɔ yi ˗dhɛga ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈa pë ˈˈbin yaa ˈnënbha ˗ga ˗sü ˈka ɛɛnˈˈ ˈmiin˗ ˗ga kö ˈyi˗ ˈwɔn dɔ. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈmaan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa ˈwɔn ˈbha ˗bin ˗a ˗gɔ.»

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «ˈYaa ˈyi ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ yi ˈˈta ˗kɔ ˗yö ˗siö tongtongdhö.»—Eblö 13:18.

• ˗Bhö ˈwɔn ˗nu kë ü ˈsuan˗ ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗dhɛ ˈü ˈˈkan mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗bha ˗a ˗kwɛ ˗kɔŋ ꞊ya ʒiö, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˗pö ˗a ˈgü ˈbhaawo. Kevɛn ˈö ˈyi˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë, ˗ya ˗pö: «˗Dhɛ ˈa ˈˈkan mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗bha, ˗a ˗kwɛ ˗kɔŋ ˗yö ˗ʒiö kö ˈmaan˗ ˗ga ˈzü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dhɛ n ˗kɔ ˗ya ꞊mɔɔn ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a ˗ga ˗sü ˗dhɔ ˗kun n ˈgü ˗kplawo. ˈˈTʋ̈ŋ ˗së ˈnën ˈö kun ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ kö ˗yö yö ꞊zaŋ ˗ta.»

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «ˈMɛ i ˈdhang bho ˗sü ˈdhö i ˗dɩ ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ i ˈˈta ˗kɔ ˗së ˗Zlan ˗bha zian bha˗ ˗ta, ˗bhö kë i ˈsuan˗ ˈka kö ˈbha ˈdho zian ˈto.»—1 Kodhɛngtö 10:12.

• Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗dhɔ ˗ya ˗da ü ˈgü, ˗bhö ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dhɛ ˈbhaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ pö ˈwɔn yaa ˗dhɛ ˈya ˈdho ˗da ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˗a kë ˗sü ɛɛnˈˈ ˗kɔ ˗a kë ˗sü ˈka ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö sü ü ˗bha. Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗dhɔ ˗ya ˗da ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˈbha ˗ya ü ˗zota ˗sü ˗bha ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈgü, ˗a ˈbha ꞊ya kë ˈwɔn yaa ˗dhɔ ˈö bhë ˗dho ʒiö ˈˈvaandhö.

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «Kö mɛ ˈö ˗dhö, ˈö dho dhe ˗sü, ˗a ˗bha ö ˗de ˗bha dhe ˈsü ˗kɔ ˗yö kë ˗Zlan ˗zo ˈkun ˗wun ˈka ˈiin kö ˗yö kë ꞊bhlë ˈka. Kö ꞊kun ˈka ka ꞊kwaa ka ˗de ˗zü ˈö ˈwun yaa kë ˗sü ˈö ˗gban ˈnuëbɔ ꞊mɛɛˈ ˗sü ˈiin ꞊mlaabɔ ˈkun ˗sü ˗bha bhë ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö dhebɔ ˈbhaa ˈiin gɔɔn˗ ˈbhaa ˗kë.»—1 Tesadhonikö 4:4, 5, NTBL.

• ˗Bhö ˈˈkan pë ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗dhɔ ˗da ü ˈgü, ˗an ˗bha. ˈSëëdhe ˗be Willpower’s Not Enough ˗ya ˗pö ꞊dhɛ: «ˈBha kë ˈwɔn ˈbha ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗kɔ ˗da ˈwɔn yaa ˈgü ˗a ˈgü, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈö ˗wa ˈˈtakla ˈˈpʋ̈ ˗a ˈdhö. ˈˈWoyi ˈdɔɔni ˈbha ˗ya ꞊wɛnŋ ˗a ˗ta [...] kö ˗ya ˈto, ˗ya ˈˈpʋ̈.»

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «ˈWɔn yaa ˈˈwɛɛ ˈbha ˗kɔ ˈya ˈdho ʒiö n ˗gɔ.»—Psaume 119:133.

• Ü ˈgü ˈya ˈdho ga. ˗Kwɛ ꞊va ꞊dede ꞊mɔɔn ˗bha ˈö ˗ʒiö ˈyö ü ˗bha dhebɔ ˗yö ꞊tun ˈdhaŋ bho ˗ni ˈgü ü ˈˈdhiʋ̈ ˈzü. ˈˈKɛɛ ˗a ˈwɔnzuan ꞊va ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈.

  Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ: «˗Dhɔ bha ꞊në ꞊ya kë mɛ ˈgü ˈyö mɛ zuëˈˈ ˗yö ˗kë ˗sɛa.»—1 Kodhɛngtö 13:4.