Tro Kö a Ngazo Palua La Ihnadro?

Önine caha atre cinyihane la Tusi Hmitrötr ka hape, canga meci hi la atr, ngo ame ihnadro, ke ka cile huti kö ej. Kola lapaane la ihnadro hnene la itre xötr atr: itre xan a traqa, nge itre xan a tro, ngo ihnadro pala hi a hamëne la ka ijij koi itre ka mel.

Easa goeëne la aqane saze nyimenyime la fen, qaane lo Hnaaluene Isi Ka Tru. Tha traqa petre kö koi 70 lao macatre thupen, nge easa goeëne la nöjei ewekë ka saze nyimenyim; itre loto, itre telefon me televizio, me itre xa hna kuca hnene la Technologie, nge hetre thangane la itre ewekë cili ngöne la aqane huliwane la mani. Pëkö ka hane kö mekune ekö ka hape, tro sa hetrenyi la itre loi hne së hna kapa enehila. Nge tru catre hë la itre atr ka lapaane la ihnadro.

Ngazo pe, easë fe a goeëne laka, hetre ethanyine la huliwa ne la atr. Kösë lo easa troa traqa kowe la ijine tha tro hmaca kö la itre ewekë ne la ihnadro a kuca hnyawa la qâ ne itre ej. Kola qaja hnene la itre ka inamacane ka hape, easa melëne la hneijin hnei angatre hna hën ka hape “Anthropocène:” Ke ase hë la atr kuci mekunan menune la nöjei ewekë ne la ihnadro.

Ase hë Tusi Hmitrötr perofetane ka hape, tro la atr a angazone la ihnadro. (Hna Amamane 11:18) Itre xan a mekune ka hape, ma kolo hi a eatr enehila lai hna perofetan cili. Ngo uti hë eu lai? Aqane trongene jë hë la? Ka tro hë lai a ngazo palua la ihnadro?

AQANE TRONGENE JË HË LA?

Aqane ngazo hë la ihnadro la? Kolo pala hi a saze la climat, nge thatre hnyawa kö itre ka inamacane la itre ethanyin elany. Angatr a xouene laka, troa asesëkötrë së hnene la itre ewekë hna mecin.

Pane ithanatane jë së la götrane ahuë ne lo hna hape, Antarctique. Öni itre ka inamacane ka hape, maine aqane idreuthi hë la ihnadro la, tro pala pë hë a hmu la itre glaces atraqatr e cili, me elë la hnagejë. Ame la kola fetra la jö a thinaane la hakune la itre glaces, lo hna hape, calotte glacière, eje hi lai a hmelele, me nyi jë i jö catr. Lapa axöxö hë la hnagejë nge eje a idreuth me ahmune la itre glaces atraqatr. Nge maine aqane trongene hë lai, troa asesëkötrë së elany hnene la itre ethanyin hne së hna thatre hnyawa petre kö. Ma itre hadredr milio lao atr ka troa mec hnene la ewekë celë.

TRU LA HNA ALUZIN MENUN

Tru catre la itre hna mekune troa kuca, göi troa xatuane la nöjei atr troa cile kowe lai jole cili ka ketr la fene hnengödrai. Ame la ketre, tre kola ithuecatre kowe la itre atr troa metrötrëne la aliene me aqane eköthe la ihnadro, ngöne la angatr a huliwa mani, me huliwa göi troa atreine ce mel (kolo hna hape, développement durable). Nemene hë la thangan?

Kola huliwane me aluzine menun hnei atr la itre loi hna qatrenge hnene la ihnadro. Ngo hapeu, aqane trongene hë lai? Kola wangatrehmekune hnene la ketre ka inamacan ka hape, thatre kö la atr la aqane tro angeic a huliwane inamacanëne la itre loi hna ej ngöne la ihnadro. Nge kolo hi lai a jelenyipicine lo hnei Tusi Hmitrötr hna qaja ka hape: “Tha qâ i ate [kö] troa amekötine la ite hna feke ca hnei angeic.”—Ieremia 10:23.

Ngo ame pe, kola qaja hnei Tusi Hmitrötr ka hape, tha tro kö la Atre Xup la ihnadro a nue la atr troa angazon asë la itre loi ne ej. Önine la tusi Salamo 115:16: “Hnei [Akötresie] hna hamëne la fene hnengödrai kowe la ite nekö i at.” Nge ketre “ahnahna ka loi” lai qaathene la Tretretro së. (Iakobo 1:17) Hapeu, tro kö Akötresieti lai a hamë së la ketre ahnahna ka loi ngöne la xötrei, nge ka ngazo hë e thupen? Ohea! Nga, ame la ihnadro, tre hna xup matre troa cile huti uti hë epine palua.

AJA I AKÖTRESIE

Kola qeje pengöne hnyawan hnene la tusi Genese, la aqane xup Akötresie la ihnadro. Ame petre kö ekö qa, tre “wagitë [tha mama hnyawa kö la pengön], nge pa’liene la fene hnengödrai.” Ngo kola qaja ka hape, hetre “hnagejë” hë; nge celë hi lai ketre ka nyipi ewekë kowe la itre ka mel. (Genese 1:2) Öni Akötresieti jë hi: “Laipi.” (Genese 1:3) E cili hi la kola xötrei thinaane la fene hnengödrai hnene la jö, ame hna lai pi la ihnadro. Thupene jë hi lai, isa mama pi hi la gaa weliwel me hnagejë. (Genese 1:9, 10) Thupene lue ej, “hnënge haö, me sinöe ka hete itine . . . me sinöe ka wa ka hete itin.” (Genese 1:12) Nge Akötresieti a eköthe ju la itre ewekë matre hetre aqane trongene itre ej (kolo hna hape “cycles”), nge matre ijij troa ahnyipixene lapaan. Ngo pine nemene matre kuca asë jë Nyidrëti la itre ewekë cili?

Hane hi la aqane sa hnei Isaia perofeta: “Nyidëti hi la . . . ate longëtine [xup] la fen, me kuca ej, ate acile hutin’ ej, tha hna xupe gufan’ ej ; hnei nyidëti hna xup’ eje mate lapan.” (Isaia 45:18) Aja i Akötresieti tro la atr a lapaane la ihnadro uti hë epine palua.

Ngazo pe, hnene la atr hna huliwane qene hmon la ahnahna cili, me angazon. Ngo ame pe, tha saze kö la aja ne la Atre Xupi së. Önine la ketre thupëtresiji ekö: “Tha ate [kö] Akötesie, mate thoi nyidë ; nge tha nekö i ate [kö] nyidë, mate ietra ; hape u, ase hë nyidëti ulatin, ngo tha tro kö a kuca?” (Numera 23:19) Tha Akötresieti kö a troa nue la atr troa angazone palua la ihnadro; ke calemi hë la drai ne tro Nyidrëti a ‘apatrene la angetre angazone la fen.’—Hna Amamane 11:18.

HNAMUNË SË UTI HË EPIN

Öni Iesu Keriso ngöne lo cainöje i nyidrë hune la wetr: “Manathithi la ite ka menyik, ke tro angat’ a hetenyi la nöj [“ihnadro,” Traduction du monde nouveau].” (Mataio 5:5) Hnei nyidrëti fe hna qaja ngöne la cainöj cili la ewekë ka troa thapa la ihnadro qa ngöne la huliwa ne la atr. Öni nyidrëti e thith: ‘Epi traqa pi la baselaia i enëtilai. Epi eatr la aja i enëtilai e celë fen, tune e hnengödrai.’ Haawe, Baselaia i Akötresie la ka troa aeatrëne la aja i Nyidrë kowe la fen.—Mataio 6:10.

Öni Akötresieti e qeje pengöne la hna troa kuca hnene lai Baselaia, ka hape: “Hana wang, tro ni a ahmadradrane la nöjei ewekë asëjëihë.” (Hna Amamane 21:5) Kolo kö lai a qaja ka hape, tro Akötresieti a xupi la ketre ihnadro? Ohea, ke pëkö engazone la ihnadro së. Ngo, tro pe Nyidrëti a apatrene la qaane la nöjei ewekë ka angazone la ihnadro, ene la fene ka ngazo celë, memine la itre musi ne la itre atr. Nge tro ha nyi hna i angatr hnene “la hnengödrai ka hnyipixe, me fene hnengödrai ka hnyipixe;” kola qaja la musi ka hnyipixe, ene la Baselaia i Akötresie, me fene ka hnyipixe.—Hna Amamane 21:1.

Tro Akötresieti a kuca matre, tro hmaca kö la itre ewekë hna xup me hna eköth a isa trongëne la hnëqa ne itre ej. Önine la ketre atre cinyihane la Salamo ka hape: “Hna xöje la fene hnengödrai me adine eje hnei cilie ; tro cilieti a atena mon’ ej.” Ame hë elany la Akötresieti a amanathithin asë, me amekötine la climat, haawe, tro hmaca ha paradraiso asë la fene hnengödrai, me mana la xen.—Salamo 65:9-13.

Hnene la seketere ka tru i Mohandas Gandhi (ka elemekene tixenuëne la hmi e Inde) hna amexeje la ithanata i nyidrë. Öni Ghandi ka hape, ame la ihnadro ke ej a amejine la hni ne la atr ka pi xen, ngo tha ka pi hetrenyi kö. Celë hi matre tro la Baselaia i Akötresie a pane saze la hni ne la itre atr, ke eje hi lai qaane la itre jole e celë fen. Öni Isaia perofeta ka hape, e musi hë la Baselaia i Akötresie, “tha tro kö angat’ a angazone me kamokamone” la ihnadro, me itre atren. (Isaia 11:9) Ala nyimu hë enehila la itre atr qa cailo, ka isa qene nöje kö, nge ka inine la itre trepene meköti Akötresie. Angatr a inine troa hnimi Akötresie me hnime la atre lapa ezi angatr, me inine troa ole, me nyihnyawane la ihnadro me huliwane hnyawane la aliene ej, me mele göi troa aeatrëne la aja i Akötresie. Aqane hnëkë angatre lai thatraqane la mele ngöne la paradraiso e celë fen.—Ate Cainöj 12:13; Mataio 22:37-39; Kolose 3:15.

Ame hë la kola ase xup la nöjei ewekë, kola qaja hnene la tusi Genese ka hape: “Xajawatinë [öhne] hë Akötesie la nöjei ewekë asëjëihë lo hnei nyidëti hna kuca, nge hana wang, nyipi loi.” (Genese 1:31) Celë hi matre, tha tro jë pi kö Akötresieti a nue la atr troa angazone palua la ihnadro. Easa madrine la easa atre ka hape, tro kö a cile huti la ihnadro së, ke hna thupëne hnyawa kö hnene la Atre Xupi së, ene Iehova Akötresie. Öni Nyidrë: “Tro ha la ange ka meköti a hetenyi la nöj [“ihnadro,” Traduction du monde nouveau] me lapa palua kö ngön’ ej.” (Salamo 37:29) Epi tro fe nyipunieti elany a hane sine lai “ange ka meköt,” itretrekë hnamunëne la ihnadro uti hë epine palua.