Mekene 6
Pine Nemene Matre Easë a Qatre Me Mec?
1. Nemene la ewekë ka eje ngöne la mele ne la atr hnene la itre siatifike hna thatreine qejepengön?
THATREPENGÖNE kö la itre siatifike la kepine matre itre atr a qatre me mec. Hna öhne ngöne la ngönetrei së laka hna nyihnane pala hi la itre selil ka hnyeqetre hnene la itre ka hnyipixe, qa ngöne lai thaa ijiji kö tro së a mec, ngo tro pe a mele palua. Kola qaja hnene la itus Hyojun Soshikigaku (Standard Histology) ka hape: “Ketre ewekë hna thatreine kö qejepengöne la aqane trongene la itre selil, thupene hë la itre macatre ka nyimutre itre eje a qatre trootro, qa ngöne lai ame hna qatre trotro fe la atr me mec.” Alanyimu la itre siatifike ka mekune ka hape “ketre ewekë lai ka eje thene la atr” nge celë hi ka nyi ifegone la mel.” Tuneka fe la mekune i epun, nyipici angatre kö?
2. Nemene la hna thele hnene la itre atr pine laka xoxopatre catre la mel?
2 Hnene pala hi la itre atr hna thele jëne troa mele aqeanyi me tupathe troa traqa kowe la mele thaa hna nyipune kö hnei mec. Ngöne la hna foane hadredre lao macatre M.P.K., ke, hna haine hnene la itre atr ka tru ne la nöje e Caina la ketre drosinöe hna mekune ka hape nyine troa apaatrene la mec. Haawe, alanyimu la itre Aperöre ne la nöje cili ka tupathe troa ij, pine laka hna hape trepe drösinöe ne mel—a merekire hna ithuenyiköne—ngo ame pe, meci la pun, ke hna apoizinën! Ame la mejiune la itre atr e cailo fen, ke, ene laka, thaa meci kö a nyipune la mel, celë hi mejiune ka eje thene la itre Budis me itre Ëduis me itre Mizilima. Ame mina fe thene la itre hmi ka sipu selëne ka hape keresiano fe angatr, ke, alanyimu la itre ka mekune troa kapa la manathithi atraqatre e hnengödrai thupene la hna mec.
3. (a) Pine nemene matre kola pi mele palua pala hi hnene la itre atr? (b) Nemene lo itre hnyinge nyine troa sa ngöne la pengöne la mec?
3 Hnene la itre aqane ini celë ka qejepengöne la manathithi nyine troa kapa thupene la mec, hna qajaqaja la aja ne la atr troa hetrenyi la mele ka thaa ase palua kö. “E kuhu hni angatre la mekune kowe la itre drai ka thaa ase palua kö,” celë hi aqane qaja i Tusi hmitrötre göne lo aja hna amë hnine isa hni së. (Ate Cainöj 3:11, NW) Hnei Nyidrë hna xupe la lue pane atr memine la mekune celë, ene la tro nyidroti a mele palua e celë fen. (Genese 2:16, 17) Ngo, pine nemene kö la kola meci la itre atr? Hna tuneka matre traqa pi la mec kowe la fene hnengödrai? Atrehmekune qa thei Akötresie a hamëne la lai koi së, matre troa sa la itre hnyinge celë.—Salamo 119:105.
KETRE TREPENE MEKUNE KA IAMENU
4. Hnei Iesu hna amamane tuneka la pengöne la atre axulune la zöne matre meci la atr?
4 Hnene la atre ihumuthe hna thele jëne troa he la itre jë i angeic. Hna huliwa tune lai, hnene la atrekë zöne lo ihumuthe ka tru a itre miliare lao atr ka meci hnei angeic. Hnei angeice hna kuca la itre nyinyithina i angeice matre juetrëne pala hi la aliene la mec. Hnei Iesu hna qaja amamane la pengöne la atr cili, ngöne lo nyidrëti a ithahnata kowe lo itre ka thele troa humuthi nyidrë, önii nyidrë: “Keme i nyipunie la diabolo, nge pi tro nyipunie a kuca la ite ajai keme i nyipunie. Ate ihumuthi nyëne qa ngöne la qan, nge thaa cile huti kö ngöne la nyipici, ke pëkö nyipici thei nyën.”—Ioane 8:31, 40, 44.
5. (a) Qëmekene la troa nyi Satana nge Diabolo, nemene la pengö i angeice ngöne la qaan? (b) Nemene la aliene la lue hna ithahnata celë, “Satana” me “Diabolo”?
5 Nyipici, ame Diabolo, ke, ka atreine angeice itrathethi, nge “ate ihumuth.” Tusi Hmitrötr a amamane la pengö i angeice laka ua ka mel, ngo thaa ene kö la ngazo e hnine la atr. (Mataio 4:1-11) Maine nyipici laka, ketre angela ka meköti angeice ekö ngöne la kola xupi angeic, ngo “tha cile huti kö ngöne la nyipici.” Qa ngöne lai, angeice a trongëne hnyawane la ëje i angeic, ene satana nge Diabolo. (Hna Amamane 12:9) Hna ati ëje i angeice “Satana,” maine “icilekeu,” pine laka hnei angeice hna icilekeu me Iehova me thaa drei Nyidrë. Hna hëne mina fe la atre ihumuthi cili “Diabolo,” kola hape “atr atë la thoi,” ke, hnei angeice hna atë la thoi hui Akötresie me nyi engazo Nyidrë.
6. Pine nemene matre icilekeu jë Satana me Akötresie?
6 Nemene la ka upi Satana troa icilekeu me Akötresie? Meciun. Hnei angeice hna meciune menune la hmi hnene la itre atr hna troa hamëne hmekuje koi Iehova. Tha hnei Diabolo kö hna lepe trije la aja ka menu cili, me mekune ka hape ame la iatrunyi cili, edröne hmekuje hi la Atre Ixup. (Wange ju la Ezekiela 28:12-19.) Ngazo pe, ke, hnene lai angela ka troa nyi Satana hna nue lai aja ka ngazo troa jilapa e kuhu hni angeic, ame hnene eje hna kökötre trootro, uti hë la kola hnahone la ngazo.—Iakobo 1:14, 15.
7. (a) Nemene la nyipi kepine matre kola meci la atr? (b) Nemene la aliene la ngazo?
7 Haawe atre hë së enehila la atrekë zöne lo lai ihumuth, ene lo qaane matre kola meci hnene la itre atr. Ngo nemene la nyipi kepine matre kola meci la atr? Tusi Hmitrötr a qaja ka hape: “Ame la ka ithinyi ne la meci, te, ngazo.” (1 Korinito 15:56) Ngo, nemene la aliene la ngazo? Maine ajane së troa trotrohnine la hna ithanata celë, ke, loi e tro së a ce wange la aliene eje ngöne la itre qene hlapa hna ithahnatane ngöne la kola xötrei cinyihane la Tusi Hmitrötr. Ngöne la qene Heberu me qene Heleni, ke, ame la hna ewekë ka ujëne la hna ithahnata hna hape “ngazo” ke, “tria”, kola hape troa triane maine thaa tro kö a eatrëne la hna mekune kow. Matre nemene la hna mekune kow hne së asë hna trian? Ene la tro së a drengethenge Akötresie ngöne la nöjei götrane asë ne la mele së. Ngo, hna traqa tuneka la ngazo e celë fen?
AQANE TRONGENE LA IAMENU
8. Hnei Satana hna thapa tuneka la iatrunyi qa thene la itre atr?
8 Hnei Satana hna eköthe hnyawa la ketre iamenu nyine troa aeatrëne la mekune i angeic, ene la troa musinëne la nöjei atr asë, nge matre troa atrunyi angeice hnei angatr. Celë hi matre hnei angeice hna thele troa athixötrëne la lue pane trefën, ene Adamu me Eva matre kuca nyidroti la ngazo xajawa i Iehova. Hnei Iehova hna hamëne kowe la pane keme me thine së la atrehmekune nyine troa aijijë nyidro matre hetrenyi nyidro la mele ka thaa ase palua kö. Öhne hnyawa hi nyidro la eloine la Atre Xupi nyidro, ngöne laka hnei Nyidrëti hna ami nyidro ngöne la hlapa ka mingöminge e Edena. Ka sisitria catre mina fe la lolo ne la Tretretro ne hnengödrai koi Adamu, pine laka, hnei Nyidrëti hna hamëne la ketre föe ka mingöming, nge ketre ixatua ka sisitria nyidroti koi angeic. (Genese 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Ngo, troa huti la mele ne la lue pane trefëne e hnei nyidroti pala hi hna drengethenge Akötresie.
9. Nemene la wathebo hnei Akötresie hna ahnithe kowe la lue pane atr nge nemene la ka amamane ka hape thaa hace kö e troa trongën?
9 Hnei Akötresie hna ahnithe koi Adamu ka hape: “tro eö a xeni qa ngöne la nöjei sinöe asëjëihë ngöne la hlapa; Ngo the tro kö eö a xeni qa ngöne la sinöe ne ate hmekune la loi me ngazo; ke tro eö a meci ngöne la drai ne xeni eö qa ngön’ej.” (Genese 2:16, 17) Pine laka Iehova la Atre xupi së, Nyidrëti hmekuje hi la ka ijije troa hamëne la itre wathebo me troa amekötine la ewekë ka loi maine ka ngazo thatraqane la itre xupuana i Nyidrë. Tha ka hace kö la wathebo hna acile hnei Iehova koi Adamu me Eva, ke, hna nue nyidro troa xeni wene pë hë la itre xaa sinöe ka cia hnine la hlapa e Edena. Troa mama ka hape nyidroti a wangatrune la Musi ka meköti Iehova, e hnei nyidroti hna trongëne la wathebo cili, ngo thaa tro pe a pitru me ketre sipu kuci mekun.
10. (a) Nemene la aqane ea Satana la itre atr matre nyi sinetronge i angeic? (b) Nemene la itre trengathoi hna sile hnei Satana hui Iehova? (c) Tuneka la epuni a wange la aqane pitru i Satana koi Akötresie?
10 Hnei Diabolo hna thele jëne tro la lue pane atr a trotriji Akötresie. Hnei Satana hna sile la trengathoi nyine iaö nyidro matre ce tro nyidroti me angeic. Hnei Diabolo hna iëne la une me aithanatane eje tune lo aqane nyinyithina ne lo itre atr ka aithahnatane lo itre neköi droli; hanawange la aqane hnyinge i angeice koi Eva: “Hapeu, ase hë ulatine hnei Akötresie, ka hape, the tro kö nyipoti a xeni qa ngöne la nöjei sinöe asëjëihë ne la hlapa?” Ame la Eva a amexeje la hna wathebone hnei Akötresie, canga önii Satana jë hi: “Tha trojë kö nyipo a mec.” Thupene lai, ame hnei angeice hna atë la thoi hui Iehova me hape: “Ke ate hmekune kö Akötresie laka ngöne la drai ne tro nyipoti a xeni wen’ej, tro ha maca la lue mekei nyipo mate kösë lue akötresie nyipo, mate ate hmekune la loi me ngazo.” (Genese 3:1-5) Diabolo hi lai a pi amamane ka hape Akötresie a thingijë i nyidro kowe la ketre ewekë ka sisitria. Drei la ketre trengathoi ka tru hna atë hune la Atre qaja pala hi la nyipici nge ka ihnim, ene la Tretretroti Iehova e hnengödrai!
11. Hna tuneka matre caasi jë Adamu me Eva me Satana?
11 Hnei Eva hna goeëne hmaca la sinöe, nge mama ha laka, nune xeni la itre wenene ej, me hnyapa fe itre ej. Ame hnei angeice hna huje wene eje me xen. Nge thupene lai, hnei fö i angeice hna ce kei me angeice ngöne la ngazo hna kuca, ene la thaa idrei koi Akötresie. (Genese 3:6) Ngacama hna iaö Eva, ngo hnei nyidroti asë hi hna cilëgöline la nyinyithina i Satana, ene la troa musi kowe la nöjei pengöne atr. Qa ngöne lai, ce nyidroti hë me Satana.—Roma 6:16; 1 Timoteo 2:14.
12. Nemene la hna menuëne hnene la atr qa ngöne la hnei angeice hna thaa drei Akötresie?
12 Hnei Adamu me Eva hna xeni pune la itre huliwa menu i nyidro. Tha hetrenyi kö nyidroti la atrehmekune ka sisitria tui Akötresie. Traqa ha koi nyidro la hmahma, ame hnei nyidroti hna thele troa zae. Nge hnei Iehova hna kotrë Adamu me qaja la pune koi nyidro pine la ngazo i nyidro, önii Nyidrë: “Nge tro eö a xeni hnene la zinue ne la qëmeke i’ö, uti hë la tro eö a hmaca kowe la hnadro; ke hna xomi’ö qa lai; ke xaxau eö, nge tro hmaca eö kowe la xaxau.” (Genese 3:19) “Ngöne la drai” ne xeni hnene la lue pane keme së la wene lai sinöe ne atrehmekune la loi me ngazo, nyidroti fe a kapa la hnëjine qa thei Akötresie, ngöne laka, lue ka meci hë nyidro xajawa i Nyidrë. Haawe, ame hna helë nyidroti pi qa ngöne la paradraiso, nge qaane ju hi lai, ame hna qatre trootro hnei nyidro uti hë la mec.
HNA TUNEKA MATRE KOLA JILAPA LA NGAZO ME MEC
13. Qa ngöne nemene matre edröne la nöjei atr asë la ngazo?
13 Kösë hune hë Satana ngöne la aja i angeic, ene la troa kapa la iatrunyi qa thene la itre atr. Ngo ame pe la ejolen, ke, thatreine kö angeice troa acile hutine la mele ne la itre ka nyihlue i angeic. Ngöne laka, lue atr ka ngazo hë Adamu me Eva, thatreine kö nyidro troa hamëne la mele ka pexeje kowe la itre nekö i nyidro. Ame la ngazo ka eje thene la lue pane keme së, ke, ceitune me ketre ëje hna sa hune la etë. Celë hi matre, ame la itre hnahona i nyidro, ke, hna nyihatrenyi angatre asë hnene la ngazo. Hnei Adamu me Eva hna hetrenyi la itre nekö i nyidro asë thupene la ngazo, haawe, edröne la nöjei matra i nyidroti asë la ngazo me mec.—Salamo 51:5; Roma 5:12.
14. (a) Troa aceitunëne me drei la atr xele ma kapa ka hape ka ngazo angeic? (b) Hnene la angetre Isaraela hna atrepengöne tuneka ka hape itre ka ngazo angatr?
14 Ame enehila, xele kö la itre atr ma mekune ka hape itre atr ka ngazo angatr. Ame ngöne la itre xaa götrane la fen, ke, thatrepengöne kö hnene la nöjei atr, laka edrö së asë hë la ngazo. Ngo thaa hnene kö laka, thatre pengöne kö la itre atr la ngazo ke, troa ha qaja ka hape pë kö ngazo. Hanawange la ketre ceitun, maine tro la ketre nekönatre trahmanyi a mekune ka hape, loi la iqëmeke i angeice ngo ka dro pe, atreine hi tro angeice a ketre öhne la tria i angeice e thupene la hna thulu. Ka ceitune la nekönatre celë memine la nöje Isaraela ekö ngöne lo ijine angatre a kapa la Trenge Wathebo i Akötresie hna hamëne jëne Mose, perofeta i Nyidrë. Hna amamane hnyawa hnene la Trenge Wathebo laka, itre ka ngazo angatr. Hanawange la hna qejepengöne hnei Paulo aposetolo kola hape: “Nge maine pëkö wathebo, maine thaa trotrohnine kö ni la ngazo.” (Roma 7:7-12) Ceitui angetre Isaraela memine lo nekönatre trahmanyi ngöne la nyëne a thulu, ame ngöne la angatre a ketre waipengöi angatre ngöne la ithulu, ene la Trenge Wathebo, ke, angatre hi lai a atrepengöne hnyawa laka, itre atr ka ngazo angatre xajawa i Iehova.
15. Nemene la hna qajaqaja hnene la ithulu ene lo Wesiula i Akötresie?
15 Maine hne së hna goeëne jëne la ithulu, ene la Wesiula i Akötresie me xölehuje hnyawaane la itre trepene meköti qa hnine ej, tro hë së a atre ka hape itre ka ngazo së. (Iakobo 1:23-25) Celë hi matre, loi e tro fe së a xome thatraqai së la hna ulatine hnei Iesu kowe la angetre drei i nyidrë ngöne Mataio 22:37-40, ene laka tro angatre a hnimi Akötresie me angetre lapa easenyi angatr. Nyimutre la itre ijine thaa hna trongëne kö lai ngöne la itre xaa götrane hnene la itre atr! Alanyimu thene la itre atr ka thaa hane kö amamane la ihnimi angatre koi Akötresie maine kowe la itre ka lapa ezi angatr, meci hë la mekuthethew.—Luka 10:29-37.
HMEKËNE JU SË LA ITRE AQANE IAMENU I SATANA
16. Nemene la nyine tro së a kuca matre atrianyi së qa ngöne la itre nyinyithina i Satana, nge pine nemene matre thaa ka hmaloi kö lai?
16 Satana a thele jëne tro së kuca catrëne la ngazo. (1 Ioane 3:8) Hapeu, hetre jëne tro kö së a kötrene la itre nyinyithina i angeice matre thaa tro kö së a hane itre thaa i angeic? Eje hi, loi e tro së a catre cile kowe la itre aja ka eje the së, a ka upi së pala hi troa kuca la ngazo. Thaa ka hmaloi kö la ewekë cili, pine laka ka jilapa la ngazo e kuhu hni së. (Efeso 2:3) Tha mano kö Paulo isine la isi celë. Pine nemen? Pine laka eje thei angeice la ngazo. Maine easë a ajane tro Akötresieti a kepe së, ke, nyipiewekë catre tro së a isi memine la itre aja ka ngazo ka eje e kuhu hni së.—Roma 7:14-24; 2 Korinito 5:10.
17. Pine nemene matre jole catre koi së troa isi memine la ngazo?
17 Eje hi laka thaa ka hmaloi kö koi së e troa isi memine la ngazo, pine laka Satana a thupë ijine troa ati thethi së matre thaa drengethenge së la itre wathebo i Akötresie. (1 Peteru 5:8) Paulo a amamane lai kowe la itre keresiano ngöne la kola qaja ka hape: “Ngo ini a qou, wanga angazone la ite hni nyipunie ngöne la thina ka meköti me ka wië thei Keriso, tune la hnei une hna iaö Eva hnene la trenge iaöi i nyën.” (2 Korinito 11:3) Hna tune fe enehila, Satana a huliwane la itre iamenu cili. Angeice a thele troa traane la itine ka ngazo matre lueluëne la thiina ka loi i Iehova, memine la itre manathithi hna troa kapa qa ngöne la hna drengethenge la itre wathebo i Akötresie. Diabolo mina fe a thele troa musi hune la itre aja ka ngazo ka eje e kuhu hni së, me ee së troa xötrëne la gojenyi ka ngazo ene la pitru, me meciun, me imethinë, me iwaigelë.
18. Nemene la aqane kuca i Satana matre troa haöthe la fene hnene la ngazo?
18 Ame la ketre jëne icilekeu Diabolo me easë, ke, ene la troa huliwane la fen, ke, eje e hune la ihnatrapaime i angeic. (1 Ioane 5:19) Maine thaa hmeke kö së, ke, tro la iangazo memine la aja ka sisi thene la nöjei atr ne fene ka lapa xötreithi së, a uku së kowe la ngazo matre sasaithe la itre trepene meköt i Akötresie. (1 Peteru 4:3-5) Alanyimu la itre atr ka thaa drenge kö la itre wathebo i Akötresie me majemine xele ma trongëne thenge la itre mekuthethewe i angatr, matre pë hë lai mekun, meci hë. (Roma 2:14, 15; 1 Timoteo 4:1, 2) Ame itre xan, ke, angatre a kuca la itre ewekë thaa hnei angatre kö hna hane mekune ekö, nge thaa hna kapa kö hnene la mekuthethewe i angatr.—Roma 1:24-32; Efeso 4:17-19.
19. Pine nemene matre ame la troa hetrenyi la mel, ke, thaa ijije kö e tro hi a mekune ka hape loi la aqane mele së?
19 Nyine qaja atrune la troa loi thiina me mele hmadradra ngöne la fene enehila. Ngo thaa eje hmekuje kö lai ka amamane ka hape, easë a amadrinëne la Atre Xupi së; nyimutre pala kö la itre ewekë nyine troa kuca. Loi e tro së a lapaune koi Akötresie me mekune ka hape hetre hnëqa së koi Nyidrë. (Heberu 11:6) Hnei Iakobo, ketre atre dreng, hna cinyihane ka hape, “Qa ngöne lai ngazo kowe la ate ate la loi nyine kuca, ngo thaa kuca pe.” (Iakobo 4:17) Nyipici, ame la kola xele ma atre Akötresie me lapa thatre la itre wathebo i Nyidrë, ke, kolo fe hi lai a kuca la ngazo.
20. Nemene la aqane thele jëne Satana troa atrianyi epuni qa ngöne la itre huliwa ka loi, ngo drei la ka troa xatua epuni göi troa cile catre kowe la iajolë cili?
20 Eje hi laka, Satana a thele catrëne troa cile kowe la aja i epun, ene la troa atre Akötresieti hnyawa jëne la hna inine la Tusi Hmitrötr. Kola mejiune atrune laka, thaa tro kö epuni a nue angeice troa hun, nge ketre thaa tro kö la itre aqane icilekeu i angeice a thingi jë i epuni troa kuca la meköt. (Ioane 16:2) Ngacama ngöne la hneijine i Iesu, ke, nyimutre la itre taane ka lapaune koi nyidrë, ngo thaa hnei angatre kö hna amamane lai ngöne la aqane ujë i angatr, pine laka angatre a xou wanga thaa wangatrunyi angatre jë hnene la itre atrene la nöj. (Ioane 12:42, 43) Ngöne la pi ihumuthi angeic, Satana pala hi a thele troa ameijëne me axouene la itre atr ka ajane la atrehmekune qa thei Akötresie. Ngo ame pe, loi e tro pala hi epuni a lapa mekune me kapa madrine lo nöjei ewekë ka loi hnei Akötresie hna kuca thatraqai epun. Jëne tro fe epuni lai a xatuane la itre atr ka icilekeu petre kö enehila, matre tro fe angatre a hane atrehmekua Akötresie.
21. Tro së a ngaane tuneka la fene memine la itre ajane ej?
21 Tha tro jë kö a paatre qa the së la ngazo, pine laka itre atr ka ngazo pala hi së. (1 Ioane 1:8) Ngo, hetre ixatua hne së hna kapa thatraqane la isi cili. Nyipici, atreine hi tro së a hune ngöne la isi së memine la ua ka ngazo, ene Satana, nge Diabolo. (Roma 5:21) Ngöne lo ijine kola fenesi la huliwa i Iesu e celë fen, hnei nyidrëti hna ithuecatre kowe la itretre drei i nyidrë, me hape, “Tro ha axösisi nyipunie e celë fen, ngo catejë nyipunie, ke, ase hë ni [ngaane, NW] la fen.” (Ioane 16:33) Ngacama atr ka ngazo së, ngo atreine hi tro la ixatua i Akötresie a aijijë së troa cile kowe la fen. Thatreine kö Satana troa lue imëne la itre atr ka icilekeu me angeic, ‘me drenge thenge Akötresie.’ (Iakobo 4:7; 1 Ioane 5:18) Tune la hne së hna troa wange thupen, hnei Akötresieti hna hnëkëne la ketre jëne troa utretre qa ngöne la ngazo me mec.
HAPEUE LA HNEI EPUNI HNA ININ
Drei lae Satana nge Diabolo?
Hnauëne la kola qatre la atr me mec?
Nemene la pengöne la ngazo?
Nemene la aqane hule Satana la itre atr matre ngazo me pitru angatre koi Akötresie?