Ndi Ama Ọfiọk?
Nso ke ikọ Jesus ọkọwọrọ ke ini enye ọkọdọhọde Saul ete: “Ndika iso ntịgha ukịm-enan̄ ananam n̄kpọ ọsọn̄ ye afo”?—Utom 26:14.
▪ Ke eyo Bible, mme ọtọin̄wan̄ ẹkesida ukịm-enan̄ ẹnọ ufene mmọ ndausụn̄ ke ini ẹfụn̄de isọn̄. Ukịm-enan̄ ekedi anyaneto emi ekedide n̄kpọ nte mita iba ye ubak. Ẹma ẹsifak ata edisọp ukwak ke ibuot n̄kan̄ kiet. Ndien edieke enan̄ atịghade n̄kpọ emi, ekeme ndida unan. Ẹma ẹsifak mbatmbat nsọsọp ukwak ke n̄kan̄ eken, ndien ẹkesida n̄kan̄ emi ẹdian̄ade mbat m̀mê ikọn̄ ke n̄kpọ ufụn̄isọn̄.
Ẹma ẹsikama ukịm-enan̄ ẹn̄wana ekọn̄ ndusụk ini. Shamgar emi ekedide ebiereikpe Israel ye an̄wana-ekọn̄ akada “n̄kpọ ukịm enan̄ owot mbon Philistia, owo ikie itiokiet.”—Judges 3:31.
N̄wed Abasi etịn̄ n̄kpọ aban̄a ukịm-enan̄ ke ndamban̄a usụn̄ n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, Edidem Solomon ọkọdọhọ ke ikọ “mbon ọniọn̄ ebiet ukịm-enan̄” emi anamde owo anam se inende.—Ecclesiastes 12:11.
Mbiet ikọ emi ke Jesus eketịn̄ ye Saul. Enye ọkọnọ Saul emi ọkọkọbọde mme Christian item ete etre ‘nditịgha ukịm-enan̄.’ Ikọ emi anam owo eti ọsọn̄ibuot unam emi mîmaha nditiene ndausụn̄ andinyene enye. Edi Saul ama enyene ibuot, okop se Jesus eketịn̄de onyụn̄ okpụhọde edu akabade edi apostle Paul.
Mme Jew eyo Jesus ẹkesinam didie ẹfiọk ini ke okoneyo?
▪ Mme Jew eyo Jesus ẹkesida eyo ẹfiọk ini ke uwemeyo. Edi ke ini enyọn̄ ọdiọkde, m̀mê ke ini eyo okụtde, mmọ ẹda n̄kanika mmọn̄ ẹdiọn̄ọ ini. Mbon Egypt, Persia, Greece, ye mbon Rome n̄ko ẹkesida n̄kanika mmọn̄ emi ẹfiọk ini.
The Jewish Encyclopedia ọdọhọ ke n̄wed ibet mme Jew emi ẹkotde Mishnah ye Talmud ọnọ n̄kanika mmọn̄ emi nsio nsio enyịn̄ sia etiede nte ẹkesinam enye ke nsio nsio usụn̄. Edi inamke n̄kpọ m̀mê ẹkekot enye didie, kpukpru ẹkenam ukem utom.
N̄kanika mmọn̄ emi eketie didie? Ẹkesidọn̄ mmọn̄ ke iko emi enyenede ekpri ndudu ke idak, ndien mmọn̄ oro odụt sụn̄sụn̄ ọdọn̄ọ iko en̄wen. Owo ayada ese udomo mmọn̄ oro odụtde ke iko kiet odụk en̄wen ye udomo ini oro ebede, onyụn̄ enịm idiọn̄ọ oro owụtde ini n̄kanika ke mme iko oro.
Mbonekọn̄ Rome ẹkesida emi ẹdiọn̄ọ ini ke okoneyo. Ekesidi hour ita ama ebe, ẹfri obukpon̄. Owo ekededi emi ekekemede ndida n̄kop obukpon̄ emi ama esida oro ọfiọk ini ke okoneyo.—Mark 13:35.