Ẹkụt Enyịn̄ Emi Odude ke Bible ke Otu Eset

Ke 2012, ẹma ẹdọk mbai otu emi edide isua 3,000 ẹsion̄o ke isọn̄. Se ẹkewetde ke otu emi ama anam idem enen̄ede akpa mbon emi ẹsidọkde isọn̄ ẹyom n̄kpọeset.

Ke ini mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹketan̄de mbai otu oro ẹdian kiet, mmọ ẹma ẹkụt n̄kpọ emi ẹkewetde ke usem mbon Canaan eset ke idem otu oro. Se ẹkewetde ke idem otu oro edi: “Eshba’al Ben Beda’.” Emi ọwọrọ “Eshba’al eyen Beda’.” Akpa ini edi emi mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹkụtde ẹwetde enyịn̄ emi ke n̄kpọeset ekededi.

Eshbaal odu ke Bible n̄ko. Kiet ke otu nditọ Edidem Saul ekekere enyịn̄ emi. (1 Chron. 8:33; 9:39) Prọfesọ Yosef Garfinkel, emi eketienede ọdọk otu emi osio ke isọn̄ ọdọhọ ete: “Idem enen̄ede akpa mi ndifiọk ke Eshba’al odu ke Bible, onyụn̄ odu ke otu eset emi ẹkedọkde ẹsio ke isọn̄ mi. Otu eset eyo ukara Edidem David kpọt ke ẹkụt enyịn̄ emi.” Ndusụk owo ẹkere ke ẹkekere enyịn̄ emi ke eyo ukara Edidem David. Otu eset emi etiene owụt n̄ko ke Bible edi n̄wed akpanikọ.

Edi ke 2 Samuel 2:​10, ẹwet Eshbaal nte Ish-bosheth, ẹmen “bosheth” ẹsịn ke itie “baal.” Ntak? Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọeset ẹdọhọ ke “etie nte mme andiwet udiana Samuel ikamaha ndiwet Eshba’al ke ntak emi enyịn̄ oro esinamde owo eti Ba’al, abasi oyobio mbon Canaan, . . . edi Eshba’al odu ke akpa n̄wed Chronicle.”