Ibuot 6

Ebiet Emi Eti Mbụk Otode—“Abasi”

1. Nso nsio nsio orụk abasi ke mme owo ẹtuak ibuot ẹnọ mfịn?

NSO ke “Abasi” ọwọrọ? Ediwak miliọn owo ke mme itie ikie ẹdọhọ ke imonịm Abasi a-Bible ke akpanikọ, edi utu ke ndituak ibuot nnọ enye mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi-Ita-ke-Kiet emi edide ndịben̄kpọ. Ediwak miliọn mbon Hindu ke mme itie ikie n̄ko ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi-Ita-ke-Kiet, kpa enyene-ibuot-ita Trimurti eke Brahma, Vishnu ye Siva, ke otu mme abasi ye mme abasi-an̄wan mmọ ẹmi ẹdide miliọn 330. Ediwak miliọn owo ke mme itie ikie ẹtuak ibuot ẹnọ nsio nsio mbiet n̄kpọ Buddha, ndien Shinto enyene iso-ndem 800 ke itie tọsịn duop, esịnede abasi-an̄wan utịn Amaterasu Omikami. Ndien ediwak miliọn owo ke mme itie ikie ẹdu oro ẹdọhọde ke mmimọ inịmke edidu Abasi ke akpanikọ. Ndusụk mmọemi ẹtịn̄ ẹte ke ido ukpono edi “ndotndot ibọk ọnọ mme owo,” edi mmọ ke idemmọ ẹsibọp itieuwa ẹnọ ẹnyụn̄ ẹtuak ibuot ẹnọ mme adaiso mmọ oro ẹma ẹkekpa.

2. Nso ke nnyịn owo kiet kiet ikpoyom ndifiọk mban̄a Abasi? (1 Corinth 8:5, 6)

² Ke akpanikọ, enyene-ndutịme udịm udịm abasi ẹdu ke esịt ido ukpono, oro atarade nte akamba obio ukara osịm ofụri itụn̄ isọn̄. Enye ekpedi ke ufọn nnyịn ndidụn̄ọde n̄kpọ emi ye in̄wan̄în̄wan̄ esịt, nnyụn̄ nse m̀mê nnyịn imekeme ndibiere se idide akpanikọ ke se iban̄ade Abasi.

MME ABASI UBON

3. (a) Nte ikpenyene ndikpono mme ete ye eka nnyịn? (Deuteronomy 5:16) (b) Nso ke utuakibuot nnọ mme eteete ye ekaeka edida nnyịn ikosịm? (Genesis 3:1-6)

³ Ediwak owo ẹdu ẹmi ẹtuakde ibuot ẹnọ mme eteete mmọ, ndien ndusụk mmọ ẹnam emi ke ofụri esịt. Ke akpanikọ, kpukpru owo ẹkpenyene ndikpono mme ete ye eka ye mme eteete ye ekaeka mmọ oro ẹdotde utọ ukpono oro. Apostle Paul ama okot oto ọyọhọ ition ke otu Ibet Duop oro nte etienede mi: “Kpono usọ ye uka . . . man ọkpọfọn ye afo, afo okponyụn̄ odu uwem ebịghi ke isọn̄.” (Ephesus 6:2, 3) Edi nte oro ọwọrọ ke ana nnyịn ituak ibuot inọ mmọ? Edieke akpanade nnyịn ituak ibuot inọ mme eteete ye ekaeka nnyịn, inyụn̄ imen utọ utuakibuot emi ifiak edem ikosịm ntọn̄ọ mbụk, nnyịn ikpatuak ibuot inọ akpa ete ye eka ubonowo, Adam ye Eve, kpa mmọemi ntụtutọn̄ mmọ ke in̄wan̄ Eden akadade afanikọn̄ ye unana inemesịt ọsọk ubonowo! Ke akpanikọ, nnyịn ikpoyomke ndituak ibuot nnọ mme eteete ye ekaeka oro!

4. (a) Nso ke mme ntọt ẹtode Edem Usiahautịn ẹwụt ẹban̄a ukpono ye utuakibuot? (b) Didie ke ẹtịn̄ ẹban̄a Abasi ke Matthew 22:32, ndien ntak-a? (1 Thessalonica 4:13)

⁴ Mme ntọt ẹmi ẹtode Edem Usiahautịn mi ẹwụt ata ufọn oro odude ke ndinọ n̄kani owo ukpono oro odotde ke adan̄aemi mmọ ẹsụk ẹdude uwem:

Ke ubon Japan kiet, eyenan̄wan oro ọkọsọn̄ọde eyịre ke mme edumbet Bible ama esise aban̄a ete ye eka esie ẹmi ẹkedide mbon Buddha ke ima ima usụn̄ tutu osịm ini n̄kpa mmọ. Enye ama esinọ mmọ ata ndọn̄esịt. Ke n̄kan̄ eken, eyeneren mmọ ikanamke baba n̄kpọ kiet ndin̄wam mmọ ke adan̄aemi mmọ ẹkedude ke uwem, edi ke mmọ ẹma ẹkekpan̄a enye ama edep butsudan (itieuwa ubon mbon Buddha) oro akakpade $300 man ẹkpekeme ndituak ibuot nnọ mmọ.

Ke Korea, ekpri akparawa kiet ama onyịme ukpepn̄kpọ Bible, edi ke ini enye ọkọnyọn̄de obio emana esie, ete ye eka ye n̄kani owo esie oro ẹtuakde ibuot ẹnọ mme eteete ye ekaeka ẹma ẹbiọn̄ọ enye ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄. Nte ededi, ke ini enye akanamde an̄wan̄a nte ẹkpekponode mme ete ye eka oro ẹdude ke uwem inyụn̄ idịghe ndituak ibuot nnọ mme akpan̄kpa, akanieren kiet ke obio oro ọsọn̄de isua anan̄-ye-kiet ama onyịme ete: “Nnyịn ikpenyene ndisan̄a ke usụn̄ mme odu-uwem utu ke ndisan̄a ke usụn̄ mme akpan̄kpa.”

Edi akpanikọ nte ke Christendom, ọkọrọ ye mme idụt oro mîdịghe idụt Christian, ekese utuakibuot ẹwụhọ ke mme mass, ikwọ ye mme edinam eken oro ẹnamde ẹnọ mme akpan̄kpa. Nte ededi, ẹdọhọ ke Abasi eke Bible “idịghe Abasi mme akpan̄kpa, edi edi eke mme odu-uwem.” (Matthew 22:32) Idem mme owo oro ẹkpan̄ade ke ẹdu uwem ke ibuot uti n̄kpọ esie, ndien ke edikem ini enye eyenam mmọ ẹfiak ẹdidu uwem mi ke isọn̄. Ntre enye inyịmeke inọ mme ọsọn̄urua, n̄wụtidem n̄wụtidem edinam ubụkowo. Anie, ndien, edi odu-uwem Abasi emi?

“ABASI INEMESỊT”

5. Nso idi ndusụk edu “Abasi inemesịt”? (Psalm 146:5, 6)

⁵ Bible etịn̄ aban̄a enye nte “Abasi inemesịt,” emi edide Anditọn̄ọ “ubọn̄ ubọn̄ eti mbụk” nnọ ubonowo. (1 Timothy 1:11, NW) Enye amama ererimbot ubonowo, onyụn̄ oyom nnyịn ikop inemesịt n̄ko. Nte Andibot ofụri ekondo, enye enyene odudu ndinam nnyịn ikop inemesịt, ndien nte “Andisọn̄ọ usen” emi odude uwem ke nsinsi, enye enyene akakan ọniọn̄ oro ẹyomde man ẹda mme idaha inemesịt ẹdi ke isọn̄ emi. (Daniel 7:9) Nte enyeemi “amade edinen ikpe,” enye eyekụt ete ke mbon oro ẹnamde akpanikọ ẹnọ imọ ye ndinen edumbet imọ “[ẹda] isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.” (Psalm 37:28, 29) Bible etịn̄ aban̄a Andibot ye Abasi emi ete:

“Ke ini ikpọ obot mîka-imanake kan̄a, ke afo mûka-ubotke kan̄a isọn̄ ye ererimbot, kpa ke nsinsi nsinsi afo edi Abasi.” “Yak ẹmen ukpono ye ubọn̄ ẹnọ Edidem emi akarade ke kpukpru eyo, emi mîkemeke ndikpa, enyịn mînyụn̄ ikemeke ndikụt Enye, kpa Abasi kierakiet ke nsinsi nsinsi.”—Psalm 90:2; 1 Timothy 1:17.

6. Ntak akpakwan̄ade ndimen Abasi ndomo ye ndisọi n̄kpọ-ọ? (Isaiah 42:5, 8)

⁶ Abasi a-Bible edi odu-uwem Abasi, Abasi emi enyenede n̄kokon̄ edumbet ido uwem, Abasi emi edinamde akwa uduak esie osu man anam ubonowo okop inemesịt. Kiet ke otu mme andiwet psalm etịn̄ aban̄a enye ete:

“Abasi nnyịn ododu ke heaven: anam kpukpru se enye amade.” (Psalm 115:3)

Ntem owo ikpedehede imen enye idomo ye mme anana-uwem ndisọi n̄kpọ ẹmi mînamke utom ndomokiet! Kaban̄a mmọ oro ẹbuọtde idem ke utọ ndisọi n̄kpọ ẹmi, ukem andiwet psalm emi akaiso ọdọhọ ete:

“Mme abasi mmọ ẹdi silver ye gold, kpa n̄kpọ eke ubọk owo anamde. Mmọ ẹnyene inua, edi idọhọke ikọ: ẹmenyene enyịn, edi ikwe n̄kpọ: ẹmenyene utọn̄, edi ikopke: ẹmenyene ibuo, edi in̄wụneke: se ubọk mmọ, edi itụkke n̄kpọ: se ukot mmọ, edi isan̄ake: mmọ inyụn̄ isioroke uyo ke itọn̄ mmọ. Mmọ eke ẹnamde mmọ ẹyebiet mmọ, kpa kpukpru owo eke ẹbuọtde idem ke esịt.” (Psalm 115:4-8)

Utu ke ndituak ibuot nnọ n̄kpakpa ndisọi n̄kpọ, nnyịn ikpenyene ndituak ibuot nnọ odu-uwem Abasi.

7. Ntak emi nnyịn ikpoyomde Abasi? (Psalm 34:8)

⁷ Usụn̄ oro adade osịm ata inemesịt edi nnyịn ke esịt akpanikọ ndiyom ndifiọk Abasi inemesịt emi, koro, nte apostle Paul ọdọhọde, “[enye] edi Andinọ mmọemi ẹyomde Enye utịp.” (Mme Hebrew 11:6) Isọn̄ke ikaha ndikụt Abasi emi, m̀mê nnyịn ndikpokop ndịk mban̄a enye. Kpa Paul emi, ke etịn̄de ikọ ọnọ otu mme okpono ndem mbio Greek, ama anam Enye an̄wan̄a ke usụn̄ emi:

“Mbufo mbio Athens, mmokụt nte ke kpukpru usụn̄ mbufo ẹdi mme andibak mme abasi etieti. Koro nte nsan̄ade mbe nse mme n̄kpọ eke mbufo ẹkponode, n̄kụt itieuwa kiet n̄kọrọ do, emi ẹwetde ke esịt ẹte, Emi Enyene Abasi Emi Owo Mîfiọkke. Mmọdo se mbufo ẹtuakde ibuot ẹnọ ke unana ifiọk, kpa oro ke ami n̄kwọrọ nnọ mbufo. Abasi, emi okobotde ererimbot ye kpukpru se idude ke esịt, sia Enye edide Ọbọn̄ enyọn̄ ye isọn̄, idụn̄ke ke mme temple eke ubọk owo ẹnamde; owo inyụn̄ idaha ubọk inam n̄kpọ inọ Enye, nte emi Enye ananade n̄kpọ; koro edi Enye ọnọ kpukpru owo uwem, ye ibifịk, ye kpukpru n̄kpọ: Enye anam kpukpru mme idụt ẹto ke ekpụk kiet ẹwọrọ ẹdidụn̄ ke ofụri iso isọn̄: onyụn̄ edi Enye onịm iduọk ini uwem mmọ ye adan̄a ebietidụn̄ mmọ; kpan̄ mmọ ẹyom Abasi, ẹte ndusụk ifiọn̄ọ ubọk in̄wana ndisịm Enye, nnyụn̄ n̄kụt Enye; okposụkedi nte Enye mîyomke usụn̄ ye baba nnyịn owo kiet. Koro nnyịn idudu ke Enye, inyụn̄ isan̄a ke Enye, inyụn̄ inyene uwem nnyịn ke Enye; kpa nte ndusụk ke otu mme etịn̄uto mbufo ẹdọhọde ẹte, Nnyịn inyụn̄ idi nditọ Esie.

“Sia nnyịn idide nditọ Abasi ndien, nnyịn ikpesehe ite Abasi ebiet gold, m̀mê silver, m̀mê itiat, eke ẹdade usọ ye ekikere owo ẹsọi.” (Utom 17:22-29)

Ndusụk owo oro ẹkekopde ikọ Paul ẹma ẹsak nsahi, edi mbon eken ẹma ẹnyịme ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mme andinịm odu-uwem Abasi ke akpanikọ.

ABASI KPA ANDIBOT

8. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep mban̄a Abasi nto mme utom edibotn̄kpọ esie? (Psalm 19:1)

⁸ Mme owo ẹdu mfịn oro ẹfan̄ade ẹte ke Abasi idụhe. Ndusụk mmọ ẹdọhọ, “Abasi akpa.” Edi nte ekikere mmọ enen? Ke etịn̄de aban̄a mme utọ owo ntre, Paul ọdọhọ ke n̄wed esie kiet ete:

“Tọn̄ọ ẹkebot ererimbot owo ẹtịm ẹkụt ndịbe ndịbe n̄kpọ ẹmi ẹnyenede [Abasi], kpa nsinsi odudu Esie ye idaha Esie nte Abasi; ẹda mme n̄kpọ ẹmi Enye akanamde ẹtịm ẹfiọk; man mmọ ẹkûnyene n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem.” (Rome 1:20)

Akwa ekondo emi ye kpukpru utịben̄kpọ oro ẹdọn̄ọde ke esịt esie ke akpanikọ ẹdi usụn̄ kiet oro Abasi owụtde “nsinsi odudu” esie.

9. Nso ke mme ọwọrọetop ntaifiọk ẹnyịme ẹban̄a idaha owo ke ekondo?

⁹ Idem mme ọwọrọetop ntaifiọk ke ndusụk ini ẹma ẹnyịme nte mmimọ ikpride ke ẹmende ẹdomo ye utịbe odudu ye ọniọn̄ oro odude ke edibotn̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, Albert Einstein ama etịn̄ inikiet ete:

“Ekem mi ke idem ndien . . . ndikere mban̄a ndyọ ndyọ ndutịm ekondo, emi nnyịn ikemede ndifiọk ata esisịt mban̄a, ndinyụn̄ n̄n̄wana ke nsụhọdeidem ndinyene idem ata ekpri mben̄e ifiọk mban̄a se idude ke n̄kpọobot.”

10. Didie ke Newton akanam ufan esie onịm ke akpanikọ nte ke Andibot odu?

¹⁰ Owo emi akayararede “odudu oro odụride n̄kpọ ada,” Ete Isaac Newton, edi owo efen emi mme uyarade edu Abasi ẹmi enyịn mîkwe oro anade ẹkụt ke edibotn̄kpọ Esie, okotụkde esịt ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ. Mbụk etienede mi owụt nte Newton ọkọsọn̄ọde edinịm oro enye okonịmde edidu oro Ata Ọkpọsọn̄ Abasi odude ke akpanikọ:

Inikiet Newton ama ọdọhọ ọdiọn̄ ukwakutom kiet oro enyenede usọ ete anam mbiet ndutịm ekondo [solar system] ọnọ imọ. Ẹma ẹyịri bọl ẹmi ẹdade ẹban̄a mme ekondo oro ke udịm man mmọ ẹsan̄a ẹkanade mfọn mfọn. Usen kiet ufan esie kiet oro mînịmke edidu Abasi ke akpanikọ ama edi ndise Newton. Ke okụtde mbiet n̄kpọ oro, owo emi ama oyụt enye, onyụn̄ ofiori ke nduaidem ete, “Anie akanam enye?” Newton ama ọbọrọ ete, “Idịghe owo ndomokiet!” Owo emi mînịmke edidu Abasi ke akpanikọ mi ama ọbọrọ ete, “Anaedi afo ekere ke ndi ndisịme! Ke akpanikọ owo akanam enye, ndien owo oro otịm enyene ifiọk.” Newton ndien ama ọdọhọ ufan esie ete, “N̄kpọ emi edi sụk ekpri uwụtn̄kpọ ke otu akakan ndutịm oro afo ọdiọn̄ọde mme ibet esie, ndien ami n̄kemeke ndinam fi onịm ke akpanikọ nte ke idịghe owo ọkọdiọn̄ onyụn̄ obot ikpîkpu n̄kpọmbre emi; edi afo ọdọhọ ke imọ inịm ite ke akwa ata idem n̄kpọ emi ẹdade ndudiọn̄ emi ẹto ekedidu ye unana andidiọn̄ m̀mê andibot!”

Ufan Newton ama edinyịme ete ke akwa Andidiọn̄ ye Andibot kpukpru n̄kpọ edi Abasi. Ke akpanikọ, nnyịn, n̄ko, nte isede mme enyene-ndyọ n̄kpọobot oro ẹkande nnyịn ẹkụk, ke enyọn̄ ye ke isọn̄, inyene ndinyịme nte ke edi Andibot oro enyenede akakan-ifiọk okobot kpukpru mmọ! Nnyịn ikpowụt esịtekọm didie ntem nte ke akwa Andibot emi ke ima ima usụn̄ ama onịm owo mi ke isọn̄ ye nte ke enye enyene ntotụn̄ọ udọn̄ ke idem nnyịn!

AKWA ENYỊN̄ ABASI

11. (a) Ntak esịnede ifiọk ndidọhọ ke Abasi enyene enyịn̄? (b) Nso idi enyịn̄ Abasi? (Isaiah 12:2, 4) (c) Ikafan̄ ke enye odu ke Bible? (d) Didie ke Abasi akanam ẹfiọk enyịn̄ esie ke san̄asan̄a usụn̄ ke eyo Moses? (Exodus 6:3, 7, 8)

¹¹ Nte mme owo, nnyịn owo kiet kiet imenyene enyịn̄. Nte akakan Owo ke ekondo, Abasi n̄ko enyene enyịn̄. Nso idi enyịn̄ oro? Akwa enyịn̄ Abasi odu n̄kpọ nte utịm ike-7,000 ke n̄wetnnịm n̄kpọ Bible. Ke uwụtn̄kpọ, Psalm 83:18 etịn̄ ntem aban̄a enye ete: “Afo emi enyịn̄ fo ikpọn̄ ekerede Jehovah, edi Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot.” Ke ini Abasi akadade Moses ndifak Israel nsio ke ubọk ọsọn̄ido Pharaoh Egypt, Enye ama anam ẹdiọn̄ọ enyịn̄ Esie ke ata n̄wọrọnda usụn̄. Pharaoh ke emiom ama ọdọhọ ete, “Jehovah edi anie, eke n̄kopde uyo esie, nnyụn̄ nnyak Israel ẹka?” (Exodus 5:2) Jehovah ama owụt owo oro enye edide ata in̄wan̄în̄wan̄! Ke ama akada akama-nsobo ufen duop ọsọk Egypt, Jehovah Abasi ama ada ikọt esie ọwọrọ, anamde mmọn̄ Ididuot Inyan̄ abahade ke utịbe utịbe usụn̄ man eberede usụn̄ ọnọ mmọ. Ndien akpan udịmekọn̄ Pharaoh ama atak ke ukem mmọn̄ oro nte mmọ ẹkefiakde ẹdisop ibuot ọtọkiet.

12. Enyịn̄ Abasi enyene ebuana ye nso uduak? (Exodus 3:13-15)

¹² Jehovah ke ntre ama owụt ete ke akwa enyịn̄ imọ enyene ebuana ye uduak imọ ndifak mbon oro ẹmade ẹnyụn̄ ẹsụkde ibuot ẹnọ imọ, kpa n̄kpọ oro nnyịn idikemede ndifiọk ye esịtekọm ke ini Jehovah edinamde n̄kpọ ke mîbịghike man ada nsobo ọsọk ererimbot mme anana uten̄e Abasi oro odude kemi. Nte Abasi ke idemesie etịn̄de awak ebe utịm ike-60 ebe ke prọfet Ezekiel, “Mmọ ẹyefiọk ẹte ke ami ndi Jehovah.”—Ezekiel 38:23.

13. (a) Nso ke Jehovah eketịn̄ ọnọ Moses aban̄a mme edu Esie? (b) Nso idi ata n̄wọrọnda edu Abasi? (Rome 8:38, 39) (c) Didie ke nnyịn ikeme ndinyene mme ọnọ-uyụhọ ibọrọ ke mme mbụme ẹban̄ade uwem?

¹³ Nte ededi, ekese owo mfịn ke ẹdi ẹdifiọk Jehovah ke usụn̄ oro edidade edidiọn̄ ọsọk mmọ. Akwa Abasi emi enyene mme utịbe edu, idem nte enye akatan̄ade ọnọ prọfet esie, Moses, ete:

“Jehovah, Jehovah, Abasi mbọm, ye mfọn, ye anyanime, awak ima ye akpanikọ, onịm ima ọnọ ediwak tọsịn, efen mme ukwan̄n̄kpọ, ye ndudue, ye idiọkido, edi iyakke mbon isop ẹbọhọ.” (Exodus 34:6, 7)

Ke ofụri Bible nnyịn imokot iban̄a nte Jehovah okowụtde mmọemi ẹkenamde n̄kpọ esie ke edinam akpanikọ uwak ima-mfọnido. “Abasi edi ima.” (1 John 4:8) Enye owụt mbọm ke akamba usụn̄ ọnọ mme owo oro ẹwọn̄ọrede ẹkpọn̄ idiọkido ererimbot ẹnyụn̄ ẹyomde edinen ido esie. Enye awak akpanikọ, onyụn̄ owụt emi ke mme ikọn̄n̄wed Bible. Nte nnyịn idụn̄ọrede iyom akpanikọ esie, nnyịn iyekụt ọnọ-uyụhọ ibọrọ ke ediwak mbụme oro nnyịn ikemede ndibụp mban̄a uwem.

[Ndise ke page 48]

Ubonowo okpono ediwak abasi. Edi anie edi odu-uwem Abasi?

[Ndise ke page 49]

Ndituak ibuot nnọ mme eteete ye ekaeka oro ẹma ẹkekpa m̀mê ke ima ndikpono mme odu-uwem ete ye eka—ewe inyene ufọn?

[Ndise ke page 55]

Odu-uwem Abasi ikpọn̄îkpọn̄ ekpekeme ndidiọn̄ nnyụn̄ nnam ndutịm ekondo

[Ndise ke page 56]

יהוה JEHOVAH

Jehovah esinam enyịn̄ esie okon̄ ke ndisobo mme idiọkowo mfep, ke adan̄aemi anyan̄ade mme anam-akpanikọ asan̄autom esie