Ibuot 7

Nditịm Inem Inem Ebietidụn̄ Nnọ Ubonowo

1. Nso ke Jehovah ọnọ owo nte ebietidụn̄, ndien didie ke nnyịn ikpese enye? (Mme Hebrew 3:4)

EDIEKE owo okpotịmde onyụn̄ ọbọpde ediye ufọk ke ata ediye n̄kann̄kụk ndien ayak ọnọ fi nte enọ mfọn, nte afo ukpọkọmke enye? Ke akpanikọ afo ọkpọkọm! Do akpana afo enen̄ede owụt esịtekọm ọnọ akwa Anditịm ye Andibot ekondo isọn̄ emi. Koro Bible etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke “Jehovah andinam enyọn̄ ye isọn̄” amayak isọn̄ “ọnọ nditọ owo.” (Psalm 115:15, 16) Nso enọ mfọnido ke emi edi ntem! Ndien nte nnyịn idụn̄ọrede usụn̄ nte Jehovah Abasi okotịmde isọn̄ emi ọnọ owo ndidụn̄, nnyịn iditreke-tre ndidu ke n̄kpaidem mban̄a ọniọn̄ ye odudu oro Enye okowụtde nte Abasi Ndudiọn̄ ye Akwa Andibọp.

“KE EDITỌN̄Ọ”

2. Nso mme n̄kpọ ẹtie ntiense ẹban̄a uyai edibotn̄kpọ Abasi? (Psalm 8:3, 4)

² Ke ndikûbọde n̄ka ata akpa ikọ ke Bible, nnyịn ikot ite: “Ke editọn̄ọ Abasi okobot enyọn̄ ye isọn̄.” (Genesis 1:1) Eyịghe idụhe nte ke ediwak biliọn isua ko ke edem ke Abasi akanam ndyọ ndyọ edinam edibotn̄kpọ emi, ndien kpa ye mme eyịghe eyịghe ukpepn̄kpọ eke ndusụk ntaifiọk ke nte emi akasan̄ade edidu, ubọn̄ ubọn̄ enyọn̄ ye ediye isọn̄ ẹkaiso nditie ntiense mban̄a akwa utom edibotn̄kpọ Abasi.

3. Didie ke Abasi okowụt ọniọn̄ ke ndinọ isọn̄ mmọn̄ uwak uwak? (Psalm 104:1, 5, 6)

³ Nso ọniọn̄ ye ikike ke Jehovah okowụt ntem ke nditan̄ mme n̄kpọ ẹmi ẹnamde ekondo mbok ọtọkiet! Ke uwụtn̄kpọ, mmọn̄ odu—kpa n̄kpọ oro awakde akan mi ke isọn̄. Ke mîbietke mmọn̄mmọn̄ n̄kpọ eken, enye enyene anana-mbiet ukeme ndifere ke udobi n̄kan nte enye ebịtde ekpere ndiboho, tutu eyedi se mmọn̄ oro ebịtde akan ekemede ndidọk nnyụn̄ nnam eboho ice ke enyọn̄ n̄kpọdiọhọ mmọn̄ ye inyan̄ibom. Edieke ice okpodobide akan mmọn̄, isọn̄ emi ke anyanini ekpesịne ke “ata mbitmbit ofụm” emi baba uwem kiet mîkpekemeke ndibọhọ ndu. Mfịn, mmọn̄ anam n̄kpọ nte n̄kpọ oro anamde n̄kpọ atara, n̄kpọ oro ẹdade ẹbịt isọn̄, nte ebiet emi odudu ikan̄ ilektrik otode—kamse, mmọn̄ akam anam mbahade iba ke itie ita ke idem nnyịn. Nnyịn ikpekemeke ndidu uwem ke mmọn̄ mîdụhe. Enyene-ọniọn̄ Andibot ama ebemiso okụt kpukpru ẹmi ke ini enye akanamde isọn̄ ọyọhọ ye “inyan̄.”—Genesis 1:2.

4. Didie ke itie oro ẹnịmde isọn̄ ke ebuana ye utịn ye ọfiọn̄ ẹwụt ọniọn̄ Abasi? (Job 26:7, 14)

⁴ Ke edibotn̄kpọ Abasi emi, ebuana emi isọn̄ enyenede ye enyọn̄ edi n̄ko akwa n̄kpọ ndemede udọn̄. Abasi ama efebede ufọt ekara isọn̄ ke ikpat 23¹/2 ọnọ n̄kan̄ oro enye esisan̄ade akanade, man ke isan̄ oro enye esisan̄ade akanade utịn ke isua ke isua, ubak ekara isọn̄ kiet kiet akpasan̄a ke adiana ke adiana ebe ini utọ, ini ndaeyo, ini idọk ye ini etuep. Anyan ebiet oro isọn̄ odude ọkpọn̄ utịn edi ata n̄kemn̄kem ndimụm uwem n̄kama. Edieke enye ekpekperede akan oro, isọn̄ okpofiop akaha uwem ndidu ke esịt; edieke okpoyomde usụn̄ akan oro, enye okpoboho nte ice ke nsinsi. Ẹkewụk ọfiọn̄ man odudu esie oro odụride n̄kpọ ada anam ọtọ ye ekebe ẹda itie man ẹyet mbenesụk. Ke ndikere mban̄a emi, nnyịn ke akpanikọ ikpoyom ‘nditoro Jehovah . . . kaban̄a akwa ubom esie’!—Psalm 150:1, 2.

“MME USEN” EDIBOTN̄KPỌ

5, 6. Didie ke nnyịn ikpọkọk ibuot iban̄a uniọn̄ ini eke ‘usen edibotn̄kpọ’? (Mme Hebrew 4:3-5)

⁵ Ke anana-ibat isua, isọn̄ okodu ke ekịm ndien uwem ikodụhe. Edi “spirit Abasi onyụn̄ okûbọ ke enyọn̄ mmọn̄.” (Genesis 1:1, 2) Nso iditịbe?

⁶ Mi nnyịn imodụk “mme usen” edibotn̄kpọ itiaba. “Mme usen” ẹmi ẹkebịghi adan̄a didie? Ẹma ẹbịghi ẹkan hour 24! Bible etịn̄ ọnọ nnyịn nte “ke enyịn Ọbọn̄ usen kiet etie nte tọsịn isua.” (2 Peter 3:8) Edi anaedi “mme usen” edibotn̄kpọ ẹmi kiet kiet ẹma ẹbịghi ẹkan oro. Nnyịn isan̄a didie ifiọk? Genesis 2:2 ọdọhọ ete ke “mme usen” edibotn̄kpọ itiokiet ẹma ẹkebe, Abasi “odop kpukpru utom esie emi enye akanamde.” Bible owụt ete ke ‘usen nduọkodudu’ Jehovah ke osụk akakaiso. Koro apostle Paul ewet ete ke mme Christian, ebede ke mbuọtidem ye n̄kopitem, ẹkpenyene ‘ndisịn ifịk ndụk ke nduọkodudu oro.’ (Mme Hebrew 4:9-11) Ubatini Bible owụt ete ke enye emebe tọsịn isua itiokiet tọn̄ọ nte Abasi ọkọtọn̄ọ ‘nduọkodudu’ ke utom edibotn̄kpọ esie ke isọn̄. Tọsịn isua ukara Christ ke akam ana ke iso ebet nnyịn, emi edide etisịm utịt esie eyedi ẹma ẹsosu uduak Abasi eke edinam isọn̄ ọyọhọ ye okop-inemesịt ubonowo. ‘Usen nduọkodudu’ Abasi eyetre adan̄aoro. Emi okpowụt ete ke ‘usen nduọkodudu’ emi edidi tọsịn isua itiaba ke uniọn̄. (Genesis 1:28; Ediyarade 20:4) Owụt ifiọk ndibiere nte ke “mme usen” edibotn̄kpọ itiokiet oro ẹkebede kiet kiet akada ukem ikpehe ini oro, kpa ini kiet kiet emi Jehovah akakade iso ndinam isọn̄ akabade edi ebietidụn̄ ini iso owo. Nte nnyịn idahaemi ikụtde usụn̄ nte Enye akanamde emi, nnyịn ikpenyene ndinen̄ede mfiọk odudu oro odude ke ikọ andiwet psalm oro: “O Jehovah, se afo anamde okpon didie! Ekikere fo ẹmetụn̄ọ etieti.”—Psalm 92:5.

“YAK UN̄WANA ODU”

7. Didie ke ‘un̄wana ekedidu’? (Isaiah 45:7)

⁷ Ke ediwak tọsịn isua ke mme itie duop ẹmi ẹkebede, Jehovah ama ọdọhọ ete: “Yak un̄wana odu.” Oro ama onịm ntọn̄ọ akpa ‘usen edibotn̄kpọ’ idiọn̄ọ. Ke utịt anyan “usen” oro, Abasi ama ọdiọn̄ usụn̄ ọnọ un̄wana otode utịn ndisiaha mbe nsịm “enyọn̄ inyan̄” emi okofụkde isọn̄. Akwa ekịm oro mîkayakke ẹdiọn̄ọ ukpụhọde Uwemeyo ye Okoneyo ke isọn̄ emi ikodụhe aba. Ke ntak un̄wana “Uwemeyo” emi, owo ke akpatre eyekeme ndinam utom nnyụn̄ n̄kop inem ndiye n̄kpọ ke isọn̄ oro ẹkande enye ẹkụk, ndien inem inem nduọkodudu “Okoneyo” eyenam enye ekeme ndifiak n̄kop odudu.—Genesis 1:3-5.

“YAK IKPAENYỌN̄ ODU”

8. Nso eti ndutịm ke Jehovah okowụt ke obotde “ikpaenyọn̄”?

⁸ Ke “udiana akpa usen” edibotn̄kpọ, Abasi ama adianade mmọn̄ ye mmọn̄, esịn ke mmọn̄ oro okofụkde iso isọn̄ ye mmọn̄ oro okodude ke enyọn̄ nte akwa ufụkn̄kpọ oro akande ekondo nnyịn okụk. Enye okokot ikpaenyọn̄ emi odude ke ufọt ikpọ mmọn̄ iba ẹmi “Heaven.” Emi ama esịne ofụm nnyịn. Mi Abasi ama ọnọ mme n̄kemn̄kem eti udomo ofụm, akpan akpan nitrogen ye oxygen, ndinam eto ye mme odu-uwem edibotn̄kpọ oro enye edibotde ke ukperedem ẹkaiso ẹdu uwem. Enye ama anam ofụm emi edi ata n̄kemn̄kem ọnọ inem inem uwem, ndinyụn̄ nnam n̄kpọ nte ukpeme mbiọn̄ọ ika ye idiọk ufiop ofụm. Ke akpanikọ Abasi edi Andibot oro enyenede ọniọn̄ ye ima!—Genesis 1:6-8.

ẸBOT ISỌN̄, INYAN̄, ETO

9. Nso ke Abasi ekenyene ke ekikere ke obotde “Isọn̄” ye “Inyan̄”? (Isaiah 45:18)

⁹ Anamutom odudu, m̀mê spirit Abasi, ama akaiso ndisan̄a n̄kanade ofụri ekondo. Idahaemi, ke ọyọhọ ‘usen edibotn̄kpọ’ ita, enye ama anam edisat isọn̄ ọwọrọ oto “mmọn̄ ke idak enyọn̄.” Eyịghe idụhe nte ke ọkpọsọn̄ uyom ama odu nte ikpọ mbak isọn̄ ẹkewọrọde ẹda ndien inyan̄ibom ẹbohode ke itịghede itịghede itie mmọ. Mi, n̄ko, ọniọn̄ ye ima Abasi ẹna ata in̄wan̄în̄wan̄. Ke ini ẹdibotde mmọ, mme unam ye owo ẹyekeme ndibọp ebietidụn̄ mmọ ke edisat isọn̄. Inyan̄ ẹyeyọhọ ye unam mmọn̄, ndien akwa akpa inyan̄ibom eyenyene odudu ndisụhọde ide n̄kpọ, akpande ufiop ye tuep ndisọn̄ ubọk n̄kaha ke ofụri ekondo.—Genesis 1:9, 10.

10. (a) Nso ikọwọrọ iwụt idem ke akpa ini ke “ọyọhọ usen ita,” ndien ke mme nso uduot? (b) Didie ke emi edinyene ufọn ọnọ ubonowo? (Genesis 1:29, 30; Psalm 104:14)

¹⁰ Edi ediwak n̄kpọ efen efen ẹkenyene ndiwọrọ n̄wụt idem ke “ọyọhọ usen ita” emi. Kpa uwem, ke akpa ini! Bible obụk ete:

“Abasi ete, Yak isọn̄ otịbe mbiet, ikọn̄ eke asiahade n̄kpasịp, eto mfri eke on̄wụmde mfri ke orụk esiemmọ, eke n̄kpasịp esiemmọ odude enye ke esịt, ke isọn̄.” (Genesis 1:11)

Ntre Abasi ama obot utịbe utịbe ndutịm oro ẹnyenede nsen, anamde man asiaha nte ekemde ye “n̄wed-mbiet” oro ẹdọn̄de ke kpukpru nsen kiet kiet. Ndusụk “orụk” ẹma ẹkabade ẹdi ikpọ eto, ẹnọde mfụt ẹnyụn̄ ẹmụmde isọn̄ ẹkama. “Orụk” eken ẹkedi n̄kpri eto ye ọwọk ikọt, ẹsion̄ode mfri, isịp ye n̄kpasịp, ọkọrọ ye ikọn̄ ndinọ nsio nsio ndinem udia. Abasi ama obot udịm udịm ndiye frawa ndidiọn̄ nnyụn̄ mbana isọn̄. “Orụk” eto kiet kiet ekeme ndision̄o “orụk” esiemmọ kpọt ndi, edi ke nsio nsio ndiye uduot ye mbiet—nte edide ye ndiye uduot rose.—Genesis 1:12, 13.

11. Didie ke Abasi ọkọnọ n̄kpọ man otodo isọn̄ okposion̄o udia edi? (Jeremiah 10:12)

¹¹ Abasi ama ọnọ eto mme awawa awawa ikpehe n̄kpọ oro ẹkotde “chlorophyll.” Ebede ke awak-n̄kûkọhọ n̄kpọ emi, un̄wana otode utịn esinam carbon dioxide oro otode ofụm ye mmọn̄ oro otode isọn̄ ẹbuaha kiet ẹnam sugar, anamde sugar awakde okosịm biliọn tọn 150 ke ofụri isọn̄ ke isua kiet kiet, ndien ke ukem ini oro osion̄ode oxygen ndinam ofụm afiak asana. Eto ẹsida sugar emi ẹkọri, ẹwọn̄ọrede mmọ ẹsịn ke nsio nsio orụk udia oro nnyịn idiade. Ntem ofụri odudu oro omụmde uwem ediwak nsio nsio odu-uwem n̄kpọ ke isọn̄ akama ẹto utịbe utịbe edinam emi abuanade un̄wana utịn, ofụm ye mmọn̄, ndien nte emi asan̄ade osụk edi se owo mîfiọkke! Mme ikọ ẹmi ẹdi ata akpanikọ: “O Jehovah, n̄kpọ ẹmi afo anamde ẹwak didie! Afo amanam mmọ kpukpru ke ifiọk; inyene fo ọyọhọ ke ererimbot.”—Psalm 104:24.

UN̄WANA ẸWỌRỌ ẸWỤT IDEM KE MME HEAVEN

12. (a) Ntak emi ntuaha ndomokiet mîdụhe ke Genesis 1:1 ye 1:16? (b) Nte an̄wan̄ade, nso ikada itie ke “ọyọhọ usen inan̄”? (Psalm 136:1, 7-9)

¹² Ke “ọyọhọ usen inan̄,” Abasi ama “anam ikpọ mme un̄wana mbiba oro; akamba un̄wana ete akara uwemeyo, ye ekpri un̄wana ete akara okoneyo: ye mme ntantaọfiọn̄.” (Genesis 1:14-19) Nte ededi, ndi Abasi ke mbemiso ikobotke mme udịmenyọn̄ ẹmi, “ke editọn̄ọ”? Ih, enye ama obot. Edi mbọk tịmfiọk ete ke ukpụhọde odu ke ikọedinam emi “okobot” (Hebrew, baraʹ) ke Genesis 1:1 ye ikọedinam oro “anam” (Hebrew, ‘asah) ke Genesis 1:16. Se ikotịbede ke “ọyọhọ usen inan̄” nte an̄wan̄ade edi nte ke akpa ini, utịn, ọfiọn̄ ye mme ntantaọfiọn̄ ẹma ẹdi se ẹdade ke isọn̄ ẹkụt ata mfọn mfọn, iso-ọfọn koro ẹkenamde eyo an̄wan̄a. Idahaemi nnyayama utịn ama anam n̄kpọ nte “un̄wana” ndinam uwemeyo an̄wan̄a, adade inem inem ufiop edi. Edi nso kaban̄a ọfiọn̄? Ọfọn, ke otu ndutịm ekondo, enye enyene kiet ke otu iso oro okịmde akan, afiakde ọnọ mbahade 7 eke ikie kpọt ọwọrọ ke otu un̄wana oro enye ọbọde. Edi ubom ye usụn̄ oro ọfiọn̄ oyomde ọkpọn̄ isọn̄ (emi anamde ọtọ ye ekebe ẹda itie mfọn mfọn) ẹkam ẹkem ndisụn̄ọ ke mmemmem, inem inem un̄wana oro nnyịn isidarade ke okoneyo. Ke akpanikọ, ẹkụt ọniọn̄ ye ima Abasi ke “ekpri un̄wana” emi!

13. (a) Nso ke owo edida mme un̄wana ẹmi abat? (Ecclesiastes 3:1) (b) Ntak emi ẹnịmde “mbubịteyo” mbemiso “usenubọk”? (Mme N̄ke 4:18)

¹³ Nte ini akade, owo eyekeme ndida mme un̄wana ẹmi mbat ini. Nte ededi, n̄kanika ekededi emi owo edidiọn̄de edidi usụhọde n̄kpọ kpukpru ini ndien mme udịmenyọn̄ oro Akwa Ekpeme-ini, Jehovah Abasi, akanamde ẹtọn̄ọ isan̄ ke nnennen ndutịm ini, ke ufọn owo, ẹyekara mmọ. Ke ọyọhọ ‘usen edibotn̄kpọ’ inan̄ emi, nte ekedide ke “usen” kiet kiet, utom Abasi ẹketọn̄ọ ke “mbubịteyo,” ke ini n̄kpọ obot esie ọkọtọn̄ọde ndiwụt idem mbukpọn̄ mbukpọn̄, onyụn̄ akaiso tutu osịm “usenubọk,” ke ini kpukpru ubọn̄ ubọn̄ utom esie ẹkewụtde idem in̄wan̄în̄wan̄.

14. Ntak emi nnyịn inyenede ntak ndiwụt esịtekọm mban̄a mme n̄kpọ ẹmi Abasi akanamde? (Ediyarade 4:10b)

¹⁴ Ke okụrede ikpọ utom esie ke ọyọhọ “usen” ita ye inan̄, Abasi ama okụt ete “ẹfọn.” (Genesis 1:12, 18) Edi mme inem inem “usen” edibotn̄kpọ iba ye ‘usen nduọkodudu’ ke ẹkesụhọ. Akwa Andibot ke ima ima usụn̄ ekenyene ndikaiso ntịm ebietidụn̄ owo, ekerede aban̄a nsinsi inemesịt esie. Ke ntak emi, nnyịn owo kiet kiet ikpenyene ndiwụt esịtekọm, kpa nte Edidem David okowụtde, emi ọkọdọhọde ete:

“Afo, O Jehovah Abasi mi, amanam utịbe ido fo, ye ekikere fo eke ekerede nnyịn, ẹwak: idịghe nte ẹtịn̄de mmọ ẹnọ fi: mmoyom ndisiak nnyụn̄ mbụk mmọ, edi mmọ ẹkan nte ẹbatde.”—Psalm 40:5.

[Ndise ke page 63]

Andibot ke ndyọ ndyọ usụn̄ ama otịm mme eto ndida un̄wana utịn, ofụm ye mmọn̄ nsion̄o udia ndi