Ibuot 10

Se Isitịbede Inọ Nnyịn ke Ini Ikpade

1. Ntak emi kpukpru nnyịn ikpade? (Rome 5:12)

NTE mme anamidiọk, oro ikadade unana mfọnmma imana ito Adam, kpukpru nnyịn ikpakpa.

“N̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa.” (Rome 6:23)

Edi nte afo ke akpanikọ omoyom ndikpa? Akpan akpan edieke afo enyenede eti nsọn̄idem, afo ke akpanikọ oyom ndikaiso ndu uwem.

2. (a) Ntak emi nnyịn ikpoyomde ndikaiso ndu uwem-e? (b) Nso inọ ekikere nte ke ẹkebot owo man odu uwem akan isua 70 m̀mê 80? (Genesis 2:9)

² Ekese n̄kpọ ẹdu ke uwem oro ẹkemede ndinam nnyịn ikop inemesịt—nti nsan̄a, ima ima ubon, ọnọ-nsọn̄idem nsịn̄edeidem, edidara n̄kpọobot oro ẹkande nnyịn ẹkụk. Nso idatesịt ke ẹkeme ndikop ntem ke ndise ndiye ikpọ obot m̀mê edịk, uyama uyama usiahautịn m̀mê usoputịn, m̀mê ke ndida n̄kụt enyọn̄ akamba n̄kpọdiọhọ mmọn̄ ye akai! Kamse, ndusụk eto ke akai oro ẹmedu uwem ke ediwak isua ikie, idem ke ediwak tọsịn isua! Edi nnyịn mme owo, oro Abasi okobotde ọnọ uduak oro otịmde okpon akan eke eto, ana iyụhọ ye isua eyouwem oro edide n̄kpọ nte 70 m̀mê 80. Nte Andibot nnyịn akaduak ete enye edi ntre?

3. Nso ifiọk n̄kpọntịbe akanam owo kiet ebiere nte ke n̄kpa edi utịt? (Psalm 104:29)

³ Ana kpukpru nnyịn isak iso ise n̄kpa oro ekemede nditịbe. Ke ini Ekọn̄ Pacific (1941-1945), asua oro, n̄kpa, ama akabade edi ata idem n̄kpọ ọnọ ediwak owo ke n̄kan̄ oro. Ke isuo Okinawa, ke ini afai afai ekọn̄ oro okofiopde do, mme owo ẹkewotde ẹma ẹwak ẹbe 203,000, esịnede mbio obio 132,000.

Kiet ke otu mbon Okinawa oro ẹkebọhọde n̄kpa emi obụk nte imọ ikodịbede ye eyeneren imọ oro ọkọsọn̄de usen 40 ke emana. Emi ekedi ke esịt akwa udi ubon esie oro ẹbụkde mme eteete esie ke mben obot kiet. Ke okpụhọrede ye nsunsu ekikere obio oro, eyeneren esie ikakpaha ke ini mmọ ẹkesan̄ade ẹkpere udi oro. Ke ofụri uwak hour oro mmọ ẹkedude do, n̄wan emi ama okụt ete ke okpo mme eteete esie ikenyeneke ukpụhọde ye ntan emi odude ke an̄wa, onyụn̄ osịm ubiere nte ke anaedi mmọ ẹkpa ofụri ofụri. Ibio ini ke ekọn̄ oro ama okokụre, enye ama osobo ye Mme Ntiense Jehovah, ẹmi ẹkewụtde enye ke Bible ẹte ke mme akpan̄kpa ke akpanikọ ‘ẹsifiak ke ntan,’ ye n̄kpọ ndomokiet ọbọhọde odu uwem. Enye ama akabade edi akpa owo Okinawa ndisuan “eti mbụk” aban̄ade ata idotenyịn oro odude ọnọ mbon oro “ẹdede [ke n̄kpa].”—Genesis 3:19; 1 Thessalonica 4:13.

4. Didie ke Bible etịn̄ aban̄a idaha mme akpan̄kpa?

⁴ Nso n̄kpọ efen ke owo Okinawa emi okokot ke Bible oro ọkọsọn̄ọde ekikere esie oro aban̄ade idaha mme akpan̄kpa? Mi ẹdi ndusụk itien̄wed Abasi oro enye okokotde, ẹmi ẹnyụn̄ ẹtịn̄de ẹban̄a n̄kpọ emi nnennen nnennen:

“Koro mme odu-uwem ẹfiọkde ẹte ke mmimọ inyene ndikpa: edi amaedi mme akpan̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet: mmọ inyụn̄ inyeneke aba n̄kpọ eyenutom: koro owo mîtịghi aba enyịn̄ mmọ. Da odudu fo nam kpukpru se ubọk fo okụtde ndinam: koro baba edinam, baba uduak, baba ifiọk, baba mbufiọk mîdụhe ke obio ekpo [“Sheol,” NW] emi afo akade do.” (Ecclesiastes 9:5, 10)

“O Jehovah, . . . nyan̄a mi ban̄a ima fo. Koro mîtịghi fi ke n̄kpa: anie edikọm fi ke udi [“Sheol,” NW]”? (Psalm 6:4, 5)

“Anie owo edidu uwem, idinyụn̄ ikwe n̄kpa? Edinam ukpọn̄ [Hebrew, neʹphesh] esie ọbọhọ udi [“Sheol,” NW] ke ubọk?” (Psalm 89:48)

“Eyenowo . . . afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.”—Psalm 146:3, 4.

5. Nso idi Sheol ye Hades, ndien nso idi idaha mbon oro ẹkade do? (Psalm 115:17)

⁵ Mme itien̄wed oro ẹsiakde ke enyọn̄ emi ẹsịne ita ke otu ikọ Hebrew oro Sheol emi odude awak ebe utịm ike-60 ke Bible, emi ke ata ata usụn̄ ọwọrọde “udi.” Ikọ oro asan̄ade ekekem ke N̄wed Abasi eke usem Greek, kpa Hades, emi odude utịm ikoduop kpọt ọwọrọ ukem n̄kpọ. Ikọ iba ẹmi, kpukpru ini isiban̄ake udi owo kiet kiet, edi ẹsiban̄a “udi ofụri owo,” emi mme anamidiọk nditọ Adam ẹsikade ke ẹkpade. Ebiet emi edi itie unana uwem, unana ekikere, emi anade mme akpan̄kpa ẹdu tutu Abasi anam mmọ ẹset. Mmọ ẹkpa ofụri ofụri, edi idịghe ye unana idotenyịn.

“UKPỌN̄” EDI NSO?

6. (a) Nso idi “ukpọn̄,” nte ekemde ye ọsọ edinịm ke akpanikọ? (b) Nso idi mme ikọ Hebrew ye Greek oro ẹkabarede “ukpọn̄”?

⁶ Nte ededi, ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke owo enyene “ukpọn̄” oro esiwọrọde ọkpọn̄ ikpọkidem ke owo akpade, man okodụn̄ ke ebiet efen. Ndusụk owo ẹkere ẹte ke Bible ekpep emi. Ntak kiet edi nte ke ẹkabade ikọ Hebrew ye Greek ẹmi (neʹphesh ye psy·kheʹ) ke Bible ẹsịn ke mme usem en̄wen ke ndida mme ikọ ẹtịn̄de ẹban̄a uwem eke spirit ke n̄kpa ebede. Ke usem Efịk, ikọ emi edi “ukpọn̄.” Edi ata akpan n̄kpọ, ke ntre, nte nnyịn idiọn̄ọ se mme ikọ Hebrew ye Greek oro ẹkabarede “ukpọn̄” ẹnen̄erede ẹwọrọ.

7. (a) Ikafan̄ ke ikọ Hebrew emi odu ke Bible, ndien nso ke enye enen̄ede ọwọrọ? (b) Nso mme ukpọn̄ efen ẹdu ke ẹsiode ukpọn̄ owo ẹfep, ndien nte mme ukpọn̄ ẹsikpa? (c) Didie ke ẹda ikọ Greek oro adade ọnọ ukpọn̄ ẹtịn̄ ẹban̄a Adam? (d) Didie ke Adam akakabarede edi odu-uwem ukpọn̄, ndien nso ndutịm oro edide isio n̄kpọ ikada itie ke ukperedem? (Job 34:15)

⁷ Ikọ Hebrew oro, neʹphesh, oro odude n̄kpọ nte utịm ike-750 ke Bible, enen̄ede ọwọrọ “ọduọk-ibifịk.” Nte nnyịn ima ikebebem iso ikụt, ẹkot iyak, inuen, unam ye owo “ukpọn̄ [neʹphesh]” ke Bible. Mmọ inyeneke-nyene ukpọn̄. Mmọ ẹdi ukpọn̄, mme edibotn̄kpọ oro ẹduọkde ibifịk. Ndien nte psalm oro ikokotde ke enyọn̄ emi ẹwụtde, “ukpọn̄” ikemeke ndibọhọ udi. Enye esikpa n̄kpa. Ndidụn̄ọde ikọ oro asan̄ade ekekem ke N̄wed Abasi eke usem Greek, kpa psy·kheʹ, emi odude utịm ike-102 ukem ntre owụt ete ke owo edi ukpọn̄.

“Adam, akpa owo, akabade edi ukpọn̄ [psy·kheʹ] emi odude uwem.” (1 Corinth 15:45)

Abasi akanam “ukpọn̄” emi ke ndiduọk ibifịk uwem nsịn ke odudu ibio owo oro enye okobotde ke ntanisọn̄. Ntem owo ama akabade edi “ọduọk-ibifịk,” m̀mê odu-uwem ukpọn̄. Ke ini Adam ọkọsọn̄de ibuot, Abasi ama ebiere ikpe n̄kpa ọnọ enye, ọdọhọde ete:

“[Afo] edifiak ke isọn̄ emi ẹsiode fi ke esịt: koro afo edide ntan, eyenyụn̄ afiak ke ntan.” (Genesis 3:19)

Ke ini ubiereikpe oro okosude, Adam ama etre ndidi “ọduọk-ibifịk,” m̀mê ukpọn̄, ama onyụn̄ afiak ke anana-uwem ntan oro ẹkedade enye ẹto. Emi ekedi isio n̄kpọ ye ndutịm edibotn̄kpọ. Mbak idem esie ndomokiet ikakahaiso idu uwem. Enye ama etre ndidu uwem ofụri ofụri.

8. (a) Didie ke nditọ ukpepn̄kpọ oro ẹkpepde usem Hebrew ẹkabarede neʹphesh? (b) Didie ke mme n̄wed ukabadeikọ Greek nsịn ke Ikọmbakara ẹkabarede psy·kheʹ? (c) Mme ikọ Jesus ewe ẹwụt ẹte ke ukpọn̄ idịghe se mîkemeke ndikpa? (Matthew 26:38)

⁸ “Ukpọn̄” edi odu-uwem owo ke idemesie, oro ẹkụtde ke enyịn, ikam idịghe mbak idem esie edide spirit. Ediwak mbon eti ibuot ẹwụt ekikere emi. Ke uwụtn̄kpọ, Dr. H. M. Orlinsky, kpa kiet ke otu mme ọwọrọiso nditọ ukpepn̄kpọ oro ẹkpepde usem Hebrew ke America, ama etịn̄ aban̄a ikọ oro “ukpọn̄” ete:

“Bible idọhọke ke nnyịn imenyene ukpọn̄. ‘Nefesh’ edi owo oro ke idemesie, udọn̄ esie kaban̄a udia, ata iyịp oro asan̄ade ke osịp esie, enye ke idemesie.”

Amaedi ikọ Greek oro psy·kheʹ, n̄wed ukabadeikọ Greek nsịn ke Ikọmbakara ọnọ mme utọ edikabade nte “uwem,” ye “owo oro ọfiọkde n̄kpọ m̀mê edu nte akpan ntụk, udọn̄ ye uma,” “odu-uwem owo,” onyụn̄ owụt ete ke ẹma ẹsida ikọ emi ẹtịn̄ ẹban̄a “unam,” idem ke mme n̄wed Greek oro mîdịghe eke Bible.a Ikọ Jesus ke Matthew 10:28 nte ke Abasi edi enyeemi “ekemede ndisobo ukpọn̄ [psy·kheʹ] ye ikpọkidem ke hell [“Gehenna,” NW]” owụt ete ke “odu-uwem owo” idịghe se mîkemeke ndikpa.

9. Nso idi “Gehenna”? (b) Nte owo ndomokiet oro ọfiọkde n̄kpọ odu do? (Matthew 18:9)

⁹ Nte ededi, nso idi “Gehenna” emi? Sia ẹkabarede enye nte “hell” ke ediwak usem, nte enye idịghe ebiet ndutụhọ ye uwem ke n̄kpa ebede? Baba. “Gehenna” eset, oro okodude ke edem ibibene Jerusalem, ekedi itịghede oro ẹkesiduọn̄ọde mbio, kpa ebiet oro ẹkesiduọn̄ọde okpo mme abiatibet oro ẹwotde man ẹfọp mmọ ye mbio oro ikan̄ akasakde. Ntem ẹda “Gehenna” ẹtịn̄ ikọ utịm ike-12 ke N̄wed Abasi eke usem Greek nte idiọn̄ọ nsinsi nsobo oro osịmde ata ndiọi ukpọn̄. Enye ada aban̄a nsobo, idịghe nsinsi ndutụhọ. Owo ikotụhọkede okpo mbon oro ẹkefọpde ke Gehenna ukem nte owo mîsitụhọkede mme okpo oro ẹsifọpde ke itie ufọp okpo eyomfịn.

NSU ORO AKADE-KAISO

10. Nso isibọhọ idu uwem ke owo ama akakpa? (Isaiah 53:12)

¹⁰ Baba, idụhe n̄kpọ ndomokiet oro akade iso odu uwem ke owo ama akakpa. M̀mọ̀n̄, ndien, ke ukpepn̄kpọ oro nte ke owo enyene ukpọn̄ oro mîkpaha ke nsinsi okoto?

11. Didie ke Nimrod ọkọsọn̄ ibuot ye Jehovah? (b) Didie ke Babylon akakabade edi “eka” nsunsu ido ukpono ke ofụri isọn̄? (Ediyarade 17:5)

¹¹ Ke ukwọ usen Noah ama ekebe, eyen eyeyen esie, Nimrod, ama akabade edi akara-ukara ufịk, “ke iso Jehovah,” kpa owo oro okotopde mme owo ye unam. Enye ama otịm mme owo onyụn̄ anam mmọ ẹbọp ikpọ obio ẹnọ enye, esịnede Babel, m̀mê Babylon, oro akakabarede edi “eka” nsunsu ido ukpono. Do Nimrod ama ọtọn̄ọ ndibọp tọwa ke ndisọn̄ ibuot ye Abasi. Ntre Jehovah ama otịmede usem mme owo oro, onyụn̄ asuan mmọ, nte ekemde ye mme otu usem mmọ, “ke iso ofụri ererimbot.” (Genesis 10:8-10; 11:5-9) Nte mmọ ẹkekade, mmọ ẹma ẹda ido ukpono Babylon ẹsan̄a, ẹtọn̄ọde “nditọ” ido ukpono ke ofụri isọn̄.

12. (a) Ewe ukpepn̄kpọ esiwak ndidi ọwọrọiso ke ido ukpono Babylon? (b) Edi nso ke Bible ekpep?

¹² Encyclopœdia Britannica (nsiondi eke 1910, Eboho 3, p. 115) etịn̄ aban̄a ukpepn̄kpọ ido ukpono Babylon eset oro aban̄ade idaha mme akpan̄kpa ete:

“Ekikere ama odu aban̄a akwa n̄kịmn̄kịm ukpe ke idak isọn̄ . . . oro ẹtan̄de kpukpru mme akpan̄kpa ẹbok, ke ebiet emi mmọ ẹnyụn̄ ẹdude uwem nditaha oro edinam mîdụhe ke ufọt ekịm ye ntọn̄.”

Ntem, ke ofụri ererimbot, “nditọ” ido ukpono Babylon ke ẹkakaiso ye ukpepn̄kpọ oro nte ke “ukpọn̄” ikpaha ke nsinsi, ye nte ke enye akaiso odu uwem ke ererimbot mme spirit ke owo ama akakpa. Emi edi ata isio isio ye in̄wan̄în̄wan̄ utịn̄ikọ Bible oro aban̄ade anamidiọk owo: “Ukpọn̄ . . . eyekpa.”—Ezekiel 18:20.

13. Didie ke mme n̄wed ẹsọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible oro aban̄ade ukpọn̄?

¹³ Mbon ikpọ ifiọk Greek, utọ nte Plato, ẹma ẹkpep n̄ko ẹte ke ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi. Ke se iban̄ade emi, n̄wedmbụk n̄kpọntịbe France oro, Le Monde, eke November 8, 1972, okot oto ewetn̄wed owo France oro, Roger Garaudy, nte ọdọhọde ete ke akwaifiọk mbon Greek “ama ada Ido Ukpono Christ awaha ọkpọn̄ usụn̄ ke ediwak isua ikie.” Nnyịn ikaiso ikot ite:

“Adiana-iba ukpepn̄kpọ oro aban̄ade ukpọn̄ ye ikpọkidem ye n̄ke ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi oro etienede . . . ẹdi mme ukpepn̄kpọ Plato oro mîsan̄ake n̄kpọ ndomokiet ye Ido Ukpono Christ m̀mê Bible.”

Idem New Catholic Encyclopedia (Eboho 13, p. 449) onyịme, ke idak ibuotikọ oro “Ukpọn̄ (ke Bible)” ete:

“Ubahade ndomokiet idụhe ke ufọt ikpọkidem ye ukpọn̄ ke [N̄wed Abasi eke usem Hebrew]. . . . Ikọ oro nepes, okposụkedi ẹkabarede nte ukpọn̄ ke ikọ nnyịn, akanam iwọrọke ukpọn̄ nte n̄kpọ oro abaharede ọkpọn̄ ikpọkidem.”

14. Nso iwụt ke Christendom esikpep akwa nsu? (1 Timothy 4:1, 2)

¹⁴ Mme ido ukpono Christendom ye eke mme idụt eken, ke ntre, ẹkpep nsu ke ndidọhọ nte ke ukpọn̄ esibọhọ n̄kpa oro ikpọkidem akpade. Ke ofụri itie 850 m̀mê akande oro, emi neʹphesh ye psy·kheʹ ẹdude ke Bible, idụhe itie ndomokiet oro anamde mmọ ẹdot ye edida mme utọ ikọ nte n̄kpọ oro mîkpaha ke nsinsi, n̄kpọ oro mîkwe nsobo, n̄kpọ oro mîkwe mbiara, n̄kpọ oro mîkemeke ndikpa, m̀mê mme ikọ ntre.

“Ukpọn̄ [neʹphesh] eke anamde idiọk eyekpa n̄kpa.” “Ẹyesịbe kpukpru ukpọn̄ [psy·kheʹ] eke mîkopke uyo . . . ẹfep ofụri ofụri.” (Ezekiel 18:4; Utom 3:23, NW)

Ukpọn̄ (neʹphesh, psy·kheʹ) ikaha iso idu uwem ke n̄kpa ebede.

IDOTENYỊN MME AKPAN̄KPA

15. (a) Nso isitịbe ke akpatre inọ mme owo ye unam? (Psalm 49:12) (b) Nso idi “spirit” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ecclesiastes 12:7, ndien nso isitịbe inọ enye ke n̄kpa?

¹⁵ Nso, ndien, edi idotenyịn mme akpan̄kpa? Ibọhọke Abasi anam ndusụk ndutịm, mmọ ẹkpekaiso ẹdu ke itie n̄kpa, ukem nte mme unam.

“Koro amaedi se inọmọde nditọ owo, oro ọnọmọ mme unam: n̄kọm n̄kpọ kiet ọnọmọ mmọ; nte enyeemi akpade, kpa ntre ke eken akpa . . . Kpukpru ẹka ọtọkiet: kpukpru ẹto ke ntan: kpukpru ẹyenyụn̄ ẹfiak ke ntan.” (Ecclesiastes 3:19, 20)

Ih, ana ata in̄wan̄în̄wan̄ nte ke owo akpa ukem nte unam. Edi tịmfiọk se kpa andiwet Bible emi etịn̄de ke ukperedem aban̄a “spirit,” m̀mê odudu-uwem, oro Abasi ekesịnde ubonowo ke idem:

“Ntan eyefiak ke ntan, kpa nte ekedide: spirit eyefiak etiene Abasi emi ọkọnọde enye.” (Ecclesiastes 12:7)

Ntre, Abasi afiak ada odudu-uwem owo oro.

16. (a) Nso iwụt ke Abasi ekeme ndifiak mbot owo mmemmem mmemmem? (Job 14:13) (b) Didie ke Abasi afiak ọnọ “spirit”?

¹⁶ Nso edieke Abasi akpanikọ ebierede ndifiak nnọ owo oro “spirit” uwem? Ye mfọnmma ukeme uti n̄kpọ Esie, Abasi ekeme nditi ata ukem ukem nte owo oro eketiede. Enye etie ukem ukem ye se mme owo mfịn ẹnamde ke ini mmọ ẹdade mme ọkpọ umụm ikọ ẹmụm uyo ye mme edinam owo ẹnyụn̄ ẹfiakde ẹbre mmọ ke radio m̀mê ke video ke owo ẹmi ẹma ẹkekpa ke anyanini. Ke akpanikọ enye ididịghe ọkpọsọn̄ n̄kpọ inọ Abasi, kpa Andibot, ye anana-utịt ukeme uti n̄kpọ Esie, ndifiak nda ntanisọn̄ mbot owo, esịnde enye ofụri akpa edu ye ekikere esie, onyụn̄ afiakde ọnọ enye spirit m̀mê odudu-uwem esie, man enye afiak odu uwem. Ye Abasi, emi idisọn̄ke ikan nte enye okobotde akpa owo. Ndien Bible ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete ke Abasi edi enyeemi “anamde mme akpan̄kpa ẹset ọnọ mmọ uwem.”—John 5:21.

17. (a) Nso idi n̄kpọ oro Abasi ‘anamde eset’? (b) Ntre, nso ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke nnyịn ikeme ndinyene? (Mark 12:26, 27)

¹⁷ Nso idi n̄kpọ oro Abasi ‘anamde ẹset’ mi? Ke ediwak idaha, n̄kpọ ndomokiet isisụhọke ke ikpọkidem akpan̄kpa. Ekeme ndikam ndi ẹkefọfọp okpo oro mîdịghe unamikọt akata. Nte ededi, ke ediset ke n̄kpa, Abasi eyebot ata obufa ikpọkidem oto n̄kpatan̄a n̄kpọ oro ẹdude ke isọn̄, esịn ọkpọkpọ n̄kpọ oro anamde ẹdiọn̄ọ akpa uwem owo oro, onyụn̄ afiak ọnọ odudu-uwem ndinam ukpọn̄ oro afiak odu uwem. Edieke nnyịn ikade iso idu ke ima Andibot nnyịn, imekeme ndinyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem nte, idem ọkpọkọm nnyịn ikpakpa, Abasi eyefiak ọnọ nnyịn uwem ke ediset ke n̄kpa. Enye eyenam emi ọnọ ubonowo ke enye ama akanam isọn̄ emi asana, anamde enye edi itie oro ọfọnde ndidụn̄ ke nsinsi.

[Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise ke page 85]

Abasi ọn̄wọn̄ọ ini iso oro enyenede inem akan ọnọ ubonowo

[Ndise ke page 86]

Ke ini Ekọn̄ Pacific, mbio obio Okinawa ẹma ẹkaiso ẹdu uwem ke ndibuana udi ye mme akpan̄kpa

[Ndise ke page 89]

Ikpọkidem + Odudu-Uwem = Odu-Uwem Ukpọn̄

[Ndise ke page 91]

Gehenna, oro okodude ke edem Jerusalem, emi ẹkesifọpde okpo mme abiatibet oro ẹkewotde

[Ndise ke page 94]

Owo ekeme ndifiak mbre mme edinam ye uyo mbon oro ẹma ẹkekpa; Abasi ekeme ndinam mme akpan̄kpa ẹfiak ẹnyene uwem