Ibuot 1
Nso Iditịbe Inọ Ekondo Isọn̄?
1. Nso utọ ini iso ke afo odori enyịn ndinyene, ndien ntak-a?
NSO ke ini iso akama ọnọ fi nte kiet ke otu ediwak biliọn owo ẹmi ẹdude idahaemi ke ekondo Isọn̄? Nte afo akpama enye edi eke emem ye ifụre, ke otu mbon oro ẹnen̄erede ẹma kiet eken? Oro ye ekese n̄kpọ eken ẹkeme ndidi okwo. Edi emi idịghe ini iso oro ata ediwak owo ẹdoride enyịn ndikụt. Ntak mîdịghe-e?
2, 3. Didie ke ndịk ekọn̄ nuclear otụk usụn̄ oro ediwak owo ẹkerede ẹban̄a ini iso?
2 Ndịk ekọn̄ nuclear edemede ata ọkpọsọn̄ eyịghe m̀mê ini iso ndomokiet eyedu ọnọ akamba ubak ekpụk ubonowo. Ke ini ẹketopde akpa bọmb atọm ke an̄waekọn̄ ke 1945, se iwakde ibe irenowo, iban, ye nditọwọn̄ 70,000 ẹma ẹkpan̄a ke ebe oro. Ediwak tọsịn owo efen efen ẹma ẹsobo ubiak ubiak n̄kpa ke mme usen ye isua ẹmi ẹketienede ekọn̄ oro. Edi mfịn, n̄kpasịp enyịmikan̄ kiet ọdọn̄ọ kpukpru bọmb ẹmi ẹketopde ke Ekọn̄ Ererimbot II. Mme n̄kpọekọn̄ oro ẹwakde ẹbe tọsịn ke mme itie duop ẹdu oro ẹkọde ẹbon ndida nnam n̄kpọ usọp usọp. N̄ko, ke usen kiet, ererimbot esibiat okụk edide n̄kpọ nte $2,000,000,000 ke mbuba ubot n̄kpọekọn̄, emi anamde ata ediwak owo ẹdu ke ọkpọsọn̄ ndịk.
3 Edi nso edieke “ukeuke ekọn̄ nuclear” kpọt okpodude? Mme utịp ẹkpesụk ẹkakama ndịk. Nte Carl Sagan, ataifiọk oro ẹtịmde ẹfiọk, ọdọhọde, ọkpọkọm mme idụt ẹda idem ata ekpri ubak odudu nuclear mmọ ẹnam n̄kpọ, “eyịghe idụhe nte ke ẹkpesobo ntatenyịn nnyịn ke ofụri ekondo. . . . Ndien etie nte enen̄ede emem utom ndisọhi kpukpru uduot uwem mfep.” Ediwak owo ẹsidomo ndinụk utọ idotenyịn oro nsio ke ekikere mmọ, edi emi isisioho n̄kpọndịk emi ifep. Ediwak owo eken oro ibat ọkọride-kọri usọp usọp ẹmesiak mme n̄ka mbon ubọhọ. Ye ekikere nte ke ndusụk owo ẹyebọhọ, mmọ ẹmebọp mme ebiet ubọhọ ke mme nsannsan ebiet ẹnyụn̄ ẹdọn̄ udia ye ibọkusọbọ, ye mme ikan̄ n̄ko ndida mbịn mme asua.
4. Ntak emi ẹsede edisabade n̄kann̄kụk nte akwa n̄kpọndịk?
4 Ke ẹsiode ekọn̄ nuclear ẹfep, ntaifiọk ẹdụri owo utọn̄ ẹban̄a afanikọn̄ ofụri ekondo emi ekemede nditịbe nto ido nte ẹbiatde n̄kann̄kụk. Usabade ofụm oro nnyịn in̄wekde edi akpan n̄kpọ oro ebehede owo akan. Ke ẹwot mme akai ke udomo oro enyenede ndịk; kpa ye oro mmọemi ẹdi akpan n̄kpọ ẹnọ edinyene ofụm uwem ẹkotde oxygen, ndutịm edịm, ye editịm isọn̄ nnịm. Ke ẹbiat eti isọn̄ utọ n̄kpọ ke ntak unana ifiọk ye idiọkitọn̄. Ẹsabarede mmọn̄ oro nnyịn in̄wọn̄de, ekese ini oto ntak ibọk n̄kpa oro ẹdọn̄de. Edi kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹdi se ẹyomde man owo akaiso enyene uwem.
5, 6. Nso mme idaha efen ẹbiọn̄ọ mme owo ndidori enyịn nte ke uwem eyenyene ifụre ye inemesịt?
5 Afo emekeme ndikere nte ke se ibehede mme owo idahaemi ikan edi akpanikọ oro nte ke afai afai ubiatibet ke anam mme owo ẹdi mbon n̄kpọkọbi ke esịtufọk mmọ. Ndutịme ukaraidem ye eke n̄kaowo amanam uwem odu ke itiendịk. Unana utom oro atarade osịm ofụri itie ye ọkpọsọn̄ nsọn̄urua n̄kpọ omosụn̄ọ ke unana ye edikụt edikpu. Ediwak owo ikopke inem ke uwem ufọk mmọ; mme mbọbọ ima oro ẹkpemụmde ubon ẹdian ọtọkiet ẹsiwak ndinana. Ke kpukpru ebiet, edu mme owo edi “Ami ikpọn̄ ndu!”
6 M̀mọ̀n̄, ndien, ke owo ekededi ekeme ndinyene eti ntak ndidori enyịn ndidu uwem ifụre? Edieke ini iso nnyịn nte mme andidụn̄ isọn̄ ọkpọkọn̄ọde ofụri ofụri ke se mme owo ye mme idụt ẹmi ẹtienede ẹnyene nduduọhọ ke mme mfịna ẹmi ẹnyịmede ẹnyụn̄ ẹkemede ndinam, ke akpanikọ idotenyịn ikpodụhe inọ ini iso. Edi nte edi ntre?
AKPANIKỌ ẸMI OWO MÎKPENYENEKE NDIFỤMI
7. (a) Nso uyarade iwụt ke Bible edi Ikọ Abasi? (b) Ntak edide akpan n̄kpọ mme owo ndidiọn̄ọ se Bible etịn̄de?
7 Ke ekikere mmọ, mme owo kpukpru ini ẹsifre ẹban̄a Andibot isọn̄ ye ubonowo. Edi didie ke nnyịn ikeme ndifiọk se uduak Esie edide? Bible asian nnyịn. Ediwak ini, N̄wed emi etịn̄ ete ke se idọn̄ọde ke esịt imọ oto Abasi, ẹda odudu spirit Abasi ẹwet. Ndi se ẹtịn̄de emi edi akpanikọ? Edieke edide akpanikọ, uwem fo ọkọn̄ọ ke ndinam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye enye. Sia n̄kpọ emi edide akpan n̄kpọ, nnyịn imeben̄e fi ndidụn̄ọde Bible ke idemfo. Afo eyekụt nte ediwak prọfesi esie ẹdide n̄wọrọnda n̄kpọ ẹmi ẹnamde ẹdiọn̄ọ ini iso ke nde ke nde. Ọniọn̄ esie ke ini enemede mme n̄kpọ oro ẹdide ata akpan n̄kpọ ẹnọ nsinsi inemesịt fo inyeneke mbiet. Nnyịn imonịm ke akpanikọ ite ke edieke afo ke in̄wan̄în̄wan̄ esịt ekerede aban̄a uyarade emi, afo eyekụt ete ke Bible okoto ebiet emi okponde akan ukeme owo, kpa Abasi emi enen̄erede ama ubonowo.a Bible ọdọn̄ọ ntọt oro edide akpan n̄kpọ ọnọ ubọhọ nnyịn ke ndiọkeyo emi ke mbụk ubonowo. Nte odotde, enye edi n̄wed oro ẹsuande atara akan ke isọn̄.—Se 2 Peter 1:20, 21; 3:11-14; 2 Timothy 3:1-5, 14-17.
8. Nso enyịn̄ ke Bible okot Andibot ekondo Isọn̄?
8 Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ufan̄ikọ Bible etịn̄ nte isọn̄ akpanikọ ete ke “Abasi okobot enyọn̄ ye isọn̄.” (Genesis 1:1)b Okposụkedi ndusụk owo ẹmekde nditre ndikot enyịn̄ Abasi, Bible inamke ntre. Ke anamde ẹdiọn̄ọ Andibot ke enyịn̄, Genesis 2:4 etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke edi “Jehovah Abasi [akanam] isọn̄ ye enyọn̄.” (Se n̄ko Genesis 14:22; Exodus 6:3; 20:11.) Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ẹkewet ediwak ikpehe Bible ke usem Hebrew, ndien ke Bible eke usem Hebrew ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi ekpere ndidu nsịm utịm ike 7,000 nte edisana abisi Hebrew inan̄ ẹdade ẹnọ enyịn̄ Abasi (יהוה). Ndusụk mme andikabade n̄wed ẹsịn enye nte Yahweh, edi ke usem Efịk, uduot enyịn̄ oro ẹwakde ndikot edi Jehovah.
9. (a) Enyịn̄ Abasi oro ekenyene ntọn̄ọ ye anie? (b) Didie ke enyịn̄ Abasi edi akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn? (Joel 2:32; Micah 4:5)
9 Idịghe ata mbon ido ukpono ẹketịbi enyịn̄ emi edi. Edi Andibot ke idemesie ekemek emi. (Exodus 3:13-15; Isaiah 42:8) Enye idịghe enyịn̄ emi ẹkemede ndida n̄kpụhọ ye Buddha, Brahma, Allah, m̀mê Jesus. Nte odotde, prọfet Moses ama eti idụt Israel eset ete: “Ọfọn fi ọfiọk, ndien, mfịn emi, onyụn̄ ekere ke esịt fo, ete ke Jehovah [Hebrew: יהוה] edi Abasi ke ata enyọn̄, ye ke isọn̄ ke idak; efen idụhe.” (Deuteronomy 4:39) Enye edi Abasi emi Jesus Christ ọkọbọn̄de akam ọnọ, kpa Enyeemi enye okokotde “ata Abasi kierakiet.” Mfịn mbon oro ẹnamde ẹdiọn̄ọ enye, kpa mbon oro ẹtode kpukpru idụt ke isọn̄ ẹmetuak ibuot ẹnọ Enye.—John 17:3; Matthew 4:8-10; 26:39; Rome 3:29.
10. Ntak emi ndịk aban̄ade ekọn̄ nuclear ye unọmọ oro otode usabaden̄kpọ mîdibiatke uduak Abasi kaban̄a isọn̄?
10 Ke ntak Jehovah edide Andibot isọn̄, ofụri ekondo edi eke esie, ini iso ekondo onyụn̄ esịne enye ke ubọk. (Deuteronomy 10:14; Psalm 89:11) Mme mfịna ubonowo ikponke ikan ukeme Abasi ndise mban̄a. Idotenyịn ekọn̄ nuclear amanam mme owo ndịk. Edi ewụhọ anie akara mme odudu nuclear ẹmi ẹdade itie ke akamba udomo ke anana-ibat biliọn ntantaọfiọn̄? Nte Abasi inyeneke ifiọk ye ukeme oro ẹyomde ke ndida n̄kpeme uwem ke ekondo Isọn̄? Kpasụk ntre, mme mfịna oro ẹdahade ẹda ke ntak mme owo ndisabade n̄kann̄kụk mmọ ke unana ifiọk ye ke ido ibụk idibiọn̄ọke uduak Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Enyeemi ekenyenede eti ibuot ye ukeme oro ẹyomde ke ndibot isọn̄ ye mme ndyọ ndyọ uwem ẹmi ẹdude ke enye ekeme n̄ko ndinọ mmọ obufa ntọn̄ọ edieke oro edide uduak esie. (Isaiah 40:26; Psalm 104:24) Nso, ndien, idi uduak Jehovah ke ebuana ye ekondo ebietidụn̄ nnyịn?
ISỌN̄ EDIBỊGHI ADAN̄A DIDIE?
11. (a) Nso ke ndusụk ntaifiọk ẹnịm ke akpanikọ ẹte eyetịbe ọnọ isọn̄ ke akpatre? (b) Anie ọfiọk n̄kpọ emi akan nte mmọ ẹfiọkde, ndien ntak-a?
11 Nte edi uduak Abasi ndisobo isọn̄ ye kpukpru oduuwem n̄kpọ ẹmi ẹdude ke esịt? Ndusụk mme ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ ẹnọ ekikere ẹte ke akpatre utịn eyesọp atara okpon onyụn̄ ofụk isọn̄. Ke ntak uduot ekondo oro ẹkụtde ke enyịn, mme owo ẹdu ẹmi ẹkerede ẹte ke ini eyedi oro utịn mîdiyamake aba ndien isọn̄ idinyeneke aba uwem ke esịt. Edi nte mmọ ẹnen? Nso ke Andibot etịn̄—kpa Enyeemi okobotde odudu ye se inamde mme n̄kpọ, Enyeemi akanamde mme ibet oro uwem nnyịn ọkọn̄ọde?—Job 38:1-6, 21; Psalm 146:3-6.
12. Didie ke ikọ Ecclesiastes 1:4 akabade edi akpanikọ?
12 Jehovah ama ọnọ enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ndausụn̄ odudu spirit ndiwet n̄kpọ mban̄a isua uwem owo ke ẹmende ẹdomo ye nte isọn̄ ke idemesie ebịghide. Ke Ecclesiastes 1:4 Solomon ama ewet ikọ ẹmi ete: “Emana kiet aka, emana efen onyụn̄ edi: edi ererimbot ada ke nsinsi.” Mbụk ubonowo ọmọsọn̄ọ nte emi edide akpanikọ. Okposụkedi emana ubonowo kiet esidade itie emana efen, isọn̄, kpa ekondo oro nnyịn idụn̄de ke esịt, akaiso odu. Edi edibịghi adan̄a didie? Nte ekemde ye ataata edikabade eke Edisana N̄wed Abasi Ibom, enye edidi “ke nsinsi.” Nso ke oro ọwọrọ?
13. (a) Nso “ke nsinsi” ekeme ndiwọrọ? (b) Didie, ndien, ke nnyịn ikeme ndinịm ke akpanikọ nte ke isọn̄ eyebịghi ke nsinsi?
13 Ikọ Hebrew oro ‘oh·lamʹ, emi ẹkabarede mi “ke nsinsi,” enen̄ede ọwọrọ ikpehe ini oro, ọtọn̄ọde ye ekikere idahaemi, edi ke nsinsi mîdịghe odịbe ke enyịn edi ebịghi etieti. Oro ekeme ndiwọrọ ke nsinsi. Ndi oro edi se enye ọwọrọde ke ọtọ emi? Mîdịghe nte ikọ emi owụt ndusụk nte ke ndusụk nsinsi ini iso, oro odịbede nnyịn ke enyịn idahaemi, ke ererimbot eyesịm utịt esie? Ndusụk n̄kpọ oro Bible etịn̄de ke ẹyekaiso “ke nsinsi” ẹma ẹdisịm utịt ke akpatre. (Men Numbers 25:13; Mme Hebrew 7:12 domo.) Edi N̄wed Abasi n̄ko ada ‘oh·lamʹ abuan ye se idide nsinsi—ke uwụtn̄kpọ, Andibot ke idemesie. (Men Psalm 90:2 ye; 1 Timothy 1:17 domo.) Nnyịn idụhe ke eyịghe iban̄a se ikọ oro ọwọrọde ke ebuana ye isọn̄ nnyịn. Ke Psalm 104:5 ẹsian nnyịn ẹte: “Enye odori isọn̄ ke itie esie, idisehekede ke nsinsi nsinsi.”c—Se n̄ko Psalm 119:90.
14. Didie ke nnyịn ifiọk ite ke ekondo emi idikabakede ke usen kiet idi edisat isọn̄ oro mîn̄wụmke mfri?
14 Se ididude ke nsinsi idịghe ikpîkpu nsatisọn̄, kpa ekondo oro mîn̄wụmke mfri. Ke Jeremiah 10:10-12 ẹsian nnyịn ẹte: “Jehovah edi Abasi akpanikọ . . . Enye akanam isọn̄ ke odudu esie, ada ifiọk esie owụk ererimbot ke itie esie, onyụn̄ enen̄ede ikpaenyọn̄ ke asian esie.” Tịmfiọk ete ke enye ikanamke “isọn̄” kpọt edi ama owụk “ererimbot” n̄ko. Ke itie ukperedem ikọ emi, ediwak mme akabade n̄wed ẹkabade ikọ Hebrew oro te·velʹ nte “ererimbot.” Nte ededi, nte ekemde ye Old Testament Word Studies emi William Wilson ewetde, te·velʹ ọwọrọ “isọn̄, nte eti isọn̄ emi ẹnyụn̄ ẹdụn̄de, ekondo emi ẹkemede ndidụn̄, ererimbot.” Amaedi uduak Jehovah kaban̄a eti isọn̄ emi ẹdụn̄de mi ke esịt, Psalm 96:10 ọsọn̄ọ etịn̄ ete: “Jehovah edi edidem: ererimbot onyụn̄ ọsọn̄ ada, idisehekede.”—Se n̄ko Isaiah 45:18.
15. Didie ke akpanikọ ẹmi ẹdu ke n̄kemuyo ye akam oro Jesus ekekpepde mme anditiene enye?
15 Ntem, edi kaban̄a ekondo Isọn̄ oro nnyịn idụn̄de ke esịt ke Jesus Christ ekekpep mme anditiene enye ndibọn̄ akam nnọ Abasi nte: ‘Yak Ubọn̄ Fo edi; yak inam uduak Fo; nte ẹnamde ke heaven, yak inam ke isọn̄ kpasụk ntre.’—Matthew 6:9, 10.
16. (a) Nso orụk owo ẹdidụn̄ọ ke isọn̄ ini oro? (b) Nso idi “obufa isọn̄” emi Bible etịn̄de aban̄a?
16 Uduak Jehovah kaban̄a isọn̄ idịghe ndiyak mme owo oro mînyeneke ukpono inọ Andinyene enye, ẹmi mînyụn̄ inyeneke ima inọ kiet eken, ẹdụn̄ ke esịt. Ke anyanini emi ekebede enye ama ọn̄wọn̄ọ ete: “Ẹyekpok mme idiọkowo ẹfep: edi mmọ eke ẹbetde Jehovah ẹyeda isọn̄ ẹnyene. Nti owo ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi.” (Psalm 37:9, 29) Mme owo oro ẹbakde Abasi ẹnyụn̄ ẹnyenede ata ima ẹnọ ekemmọ owo ẹdidụn̄ọ ke “ererimbot eke edidide,” oro Bible etịn̄de aban̄a mi. (Mme Hebrew 2:5; men Luke 10:25-28 domo.) Mme ukpụhọde oro ẹdidade itie ke idak Obio Ubọn̄ Abasi eke heaven ẹyekponi etieti tutu eyedi se Bible etịn̄de aban̄a “obufa isọn̄”—idịghe ekondo efen, edi obufa n̄kaowo oro edidụn̄de ke mme idaha paradise oro Andibot ubonowo akaduakde toto ke ini enye ọkọtọn̄ọde edibotn̄kpọ esie eke isọn̄.—Ediyarade 21:1-5; Genesis 2:7-9, 15.
17. Ntak edide akpan n̄kpọ ndikpep mme n̄kpọ oro Abasi oyomde kaban̄a ubọhọ idahaemi?
17 Sia edide se ẹyomde, akwa nsobo—kpa kiet oro edikande n̄kpọ ekededi oro akanam ubonowo osobode—edibem ediwụk “obufa isọn̄” oro iso. Ke ufọn isọn̄ ke idemesie ye kpukpru mbon oro ẹnen̄erede ẹwụt esịtekọm ẹban̄a Andibot enye, enye ‘eyesobo mmọemi ẹsobode isọn̄.’ (Ediyarade 11:17, 18) Ini oro Abasi edinamde emi ekpere ata etieti! Ke ini ẹdiyọhọde enye, nte afo eyedu ke otu mme andibọhọ?—1 John 2:17; Mme N̄ke 2:21, 22.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Se n̄wed oro The Bible—God’s Word or Man’s?, emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., emịn̄de.
b Ibọhọke ẹwụt ke usụn̄ efen, ẹkot mme itien̄wed Bible ke n̄wed emi ẹto Edisana N̄wed Abasi Ibom, ẹwetde ekekem ye ido uwetn̄kpọ eyomfịn.
c Ke ntre, ikọ oro ‘oh·lamʹ nte ẹdade ke Ecclesiastes 1:4 an̄wan̄a ndusụk mme ewet n̄wed ukabadeikọ nte ke ọwọrọ “ke nsinsi.” The New English Bible, Revised Standard Version, The Jerusalem Bible, The Bible in Living English, King James Version, ye mmọ eken ẹkabade enye ke ukem usụn̄ oro.
[Ndise ke page 5]