Ntak Afo Ekemede Ndiberi Edem ke Bible

Ndusụk owo ẹdọhọ ke Bible idịghe se ẹberide edem, ndien ediwak owo ẹmenyịme ekikere mmọ. Ntem, ediwak owo mfịn ẹbat se Bible etịn̄de nte ikọ nsu.

Ke n̄kan̄ eken, se Jesus Christ eketịn̄de ke akam ọkọbọn̄de ọnọ Abasi anam ibetedem odu: “Ikọ Fo edi akpanikọ.” Ndien Bible ke idemesie ọdọhọ ke ẹkeda odudu spirit Abasi ẹwet imọ.—John 17:17; 2 Timothy 3:16.

Nso ke afo ekere aban̄a emi? Nte eti ntak odu ndiberi edem ke Bible? Mîdịghe, nte nsọn̄ọ enen̄ede odu nte ke Bible idịghe se ẹkpeberide edem, nte ke enye atuaha ye idemesie inyụn̄ idụhe ke n̄kemuyo?

Nte Enye Atuaha ye Idemesie?

Ke adan̄aemi ndusụk owo ẹkemede ndidọhọ ke Bible atuaha ye idemesie, nte akanam owo ekededi ọnọ fi akpan uwụtn̄kpọ kiet? Akananam nnyịn ikwe ndomokiet emi ekemede ndinyene nsọn̄ọ. Edi akpanikọ, ekeme nditie nte mme ntuaha ẹdu ke ndusụk mbụk Bible. Edi mfịna esiwak ndito unana edinyene ifiọk mban̄a ọyọhọ mbụk oro ye mme idaha ini oro ẹkewetde enye.

Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ẹkeme ndidụri ntịn̄enyịn n̄wụt se mmọ ẹkerede ke edi ntuaha ke Bible, ẹbụpde ẹte: ‘Cain akada n̄wan esie ke m̀mọ̀n̄?’ Ekikere edi nte ke Cain ye Abel ẹkedi n̄kukụre nditọ Adam ye Eve. Edi ekikere emi ọkọn̄ọ ke unana edifiọk se Bible etịn̄de. Bible anam an̄wan̄a nte ke Adam ama “obon nditọiren ye nditọiban.” (Genesis 5:4) Ntem Cain ọkọdọ kiet ke otu nditọeka esie iban, mîdịghe eyen eyeneka esie an̄wan.

Ediwak ini mme okụt-ndudue ẹsikama enyin ẹyom mme ntuaha ndien ke ntre ẹkeme ndidọhọ ẹte: ‘Matthew, andiwet Bible ọdọhọ ke etubom ekọn̄ ekedi ediben̄e Jesus un̄wam, ke adan̄aemi Luke ọdọhọde ke ẹkedọn̄ mme isụn̄utom ẹkeben̄e un̄wam oro. Ewe enen?’ (Matthew 8:5, 6; Luke 7:2, 3) Edi nte emi enen̄ede edi ntuaha?

Ke ini ẹdọhọde ke akpan owo emi adade iso akanam n̄kpọ m̀mê utom oro ediwak owo ẹkenamde, enyene-ibuot owo isidọhọke ke oro edi ndudue. Ke uwụtn̄kpọ, nte afo emesikere ke ẹnam ndudue ke etop oro ẹdọhode ke ọbọn̄ obio akasiak usụn̄ idem okposụkedi edide mme ọdiọn̄-usụn̄ ye mbonutom esie ẹkesiak usụn̄ oro? Ke akpanikọ usukereke! Ukem ntre, ntuaha idụhe ke Matthew ndidọhọ nte ke etubom ekọn̄ ekeben̄e Jesus un̄wam, edi, nte Luke ewetde, nte ke ẹkenam utọ eben̄e oro ebe ke ndusụk isụn̄utom.

Nte ẹnyenede ọyọhọ ifiọk ẹban̄a se ẹtịn̄de, se itiede nte mme ntuaha ke Bible ẹsisop.

Mbụk N̄kpọntịbe ye Ifiọk Ntaifiọk

Ediwak owo ẹma ẹsiyịk ke ini edem nte ke mme mbụk n̄kpọntịbe eke Bible idịghe akpanikọ. Mme okụt-ndudue, ke uwụtn̄kpọ, ẹma ẹneni ẹban̄a edidu eke mme owo oro Bible asiakde enyịn̄, utọ nte Edidem Sargon eke Assyria, Belshazzar eke Babylon, ye Pontius Pilate, andikara Rome. Edi mme n̄kpọ ẹdụn̄ọrede ẹkụt ndondo emi ẹsọn̄ọ mbụk Bible kiet kiet. Ntem, ọkọmbụk eset oro, Moshe Pearlman ekewet ete: “Iwiwa, mme okụt-ndudue oro ẹkeyịkde nte ke mme ikpehe mbụk eke Akani Testament idịghe akpanikọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikpụhọde ekikere mmọ.”

Edieke anade nnyịn iberi edem ke Bible, enye n̄ko enyene ndinen ke mme n̄kpo ẹban̄ade ifiọk ntaifiọk. Nte enye enen? Ekpri ini ekebede, ntaifiọk, ke atuahade ye Bible, ẹkedọhọ ke ekondo ikenyeneke ntọn̄ọ. Nte ededi, ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ oro, Robert Jastrow, ke ndondo emi, ama anyan ubọk owụt obufa ntot oro ọsọn̄ọde nte ke emi edi nsu, anamde an̄wan̄a ete: “Idahaemi nnyịn imokụt nte uyarade oro ẹnyenede ẹto edikpep n̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ adade osịm ekikere oro Bible ọnọde aban̄a ntọn̄ọ ererimbot. Ukpụhọde ẹdu ke mme ntọt ẹmi, edi mme akpan n̄kpọ oro ẹsịnede ke ukpepn̄kpọ ikpaenyọn̄ ye mbụk Bible ẹdi ukem.”—Genesis 1:1.

Mme owo ẹma ẹkpụhọde ekikere mmọ n̄ko kaban̄a nte ererimbot etiede. The World Book Encyclopedia anam an̄wan̄a ete: “Se ẹkụtde ẹto uka isan̄ ke mmọn̄ ẹma ẹwụt nte ke ererimbot ekedi ekara-ekara, idighe mbat-mbat nte ata ediwak owo ẹkenịmde ke akpanikọ.” Edi Bible ama enen ke ofụri anyanini emi! Ke se ibede isua 2,000 mbemiso ẹkenamde mme isan̄ mmọn̄ oro, Bible ama etịn̄ ke N̄wed Isaiah 40:22 ete: “[Odu] Enyeemi odorode ke ekara ererimbot,” mîdịghe nte mme edikabade eken ẹdọhọde, “ke ekondo ererimbot” (Douay), “ke n̄kanade ererimbot.” (Moffatt)

Ntem, nte mme owo ẹkpepde ekese n̄kpọ ẹkan, kpa ntre ke uyarade oro okponde akan odu nte ke ẹkeme ndiberi edem ke Bible. Akani etubom Itie Ubon N̄kpọ Eset ke Britain, Sir Frederic Kenyon, ekewet ete: “Mme utịp oro ẹkụtde kan̄a ẹsọn̄ọ se mbuọtidem ọkpọnọde ekikere aban̄a, nte ke n̄kọri ke ifiọk anam mme owo ẹdọdiọn̄ ẹnyịme Bible.”

Nditịn̄ Ini Iso

Edi nte nnyịn imekeme ndinen̄ede mberi edem ke se Bible etịn̄de aban̄a ini iso, ọkọrọ ye mme un̄wọn̄ọ esie kaban̄a ‘edinen obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄’? (2 Peter 3:13; Eriyarare 21:3, 4) Ọfọn, nso mbụk Bible odu oro ekedide se ẹberide edem ke eset? Ata ediwak ini mme ntịn̄nịmikọ oro ẹketịn̄de ediwak isua ikie ke mbemiso ẹma ẹsu ata ukem ukem!

Ke uwụtn̄kpọ, Bible ama ebemiso etịn̄ aban̄a edikan okopodudu ukara Babylon ke se ikperede isua 200 mbemiso enye okotịbede. Ke akpanikọ, ẹma ẹsiak nte ke mbon Media, ẹmi ẹkedianade ye mbon Persia, ẹdidi mme andikan ke ekọn̄ oro. Ndien okposụkedi Cyrus, edidem Persia, mîkakam imanake kan̄a, Bible ama ebebemiso etịn̄ nte ke enye edida iso ke edikan oro. Enye ama etịn̄ nte ke mmọn̄ oro ọnọde Babylon ukpeme, kpa akpa Euphrates, ‘eyesat,’ ye nte ke owo “idiberike enyịnusụn̄ [Babylon].”—Jeremiah 50:38; Isaiah 13:17-19; 44:27–45:1.

Mme akpan ikpehe ẹmi ẹma ẹsu, nte ewetmbụk eset oro Herodotus ọkọtọtde. Akande oro, Bible ama ebemiso etịn̄ nte ke Babylon eyekabade ke akpatre edi ndon emi owo mîdụn̄ke. Ndien oro edi se ikotibede. Mfịn Babylon edi ifụm mbio. (Isaiah 13:20-22; Jeremiah 51:37, 41-43) Ndien Bible ọyọhọ ye mme ntịn̄nịmikọ eken oro ẹkenyenede mme utịbe edisu.

Nso ndien ke Bible etịn̄ aban̄a editịm n̄kpọ ererimbot oro odude kemi? Enye ọdọhọ ete: “Akpatre eyo ererimbot emi edidi ini afanikọn̄. Mme owo ẹyema okụk ye idemmọ; mmọ ẹyesọn̄ ibuot, ẹbụre mbụre, ẹnyụn̄ ẹsụn̄i isụn̄i; ikponoke mme ete ye eka, ẹnana esịtekọm, ẹnana uten̄e Abasi, ẹnana ima uduot owo . . . Mmọ ẹdidi mme owo ẹmi ẹdade edinọ idem inemesịt ẹnịm ke itie Abasi, mme owo ẹmi ẹnyenede enyọn̄ enyọn̄ ido ukpono Abasi, edi inamke n̄kpo ekekem ye se enye ọdọhọde.”—2 Timothy 3:1-5, The New English Bible.

Ke akpanikọ, nnyịn imokụt nte emi osude idahaemi! Edi Bible n̄ko emebemiso etịn̄ nte ke mme n̄kpo ẹmi ẹyeda itie ke “akpatre eyo ererimbot emi”: “Idụt eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen: akan̄ . . . ẹyenyụn̄ ẹdu.” Adianade do, “ikpo unyekisọn̄ . . . ye mme idiọk udọn̄ọ ẹyenyụn̄ ẹdu ke nsio nsio ebiet.”—Matthew 24:7; Luke 21:11.

Ke akpanikọ, mme ntịn̄nịmikọ Bible ke ẹsu mfịn! Kemi, ndien, nso kaban̄a mme un̄wọn̄ọ oro ẹsụk ẹsụhọde ndisu, uto nte: “Nti owo ẹyeda isọn̄ ẹnyene, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke esịt ke nsinsi,” ye, “Mmọ ẹyeda ofụt mmọ ẹdom n̄kpọ ufụn̄isọn̄ . . . , mmọ idinyụn̄ ikpepke aba ekọn̄”?—Psalm 37:29; Isaiah 2:4.

Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ ẹte, ‘Oro otịm ọfọn akan se ikpekemede ndidi akpanikọ.’ Edi ke akpanikọ, nnyịn inyeneke baba ntak kiet ndiyịk n̄kpọ ekededi oro Andibot nnyịn ọn̄wọn̄ọde. Ẹkeme ndiberi edem ke Ikọ esie! (Titus 1:2) Ke ndidụn̄ọde uyarade emi n̄kaiso, afo eyetotịm onịm emi ke akpanikọ.

Ibọhọke ẹwụt ke usụn̄ efen, kpukpru itie Bible oro ẹkotde ẹto Edisana N̄wed Abasi Ibom.

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 4]

“Mme utịp oro ẹkụtde kan̄a ẹsọn̄ọ se mbuọtidem ọkpọnọde ekikere aban̄a, nte ke n̄kọri ke ifiọk anam mme owo ẹdọdiọn̄ ẹnyịme Bible”